YANGIN
GÜVENLİĞİ VE
DOĞAL AFETLER
1. DERS
GİRİŞ
Ateş binlerce yıldan beri kullanılmakta olup yaşamımız için gerekli olan temel unsurlardan biridir. Çok yararlı olması yanında zararları ile de tarih boyunca iki yönlü güç olarak karşımıza çıkmıştır. Ateş ile birlikte yaşamamızda yer alan yangın, potansiyel bir tehlike olarak yaşam koşullarının değişmesine paralel olarak artmıştır. İnsanoğlunun karşısına önce doğal yangınlar çıkmıştır. Gelişen teknoloji ile birlikte yangın değişik boyutlar kazanmıştır. Artan nüfus ve farklı enerji türlerinin kullanılması ile elektrik, mekanik ya da kimyasal etkenlere bağlı olarak konut, endüstriyel tesis, orman, ulaşım araçları yangınları yanı sıra patlayıcılar, LPG, doğal gaz ve nükleer maddeler sebebi ile de yangınlar çıkmaktadır.
Bu kitabı elinde bulunduracak kişilerin içersindeki bilgileri öğrenmesi, öğretmesi, içerisinde bahsedilen konularla karşılaşmaması dileğimdir.
F E R M A N •
İSTANBUL KADISINA HÜKÜM Kİ ;
İSTANBUL ARADA SIRADA YANGINSIZ OLMUYOR .YANGINI ÇIKAR ÇIKMAZ ÖNLEMEK İÇİN NE GEREKİRSE, HERŞEYDEN MÜHİMDİR.
İSTANBUL EHALİSİNDEN HERKES,
EVİNİN DAMINA KADAR ULAŞACAK BİR MERDİVEN BULUNDURACAKTIR.
VEYİNE HERKES , EVİNDE BİR BÜYÜK FIÇI DOLUSU SU BULUNDURACAKTIR.
BİR YERDE YANGIN ÇIKTIĞI GİBİ, ORADAN KİMSE KAÇMAYACAKTIR. HERKES ADAMLARI VE KOMŞULARI İLE , YENİÇERİLER VE SAİR HALK YETİŞİNCEYE KADAR YANGINI SÖNDÜRMEYE ÇALIŞACAKTIR. HER İKİ ÜÇ AYDA BİR
BİLHASSA YANGIN TEHLİKESİNE FAZLA MARUZ BULUNAN YERLER TEFTİŞ EDİLECEKTİR. EVLERİNDE MERDİVENLERİ VE SU DOLU FIÇILARI
BULUNMAYANLAR TUTULUP SUBAŞIYA TESLİM EDİLECEKTİR VE CEZAYA
ÇARPTIRILACAKTIR. 12 MART 1579 ÜÇÜNCÜ MURAT
PADİŞAH
İTFAİYENİN GÖREVLERİ
Yangınlara müdahale etmek ve söndürmek,
Deprem, enkaz, çöküntü olaylarına müdahale etmek ve can kurtarmak, Trafik kazalarına müdahale etmek,
Can kurtarmak ve ilk yardım hizmetini yürütmek, Boğulma olaylarına müdahale etmek,
İntihara teşebbüs olaylarına müdahale etmek,
Hayvan kurtarmak,
Asansörde mahsur kalanları kurtarmak ve kilitli kapı açmak, Baca temizlemek,
İş yerlerinde yangın öncesi tedbirleri aldırmak,
Halkı, Kamu kurum ve kuruluşlarını yangın konusunda bilgilendirmek, Kamu kuruluşlarını incelemek.
YANMA ve YANGIN
ISI
Isı bir enerji şekli olup,
Bir cismin sıcaklığının artmasına neden olan fiziksel bir etkidir.
Doğal ve yapay olmak üzere iki türlüdür:
Doğal Kaynaklardan Gelen Isı: Güneş, yıldırım, volkanlar Yapay Kaynaklardan Gelen Isı: Soba, kalorifer, ocak
OKSİJEN (O2)
Oksijen kendisi yanmayan fakat yanmayı gerçekleştiren renksiz ve kokusuz bir gazdır. Yanma reaksiyonu için gerekli oksijen
genellikle havadan sağlanır. Havada % 21 oranında oksijen bulunur.
Ortamdaki Oksijen miktarının % 16 civarında olması yanma olayı için gerekli ortalama değerdir.
YANICI MADDELER Katı, Sıvı, Gaz
GAZLAR SIVILAR KATILAR
Doğal gaz, LPG, ( Propan, Bütan, Hidrojen, Asetilen, Karbon monoksit ve diğerleri
Benzin, Gaz, Jet yakıtı, Alkol, Boya, Vernik, Petrol Türevleri, ve diğerleri
Kömür, Ağaç, Bez, Kağıt, Balmumu, gres, deri, Plastik, Hububat, Şeker, Ot ve diğerleri
YANMA
Maddenin ısı ve oksijen (O2) ile birleşmesi (reaksiyonu) sonucu oluşan kimyasal bir olaydır.
Yanma olayı yangın üçgeninin oluşması şekilde gösterilir:
YANMANIN ÇEŞİTLERİ
A- Yavaş yanma B - Hızlı yanma
C - Parlama – patlama şeklinde yanma D - Alevsiz Yanma ( Kendi kendine yanma)
A- Yavaş Yanma:
Yanıcı maddenin bünyesi itibari ile yanıcı buhar veya gaz meydana getiremediği halde, yeterli ısının ve yeterli O2 'nin bulunmaması halinde oluşan yanma çeşididir.
Demir (Fe) ve bakır (Cu) gibi metallerin havadaki oksijen (O2) ve hava ısısı ile oksitlenmesi olayında olduğu gibi yanıcı buhar veya gaz çıkarmamakta, demiroksit (FeO) ve bakıroksit (CuO) oluşmakta.
Canlıların hücre solunumu olayı da bir nevi yavaş yanma olayıdır. Alev, ışık ve belirli bir ısı göstermezler.
B- Hızlı Yanma : İki grupta incelenir.
Alevli yanma :
Yanmanın bütün belirtilerinin oluştuğu bir olaydır.Yanmanın belirtileri alev, ısı, ışık ve korlaşmadır.
Bazı maddeler (parafin ve mum ) katı halden önce sıvı hale daha sonra da buhar veya gaz haline geçerek yanarlar.
Bazıları ise doğrudan yanabilen buhar çıkarırlar. Örneğin naftalin gibi.
Bazı maddelerde doğrudan doğruya yanabilen gazlar çıkarırlar. Örneğin odun, kömür.
Korlaşma:
Bazı maddeler buharlaşmadığı için yanıcı gaz çıkarmaktadır. Bu gibi maddelerin yanması korlaşma halinde olmakta, alevlenme olmamaktadır. (kok ve odun kömürü ile sigara)
Alevlenme de olduğu gibi ısı ve ışık bariz şekilde görülmekte ve hissedilmektedir.
C- Parlama- Patlama Şeklinde Yanma:
Parlama:
Kolayca ateş alan maddelerde görülen bir olaydır. Örnek: benzin, LPG ve doğalgaz gibi.
Patlama:
Maddenin tamamının ısı veya vurma - çarpma gibi bir etki altında bir anda büyük ölçüde genişleyerek çeşitli gazlar oluşturması ve etrafını zorlayıp patlamalar şeklinde yanması olayıdır. Örnek: Asetilen gazı.
Patlama büyüyen yanma hızı ile oluşur . D- Alevsiz Yanma ( Kendi kendine yanma):
Alevsiz yanma kendi kendini besleyen ve bunun için gerekli ısıyı yakıtın oksidasyonundan temin eden ekzotermik reaksiyon dalgasıdır. Alevsiz yanmanın olması için düşük sıcaklıktaki bir ısı kaynağı tarafından ısıtılması gerekir Tam yakıt oksidasyonu gerçekleşmez, sıcaklık ve yanma hızı düşüktür. Sıcaklığın yüksek olması halinde açığa çıkan uçucu madde oksijenle birlikte alevli yanar. Beziryağına batırılmış bez parçasının kendiliğinden yanması, gübre, yapraklar ve taze otlar (nebatlar)gibi.
YANMANIN ÜRÜNLERİ
Duman, ısı, alev ve zehirli gazlardır.
Dumanın birleşiminde zehirli gazlar bulunur. Karbonmonoksit, karbondioksit, kükürtdioksit, kükürtlü hidrojen, siyanid ve amonyak gibi gazlardır.
YANGIN ;
Ortamda her zaman ve bir arada mevcut olan, "OKSİJEN", "YANICI MADDE" ve "ISI" nın, kontrol dışında, birleşmesi ile, " IŞIK " ( Alev ) ve " KUVVETLİ ISI " nın açığa çıkması sonucu yayılması, büyümesi yaşam ve çevreye zarar verme niteliğine bürünmesidir.
ALEV:
Yanıcı madde, oksijen ve ısı ( KLASİK YANGIN ÜÇGENİ ) unsurlarının, kontrol dışında bir araya gelerek, kimyasal zincirleme tepkime ile birleşmesi sonucunda meydana gelen olayın gözle görülebilen kısmına ALEV, ( ALEVLİ YANMA - AKTİF YANMA ) denir.
