AÇIKÖĞRETİMDE e-DERS TASARIMI
M.Emin MUTLU*, Hülya AVDAN, * ve Ülkü YILMAZ*
(*) Anadolu Üniversitesi, AÖF Bilgisayar Destekli Eğitim Birimi, 26470, ESKİŞEHİR memutlu@anadolu.edu.tr, havdan@anadolu.edu.tr, uyilmaz@anadolu.edu.tr
ÖZET
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sisteminde uzaktan öğretim gören öğrencilerin ders çalışma etkinliklerini güncel bilgi ve iletişim teknolojileriyle desteklemek amacıyla 2006 yılında e-Ders ortamı tasarlanmış ve bu formatta 24 dersin üretimine başlanmıştır. e-Ders yapısının kökeni 1990’larda kurulan Açıköğretim BDE Laboratuvarları için geliştirilmiş olan alıştırma yazılımları, 2000’li yıllarda CD-ROM ortamında dağıtılan alıştırma yazılımları ve 2003 yılında internet ortamında yayınlanmaya başlanan e- Alıştırma dersleridir. 15 yıla yakın geçmişi bulunan bu e-Öğrenme etkinliklerinde teknolojinin gelişmesiyle kullanılan medyalar çeşitlenmiş ve daha karmaşık bir yapım süreci ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Açıköğretim öğrencilerine sunulan etkileşimli ders çalışma ortamlarının e-Ders hizmetine kadar nasıl evrim geçirdiği incelenmiş ve Açıköğretim e-Ders yazılımlarının günümüzdeki tasarım, yapım ve sunum süreci tanıtılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Açık ve uzaktan öğretim, e-Öğrenme, e-Alıştırma, e-Ders, çokluortam.
e-COURSE DESIGN IN THE OPEN EDUCATION SYSTEM
ABSTRACT
In order to support the studies of the students at Anadolu University Open Education System with the most up-to-date information and communication technologies, an e-Course environment was designed and the development of 24 courses in this format began in 2006. The origin of the e-Course structure is based on practice software developed for the Open Education Computer Aided Education Laboratories
established in 1990’s, practice software distributed as CD-ROMs in 2000’s, and e-Practice courses that have been published in the Internet environment since 2003. Parallel to technological developments, media used for these instructional activities that are available nearly 15 years has diversified and a more complex development process has been used. This study mentions the evolutionary path of the interactive study environments offered to the Open Education Faculty students and introduces the design,
development and publishing processes of the Open Education e-Course software.
Keywords: Open and distance learning, e-Learning, e-Practice, e-Course, multimedia.
1. GİRİŞ
1982 yılında öğretime başlayan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim sisteminin temel bileşenleri uzaktan öğretim tekniklerine göre hazırlanmış ders kitapları, televizyon programları, üniversite rektörlüklerinin bulunduğu illerde akşamları ve hafta sonları verilen yüzyüze
akademik danışmanlık hizmetleri ve tüm Türkiye’de aynı anda düzenlenen örgün sınavlardan oluşmaktaydı. Teknolojinin gelişimine paralel olarak yaygınlaşan eğitimde teknoloji kullanımı ile birlikte, 90’lı yılların başında Anadolu Üniversitesinde uzaktan eğitim yapan fakültelerine yönelik bilgisayar destekli öğretim modelleri tasarlanarak geliştirilmeye başlandı. Bu modellerin ilki olan bilgisayar destekli alıştırma
yazılımları projesinde uzaktan eğitim gören öğrencilerin derslerini daha rahat kavramalarını sağlamak amacıyla Alıştırma Yazılımları üretilerek 15 merkezde açılan Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Laboratuvarlarında öğrencilerin hizmetine sunulmuştur. Alıştırma Yazılımı yapımı gerçekleştirilecek dersler seçilirken, öğrenci sayısının çokluğu, dersin zorluğu ve yüzyüze akademik danışmanlık hizmetinin olup olmadığı gibi kısıtlar göz önüne alınmıştır.
