Kanser, Aids VB hastalıklar ve Kanser, Aids VB hastalıklar ve
Etik Boyutu Etik Boyutu
1
Günümüzde Günümüzde bilimsel bilimsel teknolojik teknolojik gelişmelerin gelişmelerin sayesinde ve erken tanı konması durumunda bu sayesinde ve erken tanı konması durumunda bu algılama kısmen değişmiştir.
algılama kısmen değişmiştir.
Yapılan tedaviler sonucunda remisyona giren Yapılan tedaviler sonucunda remisyona giren hastalarda, 5 yıl hastalıksız yaşam elde edildiği hastalarda, 5 yıl hastalıksız yaşam elde edildiği taktirde kanserden kurtulmuş olarak kabul edilirler.
taktirde kanserden kurtulmuş olarak kabul edilirler.
KanserKanser vücuttaki bir hücre grubunun aşırı ve vücuttaki bir hücre grubunun aşırı ve kontrolsüz şekilde çoğalması sonucu meydana kontrolsüz şekilde çoğalması sonucu meydana gelmektedir.
gelmektedir.
Ülkemizde her yıl 150 000 kişinin kansere Ülkemizde her yıl 150 000 kişinin kansere yakalandığı tahmin edilmekte, 2020 yılında bu yakalandığı tahmin edilmekte, 2020 yılında bu
Geçmişte Kanser=Ölüm
Geçmişte Kanser=Ölüm
Kanserin tedavisinin çok yönlü olması interdisipliner Kanserin tedavisinin çok yönlü olması interdisipliner çalışmayı gerektiren bir hastalıktır (Cerrahi, Patoloji, çalışmayı gerektiren bir hastalıktır (Cerrahi, Patoloji,
Psikiyatri, Radyasyon Onkolojisi).
Psikiyatri, Radyasyon Onkolojisi).
Sağlık çalışanı-hasta ilişkisi çok önemlidir. Sağlık çalışanı-hasta ilişkisi çok önemlidir.
3
Kanserli hastalarda Etik ilkelere Kanserli hastalarda Etik ilkelere uyulması ayrı bir önem uyulması ayrı bir önem taşımaktadır.
taşımaktadır.
Geçici bir hastalıktan etkilenmiş bir bireyin sağlık çalışanının Geçici bir hastalıktan etkilenmiş bir bireyin sağlık çalışanının davranışlarındaki etik duyarlılıktan etkilenme oranı ile kanserli davranışlarındaki etik duyarlılıktan etkilenme oranı ile kanserli hastaların etkilenme biçimi aynı olmayacaktır.
hastaların etkilenme biçimi aynı olmayacaktır.
Hastaya kanser olduğunun açıklanması sağlık çalışanı-hasta Hastaya kanser olduğunun açıklanması sağlık çalışanı-hasta iletişiminin temel noktalarından birini oluşturur.
iletişiminin temel noktalarından birini oluşturur.
Açık bir iletişim kurmak şarttır.Açık bir iletişim kurmak şarttır.
Etik ilkelerini kanserli bir hasta açısından değerlendirmek gerekirse;
Etik ilkelerini kanserli bir hasta açısından değerlendirmek gerekirse;
Aydınlatma İlkesi:Aydınlatma İlkesi: Toplumumuzda kanserli hastanın yakınları Toplumumuzda kanserli hastanın yakınları gerçeklerin söylenmemesi konusunda doktora baskı yapılabilmektedir.
gerçeklerin söylenmemesi konusunda doktora baskı yapılabilmektedir.
Her hastanın hastalığı hakkında bilgilenme hakkı vardır.Her hastanın hastalığı hakkında bilgilenme hakkı vardır.
Hekimin gerçeği söyleme ödevi-sadakat borcuHekimin gerçeği söyleme ödevi-sadakat borcu
Hastaya hastalığı ile ilgili açıklayıcı bilgiler verilmesi en uygun Hastaya hastalığı ile ilgili açıklayıcı bilgiler verilmesi en uygun yaklaşımdır.
yaklaşımdır.
Bununla birlikte bazen hastanın gerçekleri öğrenmek istemediğine de Bununla birlikte bazen hastanın gerçekleri öğrenmek istemediğine de
Sır Saklama İkesi: Sır Saklama İkesi:
Kişinin özel bilgilerini saklamanın, hasta-sağlık çalışanı arasındaki Kişinin özel bilgilerini saklamanın, hasta-sağlık çalışanı arasındaki ilişki açısından güven verici bir etkendir.
ilişki açısından güven verici bir etkendir.
Sağlık çalışanı mesleği gereği ulaştığı hasta bilgileri sır olarak Sağlık çalışanı mesleği gereği ulaştığı hasta bilgileri sır olarak saklamak zorundadır.
saklamak zorundadır.