YANGININ AŞAMALARI :
Yangının ilk aşamasında, KOKU, Yangının ikinci aşamasında, DUMAN,
Yangının üçüncü aşamasında, ALEV görülür.
YANGININ OLUŞUM SAFHALARI (EVRELERİ)
BAŞLANGIÇ SAFHASI (evresi):
Yangının başlangıç safhasında alevler zararsız ve her şey kontrol altındadır.
Ortam yanmaya elverişli hazır eşyalarla doludur ve ortamda oksijen vardır. Isı kaynağı alevlerin kendisidir. Bu sırada su buharı ve karbondioksit açığa çıkar. Zemine yakın yerlerde solunum mümkündür.
Zehirli gazlar henüz ortamda bulunmaz. Ortamın sıcaklığı 550 C ‘ye ulaşmıştır. Sıcaklık artarak yangının ikinci aşamasının başlamasına neden olur.
YAYILMA SAFHASI (evresi):
Yangının yayılma safhasında alevler etraftaki eşyaları sararak büyür.
Alevler odanın tavanına doğru ilerler. Odanın yüksek kısımlarındaki sıcaklık 700 C ye ulaşır.
Ortamda bulunan tüm yanıcı maddelerin tutuşma sıcaklıkları yeterli seviyeye ulaşmıştır.
Bu sırada tüm yapı alevlerle kaplanır. Alevler ortamdaki oksijeni tüketerek yangının çevreye yayılmasına neden olur ve yangının üçüncü oluşum safhasına zemin hazırlar.
KORLAŞMA SAFHASI (evresi):
Yangının korlaşma safhasında iç mekanlardaki oksijen giderek azalmaktadır. Yanıcıların üzerindeki alevler küçülür. İç mekanlar zehirli gazlarla dolar.
Duman ve zehirli gazlar kapı altları, pencereler, çatı araları ve bulabildiği açık aralıklardan dışarıya sızmaya başlar. Ortamdaki sıcaklık 550 C civarındadır.
Bu aşamada alevler en tehlikeli haldedir. Ortamda oksijen olmadığı için küçülen alevler oksijen olan ortama yönelecek ve birden parlayacaktır.
Kırılan bir pencere, aniden açılan bir kapı parlamaya neden olacaktır.
Bu gibi durumlarda izlenecek en iyi yol yangının olduğu yerin üst kısmından delik (ventilasyon) açmak olacaktır.
2.DERS
YANGIN ÇEŞİTLERİ VE YANICI MADDELERİN SINIFLANDIRMASI:
Yangınları çeşitli gruplar altında toplamak yanıcı madde cinslerine göre yapılmıştır. Bu sınıflama aşağıda belirtildiği gibi dört ana grupta belirlenmiştir.
A SINIFI: Katı yanıcı maddeler yangını B SINIFI: Sıvı yanıcı maddeler yangını
C SINIFI: Gaz haldeki yanıcı maddeler yangını D SINIFI: Yanabilen hafif metaller yangını
A TÜRÜ YANGIN
YANICI KATI MADDELER
ÇEŞİTLİ ODUN, KÖMÜR, KAĞIT, OT, KAVUÇUK, TEKSTİL MADDELERİ, ŞEKER, DERİ VB. Soğutma ve yanıcı maddenin uzaklaştırılması ile kontrol edilir. Kuru Kimyevi Toz, su veya köpük ile söndürülür.
B TÜRÜ YANGIN
YANICI SIVI MADDELER
GAZ YAGI,BENZİN,TİNER, MAKİNA YAĞLARI, MAZOT, FUEL OİL, ALKOL,VERNİK, YAĞLI BOYALAR, VB.
Soğutma, sis halinde su ile boğma, Karbondioksit (CO2), köpük ve Kuru Kimyevi Toz ile söndürülür.
C TÜRÜ YANGIN
YANICI GAZ MADDELER
LPG, DOĞALGAZ, ASETİLEN, HAVAGAZI, HİDROJEN, KARBONMONOKSİT VB.
Kuru Kimyevi Toz ve halokarbonlu (halojenli) söndürücüler kullanılarak söndürülür.
D TÜRÜ YANGIN
YANABİLEN HAFİF METALLER
ALÜMİNYUM, MAGNEZYUM, SODYUM, POTASYUM, LİTYUM, TİTANYUM VE BUNLARIN ALAŞIMLARI İLE KARIŞIMLARI
Özel söndürücü maddeler, met-l-x, toprak, kum ve Kuru Kimyevi toz kullanılarak söndürülür
YANGIN SEBEBLERİ:
A — Yangınlardan korunma önlemlerinin alınmaması, B — Bilgisizlik,
C — İhmal ve dikkatsizlik, D — Kazalar,
E — Sıçrama, F — Sabotaj,
G — Tabiat olayları.
A- Yangınlardan Korunma Önlemlerinin Alınmaması:
Yangına sebebiyet veren nedenlerin başında kullanılan madde ve malzemelerin özelliklerine göre yanmalarını önleyici tedbirlerin alınmaması gelmektedir. Elektrik sistemiyle ilgili tesisat ve sigorta sistemlerinin yeterli düzeyde yapılmaması, binalarda çatı
kirişleri ile baca ilişkilerinin gereği gibi düzenlenmemesi, bacaların yeterli özenle sıvanmaması, Doğalgaz ve Likit Petrol Gazı ile ilgili gerekli önlemlerin alınmaması, soba ve kalorifer sistemlerinde gerekli tertibatın alınmayışı ve gerekli periyodik
temizlik ve bakımlarının yapılmaması, yangın bölme duvarlarının bulunmaması.
B- Bilgisizlik:
Kullanılan madde ve malzemelerin yangına sebebiyet verebilecek özelliklerinin bilinmemesi, yangın önlemlerinin ne şekilde alınacağını bilmemek ve öğrenmemek, elektrikli aletlerin nasıl kullanılacağını bilmemek, tavan arası ve çatıya kolay ve çabuk tutuşabilecek eşyalar koymak, soba ve kalorifer sistemlerini yanlış kurmak, yakıt depoları veya yakıtla çalışan yerlerde kıvılcım çıkartacak etkenlerin bilinmemesi.
C- İhmal ve dikkatsizlik:
Kullandığımız madde ve malzemelerin yanıcı niteliğine göre alınacak tedbirler hakkında bilgi sahibi olunduğu halde, hatta bu önlemlerin pek çoğu da alındığı halde ihmal yüzünden yangınlar olabilmektedir. ağaçlık yerlerde söndürülmeden atılan kibrit, sigara izmariti gibi maddeler, Likit Petrol Gazı Tüplerinin kibritle kontrol edilmesi, prizde ütü ve ocak fişi unutulması, piknik tüpleri üzerine geniş tabanlı tencere, kazan
konularak uzun süre ısıtılması, sigortaya gereğinden fazla tel sarılması yanıcı maddenin üzerine veya yakınına yanan cisimlerin konulması vb.
yapılmaması bilindiği halde ihmal edilerek yapılan işler.
D- Kazalar:
İsteğimiz dışında meydana gelen bazı olaylarda yangına sebebiyet verir. Trafik kazaları araç yangınlarına, iş kazaları, makine ve soba kalorifer gibi cihazlarda meydana gelen kazalar bina yangınlarına sebebiyet verirler.
E- Sıçrama:
Direkt olarak yangın sebebi olmamakla birlikte yanıcı maddenin üzerine düştüğü zaman yangına sebebiyet veren yanan cisimlerden koparak etrafa sıçrayan parçacıklardan meydana gelen yangın etkenidir. Fabrika ve atölyelerde kaynak ve taşlama makinelerinden sıçrayan kıvılcımların etrafta bulunan benzin, mazot vb. maddeler üzerine düşmesi, sobadan sıçrayan yanan kömür parçalarının halı, kilim vs. maddeler üzerine düşmesi.
E- Sabotaj:
Çeşitli amaçlar için bilerek ve isteyerek yangın çıkartılmasıdır. Tarla, ev yeri açmak amacıyla ormanların yakılması bina, işyeri ve tesislerin kundaklanması gibi kasti olaylar.
F- Tabiat Olayları:
Tabi olarak kendiliğinden ortaya çıkan yangınlardır. Deprem, yıldırım düşmesi, güneş ışınları, volkan.
3.DERS
YANGIN ETKENLERİ:
A— Bacalar,
B— Sigara, kibrit, C— Kıvılcım,
D— Elektrik, E— Benzin,
F— Likit Petrol Gazı, Doğal Gaz, G— Hayvanlar,
H— Yıldırım, I — Güneş Işığı,
A- BACA:
Yakıt ile hava oksijeninin birleşmesi sonucu oluşan yanma olayında açığa çıkan çeşitli gazların, yanmanın sürdürülebilmesi için yanma ortamından dışarı atılması gerekir. Gazların yanma ortamından dışarı
atılmasını sağlayan yapı bölmesine "BACA" denilmektedir. Bacaların uygun ebatta yapılmaması ve bacada açıklık olması, sert dönüşlü köşelerin olması yangının etkenlerindendir. Kullanılan yakıtın cinsine göre; soba boruları 1-2 ayda bir temizlenirken bunların bacaları yılda en az 2, kalorifer ve mutfak bacaları ise yılda 1 kez temizlenmelidir.