Türkiye’de internet altyapısının gelişimi ile birlikte 1999 yılında internete dayalı deneme sınavları uygulaması başlatıldı. Deneme sınavlarına öğrencilerin gösterdiği yoğun ilgi ve bu uygulamadan edinilen deneyimler sonucunda 2003 yılına gelindiğinde sesli alıştırma yazılımları geliştirilmiş ve internet üzerinden yayınlanmaya başlanmıştır. Bant genişliklerinin artması, bilişim teknolojilerinin ve internet altyapısının gelişimi Alıştırma Yazılımlarının etkileşim olanaklarını artırdı. Bu sayede kullanılan görsel malzemeler zenginleştirildi ve derslerin sesli sürümleri üretilmeye başlandı. İnternet ortamında yayınlanan Alıştırma Yazılımları e-Alıştırma adını alarak, e- Kitap, e-Sınav, e-Televizyon, e-Danışmanlık ve e- SesliKitap gibi diğer e-Öğrenme hizmetleriyle birlikte Açıköğretim e-Öğrenme Portalı altında sunulmaya başlandı. 2006 yılına gelindiğinde e- Alıştırma içeriğinin daha da zengin hale getirilebilmesine olanak sağlayan yeni bir öğretim ortamı tasarlandı. e-Ders adını alan bu yeni yapı ile konu anlatımı bir sunucu tarafından ile gerçekleştirilmeye başlandı. Sunucu videosuna eşzamanlı olarak sunulan grafik, resim, animasyon, ses ve video dosyaları ile dersin etkileşimi artırıldı ve e-Ders Açıköğretim e- Örenme Portalına yeni bir hizmet olarak eklendi.
2006-2007 öğretim yılında eğitim yazılımı hazırlanacak olan derslerin tümü e-ders yapısı ile hazırlanacak şekilde planlandı ve bu formatta 24 dersin üretimine başlandı.
2. AÇIKÖĞRETİMDE e-DERS MİMARİSİNİN GELİŞİMİ
2.1. Açıköğretimde BDE laboratuvarları ve CD- ROM Ortamı İçin Eğitim Yazılımı Üretimi (1990’lar)
Anadolu Üniversitesi'nde uzaktan öğretim yapan fakültelere yönelik akademik danışmanlık hizmetlerinin, Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE) Birimi tarafından, bilgisayar destekli öğretim olanaklarından yararlanılarak geliştirilip yaygınlaştırılması bir model önerisi olarak Nisan 1993 tarihinde ileri sürülmüştür. Bu modelde öncelikle bilgisayar destekli akademik danışmanlık hizmetlerinin verileceği yerleşim bölgeleri seçilmiş, buralarda kurulacak laboratuvarların tasarımı, laboratuvarlarda öğrencinin kullanımına sunulacak derslerin seçim ölçütleri ve ders tasarımlarına yer verilmiştir. Modelin uygulanabilirliği ve maliyet analizlerini barındıran çalışma, aynı yılın sonuna doğru büyük ölçüde aslına sadık kalınarak uygulamaya konulmuştur.
Ders Yazılımlarının Tasarımı
Proje kapsamında üretilecek derslerin seçiminde öncelikli olarak yüzyüze danışmanlık sisteminde verilen derslere ağırlık verilmiştir. Bu amaçla kullanılan diğer bir ölçüt de en fazla bölümde okutulan (diğer bir deyişle en fazla öğrenci tarafından okunan) ve bilgisayar desteğinin anlamlı olduğu derslerin seçilmesi şeklindedir.
Geliştirilen yazılımlar kullanım açısından kesinlikle bilgisayar bilgisi gerektirmemektedir.
Öğrenci, yapması gereken işlemler konusunda yazılım içinde yardım görmekte ve yönlendirilmektedir. Derslerdeki üniteler, kitaplar ve televizyon programlarına paralel olarak geliştirilmiş durumdadır.
Alıştırma yazılımlarında temel olarak Konu, Örnek, Alıştırmalar, Test ve Yardımcı Araçlar’dan oluşan beş bileşen bulunmaktadır.
