10-16 Şubat 2014 SAYI: 24

(1)

www.orsam.org.tr

Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara – TÜRKİYE Tel: +90(312)4302609 Fax: +90(312)4303948 orsam@orsam.org.tr

10-16 Şubat 2014 SAYI: 24

GÜNDEM

 IKBY’de Hükümet Çıkmazı: Goran-KYB Çekişmesi

 Cenevre 2 Konferansı’nın Olası Sonuçları Üzerine

 Mısır’da Cumhurbaşkanlığı Yarışına Doğru

 Kıbrıs Müzakerelerinde Suyun Önemi

 Urmiye Gölünü Kurtarma Planları Bir Sonuca Ulaşır Mı?

 Ortadoğu Güncesi

Editör: Dr. Seyfi Kılıç - seyfikilic@orsam.org.tr

(2)

2

 IKBY’de Hükümet Çıkmazı: Goran-KYB Çekişmesi

21 Eylül 2013’te yapılan seçimlerin ardından yaklaşık dört ay geçmesine rağmen hükümet kurma çalışmalarında büyük bir ilerleme sağlanamamıştır. IKBY hükümetinin gecikmesinin temel nedeni hiçbir partinin hükümet dışında kalmak istememesi ya da muhalefet olmayı tercih etmemesidir. Bununla birlikte hiçbir kesim hükümet pazarlığında geri adım atmamaktadır. Seçim sonucunda ortaya çıkan tablo da hükümetin kurulmasını ertelemektedir. Özellikle Goran ve KYB arasındaki mücadele hükümet kurma sürecinde ön plana çıkmıştır. Goran, KYB’ye karşı yerel seçimlerde kazandığı üstünlüğü hükümette alacağı payla sağlamlaştırmaya çalışmakta, KYB de üzerindeki Goran baskını azaltmak için hamleler yapmaktadır. Her iki taraf da hükümette başbakan yardımcılığı, içişleri ya da peşmerge bakanlığı gibi etkili pozisyonlar üzerinde ısrar etmektedir. Bu nedenle KYB, KDP ile temelde ortak ve eşit yönetim öngören stratejik ittifakın devam ettirme gayreti içerisindedir. Ancak hem KDP’nin tavrı hem de KYB içerisindeki liderlik ve partinin geleceği konusundaki belirsizlik KYB’yi zor durumda bırakmaktadır. KDP her ne kadar KYB’yi yalnız bırakmayacağını ilan etse de stratejik ittifakı yürütmenin kolay olmayacağını görmektedir. Özellikle Goran ve diğer muhalefet partilerinin strateji değiştirerek hükümete dahil olma yönünde tavır göstermesinden sonra bu ittifakın yürütülmesi çok daha zor görünmektedir. Sonuç olarak hükümetin kısa sürede kurulup kurulmayacağı bir tarafa bırakılacak olursa, bu süreç içerisinde KDP’nin etkin konumunu pekiştirmesi, Goran’ın yükseliş istikrarını koruması, KYB’nin de düşüş eğilimine devam edeceği ve parti içerisindeki karmaşanın artma ihtimali hiç de azımsanmayacak kadar yüksektir.

Bilgay Duman, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, bilgayduman@orsam.org.tr

 Cenevre 2 Konferansı’nın Olası Sonuçları Üzerine

Suriye’deki iç savaşı durdurmak ve soruna siyasi çözüm bulmak amacıyla rejim ve muhalefet temsilcilerinin bir araya geldiği Cenevre 2 Konferansı devam etmektedir. Ocak

(3)