Aksi halde is-kurum bağlayan baca iç cidarı zaman içerisinde yüksek ısı ve olası kıvılcımla tutuşarak yanmaya başlar.
B- SİGARA VE KİBRİT:
Dikkatsizlik yüzünden çıkan yangınların sebepleri arasında bilhassa sigara başta gelmektedir. Sigara ateşinin ortalama sıcaklık derecesi 800 C civarında olduğu söndürülmeden atılan sigaranın yanıcı, patlayıcı ve parlayıcı maddelere teması neticesinde yangın çıkabilir.
Söndürmeden yere atılan bir sigaranın, rüzgar tesiri ile sürüklenerek temas ettiği yanıcı maddeyi tutuşturduğu bir gerçektir. Kibrit başları yakıldığı zaman 450 - 470 C hararet verir. Söndürülmeden yanıcı madde üzerine atılması o maddenin yanmasına neden olur.
C- KIVILCIM:
Yanan bir kütleden koparak etrafa sıçrayan küçük parçacıklara kıvılcım denir.
Bu parçacıkların yanar veya kor halde bulunması düştüğü yerdeki maddenin cinsine göre yanma olayının meydana gelmesine sebebiyet verir.
Rüzgar kıvılcımın etrafa yayılmasında büyük etken olduğu kadar kül halinde ve kor halinde bulunan parçacıkların ateş (alevli) haline dönüşmesinde de büyük etkendir
Kıvılcımların kaynağı genellikle ; (1) Mangallarda yanan ateşler,
(2) Sobalarda yanan ateşler,
(3) Bacalar,
(4) Tren Bacaları,
(5) Motorların egzozları,
(6) Sönmemiş sigara ve pipolar,
D- ELEKTRİK:
Elektrikten çıkan yangınların nedenlerini genel olarak iki ana gurupta toplayarak izah edebiliriz.
(1) Elektrik enerjisini kullananların ihmal ve dikkatsizliğinden kaynaklanan yangınlar,
(2) Elektrik tesisatından kaynaklanan yangınlar.
1- Elektrik kullananların ihmal ve dikkatsizliğinden kaynaklanan yangınlar:
Elektrik enerjisinden ısı kaynağı olarak yararlanmak amacı ile yapılan cihazların
kullanılmaları esnasında kullanma talimatlarına uygun kullanılmaması, İhmal ve tedbirsizlik sebebiyle kullanımlarının bitiminden sonra fişlerinin çekilmemesi, tesisatın uygun olarak yapılmaması ve sonradan yapılan ilavelerle bozulması.
2- Elektrik tesisatından kaynaklanan yangınlar:
Elektrik tesisatlarının talimatlara uygun şekilde yapılmaması büyük bir yangın tehlikesi arz eder, ısı nedeniyle elektrik kablolarında meydana gelen erimeler neticesinde tellerin birbirine teması (kısa devre) ile ortaya çıkan şiddetli akımın kolay yanabilen maddeleri tutuşturarak yangın çıkarması mümkündür. Kısa devreler elektrik nakil hatlarının kemirici hayvanlar tarafından tahribi neticesinde de oluşabilirler.
Elektrik sigortalarının atması halinde yenisi ile değiştirilmeyip tel sarılarak kullanılması, sarılan bu telin kalın olmasının yangınlara sebebiyet verdiği de bilinen bir gerçektir.
E- BENZİN:
Benzin petrolden elde edilen kolaylıkla yanabilen bir sıvı maddedir.
Benzin ve benzeri maddeler (mazot, tiner, alkol, solvent, gazyağı vb.) kolaylıkla buhar haline geldiklerinden hava ile karışarak kolaylıkla yanıcı hale gelirler. Benzin buharı bulunan veya bulunabilecek yerlerde alev ve kıvılcım çıkartan alet ve malzeme kullanılmamalıdır.
F- LİKİT PETROL GAZI (LPG) :
Sıvı petrol gazı da denilen LPG; havadan ağır, Renksiz, kokusuz,
zehirsiz ve kolay tutuşma özelliğine sahip bir gazdır. Gaz kaçağının hissedilmesi için kerih esansı ile kokulandırılır. Bu gazlar kullanılması sırasında, kullanan kişiler ve imalat hataları nedeniyle yangınlara sebebiyet vermektedirler.
G- DOĞALGAZ
Doğal gaz havadan hafif renksiz, kokusuz ve zehirsiz bir gazdır. Bu sebeple, herhangi bir gaz kaçağının kolaylıkla fark edilebilmesi için doğalgaza sarımsak kokusu veren bir madde katılmaktadır. Birincil enerjidir, yani çıkarıldığı haliyle kullanılabilir. Doğalgaz bulunan veya bulunabilecek yerlerde alev ve kıvılcım çıkartan alet, malzemeler kullanılmamalıdır
H- HAYVANLAR
Açık ateş kullanılan yerlerde başıboş hayvanlar (kedi ve köpek) daima yangın çıkarırlar. Evlerde kullanılan ve yanmakta olan mum, mangal gibi şeylerin evde beslenen hayvanlar tarafından devrilmesi, kümes ve ahır hayvanlarının bulunduğu yerlere gaz lambası ve mum gibi açık ateşli aydınlatıcıların bırakılması, baca ve soba boruları yakınına ve üzerine hayvanlar tarafından yapılan yuvalar, depolarda, ambar ve büyük mağazalarda bulundurulan hayvanların olası yangından tutuşarak diğer kat ve bölmelere kaçması, farelerin elektrik kablolarını kemirmeleri
I- YILDIRIM
Yıldırım bulutların taşıdığı elektriklerin bir buluttan diğer buluta veya bir buluttan toprağa boşalması olayıdır. Yıldırım yanıcı maddelere isabet ederse yangınlara neden olur. Yıldırım eşyaları harap eder, insan ve hayvanları öldürür, madeni cisimleri eritir. Yıldırımdan korunmak için paratoner tesisatı bulundurmak gereklidir.
K -GÜNEŞ IŞIĞI
İçinde hava kabarcığı bulunan camlar, bombeli gözlük camları, cam küreler, dolu veya boş cam şişelerinin güneş ışınlarını bir noktaya toplamaları, metal ve yansıtıcı olmayan yüzeylerin ısı tutarak sıcaklık artışına neden olmaları, bu yüzeylerin altında bulunan kolay yanıcı maddelerin tutuşmasına ve yanıcı buhar çıkararak cisimlerin yanmalarına neden olurlar.
Güneş ısısını alarak içlerinde saklayan kurumuş ve yığın halde açıkta bulunan saman, ot, keten, kenevir, yün, pamuk gibi cisimlerin yeterince ısı almaları sonucu yangınlar çıkabilir..
YANGINYERİNDEKİ TEHLİKELER:
YANGININ YAYILMA TEHLİKESİ
Yangının başlangıcında (ilk 1-2 dk.) yangını söndürmek çok kolaydır.
Kapalı alanlardaki yangınlarda ortalama ısı değeri 1. dakikadan itibaren hızla artar.
Ortamdaki ısı 5 dakika sonra 555 dereceye, 10 dakika sonra 660 dereceye, 15 dakika sonra 720 dereceye, 30 dakika sonra 820 dereceye çıkar. 30 dakikadan sonra zaman içerisinde ısı fazla artmaz. Yanıcı maddelerin durumuna göre büyük yangınlarda 3 saat sonra ısı 1700 C bulur.
BİNALARIN ÇÖKME TEHLİKESİ
Binaların yangın esnasında ısıdan dolayı fiziksel ve kimyasal değişimlere uğraması, iskeletinin ve taşıma sisteminin gücünü kaybetmesine neden olup çökme tehlikeleri gösterir.
GÖÇÜK ALTINDA KALMA TEHLİKESİ
Yanma sonucu çöken bina enkazının altında kalarak yaralanma, yanma veya hayatını kaybetme tehlikesi vardır.
ELEKTRİK AKIMINA KAPILMA TEHLİKESİ
65 - 1000 volt alçak gerilim, 1000 volt üzeri ise yüksek gerilim olan tesisatlardır.
Yangın yerinde dolaylı ve direkt olarak 65 volt üzerindeki tesisatlarının parçaları ile temas edildiği zaman ölüm tehlikesi ile karşı karşıya kalınır.
YANMA ve ZEHİRLENME TEHLİKESİ
Yangın yerinde özellikle kapalı ortam yangınlarında yanan bina içerisinde alevden, yangın sonucu oluşan gazlardan yada yüksek ısıdan etkilenmek insan vücudunda onarılmaz yaralar açar.
İtfaiyeciler yada yangına müdahale eden kişilerin koruyucu giysiler veya temiz hava solunum cihazı kullanmadan olay yerinde çalışması;
Kan zehirlenmesi, aşırı su kaybı, solunum sıkışması ve zorluğu, kalbin ritminin bozulması, merkezi sinir sisteminin etkilenmesi sonucu felce ve ölümlere neden olur.