Öğrenci isteğine bağlı olarak kısa özetlerle konuyu tekrar çalışabilmekte, örnek problemlerin çözümünü etkileşimli olarak bulmakta, alıştırma yapmakta ve çalıştığı konuyla ilgili bir test uygulayabilmektedir. Her ünite bir dizi sorudan oluşmakta ve diğer bileşenler bu alıştırmaların pekiştirilmesi için kullanılmaktadır. Bu işlemler sırasında yardım, sözlük, hesap makinesi ve derse
ilişkin tablolar gibi yardımcı araçlarla desteklenmektedir. [4]
Dersler
Başlangıçta DOS ortamında pilot çalışmalar biçiminde üretilen İstatistik ve Genel Muhasebe dersleri 1994 yılı içinde Asymetrix ToolBook yazarlık sistemiyle geliştirilerek Windows ortamına aktarılmıştır. Daha sonraki yıllarda başka dersler de sisteme eklenerek, 15 farklı derse ulaşılmıştır.
Şekil 2’de 1994 yılında üretilen Genel Matematik dersinin alıştırma bileşeni görülmektedir.
Ekrandaki sol üst köşede, derste kullanılan araçların düğmeleri bulunmaktadır.
Şekil 2. Matematik dersi yazılımının ekran görünümü
BDE laboratuvarlarında öğrencilere sunulan alıştırma yazılımlarının zamanla öğrencilerin bilgisayar sahibi olmalarındaki artış nedeniyle öğrencilere dağıtılması gündeme gelmiştir. Bu amaçla 2000 yılında iki derse ait Alıştırma yazılımı, televizyon programları ve dersin elektronik kitabı gibi öğretim malzemeleri CD- ROM içerisinde öğrencilere kitaplarıyla birlikte dağıtılmıştır [5].
2.2. Açıköğretimde e-Alıştırma Yazılımları İnternete Dayalı Alıştırma Yazılımları Projesi BDE birimi tarafından 2003 yılında başlatılmıştır.
İnternete dayalı alıştırma yazılımları ULAKNET ve TTNET olmak üzere iki farklı servis sağlayıcıdan yayınlanmaktadır. Öğrenci, Açıköğretim Fakültesinin ana sayfasında, hangi servis sağlayıcısını kullanacağına karar vererek, alıştırma yazılımına erişmektedir. Bu aşamadan sonra öğrenci numarasını girerek ana menüye ulaşmaktadır. Ana sayfada ders yazılımını sesli ya da sessiz izleyebilmesi için iki seçenek bulunmaktadır. Öğrenci eğer 128 Kb’den daha yüksek bir hızla internete bağlanıyorsa ders yazılımını sesli olarak izleyebilmektedir.
Öğrencilerin, Alıştırma yazılımını izlemek için Flash Player, televizyon programlarını izleyebilmek için Media Player ve ders kitabını görüntüleyebilmek için Acrobat Reader programlarına ihtiyacı vardır. Bu programlar bilgisayarında mevcut değilse program menüsünde yer alan “Çalışma Koşulları” bağlantısından bu programları bilgisayarına indirebilir.
Ders yazılımlarında, laboratuvarlardaki ve CD- ROM’lardaki alıştırma yazılımlarına paralel olarak, çözümlü çoktan seçmeli soruların yer aldığı SORU bölümü, konu ile ilgili örnek olayların probleme dönüştürülerek aşamalı olarak çözüldüğü ÖRNEK bölümü, sadece doğru yanıtlarının verildiği çoktan seçmeli sorulardan oluşan TEST bölümü ve öğrencinin soru çözerken ihtiyaç duyması halinde başvurması için kısa bir konu özetinin bulunduğu KONU bölümü yer almaktadır (Şekil 4) [1].