Çok zorlayıcı yaşamsal bir sebep, hukuki bir şaitlik durumunda veya Çok zorlayıcı yaşamsal bir sebep, hukuki bir şaitlik durumunda veya hastanın onayı dışında asla açıklanmamalıdır.
hastanın onayı dışında asla açıklanmamalıdır.
Bu ilke kanser hastaları açısından deontolojik ve yasal bir Bu ilke kanser hastaları açısından deontolojik ve yasal bir yükümlülüktür.
yükümlülüktür.
Yararlılık ve Zarar Vermeme İlkesi:Yararlılık ve Zarar Vermeme İlkesi:
Ağrı, acıyı dindirmeyiAğrı, acıyı dindirmeyi
Özellikle cerrahi de yararlılık ilkesi temel bir amaçtır. Yapılan her Özellikle cerrahi de yararlılık ilkesi temel bir amaçtır. Yapılan her işlem kısmi bir zararı da birlikte getirmektedir.
işlem kısmi bir zararı da birlikte getirmektedir.
Bu bağlamda yarar ve zararın dengelenmesi ameliyat edilecek Bu bağlamda yarar ve zararın dengelenmesi ameliyat edilecek organ ve dokularda sınırların optimum düzeyde belirlenmesini organ ve dokularda sınırların optimum düzeyde belirlenmesini gerektirir.
gerektirir.
Hasta için anlam ifade eden ve yaşam kalitesini yükselten tedavi Hasta için anlam ifade eden ve yaşam kalitesini yükselten tedavi uygulanmalı
uygulanmalı
En az zarar verilerek en yüksek yararın elde edilmesi En az zarar verilerek en yüksek yararın elde edilmesi hedeflenmelidir.
hedeflenmelidir.
5
Adalet ve Eşitlik İlkeleri:
o Kanser hastaları eşit hizmet alabilmeli, kanserli oldukları için diğer hastaların sahip olduğu olanaklardan yoksun bırakılmamalı, ayrımcılığa uğramamalıdır.
o Kanser hastalıklarının tedavisi oldukça pahalı ve özel bakım gerektiren işlemlerle örtülü bir süreçtir.
o Tıbbi kaynaklar ortamdaki ihtiyacı olan hasta bireylere eşit
dağıtılmalı
Hastaya kanser tanısı konulduğunu açıklamada temel iletişim Hastaya kanser tanısı konulduğunu açıklamada temel iletişim kurallarına dikkat edilmelidir;
kurallarına dikkat edilmelidir;
Bilgi, doğru olduğundan emin olunduktan sonra, doğru zaman ve Bilgi, doğru olduğundan emin olunduktan sonra, doğru zaman ve ortamda ve gerektiği kadar verilmelidir.
ortamda ve gerektiği kadar verilmelidir.
Görüşmenin yapılacağı ortam iyi seçilmelidir. Hastada konuşma Görüşmenin yapılacağı ortam iyi seçilmelidir. Hastada konuşma ortamının özel olduğu duygusu oluşturulmalıdır.
ortamının özel olduğu duygusu oluşturulmalıdır.
Bilgi parçalar halinde verilmelidir. ‘’Buraya kadar anlaşıldı mı?’’ gibi Bilgi parçalar halinde verilmelidir. ‘’Buraya kadar anlaşıldı mı?’’ gibi hastanın bilgileri anlayıp anlamadığı denetlenmelidir.
hastanın bilgileri anlayıp anlamadığı denetlenmelidir.
İletişim iki taraflıdır. Bilgi verildikten sonra dinlemeye geçilmelidir. İletişim iki taraflıdır. Bilgi verildikten sonra dinlemeye geçilmelidir.
Hastalıkla ilgili hastanın bilmek istedikleri, geleceğe dair beklentileri Hastalıkla ilgili hastanın bilmek istedikleri, geleceğe dair beklentileri sorulur.
sorulur.
Sağlık çalışanı sakin bir pozisyonda oturmalı, hastaya zaman Sağlık çalışanı sakin bir pozisyonda oturmalı, hastaya zaman ayıracağını hissettirmelidir.
ayıracağını hissettirmelidir.
Tıp dili az kullanılmalıdır.Tıp dili az kullanılmalıdır.
Hastanın içinde bulunduğu ruhsal durum baskılanmamalıdır.Hastanın içinde bulunduğu ruhsal durum baskılanmamalıdır.
Hastaya endişelerini tartışarak gerçekçi bir güven verilmelidir.Hastaya endişelerini tartışarak gerçekçi bir güven verilmelidir.