KİMYSAL TEHLİKELER
Yangınlarda en çok rastlanan ölüm nedenlerinin başında zehirli gazlar gelmektedir. Dumanın birleşiminde zehirli gazlar vardır.Bu gazlardan bazıları zehirleyici, bir kısmı boğucu ve bir kısmı tahriş edici özellikler taşır.
Tahriş edici kimyasallar : Söndürülmemiş kireç tozu, tuz ruhu, kalsiyum karpit, sülfürik asit ve nışadır ruhu gibi maddeler.
İçme suyu etkileyen kimyasal sıvılar: Yakıt yağları
Kurşun tehlikesi : Kurşun tozu yaralardan kan dolaşımına, ağız yoluyla hava ve yemekle mide ve bağırsak kanallarına girebilir.
Oksijen tehlikesi: Sıkıştırılmış oksijen yağ ile temas ettiğinde yanma tehlikesi olur.
PATLAMA TEHLİKESİ Gaz patlaması
Basınçlı kapların patlaması Mühimmat patlaması
Toz patlaması
4.DERS
YANGIN TÜRLERİ:
LPG YANGINLARI
DOĞALGAZ YANGINLARI AKARYAKIT YANGINLARI BACA YANGINLARI
ELEKTRİK YANGINLARI ORMAN YANGINLARI ARAÇ YANGINLARI BİNA YANGINLARI
LİKİD PETROL GAZI YANGINLARI (LPG):
Sıvı petrol gazı da dediğimiz bu gaz petrol yan ürünlerindendir. Ham petrolün damıtılması sırasında elde edilen ürünlerin yanı sıra hidrokarbon sınıfı (etan, metan, propan, bütan, etilen metilen vb.
gazlar) gaz maddelerde ortaya çıkmaktadır. Ancak fiziksel özelliklerinden dolayı basınç altında sıvı hale gelebilen ve üzerinden basınç kaldırıldığı zaman tekrar gaz haline dönen propan ve bütan gazı sanayi ve evlerde yakacak olarak geniş bir kullanım alanı bulmuştur.
Bu gazlar kullanılması sırasında gerek kullanan gerekse imalat hataları nedeniyle yangınlara sebebiyet vermektedirler.
Özellikleri:
(a) Hava ile karışmadıkça yanmazlar,
(b) Yanıcılık limitleri %2 ile % 8 arasındadır.
(c) Teneffüs edilmesi halinde zehirsizdirler.
(d) 1 litre sıvı LPG 550 gram kadar ağırlıktadır (e) LPG buharları havadan daha ağırdır.
LPG hakikatte renksiz ve kokusuzdur. Kerih esansı ile kokulandırılır.
Kap içinde tazyik altında sıvı halde iken % 10 kadar hacim değiştirebilirler.
LPG ekseriyetle propan ve bütan gazlarının karışımıdır.
Sıvı LPG insan derisi ile temas ederse ciddi donmalar yapar.
Aniden buharlaştığı için dokunduğu yeri dondurur.
LPG Tüplerinin Özellikleri:
Normal şartlar altında tüp içindeki tazyik 6 ila 12 atmosfer arasındadır.
Bu tüpler hakikatte 34 atmosfere kadar tahammül ederler.
Tüplerin üstündeki emniyet vanaları, henüz dahili tazyik 34 atmosferi bulmadan açılacak şekilde ayarlanmıştır.
Dolu bir LPG tüpü ateşe atılacak olursa patlamaz sadece emniyet vanası atar ve ateşe meşale halinde iştirak eder
LPG Konusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
Bu gaz tüplerle ve özel surette imal edilmiş sarnıçlı kamyon, vagon ve deniz araçları ile nakil ve tevzi edilmelidir.
Dolu tüpler üzeri açık ve yan kapları tabanla aralıklı bulunan özel araçlarla nakledilmeli, umumi ve hususi araçlarla naklinden kaçınılmalıdır.
Satış yerlerinden evlere dağıtım yapmak için kullanılacak üzeri açık Pick-up tabir edilen kamyonetlere muayyen bir adetten fazla tüp konulmamalıdır
Dolu tüplerin muhafazasını sağlamak üzere yapılacak depolar için belediyelerce yer gösterilmeli, üzerinde iş yeri ve ikametgah, bitişiğinde bina bulunmayan, tabii ve cebri vantilasyon tertibatı olan tek katlı depolarda bulunacak tüp adedi tespit edilmeli, dolu ve boş tüpler, arada en az bir metre geçit bırakılmak sureti ile istiflenmelidir.
Bilhassa resmi, daire ve müessese, hastane, kışla, otel, okul, han, sinema, tiyatro gibi halkın toplu bulunduğu yerlerde parlayıcı ve patlayıcı maddeler bulunmamalıdır.
Depo ve satış yeri arasında en az 50 metre mesafe bulunmalı ve bu mesafe her ne suretle olursa olsun ihlal edilmemeli ve korunmalıdır.
Likit Petrol Gazının havadan ağır olduğu ve bu tüplerin kaçak yapması halinde gazın zeminde toplanacağı kaydedilmişti.
Zemin seviyesinden aşağı yerlere bodrumlara dolu tüp konulmamalıdır Dolu tüplerin konulduğu yerin bitişiğindeki binalarla kapı ve pencere vasıtasıyla da olsa irtibat bulunmamalıdır.
Tüplerin konulduğu zemin ıslak ve rutubetli olmamalı ve ateşe dayanıklı malzemeden yapılmış olmalıdır,
Bilhassa kapalı çarşılarda, pasajlarda, iş hanlarında, toplu halde yatılan yerlerde, eğlence yerlerinde ve patlayıcı ve parlayıcı madde depoları ile karpit depolarının altında veya bitişiğinde her ne suretle olursa olsun satış dahi yapılmamalıdır.
Patlayıcı ve parlayıcı madde; karpit depo ve satış yerleri dışında kalan iş yerlerinde iki dolu tüpten fazla bulundurulmamalıdır.
LPG Emniyet Kaideleri:
LPG Tüpleri daima dik tutulur ve dik olarak depolanır.
Gaz kaçıran tüpler araziye götürülerek akıtılır.
LPG Tüpleri tamamen doldurulmaz. % 10 genişleme payı olarak boş bırakılır.
LPG Tüpleri civarında tahta, kağıt, odun gibi yanıcı maddeler depo edilmez.
Yanmakta olan LPG tüpünün civarındaki tüpler ve varsa yanıcı malzemeler devamlı olarak soğutulmalıdır.
KULLANIMDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
Cihaz kullanma kılavuzu okunmalı, cihaza bağlantı yetkili servisçe yapılmalı,
Cihaz altına kağıt, plastik örtü, muşamba vs. yanıcı maddeler konulmamalı,
Cihaz yakınında kolay tutuşabilen maddeler ve perdeler bulunmamalı,
Tüpler ocak düzeyinden aşağıya yerleştirilmeli, Tüpler dik tutulmalı, yan yatırılmamalı,
Yedek tüpler ısı kayaklarından uzak tutulmalı,
Gaz ile çalışan cihazlar oturulan ve yatılan mekanlarda kullanılmamalı.
Hortum uzunluğu 125 cm. den fazla tutulmamalı, cihaz çevresinden dolaşmamalı,
Arızalı olduğu sanılan dedantörler kesinlikle kullanılmamalı, Eskiyen ve yumuşayan hortumlar değiştirilmeli,
Hortum cihaza ve dedantöre kelepçe ile bağlanmalı,
Gaz kullanımından sonra dedantör ve cihaz düğmeleri kapatılmalı,
Kullanılan cihazların yerleri uygun olmalı, hava akımından (rüzgar) etkilenmemeli,
Tencereden taşan maddelerin cihazı söndürüp gaz kaçağı olabileceği unutulmamalı
Gaz kaçağı hissedildiğinde cihaz kullanılmamalı, dedantör kapatılmalı,
Gaz kaçağının meydana geldiği yer havalandırılmalı,
Havadan ağır olduğu için yere çöken gaz yelpazelendirilip dışarı atılmalı,
Gaz kaçağı ateşle test edilmemeli, sabun köpüğü ile kontrol edilmeli,
Gaz kaçağı durumunda, ateş ve elektrik yakılmamalı, buzdolabı açılmamalı,
Kıvılcım çıkaracak her türlü hareketten kaçınılmalı,
Tüp yangından dolayı ısınmışsa, su ile soğutulmalı, paniğe kapılmamalı,
Riske girmeden, yangın söndürme cihazları, su ve ıslak battaniye ile söndürülmeli
BACA YANGINLARI:
Yakıt ile hava oksijeninin birleşmesi sonucu oluşan yanma olayında açığa çıkan çeşitli gazların, yanmanın sürdürülebilmesi için yanma ortamından dışarı atılması gerekir. Gazların yanma ortamından dışarı atılmasını sağlayan yapı bölmesine "BACA" denilmektedir.