Şekil 4. Matematik dersinin Alıştırma Yazılımı görünümü
2.3. Açıköğretimde e-Ders Yazılımları
Açıköğretim e-Ders Yazılımları projesi BDE birimi tarafından 2006 yılında başlatılmıştır. e- Ders yapısıyla ilgili ilk çalışmalar bir üniversite – sanayi işbirliği projesi olan “Anadolu Üniversitesi – Ford Otosan e-Öğrenme Projesi” ’nde yapılmıştır. Bu proje kapsamında 2006 Ocak – Ağustos döneminde Ford Otosan Servis İstasyonlarında çalışan bireylerin hizmet içi eğitimini gerçekleştirmek amacıyla “Servis Danışmanının Temel Eğitimi” dersi geliştirilmiştir.
e-Ders yazılımıyla ilgili araştırma – geliştirme faaliyetlerinin önemli bir bölümü bu proje sürecinde gerçekleştirilmiş ve elde edilen know- how’ın açıköğretim e-Öğrenme hizmetlerinde de uygulanmasına karar verilmiştir. Bu amaçla açıköğretim e-Ders yapımında kullanılabilir bir şablon geliştirilmiştir.
e-Ders yazılımları internete dayalı alıştırma yazılımları sistemine benzer şekilde çalışmaktadır.
Öğrenci Açıköğretim e-Öğrenme portalında TC kimlik numarasını girerek ana menüye ulaşmaktadır. e-Ders yazılımları, konunun bir sunucu tarafından görüntülü ve sesli olarak anlatılması temeline dayalı olarak hazırlandığı için, ancak sesli olarak izlendiğinde daha etkili ve anlaşılır olmaktadır.
e-Derste konu anlatımı içinde çözümlü çoktan seçmeli soruların yer aldığı alıştırma bölümü, konu ile ilgili örnek olayların aşamalı olarak çözüldüğü örnek bölümü, çoktan seçmeli sorulardan oluşan test bölümü yer almaktadır. Ayrıca konu uzmanının televizyon programlarında anlattığı ve e-televizyon bölümünde de yayınlanan videolar konu sayfalarında izlenebilmektedir.
e-Ders yazılımlarının yapısına uygun şablon Adobe Flash programının olanaklarından yararlanılarak tasarlanmıştır. Şablonda her sayfa ayrı bir dosya olarak hazırlanır. Tüm sayfalar temel bir Flash dosyasına bağlı olarak çalışmaktadır. Ekranın sol tarafı sunucu için ayrılmıştır. Kullanılan alanın yaklaşık ¼ ünü oluşturmaktadır ve sunucunun konuşma metni de bu bölümde yer almaktadır (Şekil 5).
Şekil 5. Bir e-Ders yazılımı ekranı
Sunucu videosunun görüntüsünün altında videoyu durdurmak ya da sesini kapatmak için düğmeler bulunur. Ekranın sol alt köşesinde sırasıyla İçindekiler, Araçlar, Test, Galeri ve Alıştırma modüllerine ait düğmeler yer almaktadır (Şekil 6).
Şekil 6. e-Ders yazılımı ekranındaki diğer düğmeler
Sunucunun içeriği aktarması sırasında, konuyla ilgili animasyon, grafik ve resimler eşzamanlı olarak ekrana gelmektedir. Ayrıca konu içindeki anlatım sırasında ara sorular sorulmakta, alıştırma sorusuna yönlendirmek için ve konuyla ilgili örnek olay videolarının izlenmesi için düğmelere yönlendirme yapılmaktadır (Şekil 7).
