VEZİRKÖPRÜ MESLEK YÜKSEKOKULU

(1)

ORMANCILIK / ORMANCILIK VE ORMAN ÜRÜNLERİ PROGRAMI

VEZİRKÖPRÜ MESLEK YÜKSEKOKULU

ORP210 – ORMAN ENTOMOLOJİSİ

Öğr. Gör. Cemil ÖZDEMİR

(2)

İğne Yapraklılarda Zarar Yapan Böcekler

Hafta-10

ORP210 – ORMAN

ENTOMOLOJİSİ

(3)

Böceklerin ağaçlarla kullanılmış odunlarda yaptığı zararın yeri çok değişik olup bunlar çeşitli şekilde sınıflandırılabilir.

1- Yapraklarda Zarar Yapan Böcekler

a) İğne Yapraklarda Zarar Yapan Böcekler b) Geniş Yapraklarda Zarar Yapan Böcekler

2- Tomurcuk Sürgünler ve İnce Dallarda Zarar Yapan Böcekler

3- Tohum Meyve ve Kozalaklarda Zarar Yapan Böcekler 4- Özsu Emen Böcekler

5- Odunda ve Kambiyumda Zarar Yapan Böcekler 6- Köklerde Zarar Yapan Böcekler

TÜRKİYE ORMANLARINDA ZARAR YAPAN BÖCEKLER

(4)

Thaumetopoea pityocampa (Schiff) (Çamkese Böceği)

• Çamkese böceği olarak adlandırılan bu güve tırtılları, çam ağaçlarının yapraklarını yediği için yaprak

zararlısı olarak da tanınırlar.

• 20.7 milyon hektar orman varlığımız içerisinde

yaklaşık 1,5 milyon hektar alanda Marmara, Ege ve Akdeniz sahil kuşağındaki çam ağaçlarında yoğun olarak bulunmaktadır.

1- YAPRAKLARDA ZARAR YAPAN BÖCEKLER

İĞNE YAPRAKLARDA ZARAR YAPAN BÖCEKLER

(5)

(6)

(7)

(8)

• Çamkese böceği yaptığı tahribat ile ağaçları

genellikle öldürmemekte, ancak onları zayıflatarak başkaca böceklerin üremesine ve ağaçları

öldürmelerine neden olmaktadır.

• Bu zararlıya Mekanik, Kimyasal, Biyoteknik ve

Biyolojik mücadele yöntemleri uygulanmakta olup,

kimyasal mücadelenin Doğaya olan zararından dolayı bu mücadele yöntemi yerine diğer mücadele

yöntemlerine ağırlık verilmektedir.

(9)

• Türkiye ormanları, ağaç türleri itibarı ile çok zengin bir nitelik göstermektedir.

• İğne yapraklı türlerden en fazla alanı Kızılcam kaplamakta, bundan sonra sırası ile Karaçam,

Sarıçam, Göknar, Ladin, Ardıç, Sedir ve Fıstıkçamı gelmektedir. Çamkese böceğinin yaygın olarak

bulunduğu Kızılcam ağaç türü Akdeniz bölgesinde

%47, Ege bölgesinde %40, Marmara bölgesinde

%10'luk bir alanı kaplamakta, Karadeniz bölgesinde ise tek ve serpili olarak yayılış göstermektedir.

(10)

• Çamkese böceğinin en fazla zararının gözlendiği ağaç olan Kızılcam Ülkemizde Marmara, Ege ve Akdeniz sahil kuşağında yaklaşık 1800 Km

uzunluğunda 160 Km genişliğinde bir alanda yoğun olarak bulunmaktadır.

• Marmara, Ege ve Akdeniz sahillerinde hava sıcaklığı nadiren +6 °C nin altına düşmekte bu durum böceğin sürekli beslenmesine ve sonucunda ağaçların aşırı derecede zarar görmesine yol açmaktadır.