3 ayı sonunda gerçekleşen ilk oturumun ardından taraflar 10 Şubat 2014 tarihinde ikince kez bir araya gelmiştir. Tarafların bir araya gelmesi kendi başına önemli bir gelişme olsa da Konferansın kendi başına ateşkes, iktidar devri, geçiş hükümeti gibi konularda çözüm üretmesi mümkün değildir. Taraflar arasındaki uzlaşmaz karşıtlık durumu ve muhaliflerin temsiliyet gücünün zayıflığı somut adım atılmasını engellemektedir. Geçiş hükümetinin oluşturulması, iktidar devri ve ateşkes gibi konular yakın ve orta vadede halen müzakere edilebilir değildir. Konferansın, bu konularda gelecekte karar alınabilmesi açısından zemin hazırladığı söylenebilir. Kritik konularda müzakere sahada rejim ile muhalifler arasında daha dengeli bir ortam oluştuğu noktada gerçekleşebilir. Şu aşamada her iki taraf maksimalist talepler öne sürmektedir. Bu da uzlaşmayı imkansız kılmaktadır. Sahadaki durumun dengeye ulaşması tarafları gerçekçi bir çizgiye çekecektir. Suriye iç savaşı bölgesel ve küresel güçlerin müdahil olduğu vekaleten savaşa da dönüşmüştür. Dolayısıyla Cenevre sürecinin başarı sağlayabilmesinin diğer koşulu dış aktörlerin siyasi çözüm konusunda uzlaşması ve iç savaşa askeri yöntemlerle çözüm bulma çabasında olan, karşıt kampları destekleyen ülkeler arasında mutabakat sağlanmasıdır. Buna rağmen, müzakerelerin devam ediyor olması; sivillere yardım ulaştırılması, tutuklu değişimi, bazı mültecilerin geri dönmesi gibi konularda anlaşma sağlanmasına imkan verebilir. Diğer bir olumlu boyut, rejim ve siyasi muhalefetin birbirlerini meşru temsilciler olarak kabul etmesidir. Bu açıdan her iki tarafın geri adım attığını söylemek mümkündür.

Oytun Orhan, ORSAM Ortadoğu Uzmanı, oytunorhan@orsam.org.tr

 Mısır’da Cumhurbaşkanlığı Yarışına Doğru

Mısır’da anayasanın, referandumla kabul edilmesinin ardından seçimler için çalışmalar başladı. Yetkililerden, özellikle Mısır Ordusu’ndan gelen açıklamalar, cumhurbaşkanlık seçiminin önce yapılacağını göstermektedir. Yeni anayasanın otoriter-bürokratik rejime geniş yetkiler tanımasına ek olarak, rejimin cumhurbaşkanlığı makamını da doğrudan idare etmek istediği gözlenmektedir. Geçici başbakan Adli Masur’un Genel Kurmay Başkanı ve Savunma Bakanı General Ebdulfetah El Sisi’yi mareşal ilan etmesinin ardından Mısır Yüksek Askeri Konsey’i, Sisi’nin adaylığına yeşil ışık yaktı. Gene bu çerçevede Sisi de

(4)

4 Kuveyt gazetesi El-Siyasa’ya verdiği mülakatta aday olacağının sinyallerini verdi. Amr Musa’nın da Sisi’nin adaylığını yakın gelecekte açıklayacağını belirten demeci Mısır’da Sisi’nin adaylığını teyit ediyor. Bu şartlar altında rejim yanlısı başka adaylar, cumhurbaşkanlığı yarışında Sisi’ye rakip olmayacaklardır. Zaten Ahmet Şefik de, Sisi’nin aday olması halinde aday olarak seçim yarışına katılmayacağını ve seçimlerde Sisi’ye destek olacağını duyurmuştu. Selefi partilerden ve dini liderler de seçimde adaylarının olmayacağını ancak hiç kimseyi de desteklemeyeceklerini belirten bir dizi açıklamaları oldu. Müslüman Kardeşler ise mevcut şartlar altında anayasa referandumundaki boykot kararını devam ettirecektir. Sonuç itibariyle Sisi’nin adaylığı, seçim yarışı başlamadan alternatifleri engellemiş görünüyor. Bu şartlar altında adaylığını ortaya koyması beklenen tek muhtemel aday ise 2012’deki cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunu üçüncü isim olarak bitiren Hamdan Sabahi fakat Sabahi’nin de seçimlerde başarı elde edebilmesi bu şartlar altında oldukça zor görünüyor.