2.4. e-Ders tasarımının tarihsel gelişimi
2006 yılında tasarımı gerçekleştirilen e-Ders yapısının arkasında 1994 yılında laboratuvar ve CD-Rom ortamı için tasarlanan alıştırma yazılımları ile 2003 yılında internet ortamında yayınlanmaya başlayan e-Alıştırma tasarımları bulunmaktadır. Tablo 1‘de bu gelişim özetlenmiştir:
Şekil 7. Örnek olay videosu ekran görünümü
Dönem Tasarımın Adı Ortam Temel Bileşenler Kullanım 1993 Alıştırma
Yazılımları Laboratuvar ve CD-
Rom ortamı Metin, görüntü,
etkileşim Öğrenci konu özetini ve örnekleri okuyup çok sayıda geri-bildirimli alıştırma sorusu ve test sorusundan
yararlanabilmekte
2003 e-Alıştırma İnternet Metin, görüntü,
etkileşim, sesli anlatım
Öğrenci konu özetini ve örnekleri okuyup- dinleyebilmekte, çok sayıda geri-bildirimli alıştırma sorusu ve test sorusundan dinleyerek yararlanabilmekte
2006 e-Ders İnternet Metin, görüntü,
etkileşim, sesli anlatım, videolu ders sunumu
Öğrenci bir sunucunun videolu sunumu eşliğinde dersi izlemekte, konu özetini ve örnekleri okuyup-dinleyebilmekte, çok sayıda geri – bildirimli alıştırma sorusu ve test sorusundan dinleyerek
yararlanabilmekte
Tablo 1. e-Ders tasarımının tarihsel gelişimi
Açıköğretim öğrencileri alıştırma yazılımlarını ilk yıllarda daha çok çözümlü soru elde edebilmek amacıyla kullanmaktayken giderek daha fazla oranda dersi dinleme ve öğrenme amacıyla kullanmaya başlamışlardır. e-Öğrenme portalının dosyalarının (log) çözümlenmesi sonucunda, öğrencilerin portalda oturum açtıktan sonra ders ekranında kalma süresinin 2004 yılından günümüze doğru giderek arttığı görülmektedir. Bu durum öğrencilerin e-
Öğrenme ortamındaki dersleri, giderek artan oranda, not alıp daha sonra çalışmak amacıyla değil, o anda çalışmak amacıyla kullandıklarını göstermektedir (Tablo 2).
Dönem
İnternete dayalı alıştırma yazılımlarında ve e-Öğrenme Portalında ziyaretçilerin ortalama ziyaret süresi
2004 607 sn
2005 944 sn
2006 1027 sn
2007 (Ocak)
1619 sn
Tablo 2. Portaldaki ziyaret süreleri
Diğer taraftan ülkemizde internet altyapısında sağlanan gelişmeler öğrencilerin internet ortamında ders çalışma kalitesini olumlu yönde etkilemiştir. Böylece öğrenciler sesli ve videolu ders içeriklerine daha hızlı erişebilmektedirler.
Gerek altyapıdaki gelişmeler gerekse öğrencilerin internet ortamında ders çalışma alışkanlıklarının gelişmesi e-Ders tasarımı çabalarının arkasındaki itici gücü oluşturmuştur.
Daha fazla sayıda e-Dersin yapımı tamamlandığında internet açıköğretim öğrencileri için öncelikli bir öğrenme ortamı haline gelecektir.
3. e-DERS TASARIM VE YAPIM SÜRECİ e-Ders tasarımı ve yapımı süreci görev alacak bir ekibin belirlenmesiyle başlar. Ekip üyeleri arasında konu uzmanları, ders kitabının editörü, yapım sorumlusu, gerçekleştirmeci, grafik tasarımcısı, canlandırma tasarımcısı, programcı, seslendirmeci, video sunucusu ve ses/video kurgucusu bulunmaktadır.
e-Ders yazılımlarının tasarım ve yapım süreci konu uzmanının editör denetiminde derse ait ham içerikleri hazırlaması ile başlar. Hazırlanan içerikler BDE birimine ulaştıktan sonra yapım sorumlusu tarafından yapım senaryosu (storyboard) hazırlanır (Şekil 8).
Şekil 8. Bir yapım senaryosu (storyboard) görünümü
Yapım senaryosu (storyboard) program içerisindeki her sahnenin ve sahne üzerindeki her nesnenin (metin, grafik, canlandırma, görüntü, ses ve video dosyaları) ne işe yaradığını ve ne amaçla kullanıldığını açıklar. Ayrıca, yapım senaryosu sayesinde, ortaya çıkacak ürün hakkında belirli bir ön fikir edinilir.
BDE birimindeki gerçekleştirme sürecinde yapım senaryosunda tasarımı yapılan her medyanın üretimi eşzamanlı olarak gerçekleştirilir. Bunlar grafik yapımı, fotoğraf çekimi, canlandırma yapımı, programlama, video sunumu yapımı, televizyon sunumu yapımı, seslendirmelerin yapımı, ses ve videoların kurgularıdır. Medyaların üretimi tamamlandıktan sonra sayfa üzerinde birleştirilerek kendi aralarındaki senkronizasyonu sağlanır.