(11)

ÇAMKESE BÖCEĞİNİN BİYOLOJİSİ

Çamkese Böceğinin generasyon süresi 1 yıldır. Bu

sürede böcek 4 biyolojik dönem geçirmektedir. Bunlar : 1. Ergin Dönemi

2.Yumurta Dönemi

3.Larva (tırtıl) Dönemi

4.Pupa (krizalit) Dönemidir.

Böcek bu 4 dönemin ilk üçünü toprak dışında, sonuncusu ise toprak altında geçirmektedir.

(12)

ÇAMKESE BÖCEĞİNİN BİYOLOJİSİ Ergin Dönemi (Kelebek):

• Kelebekler yaz ortasından sonra toprak altından

çıkarlar. İlk çıkan erginler arasında erkeklerin dişilere oranı daha fazladır.

• Ergin çıkışları yüksek ve serin yerlerde ve kuzey bakılardaki ormanlarda erken tarihlerde; alçak yerlerde, sıcak bölgelerde ve güneye bakan

yamaçlardaki ormanlarda ise daha geç tarihlerde olmaktadır. Örneğin Marmara Bölgesinde Temmuz;

Antalya ve Mersin yörelerinde Eylül ve Ekime rastlar.

(13)

(14)

• Kelebekler çiftleştikten sonra dişi kelebek iki iğne

yaprağını birbirine birleştirerek meydana gelen silindir yapı üzerine yumurtalarını düzenli bir şekilde

yerleştirir.

• İğne yapraklılar üzerindeki yumurtalar bir mısır koçanındaki mısır taneleri gibi dizilmişlerdir.

• Kelebeklerin rengi gri olup dişi kelebeğin boyu 35-45 mm, erkeğinki ise 30-35 mm ‘dir.

(15)

ÇAMKESE BÖCEĞİNİN BİYOLOJİSİ Larva (Tırtıl) Dönemi

• Çamkese böceğinin beslenme dönemi olan larva dönemi bir çok böceğin aksine yaz ayları yerine kış aylarına rastlamaktadır.

• Yumurtadan çıkan genç tırtıllar eylül ve ekim aylarında 1-2 mm. uzunluğunda iken koçan çevresinde toplanır.

• Ağızlarından salgıladıkları ve sonradan iplikçiğe dönüşen sıvı ile koçan üzerinde belli belirsiz çok gevşek bir ağ örerler.

(16)

• Tırtıllar biraz büyüdükçe ikinci bir sürgüne giderek

orada bir yuva hazırlarlar ve iğne yaprakları daha hızlı yerler.

• Bundan sonra üçüncü bir sürgüne yuva yaparlar.

• Sonuncu sürgündeki zarar, iğne yaprakların yalnızca orta damarı kalacak şekilde kuvvetli olur.

• Tırtıllar yuva değişim işini 1-3 defa daha

tekrarladıktan sonra büyük kış yuvalarını yaparlar.

(17)

• Dördüncü yuvaya yerleştikten sonra tırtıllar genellikle iğne yaprakların kaide kısmı hariç tamamını yerler.

• Larvalar büyüdükçe beslenmeleri ve buna paralel olarak ta zararları artmaktadır.

• Tırtıllar büyüdükçe 35-40 mm.ye kadar uzarlar.

• Vücutlarını saran ve büyüme özelliği olmayan de- rilerini değiştirirler. Buna gömlek değiştirme de- nilmektedir.

• Çamkese böceği tırtılları 5 kez gömlek değiştirirler.

(18)

• Tırtıl dönemi çamkese böceğinin yaşam dönemleri içinde en uzun süren dönemdir.

• Yörenin ekolojik koşullarına bağlı olarak sonbahardan yaz başlangıcına kadar sürmektedir.

• Kış soğuklarından korunmak için koloni halinde yaşarlar ve ipeğimsi bir maddeden ördükleri kese şeklindeki yuvalarda barınırlar.

• Keseler su geçirmez.