Görüşmenin gizliliği ile ilgili güven duygusu verilmelidir.Görüşmenin gizliliği ile ilgili güven duygusu verilmelidir. 7
- Ü̈ lkelerarası dağılıma bakıldığında yakınlarından önce hastanın bilgilendirilmesi gerekliliğini Amerikalı hekimlerin önem verdiği,
- Türkiye ve Suudi Arabistanlı hekimler için bu oranların birbirine yakın olmakla birlikte Batıya ulaşamadığı,
- Japonya’da ise oldukça düşük oranda hekimin hastanın
tanısının hasta yakınlarına söylenip söylenmeme kararını
hastaya bıraktığını görüyoruz.
- Günümüzde daha çok sayıda hekim geçmişe oranla hastaya gerçeğin söylenmesi konusunda duyarlıdır.
- Ancak yine de hekimlerin önemli bir oranı pek çok farklı nedenle gerçeği önce hasta yakınlarına söylemeyi tercih etmektedir.
- Ü̈ lkemizde hekim-hasta ilişkisinde en önde gelen sorunlardan birisi tedavi kararlarını hastanın değil, çoğunlukla hasta yakınlarının ve/veya hekiminin vermesidir.
9
Sağlık çalışanının hastaya neyin, ne zaman ve nasıl söyleneceğini
bilmesi gerekmektedir
AIDS (HIV+) ülkemizde son yıllarda artarak görülen 1983 yılında ilk kez bulunan bulaşıcı bir hastalıktır.
Henüz bir aşı ya da hastalığı yok edici bir tedavi yöntemi bulunamamıştır (1998:HIV aşısının klinik çalışmaları).
Hastalığın seyri üzerine olumlu etkisi olan bazı ilaçlar bulunmuştur.
Bulaşma yolları tanımlanmış ve virüsün yapısı ileri derecede çözümlenmiştir.
11
AIDS ve Etik
AIDS ve Etik
Olguların %95i gelişmekte olan ülkelerde, %85i Sahra Olguların %95i gelişmekte olan ülkelerde, %85i Sahra altı Afrika, Güney ve Güneydoğu Asya’da,
altı Afrika, Güney ve Güneydoğu Asya’da,
1995 yılından sonra 1995 yılından sonra Kuzey Amerika ve Kuzey Amerika ve Avrupa’da yeni Avrupa’da yeni olgu sayısında artış durmuş iken,
olgu sayısında artış durmuş iken,
Hindistan, Afrika, Tayland, Eski Doğu Bloku ülkelerinde Hindistan, Afrika, Tayland, Eski Doğu Bloku ülkelerinde hızlı artış var
hızlı artış var
Moldova, Rusya Moldova, Rusya , , Ukrayna’da Ukrayna’da
Ukrayna’da olgu sayısı 1998 yılında 1994 yılının 70
Ukrayna’da olgu sayısı 1998 yılında 1994 yılının 70
Tıbbi Etik İlkelerini AIDS’li bir hasta açısından Tıbbi Etik İlkelerini AIDS’li bir hasta açısından değerlendirmek gerekirse;
değerlendirmek gerekirse;
Aydınlatma İlkesi: hekim öncelikle hastalığı hastaya tanıtmalı, sonra bulaşıcı olduğunu belirterek bulaşma yollarını anlatmalıdır.
Uygun bir yaklaşımla bulaştırıcılıktan korunma için yapması gerekenleri aktarmak sağlık çalışanının hastasına karşı önemli bir yükümlülüğüdür.
Hasta hastalığın klinik gelişimi hakkında bilgilendirilmelidir.
İlerde ortaya çıkabilecek bakım gereksinimi ve mental durumunda oluşabilecek bozukluklar hakkında önceden bilgi sahibi olmak
13
Sır Saklama İlkesi:
Sağlık çalışanı mesleği gereği ulaştığı bilgileri sır olarak saklamak zorundadır.
HIV(+) olması bu sırlardan biridir.Adalet ve Eşitlik İlkesi:
Pahalı ve uzun süre bakım gerektiren bu hastalıkta tedaviye ulaşma şansı bulan hastalar sağlık çalışanının infeksiyon korkusuyla karşılaşabilir.Yararlılık İlkesi:
AIDS’li hastanın yararına olacak konularda sağlık çalışanı yarar- zarar dengesini yarar lehine sağlayarak karar vermelidir.
Açlıktan ölüm tehlikesi olan Somalili bir bebeği AIDS’li bir annenin emzirmemesini önermek bebeğin 1 yaşına ulaşmadan
AIDS’li hastanın Cerrahi operasyonlarda cerrahlar ve ekipleri risk altındadır.
Cerrahlar bazen bu nedenlerle AIDS’li hastaları ameliyat etmeyi reddetmektedirler.
Operasyon yerine destekleyici tedavi tercih edilebilir.
Burada karar cerrah, infeksiyon hastalıkları uzmanı ve diğer ilgili uzmanlar tarafınndan ortaklaşa ve yararlılık ilkesi doğrultusunda alınmalıdır.