Nebahat Tanrıverdi Yaşar, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, nebahat.tanriverdi@orsam.org.tr

 Kıbrıs Müzakerelerinde Suyun Önemi

Uzun zamandan bu yana açık bir tıkanıklığın yaşandığı Kıbrıs müzakerelerinde yeni bir döneme girilmiş olduğu anlaşılmaktadır. BM çerçevesindeki müzakereler KKTC Cumhurbaşkanı Eroğlu ile Rum lider Anastasiadis’in Lefkoşa’da buluşmasıyla 11 Şubat itibari ile resmen başlamıştır. Müzakerelerin başlaasındaki temel faktörün Kıbrıs adasının doğusunda, Akdeniz’de yer alan doğal gaz ve petrol kaynaklarının keşfedilip dünya pazarlarına ulaştırılması aşamasına geçilmesinin etkili olduğu sıklıkla dile getirilmektedir.

Adadaki iki toplumun arasında 1950’li yıllara dayanan sıkıntıların, iki toplumlu ve iki bölgeli bir çözüm ile ortadan kaldırılmasına yönelik müzakerelerin itici gücü olarak gösterilen doğu Akdeniz’deki hidrokarbon kaynaklarının yanı sıra dikkate alınması gereken bir diğer konu da Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ndeki su sıkıntısını gidermek amacıyla inşa edilen “KKTC Su Temin” projesidir. Kamuoyunda asrın projesi olarak da bilinen bu proje ile Türkiye’den boru hattı vasıtası ile nakledilecek su, uzun zamandır su

(5)

5 sıkıntısı içindeki KKTC’nin bu sıkıntısını aşmasını sağlayacaktır. Sulama amacı da olan projenin Mesarya ovasına da ulaşması ile sulu tarıma geçiş yapacak olan KKTC çiftçisinin gelirinin artması gündeme gelecektir. Bu güne kadar daima zengin güney fakir kuzey ikilemini kullanmaya çalışan Kıbrıslı Rumların bu aşamadan sonra ellerinden bu kozun alınması gerekmektedir. Eşitler arasındaki müzakerelerin her zaman daha uygulanabilir ve uzun vadeli sonuçlar vereceği gerçeği dikkate alındığında bu projenin taraflar arasında barışa katkı sunacağını söylemek yanlış olmayacaktır. Diğer yandan projenin sadece Kıbrıslı Türklere değil aynı zamanda Kıbrıslı Rumlara da fayda sağlayacağını daha sık bir şekilde dile getirmek faydalı olacaktır.

Dr. Seyfi Kılıç, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, seyfikilic@orsam.org.tr

 Urmiye Gölünü Kurtarma Planları Bir Sonuca Ulaşır mı?

İran’ın kuzeybatısında bulunan Urmiye gölü yüzde 70 oranında küçülmüştür. 1995 sonrası iklim değişimi, su kaynaklarının yanlış yönetimi gibi hem doğal hem insan kaynaklı olumsuzluklar nedeniyle küçülmeye başlayan gölde, yaşayan tek canlı türü olan artemya (tuzlu su karidesi) yok olmuştur. Bugüne kadar Urmiye gölünün kurtarılması hem İran hem de BM destekli çözüm yolları sunulmuş fakat bu çabalar bugüne kadar sonuçsuz kalmıştır. İran’da, 2014 yılının ortasında yaklaşık 8,9 milyon dolarlık bir bütçenin gölünün kurtarılması için aktarılacağı ifade edilmiştir. Gölün kurtarılması için yeni bir eylem planı da gündemdedir. Gölün kurtarılması için gerekli olan su miktarı 3,1 milyar metreküptür.

Çözüm yolu olarak sadece bir başka kaynaktan su getirilmesi sürdürülebilir değildir. Uzun süreli bir çözüm için Urmiye gölü havzasında tarım faaliyetleri için kullanılan su kaynaklarının yönetiminde geniş ölçekli reformların yapılması gerekmektedir. Ayrıca, yağmurlama, damla sulama, center-pivot gibi yüzde 70-80 sulama randımanına sahip su tasarrufu yapan toprağa ve iklime uygun sulama yöntemlerinin geliştirilmesi gerekmektedir.

Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, temaden@orsam.org.tr

(6)

6

 Ortadoğu Güncesi

05 Şubat 2014: Rus Kommersant gazetesi Münih'te gerçekleşen Güvenlik Konferansı'nda ABD'nin Rusya'ya Cenevre 2 görüşmelerine paralel olarak Suriye krizine çözüm için Türkiye, İran ve Suudi Arabistan'ın dahil olduğu paralel bir görüşme önerdiğini yazdı.

06 Şubat 2014: Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere, 31 Aralık'a kadar Suriye'den çıkarılması gereken 1300 ton yüksek etkili kimyasalın yalnızca yüzde 5'lik bir kısmının çıkarıldığını açıkladı. Konu ile ilgili Polonya'da açıklama yapan ABD Savunma Bakanı Chuıck Hagel, Şam yönetiminin kimyasal silahları vaktinde teslim etmediğini söyledi ve endişelerini dile getirdi.

06 Şubat 2014: ABD’nin Pakistan’la yaptığı bir anlaşma gereği bu ülke topraklarında yaptığı insansız hava aracı (İHA) saldırılarının sayısında son zamanlarda keskin bir düşüş yaşandığı bildirildi.

06 Şubat 2014: BM’nin hazırladığı savaşın başladığı 2011 yılının mart ayından geçen yılın kasım ayına dek yaşanan acıları konu edinen raporda, Esed rejiminin çatışmalarda

çocukları canlı kalkan olarak kullandığı belirtildi.

06 Şubat 2014: ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, nükleer anlaşma yapılmasına rağmen İran'a yönelik belirli yaptırımların sürdürüleceğini açıkladı. Yaptırımları çiğneyen ülkelerin yaptırıma uğrayacağını ifade eden Kerry, İran ile ticaret yapmanın yollarını aradığı iddia edilen Fransa'yı uyardıkları söyledi.

06 Şubat 2014: Bazı batılı ve Arap ülkelerin Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne sunmaya hazırlandığı, Suriye’ye yapılan insani yardımların girişini kolaylaştıracak önerge konusunda Rusya, zamanın uygun olmadığı görüşünü savunuyor.

07 Şubat 2014: Kuveyt’te yayın yapan Essiyase gazetesi, Mısır’ın seçimle iktidara gelen ilk lideri Muhammed Mursi’yi darbeyle deviren görevdeki Savunma Bakanı Abdulfettah el Sisi’nin cumhurbaşkanlığı seçimlerine aday olduğunu yazdı.

07 Şubat 2014: New York merkezli İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), dün yayınladığı bir raporda, Irak hapishanelerinde tutulan kadınlara sistematik bir biçimde işkence

yapıldığını ve tecavüz edildiğini bildirdi.

(7)

7 07 Şubat 2014: Rusya Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Aleksander Lukaşeviç, Suriye'nin

Humus kentinde tarafların sivillerin tahliyesi ve insani yardımların bölgeye ulaşması konusunda anlaştıklarını söyledi.

07 Şubat 2014: Kuveyt Emiri Şeyh Sabah el-Ahmed el Cabir es-Sabah, mektup göndererek Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ü ülkesine davet etti.

07 Şubat 2014: Irak'ın kuzeyindeki Kerkük şehrine 70 kilometre uzaklıktaki Tuzhurmatu 'da meydana gelen bombalı saldırıda, 4 kişinin öldüğü, 21 kişinin yaralandığı bildirildi.

08 Şubat 2014: İsrail işgali altında bulunan Batı Şeria ve Kudüs’ün doğusunda

Filistinlilere ait yerleşim birimlerinin yasadışı yıkımında son beş yılın zirvesine ulaşıldığı açıklandı.

08 Şubat 2014: Yaklaşık üç yıldır devam eden Suriye iç savaşına son vermek için yakın bir süre önce doğrudan görüşmelere başlayan Esed rejimi ve muhalifler arasında savaş mağduru sivillere yönelik mahalli bir mutabakata varıldı. Rejimin kuşatması altında bulunan Humus kentinden sivillerin tahliye edilmesi ve bölgeye insani yardımın

ulaştırılmasına dair alınan kararın uygulanmasına başlanırken, ABD’li yetkililer ise rejimin kontrolündeki bölgelere teslim edilecek siviller için yine de endişe duyduklarını belirtti.