(19)

• Tırtıllar gündüzü keseler içinde dinlenerek geçirirler ve beslenmek için ısının O °C'nin üzerinde bulunduğu gecelerde toplu halde keseleri terk ederek iğne

yaprakları yemeğe başlarlar.

• Yıllık güneşli süre ve sıcaklık Çamkese böceğinin

yaşamını sınırlayan faktördür. Yıllık güneşli süre 1800 saatin altına düştüğünde bu böcekler yaşayamazlar.

• Tırtıl yumağının ortasındaki sıcaklığın 32 °C'yi

geçmesi veya -10 °C 'ye düşmesi halinde tırtılların tamamı ölmektedir.

(20)

• Tırtılların toprağa iniş zamanı ve pupaya girmek için seçecekleri yer büyük ölçüde havanın, toprağın

ısısına ve toprağın yapısına bağlıdır.

• Bundan ötürü sabahlan katarlar doğuya, akşamüzerleri ise batıya yönelirler.

• Toprak yüzeyindeki sıcaklığın 20-22 °C olması

durumunda tırtıllar toprağa girecekleri yeri saptayarak sıraları bozmadan toprağa girerler.

(21)

ÇAMKESE BÖCEĞİNİN BİYOLOJİSİ Pupa

• Olgunlaşan tırtıllar bulundukları yörenin iklim

özelliklerine göre şubat sonu ile mayıs başı arasında bir tarihte, sabah saatlerinde toprağa girerek kestane renginde, yaklaşık 2 cm. uzunluğunda oval birer koza örer ve bu kozaların içerisinde pupa evresini

geçirirler.

(22)

ÇAMKESE BÖCEĞİNİN BİYOLOJİSİ Pupa

• Krizalit halinde toprak altında 4-5 ay kaldıktan sonra temmuz sonu ile ekim ayı arasında topraktan ergin kelebek olarak çıkarlar.

• Ancak krizalitler toprak altında 4 yıl kalabilmektedirler.

• Bu nedenle de Çamkese böceği ile yapılacak

mücadelenin en az 4 yıl devam etmesi gereklidir.

(23)

Çamkese böceğinin neden olduğu zararları şu şekilde özetleyebiliriz;

• İnsan sağlığı üzerindeki problemler (kaşıntı, egzama, anafilaktik şok vs.)

• Estetik problemler (Göze hoş görünmeyen torbalar),

• Büyüme bozuklukları ve buna bağlı olarak ağaçta meydana gelen ekonomik kayıplar.

• Böcekler, tırtıl döneminde çam ağaçlarının iğne

yapraklarını yemek suretiyle çıplak hale getirirler. Özellikle genç ağaçlandırma sahalarında çok büyük artım

kayıplarına neden olurlar. Populasyonun yoğun olduğu dönemlerde mücadele de geç kalınırsa ağaçların

ölümüne de neden olabilirler.

(24)

ÇAMKESE BÖCEĞİ İLE MÜCADELE

Çamkese Böceğiyle yukarıda sayılan zararlarından dolayı kesinlikle mücadele edilmesi gerekir.

Bu böceğe karşı pek çok ülke tarafından çeşitli mücadele yöntemleri uygulanmışsa da, şimdiye kadar tam başarı sağlayan yöntem bulunamamıştır.

Çamkese böceğine karşı, mekanik, kimyasal, biyolojik ve biyoteknik yöntemler kullanılmaktadır.

(25)

ÇAMKESE BÖCEĞİ İLE MÜCADELE Mekanik Yöntem

Bu yöntemde; Kelebeklerin bırakmış oldukları

yumurta koçanları toplanır. Keselerin içine gazyağı veya mazot dökülür. Aralık ayına kadar gelişen tırtıllı keseler dal makası ile kesilerek orman açıklıklarına bırakılır.

Aralık ayından Nisan ayına kadar ki dönemde ise

olgunlaşan tırtıllı keseler toplanarak orman içerisinde özel hazırlanmış adacıklara toplu halde bırakılır.