Cerrahların pek çoğu bu çalışma kapsamında, acil durumlar dışındaki operasyonları reddettikleri belirtilmiştir.15
1930 yılında Umumi Hıfzısaha Kanunu kabul edilmiştir.
Sağlık sisteminin anayasası niteliğindedir.
309 maddeden oluşmaktadır.
57. maddesinde sıralanan bulaşıcı hastalıklardan (kolera, difteri, dizanteri vb) birine yakalanırsa kişi, bu vakayı haber vermeye zikredilen kimseler mecburdur.
57. maddeden 96.maddeye kadar olan maddeler salgın ve bulaşıcı hastalıklarda alınacak önlemlerden bahsetmektedir.
58. madde ise, sağlık alanında çalışan herkesin 57. maddede sayılan hastalıkları teşhis ederse, ilk 24 saat içinde bu durumu sağlık müdürlüğüne, sağlık dairesine haber vermelidir.
60. madde 57. maddede sayılan hastalıklardan birini taşıyanın yer değiştirdiğini öğrenen kişi bu değişikliği de bildirmek zorundadır.
282. maddesi ise bu kanuna uygun davranmayanların cezaiYasal Durum
Yasal Durum
Mesleğinin kuralı gereği sır saklamakla yükümlü olan sağlık çalışanı, bulaşıcı hastalık taşıdığını teşhis ettiği kişiyi ihbar etmekle yükümlüdür.
Sır saklama ilkesi, medeni kanunun 24-25 maddeleri ile ceza kanununun gereğidir.
Toplumun veya bireyin daha yüksek çıkarı için bu yasalar geçersi sayılır.
57 maddedeki hastalıklar için sır saklama ilkesi geçersizdir.
Sağlık çalışanları toplumsal sorumluluklarını yerine getirmeye önce eğiterek başlamalıdır.
Toplumu bulaşıcı ve yayygın hastalıklara karşı korumalı, eğitmelidirler.
Sadece hastayı iyi etmek değil amaç hasta olmamaları için de tüm topluma hizmet etmektir.
AIDS bağlamında ‘’Hastalarla değil, hastalıkla savaş’’ ön plada olmalıdır.
Bulaşma yolları bilindiğine göre, hastalara bulaştırmamaları için gerekli erdem ve sorumluluk duygusu aşılanmalı, hastalıkla savaşılmasında desteklenmelidir.Sağlık Çalışanının Toplumsal Sorumluluğu Sağlık Çalışanının Toplumsal Sorumluluğu
17
Hastane yönetimi sağlık personeline sağlığını koruması için gerekli tıbbi araç-gereç ve fiziki yapıyı sağlamakla yükümlüdür.
Sağlık personeli kendini korumak için alması gereken önlemleri bildiği ve uyguladığı varsayılmaktadır.
Hastane Yönetiminin Sağlık Personeline karşı Hastane Yönetiminin Sağlık Personeline karşı
sorumluluğu
sorumluluğu
HIV testinin bazı koşullarda herkese zorunlu uygulanması toplum sağlığı açısından koruyucu bir yöntem gibi sunulmaktadır.1- Hasta kendi isteğiyle bu testi yaptırabilir.
2- Hastalanmadan olağan kontrolller sırasında ortaya çıkabilir.
3- Başka bir hastalık nedeniyle bağışıklık sistemi araştırılırken 4- Var olan bir hastalık belirtisinin aaraştırılması sırasında
5- Hastanın talebi yoktur, sağlık personelinin kendini korumak amacıyla istemesi sonucu durum belirlenmiştir.
Bütün bu koşulların hepsinde önemli olan hastanın onayının HIV testi için alınmış olmasıdır.
Hastanın onayı varsa bu durumların hepsi etik açıdan uygun eylemdir.
Hastanın rızası alınmadan gerçekleşen bir HIV(+) sonuç varsa önce psikolojik destek sağlanmalı, sonra sonuç açıklanmalıdır.6- Hastanın onayı olmadığı halde bir politika uygulanmaktadır.
Toplum sağlığının korunması, hastalığının yaygınlığının değerlendirilmesi gibi bir amaç saptanmaktadır.
Etik açıdan zorunlu test uygulanmasını etikçiler karşıdır.Etik Kuramlar Işığında Zorunlu HIV Testi Etik Kuramlar Işığında Zorunlu HIV Testi
19
Kaynaklar
Çobanoğlu N, 2009, Kuramsal ve Uygulamalı Tıp Etiği, 1. Baskı, Ankara: Eflatun Yayınevi.
Tıpta Etik ve Deontoloji. Prof.Dr.Ayşegül Demirhan Erdemir 2011.
Nobel Tıp Kitabevi.
Aydın E., Tıp Etiği, 2006 Güneş Kitabevi.