Tamamlanan sayfalar birleştirilerek üniteler oluşturulur, üniteler bir araya getirilerek e- Dersin yapımı tamamlanır (Şekil 9). Yapım sürecinin her aşamasında teknik denetim, akademik denetim ve Türkçe denetimi sağlanmalıdır.
Şekil 9. Tasarım süreci
3.1. Medya Üretimi
Bir e-Dersin yapım senaryosundaki bir sayfada tanımlanan medyaların üretimi ilgili ekip üyeleri tarafından gerçekleştirilir.
Grafik ve Fotoğraf Üretimi
Yapım süreci içinde oluşturulan storyboard’da her ekran için ihtiyaç duyulan grafik malzeme tanımlanmaktadır. Gerek duyulan ekranlarda kullanılacak grafikler Flash, Fireworks, Photoshop vb. grafik programları ile oluşturulmaktadır. Ekranları desteklemek amacıyla bazen içeriğe uygun fotoğraf da kullanmak gerekebilir. Fotoğraflar uygun ortamlarda çekilip ekrandaki durumlarına göre çeşitli efektler uygulanarak kullanılmaktadır.
Canlandırma yapımı (1B, 2B, 3B)
Öğrencinin içeriğe gösterdiği ilgiyi artırmak ve böylece bilginin akılda kalıcılığını sağlamak amacıyla bazı ekranlarda hareketli canlandırmalar kullanılmaktadır. Bu animasyonlar ihtiyaca göre 1 boyutlu (görüntünün geometrik konumunun değişimi) ve 2 boyutlu (görüntünün değişimi) olanlar Adobe Flash, 3 boyutlu olanlar ise 3D Studio ve 3D modelleme programları ile üretilmektedir.
Video sunumu yapımı
Her ekranda derse ait bilgi aktarımını sağlayan videolar, alanında profesyonel sunucular tarafından gerçek stüdyo ortamlarındaki çekimlerle oluşturulmaktadır. Bu videolarda sunucu, bazı ekranlarda konu anlatımını bazı
ekranlarda ise öğrenciye yol gösteren ve yönlendiren bilgiler vermektedir.
Programlama (Etkileşimli canlandırma)
e-Ders yazılımları öğrencilerin kitap ve televizyondan edindikleri bilgileri çok sayıda etkileşimli örnek ve çözümlü problemle pekiştirmelerini amaçlamaktadır. Öğrencilere sunulan içeriğin daha etkin ve verimli bir biçimde aktarılabilmesi için bazı ekranlarda öğrenciye çeşitli seçenekler sunularak derse katılımı sağlanmakta, bunun sonucunda da öğrenciye bu seçimlerine bağlı tepkiler verilmektedir. Örneğin; öğrencilerden ilgili konuyla ilgili olarak çeşitli işlem adımlarını doğru bir biçimde sıralamaları ya da çoktan seçmeli soruları yanıtlamaları istenebilir.
Çokluortam teknolojileriyle hazırlanmış konu anlatımları, testler ve ders araçlarıyla zenginleştirilmiş olan e-Ders yazılımları öğrencilere etkili bir uzaktan öğrenim ortamı sağlamaktadır.
Televizyon programı yapımı
2003-2004 öğretim yılında internette ders çalışan öğrencilerin televizyon programlarına kolayca erişebilmelerini sağlamak amacıyla televizyon programlarının internet ortamında yayınına başlanmıştır. Sunulan bu hizmet sayesinde öğrenci dersin televizyon programını 20 dk.lık programlar halinde izleyebilmektedir. e-Ders yapım süreci içinde ise öğrencinin ihtiyacına göre bu televizyon programlarından kesilen küçük klipler ilgili ekranlarda açılabilir pencereler içinde öğrencilerin erişimine sunularak tekrar vurgulanmaktadır.
Seslendirme
Dersler, öğrencinin birden fazla duyu organına hitap etmek amacıyla sesli olarak hazırlanmaktadır. Alanında uzman konuşmacılar tarafından ekranda video sunumu dışında yer alacak olan metinlerin ses çekimleri gerçekleştirilir.