09 Şubat 2014: Suriye’de devam eden iç savaşta yaklaşık bir buçuk yıldır rejim kuşatması altındaki Humus’ta mahsur kalan sivillere yardım ulaştırılması için varılan ateşkes

anlaşması, dün ateşlenen havan toplarıyla sona erdi.

09 Şubat 2014: Afganistan’ın Paktika kentinde 12 yaşındaki eylemcinin intihar saldırısında, eylemci yaşamını yitirdi, 5’i polis 11 kişi yaralandı.

09 Şubat 2014: BM İnsani İşlerden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı ve Acil Durumlar Koordinatörü Amos, Suriye'nin Humus kentine insani yardım taşıyan BM ve Suriye Kızılayı konvoyuna ateş açılmasının kabul edilemez olduğunu söyledi.

09 Şubat 2014: Nusra Cephesi ile Filistinliler arasında sağlanan anlaşma kapsamında Yermuk mülteci kampının Filistinlilere bırakılacağı bildirildi.

10 Şubat 2014: Interfax haber ajansının Mısır basınına dayandırdığı haberine göre Rusya, Mısır'a 2 milyar dolarlık silah verecek. Geçen hafta imzalanan anlaşmaya göre Rusya'ya ödemeyi Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri yapacak.

(8)

8 10 Şubat 2014: Afrika'nın en çok turist çeken ülkelerinden biri olan Mısır'ın turizm geliri

geçen yıl, bir önceki yıla oranla yüzde 41 azalarak 5,9 milyar dolara düştü

10 Şubat 2014: Suriye'deki krizi sona erdirmek amacıyla düzenlenen Cenevre barış görüşmelerinin ikinci turu, İsviçre'nin Cenevre kentinde başladı.

10 Şubat 2014: Suriye'nin Humus kentinde rejim güçleri ile şebiha milislerinin abluka altındaki bölgelerden çıkmak isteyen halka ateş açarak onları engellemeye çalıştıkları bildirildi.

10 Şubat 2014: Irak'ın Kerkük ve Musul kentlerinde meydana gelen şiddet olaylarında 3 kişi öldü, 4 kişi yaralandı.

11 Şubat 2014: Ezher Şeyhi Ahmed El-Tayyib, Savunma Bakanı Abdulfettah Sisi ve İçişleri Bakanı Muhammed İbrahim’i Musa ve Harun Peygamberlere benzeten İslam Hukuku Profesörü Sadettin Hilalî’ye sert çıktı.

11 Şubat 2014: Rusya’nın Mısır’a satacağı 2 milyar dolarlık silahın parasını Suudi Arabistan’ın vereceği iddia edildi.

11 Şubat 2014: Irak Meclis Başkanı Usame el-Nuceyfi’nin içinde bulunduğu konvoya saldırı düzenlendi. Musul şehrinde yola döşenen bombanın patlamasıyla gerçekleştirilen saldırıdan Nuceyfi yara almadan kurtuldu.

11 Şubat 2014: Suriye’de devam eden iç savaşı bitirmek için çözüm aranan Cenevre 2 Konferansı verilen aradan sonra yeniden başladı. Muhaliflerin çatı örgütü SMDK, El Kaide bağlantılı IŞİD’in İran ve Şam rejimiyle işbirliği yaptığının belgelerini yayınladı. Belgelere göre bazı IŞİD komutanları defalarca İran ve Rusya’ya gitmiş.

11 Şubat 2014: Cezayir'in kuzeydoğusunda askerî nakliye uçağı düştü. Reuters'ın geçtiği habere göre Cezayir'in Ennahar Televizyonu, olay sonucu 103 kişinin hayatını kaybettiğini bildirdi. Uçağın, ülkenin kuzeydoğusundaki Em El Buvaki ilinde dağlık bir alanda düştüğü kaydedildi.

11 Şubat 2014: Suriye'de Esed rejimine ait savaş uçaklarının Halep'in çeşitli bölgelerini hedef aldığı ve saldırılarda 50 kişinin hayatını kaybettiği belirtildi.

Hazırlayan: Firuze Yağmur Gökler, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı firuzegokler@orsam.org.tr