Bacalar komşu yüksek binanın çekişi bozan etkisini azaltmak amacıyla mümkünse bu binalardan en az 6 m uzaklıkta bulunacak ve ait olduğu bina mahyasının en az 0.8 m üzerine kadar çıkarılacaktır
BACA YANGINLARI VE NEDENLERİ
Baca ve borular kullanılan yakıtın cinsine göre; soba boruları 1-2 ayda bir temizlenirken bunların bacaları yılda en az 2, kalorifer ve mutfak bacaları ise yılda 1 kez temizlenmelidir. Aksi halde is-kurum bağlayan baca iç cidarı zaman içerisinde yüksek ısı ve olası kıvılcımla tutuşarak yanmaya başlar. Bacaların temizliğinden bina yöneticisi sorumludur.
Baca üzerine kıvılcımların yayılmasını önlemek için bir kafes konulmalıdır. Bacadan çıkan alev ve kıvılcım başka bir çatıya, çevrede bulunan ormanlık bölgeye, samanlık, harman gibi kurumuş yanmaya hazır yanıcılar üzerine düşerek yangınlara sebebiyet verirler.
- Baca duvarlarının iç ve dış yüzeyleri uygun biçimde sıvanmalıdır.
Sıvasız olan bacalar yandığı zaman muhtelif çatlaklardan (aralıklardan) çatı içerisine ve çatı üzerine sıçrayan kıvılcımlar çatı yangınlarına neden olur.
- Bacaların metal olması halinde kullanılan malzeme sıcağa ve dumana karşı kimyevi ve fiziki değişiklik yapmayacak özellikte olacaktır.
-Yalıtımsız metal bacaların, döşeme ve çatı arsında geçirilmesi yasaktır.
- Metal bacaların pencerelerden veya künkle yalıtılmış duvar deliklerinden dışarı çıkarılması halinde, bacaların yakından geçtiği ahşap malzeme amyant veya benzeri madde ile kaplanacaktır.
Bacanın iç yüzeyini kaplayan kurum saf karbondur ve son derece yanıcıdır. Kurum yanma sıcaklığına ve yeterli oksijene ulaştığı anda baca yangını başlar.
Baca yangını söndürülmediği taktirde çatının ve binanın da yanmasına sebep olur.
Bacalarda oluşacak muhtemel yangınlarda, baca alttan ve üstten ıslak veya asbest tabir edilen bezden tampon yapılarak kapatılır ve oksijensiz bırakılır.
Suyun sis halinde (basınç olmadan) verilmesi buharlaşması sonucu soğuma ve boğma yoluyla ve kuru kimyevi toz ile müdahale edilerek söndürülmelidir.
DOĞALGAZ YANGINLARI:
DOĞALGAZ:
Doğal gaz havadan hafif renksiz, kokusuz ve zehirsiz bir gazdır.
İsminden de anlaşılacağı üzere, petrolün oluşumu gibi doğalgaz olarak yer altında oluşur.
Doğalgaz yeryüzünün alt katmanlarında başta Metan (CH4) ve Etan (C2H6) olmak üzere propan (C3H8) ve Azot (N2) gibi çeşitli hidrokarbonlardan oluşan yanıcı bir gaz karışımıdır..
Bu sebeple, herhangi bir gaz kaçağının kolaylıkla fark edilebilmesi için doğalgaza sarımsak kokusu veren THT (Tetra Hidro Teofen) maddesi ve TBT (Tetra Butil Merkoptan) maddesi katılmaktadır.
Tam yandığında mavi bir alev çıkarır. Hava ile belirli bir oranda ( %5- 15) karıştığında patlayıcı özelliği vardır. Doğalgazın tutuşma sıcaklığı 560 C dir. - 164 C de sıvılaşır ve hacmi 600 kat azalır. Yandığında CO2 ve su buharı meydana gelir.
Doğalgaz mutfaklarda (ocak, fırın ve mutfak cihazlarında) Su ısıtıcılarında (şofbenler ve kombilerde) Sobalarda (onaylı sobalar) Kat kaloriferlerinde kullanılır.
Doğalgaz 40 Bar’da ülkemize geliyor. Regülaj istasyonlarında basınç 15 Bar’a düşürülüyor. Şehirlerin değişik yerlerinde oluşturulan istasyonlarında basınç 4 bar’a düşürülüyor. İşyerlerine ve bina girişlerine 51 milibar, sayaç giriş vanalarında ise 21 milibar basınçla kullanılması sağlanıyor
Doğalgaz kaçağı hissettiğinizde;
- Sayaç ve ana servis vanasını kapatınız,
- Sigara içmeyiniz, kibrit, çakmak gibi ateş çıkarıcı maddeler kullanmayınız,
- Elektrik düğmeleri (açıksa kapatma, kapalı ise açma) ve kapı zilleri ile oynamayınız,
- Asansörleri kullanmayınız,
- Cep telefonu, telsiz, çağrı cihazı vs. kullanmayınız, - Üzerinizde bulunan yünlü eşyaları çıkarmayınız,
- Ortamı havalandırmak için kapı ve pencereleri açınız, - Doğalgaz acil ihbar telefonu 187’ye haber veriniz
Doğalgaz yangınlarında bireyler;
En yakın itfaiye teşkilatına bizzat giderek, Telefon ederek ( İTFAİYE ALO 110 ),
Telsiz kullanarak (gaz kaçağı olan alan dışında, emniyetli bir yerde)
Yangın alarm düğmelerini kullanılarak, Yangın alarm telefonlarını kullanarak Doğalgaz acil servisi (187) arayarak
Yangını haber verilmelidir. Ayrıca Hızır Acil, Tek, Polis gibi kurumlara bilgi verilmelidir.
Doğalgaz alev alırsa, yangının mı, yoksa yangın söndürüldüğünde kaçak gazın mı daha tehlikeli olduğuna karar verilmelidir. Kaçak gazın daha büyük bir tehlike unsuru olduğuna karar verilmiş ise, gaz kaçağının kapatılması için gerekli olan malzemelerin tümü sağlanıncaya kadar yada gaz beslemesi kapatılıncaya kadar yangının sürmesine, yakından kontrol altında tutulmak şartıyla izin verilmelidir. (insanlara, binalara, araçlara zarar vermemesi için) Bazı hallerde borular ve yangın yerinin- civarının su ile serinletilmesi gerekir.
Doğalgaz yangınlarında, gaz akışı kesildikten sonra kuru kimyevi tozlu yangın söndürme cihazı ile müdahale yapılmalıdır.
AKARYAKIT YANGINLARI:
AKARYAKIT
Günlük yaşantımızda türlü alanlarda kullandığımız benzin, mazot, gazyağı vb. ürünlerin yeraltından çıkarılır ve ham petrolün damıtılmasından elde edilir. Akıcı ve yanıcı olduklarından genel olarak AKARYAKIT adını alırlar.
AKARYAKITIN ÖZELLİKLERİ
Akaryakıtlar suya göre daha hafiftir.
Akaryakıtların yanabilmesi için önce buhar haline gelmesi ve sonrada hava ile karışması gerekmektedir.
Sıvı haldeki akaryakıtlar yanmazlar.
Akaryakıtların yanıcı olabilmek için çıkardıkları buhar havadan ağırdır. Bu nedenle bulundukları yerin alçak noktasına çökerler.
Bilhassa rüzgarsız sakin havalarda çevredeki hendek ve çukurlarda, kuyularda biriken akaryakıt buharları tehlikeli durumlar oluştururlar.
Akaryakıt buharları teneffüs edilirse zararlıdır. Baş dönmesi, baygınlık ve ölümlere neden olabilir.
Tam dolu olan akaryakıt tanklarının veya varillerinin içlerinde ayrıca bir buhar ve hava hacmi bulunmayacağı için patlamalarına ve yanmalarına teorik olarak imkan yoktur.
Boş varil ve tanklar içerisinde buhar ve hava bulunabileceği için daima tehlikelidirler. Boş sarnıçlı kamyonlara, boş tank ve varillere ateş ile yaklaşılması doğru değildir.
AKARYAKITLARIN YANMALARI
Akaryakıt buharlarının yanmaya başlamaları için açık alev veya ateş ile temaslarına gerek yoktur. Yanma noktalarına kadar ısınmaları yada ısınmış bir cisimle temas etmeleri alev için yeterlidir. Akaryakıtların yanabilmesi için buhar haline geçerek hava ile karışmaları zorunludur.
Benzin düşük sıcaklıkta buhar haline geçebilir. Mazot, uçak yakıtı, gaz yağı vb. ağır yakıtlar ısıtılmadıkça buharlaşmazlar.
AKARYAKIT YANGINLARININ OLUŞUMU
Açık kaplardaki akaryakıtın buharlaşarak çevreden ateş alması, Temizlik nedeniyle benzin ve gaz yağı gibi petrol ürünlerinin
kullanılması sonucu oluşan buharın ateşle teması,
Akaryakıt tanklarının temizleme amacıyla kapaklarının açılması sonucu çevreye dağılan buharların ateşle teması,
Akaryakıt buharlarının bulunduğu yerlerde çalışan motorlardan çıkan kıvılcımlarla temas etmesi ve elektrik şeraresi sonucu,
Akaryakıt yangınları meydana gelmektedir.