Ses ve video kurgu işlemleri
Çekimleri tamamlanan videolar Flash video formatına, sesler MP3 formatına dönüştürülür.
Dönüştürülen video ya da ses dosyaları sayfalara eklenerek gerekli anda ve yerde oynamaları sağlanır.
3.2. Gerçekleştirme
Yapım senaryosunda tanımlanarak ilgili ekip üyelerine sipariş edilen medyaların üretiminden sonraki aşamalar, medyaların sayfa üzerinde birleştirilmesi, senkronizasyonun yapılması, sayfaların bir araya getirilmesi ve ünitenin oluşturulması aşamalarını içeren gerçekleştirme sürecidir. Gerçekleştirme sürecinde başlangıçta tasarımı yapılan ve programlanan Açıköğretim e- Ders şablonu kullanılır. Gerçekleştirme sürecine paralel olarak her sayfada erişilebilen ve derse özgü bileşenleri içeren yardımcı araçların üretimi de tamamlanır.
Yardımcı araçların üretimi
Her e-Ders için o derse uygun çeşitli yardımcı araçlar üretilmektedir. Programın kullanılmasına yönelik yardım programı, ders içinde geçen kelimelerin ne anlama geldiğinin öğrenilmesine olanak sağlayan sözlük bölümü, hesaplamalarda yardımcı olacak bilimsel nitelikte bir hesap makinesi birer yardımcı araç örneğidir. Programı kullanan öğrenci ihtiyaç duyduğu anda yardımcı araçlara kolayca ulaşabilmektedir (Şekil 10).
Şekil 10. Yardımcı araçlar
Sayfa tasarımı ve senkronizasyon
Yapım senaryosu ile her ekran için belirlenen video, metin, resim, hareketli görüntü, ses ve animasyon üretimi tamamlandıktan sonra sıra bileşenlerin yerlerini almasına gelir. Yapım sorumlusu tarafından yapım senaryosuna bağlı
kalınarak ekrandaki canlandırma, video, soru, vb malzeme görsel açıdan uygun bir biçimde düzenlenir, ekrandaki video ve sesler ile görüntüler arasında senkronizasyon sağlanır.
e-Dersi oluşturan sayfalarda başlık metinleri, video sunum ortamı, sunucu metinlerinin görüntülenmesi, yardımcı araçların konumu, içindekiler menüsü, ders içi hareket düğmelerinin işlevlerinin etkinleştirilmesi gibi temel öğeler XML dosyaları ile biçimlendirilmektedir.
Bunların dışında kalan sayfa tasarımı öğeleri ve etkileşimler sayfa üzerinde Flash aracılığıyla serbestçe tasarlanmaktadır.
e-Ders şablonunu oluşturan yazılım üniteye ait XML dosyalarını ve tasarlanmış sayfaları okuyarak dersi öğrenciye bütünleşik bir ünite yapısı biçiminde görüntülemektedir.
Paketleme ve Yayınlama
Dersin teknik ve içerik bakımından tüm denetimleri yapıldıktan sonra sıra yayınlanmasına gelir. Bu amaçla ünitelere ait SCORM paketi ya da LRN Viewer ile görüntülenecek XML Manifesto dosyası oluşturularak derse ait e-Dersin yapımı tamamlanır. SCORM paketi ya da manifesto ilgili sunucuya yerleştirilerek yayına sokulur 4. SUNUM SÜRECİ VE DEĞERLENDİRME Öğrenciler e-Ders hizmetine ulaşabilmek için e- Alıştırma sisteminde olduğu gibi Açıköğretim e- Öğrenme portalına TC kimlik numarası ile giriş yapabilmekte, bölüm ve ders seçiminden sonra e-Ders bağlantısına tıklayarak seçtiği üniteyi çalışmaya başlayabilmektedirler.