Mekanik mücadele yapılırken eldiven kullanılmalıdır.

Aksi taktirde tırtıllara temas halinde kaşıntı ve yaralar oluşur.

(26)

(27)

(28)

(29)

(30)

(31)

ÇAMKESE BÖCEĞİ İLE MÜCADELE Biyolojik Mücadele

• Zararlı böcek populasyonlarını azaltmak için canlı organizmalardan yararlanma yöntemidir.

• Bu yöntemde; Böcek yiyen kuşların korunması için ormana kuş yuvaları asılır.

• Kuşlar çok obur yaratıklar olup, günlük besin tüketimleri kendi ağırlıklarından fazladır.

• Ülkemiz ormanlarına yılda yaklaşık 30 bin adet kuş yuvası asılmaktadır.

(32)

• Bu yuvalarda Baştankara, Ağaçkakan, Guguk Kuşu, Kırlangıç, İbibik, ve benzeri kuş türleri barınırlar.

• Bu kuş türlerinin yaşam ortamlarının bozulmamasına dikkat edilerek korunması sağlanmaktadır.

• Ayrıca böcek yiyen kuşların suni olarak üretilmesini sağlayan projeler desteklenerek biyolojik mücadeleye önem verilmektedir.

• Böcekçil kuşların ömrü 15-20 yıl arasında değişmektedir.

(33)

(34)

(35)

Karınca yuvası (Formica rufa L.)

• Ormanda yeni karınca yuvaları oluşturularak zararlı böceklerin kancalar tarafından toplanıp yok edilmeleri de ayrı biyolojik mücadele yöntemidir.

• Bir karınca kolonisi yaklaşık l hektar alandaki zararlı böcek populasyonunu kontrol edebilmektedir.

• Karınca kolonisinin ömrü 20 yıl sürebilir.

(36)

• Karınca nakli bir hektarlık sahadaki zararlı böceklerin

yumurta, larva, pupa ve erginlerini yemek suretiyle faydalı olurlar

(37)

Adacık yönteminde ise;

(38)

(39)

• Olgunlaşan çam kese tırtılları keseleri ile birlikte Aralık ayından Nisan ayına kadar toplanarak suni olarak hazırlanmış adacıklara bırakılarak çamkese tırtılları ölüme terk edilirler.

• Bu tırtıllar içinde parazit olarak yaşayan yada tırtılları yiyerek geçinen faydalı böceklerin uçarak tekrar

ormana dönmeleri sağlanır.

• Bu yöntemle zararlının ormandaki parazit ve yırtıcılarının artması amaçlanmaktadır.

(40)

(41)

(42)

(43)

(44)

(45)

ÇAMKESE BÖCEĞİ İLE MÜCADELE Biyoteknik Mücadele

• Bu yöntem; Böcek türleri için geliştirilen ve feromon adı verilen cinsel koku maddelerinin özel tuzaklar içerisinde ormana asılması suretiyle uygulanır.

• Tuzaklarda toplanan böcekler imha edilir.

• Bu yöntemin zararlıya karşı yapılacak diğer mücadele şekillerinin belirlenmesi ve gerekli önlemlerin

zamanında alınması konusunda önemli katkıları vardır.

(46)

KAYNAKLAR

• Prof. Dr. Sabri ÜNAL – Orman Entomolojisi Ders Notları

• Prof. Dr. Mahmut EROĞU - Türkiye Ormanlarında Zarar Yapan Böcekler

http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/ormankoruma_e9179.pdf (erişim 09.11.2019)

• Orman Entomolojisi (Zararlı ve Yararlı Böcekler) - İstanbul Üniversitesi Yayınevi - Prof. Dr. Hasan ÇANAKÇIOĞLU, Prof. Dr. Torul MOL

• Akın EMİN – Orman Zararlıları ile Mücadele Sunusu

https://ormuh.org.tr/uploads/docs/Orman%20zararlilari%2 0ve%20mucadelesi.pdf (erişim 12.05.2016)