AKARYAKIT YANGINLARININ SÖNDÜRÜLMESİ
Akaryakıt yangınları genellikle dolum ve boşaltım tesisleri, depolama tesisler ve nakliye sırasında meydana gelmektedir.
Akaryakıt yangınlarında boğma sistemi kullanılarak yanıcı madde ile havanın ilişkisi kesilmelidir.
Su akaryakıt yangınlarına pülverize (yağmurlama) şeklinde işlenirse hem soğutur, hem de havayı keserek önemli rol oynar.
Daha sonra köpükle birlikte kullanılmalıdır.
Kuru kimyevi toz (K.K.T.) ve Karbondioksit (CO2) başlangıç halindeki akaryakıt yangınlarının söndürülmesinde etkilidir.
Oksijenle olan teması kesmek suretiyle yangını söndürmek mümkündür
Köpük akaryakıt yangınlarının söndürülmesinde en etkili söndürürcüdür. Özgül ağırlık bakımından akaryakıt, yağlar ve sudan daha hafiftir.rüzgar 15 - 20 cm kalınlığında bir örtü oluşturarak yanan maddenin hava ile olan ilişkisini keser. Köpük rüzgar ve ısıya dayanıklı, düşey ve yatay kaplama özelliği nedeniyle akaryakıt yangınlarında ana söndürücü maddedir.
Açık alanlarda meydana gelen yangınlara önü kesilerek müdahale edilmelidir.
Akaryakıt bulunan kapların depolandığı yerlerde meydana gelen yangınlara dışarıdan müdahale edilmeli, içeri girilmemelidir.
Akaryakıtın çok hızlı yanması, birden parlaması, içinde bulunduğu kabı yırtması, yanarak alev seli şeklinde çevreye yayılması karakteristik özelliğidir.
Akaryakıt yangınlarının söndürülmesinde uygulanacak yöntem ve söndürücü madde, yanan akaryakıt miktarına, içinde bulunduğu kaba ve ortama göre değişmektedir.
Akaryakıt tank ve tankerlerinde meydana gelebilecek yangınlarda hava ile teması sağlayan tank kapaklarının kapatılası suretiyle yangının söndürülmesine çalışılmalıdır. Kapaklar kapatılamıyorsa söndürmede su ve köpük birlikte kullanılmak suretiyle yangın söndürülmelidir.
ELEKRİK YANGINLARI:
Elektrikli cihazlar modern yaşantımızın vazgeçilmez kolaylıklarındandır.
Isınma ve ısıtmada, aydınlatmada, beslenmede, temizlik çabalarında, ulaşımda, sağlık hizmetlerinde hep elektrikli cihazların katkısı vardır.
Elektrikten çıkan yangınların nedenlerini genel olarak iki ana gurupta toplayarak izah edebiliriz.
(1) Elektrik enerjisini kullananların ihmal ve dikkatsizliğinden kaynaklanan yangınlar,
(2) Elektrik tesisatından kaynaklanan yangınlar.
Elektrik kullananların ihmal ve dikkatsizliği:
Elektrik enerjisinden ısı kaynağı olarak yararlanmak amacı ile yapılan cihazların kullanılmaları esnasında kullanma talimatlarına uygun kullanılmaması, İhmal ve tedbirsizlik sebebiyle kullanımlarının bitiminden sonra fişlerinin çekilmemesi yangınların çıkmasına neden olurlar. Elektrik enerjisi zamana bağlı olarak ısı oluşturmaktadır. Her hangi bir nedenle (aşırı yük, kısa devre) oluşan ısı giderek artarsa petrol artıklarından yapılan izoleler ısınarak yanıcı gazlar çıkarmaya başlayacak gazların tutuşmasıyla elektrik yangını meydana gelecektir.
Tesisattan kaynaklananlar:
Elektrik tesisatları talimatlara uygun şekilde yapılmaması halinde büyük bir yangın tehlikesi arz eder, ısı nedeniyle elektrik kablolarında meydana gelen erimeler neticesinde tellerin birbirine teması (kısa devre) ile ortaya çıkan şiddetli akımın kolay yanabilen maddeleri tutuşturarak yangın çıkarması mümkündür.
Kısa devreler elektrik nakil hatlarının kemirici hayvanlar tarafından tahribi neticesinde de oluşabilirler.
Elektrik sigortalarının atması halinde yenisi ile değiştirilmeyip tel sarılarak kullanılması, sarılan bu telin kalın olmasının yangınlara sebebiyet verdiği de bilinen bir gerçektir.
Elektrik kurumu tarafından aksi belirtilmedikçe tüm teller ve metal kısımlar elektrikli olarak kabul edilmeli, sarkan kablo, metal su ve kalorifer boruları ve demir çitlerden uzak durulmalıdır.
Yangın yerinde önce elektrik şalteri indirilerek veya sigorta sökülerek, mümkün değilse elektrik kurumundan yardım istenerek elektrik kesilmelidir.
Elektrik yangınlarına kuru kimyevi tozlu söndürücülerle müdahale yapılmalıdır
Yere düşmüş hatların çevresi tehlikelidir. Bu yüzden yere düşmüş hatlara 10 metreden daha fazla yaklaşılmamalıdır.
Yangın yerine ilgisi olmayan kişiler yaklaştırılmamalıdır.
Yangınlarda kullanılacak merdivenlerin metal olması durumunda gerilim altındaki dokunma, temas noktalarından en az 1 metre uzakta kullanılmalıdır. Şüpheli yerlerde metal merdiven kullanılmamalıdır.
Elektrik akımına maruz kalmış kişilere (kazazedeye) yardım için ilk önce elektrik akımı kesilmelidir.
Elektrik kesilemiyorsa veya kesebilecek tecrübeli kişi yoksa kişi (kazazede) iyi izole edilmiş (kuru odun, kuru elbise ve lastik zemin) bir yerden destek alınarak kablo ve makineden uzaklaştırılmalıdır.
Açık vücut kısımlarına çıplak elle dokunulmamalı, eldiven, kuru battaniye veya elbise kullanılmalıdır.
ORMAN YANGINLARI:
Türkiye’nin toplam orman alanı 20.7 milyon hektar, bu alan ülke yüzölçümünün yaklaşık % 27’sidir
ORMAN YANGINLARININ % OLARAK DAĞILIMI % 41 Ege bölgesi
% 24 Akdeniz bölgesi % 22 Marmara bölgesi % 13 Diğer bölgeler
Dünyada ve ülkemizde ormanları tehdit eden en önemli unsurlardan birisi, orman yangınlarıdır.
Ülkemizde çıkan orman yangınlarının;
% 95’lik kısmı insan kaynaklı
% 5’lik kısmı ise yıldırım
gibi doğal nedenler sonucu çıkmaktadır.
Orman Yangınlarının Nedenleri :
- YILDIRIM - KASIT - MEÇHUL
- İHMAL - DİKKATSİZLİK - KAZA
Orman yangınlarının çeşitleri :
ÖRTÜ YANGINI : ot, yaprak, fundalık, ve çalıların yanması vb.
TEPE YANGINI : ağaçların üst kısımlarının yanması,
GÖVDE YANGINI : ağaçların gövdesinde meydana gelen yangın çeşitleri,
Orman yangınlarını söndürme metotları:
Orman yangınlarının “ YANGIN MEVSİMİ” olarak tanımlanan HAZİRAN - EKİM ayları döneminde ve saat olarak 10.00 - 16:00 saatleri arasında çıktığı tespit edilmiştir.
Orman yangınlarının söndürülmesinde en önemli konu yangın üçgeninin ( Oksijen, ısı ve yanıcı madde ) kırılmasıdır. Bu da yangının etrafında
yanıcı maddelerden tamamen temizlenmiş bir yangın söndürme şeridinin açılması ile mümkündür.
Orman yangınlarının söndürülmesinde kullanılan metotlar:
1- Doğrudan müdahale metodu: Bu metot yeni çıkmış yangınlarla, yakın müdahaleye imkan veren örtü yangınlarında uygulanır.
2- Dolaylı müdahale metodu: Yangının genişleyerek büyüdüğü örtü ve tepe yangınlarında bu metot uygulanır. Önemlileri şunlardır:
a- Paralel metot: Bu metotta yangının kenarına paralel olarak, insanın ve araçların çalışabileceği belli bir uzaklıktan yangın söndürme şeridi açılır.
b- Karşı ateş: Yangına karşı yangını kullanma metodudur.
c- Kendi haline bırakma: Devam eden yangınlarda, yangının ilerlediği istikamette yangını durdurabilecek doğal engeller varsa kullanılacak metottur.
Yangın söndürme çalışmalarında uygulanan metotları üç ana grup altında toplamak mümkündür:
1- Geçme (Atlama) metodu: Toprak üzerindeki yanıcı maddeleri temizleyecek ilk işçi grubunun her birisi, kendilerine ait olan şerit parçasını temizledikten sonra ilerideki en son işçinin önüne geçer ve yeni bir şerit parçası üzerinde çalışmaya başlar.