Öğrencilerin TC kimlik numarası ile giriş yapmasının nedeni her öğrencinin sisteme ne zaman giriş yaptığı, ne kadar süre ile sistemde kaldığı gibi bilgilerin sistemde tutulmasıdır. Bu bilgilerin ışığında elde edilen sonuçlara göre sistemin öğrencilerin başarısına ne ölçüce etkilediği belirlenebilmektedir.
e-Ders içinden öğrenci aynı derse ait e-Kitap, e- Televizyon, e-Sesli Kitap, e-Sınav, e- Danışmanlık ve e-Destek hizmetlerine de yönlendirilmektedir.
e-Ders ortamında ders çalışan öğrenciler e- Danışmanlık hizmeti yardımıyla çözemediği sorular için ya da anlayamadığı bölümler için konu uzmanına soru yöneltebilmektedir[4].
Diğer taraftan dersi içinde karşılaştıkları teknik sorunları e-Destek aracı ile teknik sorumlulara iletebilmektedirler[3]. e-Danışmanlık ve e- Destek araçları öğrencilerin e-Derse ait geri bildirimlerinin elde edilmesini sağlayarak ve sistemin denetimine katkıda bulunmaktadır.
5. SONUÇ
Uzaktan öğretimde giderek artan oranda öğrencinin bilgisayar kullanıcısı olması bu aracın eğitim teknolojisinde kullanılmasını zorunlu kılmıştır. İnternet altyapısının gelişimi, eğitim teknolojilerinin bir adım daha ileriye gitmesini sağlamıştır. Önceki yıllarda yapılan çalışmalarda açıköğretim sistemindeki öğrencilerin e-öğrenme hizmetlerini kullanmalarının başarılarını olumlu yönde etkilediği gözlenmiştir.
Video, animasyon, yüksek çözünürlüklü grafik gibi dosyaların internet üzerinden dağıtımının hızlanması, e-Ders tasarımının oluşturulmasını kaçınılmaz hale getirmiştir. Böylece açıköğretim sisteminde televizyonla başlayan eğitim teknolojilerini kullanma süreci aralıksız devam ederek günümüzde e-Ders aşamasına gelmiştir.
Daha fazla sayıda açıköğretim öğrencisinin e- Öğrenme portalına erişmesi ve e-ders hizmetinden daha fazla yararlanması ile uzaktan öğretim gören öğrencilerin kendi kendine ders çalışma süreçlerinin daha verimli ve etkili olması beklenmektedir.
6. KAYNAKLAR
[1]. Mutlu, M.E., Öztürk, C., Özöğüt, Ö., Yılmaz, R. ve Çetinöz, N., “Açıköğretimde e- Öğrenme”, 20. Ulusal Bilişim Kurultayı, Harbiye Askeri Müze-İstanbul, 2-5 Eylül 2003.
[2]. Mutlu, M.E., Özöğüt Erorta, Ö. ve Kayabaş, İ., “Açıköğretim Sisteminde İnternete Dayalı Akademik Danışmanlık Hizmetlerinin Tasarımı ve Uygulanması”, 23. Ulusal Bilişim Kurultayı, Sheraton Hotels & Convention Center, 7-10 Kasım 2006.
[3]. Mutlu, M.E., Kip, B. ve Kayabaş, İ.,
“İnternet Ortamında Sunulan Açıköğretim Hizmetlerinde Öğrencilerin Teknik Sorunlarının Çözümü İçin Merkezi Bir Yaklaşım:
Açıköğretim E-Destek Hizmeti", Bilgi Teknolojileri IV & Akademik Bilişim 2006, Pamukkale Üniversitesi Kongre ve Kültür Merkezi, 9-11 Şubat 2006.
[4]. Özlem Doğan, M. Canan Öztürk, Özlem Özöğüt, “Açıköğretim Fakültesi Bilgisayar Destekli Eğitim Programlarının Tasarımı ve Üretimi”, I. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Ankara, 12-15 Kasım 1996
[5]. Şeniş, B.F. ve Mutlu M.E., "Açıköğretim Fakültesi Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezleri Projesi'nin Değerlendirilmesi", Anadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ve Eğitim Bilimleri Enstitüsü tarafından düzenlenen IV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi’nde sunulan bildiri, 10-12 Eylül 1997.