2- İlerleme metodu: Bu metot geçme metoduna benzemekte, fakat burada işçi grupları tek birim olarak hareket etmektedirler. Hiçbir işçi kendi başına hareket edemez ve işçiler grup içindeki görevlerini terk edemezler.
3- Tek görev metodu: Bu metot genellikle yangının kontrol altına alınmasından sonra veya yavaş ilerleyen yangınlarda kullanılır.
4- Mekanize yangın hattı metotları: Bilhassa büyük ve tehlike arz eden yangınlarda işçi ve iş makinesi kullanarak yapılan söndürme metodudur.
Orman yangınlarına karşı alınacak tedbirler :
Orman yangınlarında Ana Hedef; öncelikli olarak yangının çıkmasını önleyici tedbirler almak, yangın çıkması halinde ise en hızlı ve en etkin şekilde müdahale etmektir
Halkın eğitimi,
Gözetleme ve ihbar kuleleri,
Motorlu ve seyyar söndürme ekipleri, Yangın emniyet yolları,
Ormanların temiz tutulması, Su, gölet ve havuzlar
Orman yangınlarına karşı alınacak tedbirler : Uçak ve helikopter kullanımı,
Haberleşme ve iletişim,
İlk müdahale ve hazır kuvvet binaları, Yangın söndürme araç ve gereçleri,
Güneş enerjisi ve jeneratörle çalışan fotoğraf makinesi yerleştirilmesi ,
Ağır cezai tedbirler,
* Sigara izmariti atana…… 1 yıl hapis ve para cezası * Piknik yaparken …….…...1-2 yıl hapis ve para cezası * Kasıtlı yakanlara ……...…24 - 30 yıl hapis ve para cezası * Can kaybı halinde…..…... müebbet hapis - ölüm cezası ARAÇ YANGINLARI:
ARAÇ YANGINLARI VE NEDENLERİ
Karbüratörden manifold üzerine damlayan benzinin alev alması sonucu,
Yakıt hortumlarının zamanla aşınması, sızıntı yapması durumunda,
Trafik kazaları ( araçların bir yere çarpması veya çarpışmaları) sonucu,
Elektrik tesisatlarının rasgele çekilmesi (kontak) sonucu, Sigara izmaritinin dikkatsiz bir şekilde düşürülmesi sonucu, Marş dinamosunun arızalı olması sonucu,
Akümülatörün arızalı olması durumunda, Kundaklama (sabotaj) olayları sonucu, Fren balatalarının aşırı ısınması sonucu,
Açık unutulan ampul, radyo ve teyplerin kısa devre yapması sonucu,
Açıkta, güneş altında unutulan çakmak, kibrit, kolonya vb. eşyalar sonucu,
Oto tamirhanelerinde dikkatsizce yapılan kaynak çalışmaları sonucu,
LPG ile çalışan araçlarda bakır boru ve hortumlardan sızan gazın elektriksel kıvılcım kaynağı ile birleşerek alev alması sonucu, araç yangınları meydana gelmektedir.
ARAÇ YANGINLARINA MÜDAHALE
Yangına müdahale durumuna göre söndürürcü madde olarak su, Kuru kimyevi toz (K.K.T.) veya köpük kullanılmalıdır.
Araç yangınlarına yangının durumuna göre uzaktan başlayarak yaklaşılmalı,
Aracın yakıt deposunun patlaması ihtimaline karşı dikkatli olunmalıdır.
Araç yangınlarına araca fazla zarar verilmeden müdahale yapılmalıdır.
Aracın motor kaputu, bagaj kısmı açılırken parlama ihtimaline karşı dikkatli olunmalıdır.
Söndürme çalışması esnasında veya sonrası aracın akü kutup başları sökülmeli ve LPG’ li araçlarda gaz geçişi durdurulmalıdır.
BİNA YANGINLARI:
Binalarda oluşan yangınlar genel olarak ahşap yangınlarıdır. Binalarda çıkan yangınlar çöp veya kağıt kutusunun tutuşması, elektrik kontağı, soba ve baca gibi etkenledir. Bu etkenler binanın esas yapı malzemelerini de sararak tüm binanın tutuşması halinde büyük bir yangın ortaya çıkar.
Genel olarak ahşap yangınlarını her türlü söndürme vasıtası ve söndürme cihazları ile söndürebiliriz. ( su, köpük, kuru kimyevi toz gibi) Bina yangınları geniş çap ve alanda ortaya çıkacağı için yanıcı maddeyi ve oksijeni ortadan kaldırarak söndürme olayı yok gibidir. Bu tür yangınlar ancak ısı derecesi düşürülerek söndürülebilir.
BİNA YANGINLARININ SÖNDÜRÜLMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
* Yangın çıkmış binanın öncelikle keşfinin yapılması, binanın yapım şeklinin, içinde bulunan malzemelerin niteliğinin tespit edilmelidir.
* Tuğla yığma binalarda çatı ve üst katlarda çıkan yangınlarda yanan katların enkazlarının aşağı katlara dökülmesi ihtimali olabileceğinden söndürmede kullanılan suyun ağırlığı da buna eklenince enkazın yıkıldığı ve yığıldığı katın tabanında çökme tehlikesi belirlenecektir. Bu gibi durumlarda döşeme dayanıklılığını tehlikeye düşürmeyecek şekilde çalışılmalı ve zeminde su birikmesine engel olunmalıdır.
* Beton kirişli, duvarları taş ve tuğla olan yığma binalarda çatı ve üst katlarda çıkan yangınlar çoğu kez döşeme ve kiriş başlarının yanmasına
neden olduğundan, döşeme ve tavanın ani olarak çökmesi söz konusudur. Yangın söndürme çalışmalarında bu konuya dikkat edilmelidir. Bu tip binalarda tehlikeli katların altında bulunmamak, bulunma zorunluluğu var ise kapı ve pencere altlarında veya duvar diplerinde durmak gerekir.
* Tümü ahşap binalarda döşeme ve bölme arası yangınları gizli olarak var olan hava akımı ile tüm binanın dış duvarı, bölmeleri, döşeme ve tavan aralarını sardığından binanın taşıma gücü çok azalır ve ani olarak çökmelere neden olur. Bu tip bina yangınlarının söndürülmesinde dikkatli hareket edilmelidir.
* Tümü kargir (betonarme) döşeme üzerine yığılan enkaz ile söndürme için kullanılan su döşemenin taşıma gücünü azaltarak yükü taşımayacak hale getirirse orta kolonlar askıda kalmak suretiyle döşemenin çöktüğünü, dış duvar veya bölme duvarlarının tehlikeli şekilde çatladığını görmek her an olasıdır. Döşeme üzerinde suyun birikmesine engel olmak için kapı ve merdiven önlerine yığılmış enkazın kaldırılarak suyun boşaltılması veya döşemenin delinerek aşağı katlara akıtılması gerekir.
* Merdiven aydınlıkları, üzerine gelen çatı kısmındaki demir veya ahşap çerçeveli camlar üzerine basıldığı an kırılarak basan kimsenin merdiven boşluğuna düşmesine neden olur. Bu gibi yerlerden geçilmesi gerekiyorsa merdiven veya kalas uzatılarak geçilmelidir.
* Etermit örtülü çatıların altındaki aksamın yanması veya etermit örtü üzerindeki boşluklara basılması durumunda yanan çatının içine düşme tehlikesi vardır. Bu tip çatılarda iki termitin birleştiği yer ve altındaki kiriş ile bağlandığı noktalar en dayanıklı yerlerdir. Bu nedenle, zorunlu olmadıkça çatı üzerinde dolaşmamak gerekir. Müdahale çatı arasından, hariçten otomatik merdiven veya diğer el (seyyar) merdivenleri ile yapılmalıdır.
* Fazla ısı ve duman bulunan görüş mesafesinin bulunmadığı kapalı yerlere girerken veya bu kısımlarda çalışırken çalışma yapanların üzerinde daima koruyucu cihazlar (temiz hava solnum cihazı,koruyucu elbise,kask, eldiven vb.) ve bellerinde kılavuz ipleri bulunmalıdır.
Koruyucu cihazlar yok ise bu gibi yerlere emekleyerek girilmesi duman ve ısıdan nispeten korunmayı sağlar.
Müdahale noktası belirlenir.
Temiz hava solunum cihazı takılmadan kesinlikle müdahale edilmez.
Duman patlaması olması ihtimaline karşı kesinlikle kontrol yapılır.
Elektrik tesisatı kapatılır.
Kapı kolları vs. gibi metal malzemelere dokunulmamalı.
Pülverize su işlenmeli, sıvı yakıt var ise köpük kullanılmalı.
İçeride canlı olduğu tespit edilirse içeriye kesinlikle iki kişi girmeli.
YANGIN HALİNDE NE YAPMALIYIZ ?
TELAŞLANMAYIN,
HEMEN İTFAİYENİN 110 NOLU TELEFONUNU ARAYIN,
YANGIN YERİNİN ADRESİNİ VE TELEFONUNU DOĞRU OLARAK BİLDİRİNİZ,
YANGINI YAKIN ÇEVRENİZDE BULUNANLARA DUYURUNUZ,
KENDİNİZİ TEHLİKEYE ATMADAN YANGINI SÖNDÜRMEYE ÇALIŞINIZ
İTFAİYENİN MÜDAHALESİ ESNASINDA YANGIN SAHASINA GİRMEYİNİZ.
5. DERS
Yangın Söndürmede Kullanılan Maddeler:
SU:
Yangın söndürmede en fazla kullanılan madde sudur. Su serinletici, kapatıcı, akıcı, karışıcı ve yayılıcı özelliklere sahip bir maddedir. Normal hararet derecelerinde oldukça ağırdır. Su, kendi ısısını artırabilmek için oldukça önemli bir miktarda sıcaklık apsorbe (emmek) ederek temas ettiği maddeleri soğutur.
Suyun söndürücü özellikleri:
Yangın alanına püskürtülen su ısı emerek buharlaşır ve hacimce genişler, yoğunlukça oksijenden ağır olduğu için yanıcı madde üstünü ve çevresini kaplar, oksijeni ortamdan uzaklaştırır. Suyun söndürücü özelliği yanan madde ile temasa geçmesiyle ortaya çıkar.
1- Soğutucu özelliği :
Genel olarak yanan bir cismin üzerine su temas ederse temas ettiği satıh soğuyarak yanma noktasının altına iner ve yangın söner.
Bazı hallerde ateşin yayılmasını önlemek için maddeler henüz yanmaya başlamadan önce ıslatılarak serinletilir ve yanması önlenir.
2- Kaplama, Boğma Özelliği:
Bir ateşi söndürmek için yeteri kadar stim (su buharı) meydana getirilerek, yanan bölgeden havayı kovmak yani ateşi oksijensiz bırakmaktadır. Ancak, belli bir sıcaklığa sahip olacak stim yoğunlaşmaya başladığı zaman soğutucu değil tam aksine ısıtıcı bir rol oynar.
Bazı yanıcı maddelerin yanarken oksijen çıkarması, havanın oksijenine ihtiyaç göstermemesi durumunda suyun boğucu özelliğini hiç düşünmemek gerekir
3- Emülsiyon İçin Kullanma Özelliği:
Birbirleriyle karışmayan iki sıvıdan biri diğerinin üzerine dağılarak küçük damlalar meydana getirir. Bu damlalar bir süre için yanıcı sıvının üzerini kaplar, yanmayı durdurup yayılmasını önler. Fuel-Oil üzerine
ince damlalar halinde püskürtülecek su yanmayı durdurur ki bu olaya Emülsiyon denir.
Karbondioksit (C02):
Renksiz, kokusuz, elektriği iletmeyen, havadan ağır bir gaz olduğundan yangın söndürücü olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır.
Akaryakıt ve elektrik kaynaklı yangınlar da kullanılan karbondioksit ( C02) yanıcı olmayıp kimyevi maddelerle pek kolay birleşmez. Gaz halinde olduğu için ateşin üzerine kolayca dağılarak yanıcı maddenin üzerini kaplar. Yanıcı maddenin üzerine kendi tazyiki ile püskürür, Normal şartlar altında gaz halinde bulunan C02, soğutmak ve basınç altına alınmak suretiyle sıvı hatta katı haline getirilebilir. Yüksek basınca dayanıklı tüpler içinde saklanan C02 genellikle tüpün içinde iken sıvı hale gelir. Ancak tüpten dışarıya çıkarken gaz haline dönüşür.
Yangın söndürme işlerinde kullanılan tüplerdeki C02 sıvı haldedir.
Belirli bir zaman dilimi içinde sıcak bir yerde bırakılıp ısısı 32 C nin üzerine çıkacak olursa tüp içindeki sıvı aniden gaz haline dönüşecektir.
Öyle ise tüpler aşırı ısıdan uzak yerlerde bulundurulmalı, muhafaza edilmelidir.Yangın söndürme cihazları ile karbondioksit, bir ateşe doğru püskürtülecek olursa, aniden sıvı halden gaz haline geçeceği için soğur, ya kar taneleri ya da beyaz bir bulut gibi görünerek havadan da bir buçuk defa ağır olduğu için yangının üstünü kaplar ve hava ile yangının ilgisini keserek ateşi boğar. Karbondioksit( C02) boğucu bir gaz olduğundan havada % 9’un üzerine yükselmesi boğulmalara %20’ye yükselmesi ölümlere neden olabilir. Kapalı yerlerde ki yangınlarda karbondioksit işlendiği zaman bu özelliğinden dolayı tehlike oluşturur
Kapalı yer yangınlarında yangının söndürülebilmesi için yanıcı maddenin cinsine göre kapalı hacmin yeterli oranda karbondioksit gazı ile doldurulması gerekir. Karbondioksitin söndürme özelliği yanıcı maddenin üzerinden havayı kovarak, yani oksijensiz bırakarak yangını boğma yolu ile söndürmektir. Akaryakıt dolu madeni kaplardaki yangının söndürülmesi mümkün ise de, kaplar kızgın olduğundan karbondioksit dağıldıktan sonra alevlenme tekrar edebilir. Çünkü karbondioksit yangını boğmuş fakat soğutmamıştır
Sodyum, potasyum, magnezyum, titanyum gibi reaktif (alkali) metal yangınlarını karbondioksit söndürmez. Çünkü bu metaller karbondioksiti ayrıştırırlar. Mesela sodyum yangınında karbondioksit kullanılırsa; C02 + 4 Na 2Na20 + C reaksiyonu gerçekleşir ki bu durumda söndürme değil yangını büyütme sonucu çıkar.
Karbondioksit yalıtkan olduğu için elektrik kaynaklı yangınlarda da etkilidir. Zira elektrik genelde kıvılcım çıkararak çevresindeki maddelerin yanmasına neden olur. Bu nedenle çevrede tutuşan madde karbondioksit ile sönebilecek cinsten ise karbondioksitli cihazların
kullanılması doğru olur. Aksi halde beklenen sonucu alamayabiliriz. Bu nedenle, elektrik kaynaklı yangınlarda önce elektriğin kesilmesi, daha sonra yangının sınıfına göre yangına müdahalede bulunulması gerekir
Kuru Kimyevi Toz:
B ve C sınıfı yangınlar için kullanılan tozlar, sodyum bikarbonat asıllı tozlardır. A, B, C sınıfı yangınlarında kullanılan tozlar ise Amonyum Fosfat asıllı bileşiklerden meydana gelmektedir. Kuru kimyevi tozlar, akaryakıt yangınlarında, elektrikle çalışan makinelerin yangınlarında kullanılmaktadır. Kuru kimyevi tozlar, genellikle sodyum, bikarbonat (Na HC03) asıllıdır
Kuru kimyevi tozlar ateşin üzerine tatbik edildikleri zaman ısı ile kimyasal reaksiyona uğrayarak ayrışır ve her biri ayrı ayrı sınıf yangınlara etkin olan sodyumbikarbonat su ve karbondioksite dönüşerek ateşi söndürür.
Kuru kimyevi tozlar zehirli değillerdir. Ancak teneffüs edilen yerde bol miktarda bulunuşu, solunumu güçleştirir. Sis gibi etrafı kapladıkları için de görüşü azaltabilirler.
Kuru Kimyevi Tozların Kullanılma Alanları:
Kuru kimyevi tozlar genellikle akaryakıt yangınlarını söndürmede kullanılırlar. Aynı zamanda elektrik akımını geçirmedikleri için elektrikle çalışan makinelerle ilgili akaryakıt yangınlarında da kullanılırlar. Kuru kimyevi tozlar B ve C sınıfı yangınlar için daha etkili olmaktadırlar
Ayrıca yanma sadece satıhta ise A sınıfı yangınlarda da kullanılabilirler.
Ancak şurası unutulmamalıdır ki, kuru kimyevi tozlarla söndürülen yangınlardan sonra yangın yerinde sıcak maddeler özellikle metaller yangın mahallinden alınmalıdır. Çünkü tekrar alevlenme meydana gelebilir. Kuru kimyevi tozların hassas elektrik cihazlarının, telefon santrallerinin üzerine püskürtülmesi bu cihazların faaliyetlerini durdurur, zararlı olabilir.
Kuru Kimyevi Tozların Söndürücülük Özellikleri:
Kuru kimyevi tozlar ateşi boğarak, soğutarak, zincirleme yanma olayını kesintiye uğratarak söndürürler.
Bu özelliklerini sıra ile değerlendirelim.
Kuru Kimyevi Tozların Ateşi Boğarak Söndürme Özelliği:
Kuru kimyevi tozlar ateşe püskürtüldükleri zaman çıkardıkları karbondioksitle alevi kısmen boğarlar. Ancak ateşin sönmesinde ana rolün çıkardıkları karbondioksit olmadığı da bilinmelidir. Çünkü söndürmede sadece çıkardıkları karbondioksit rol oynasaydı, ateşle birleşmelerinde karbondioksit ve bu buharı çıkaran bazı tuz asıllı
