Açıköğretimde E- öğrenme
E-Learning in Open Education
Bu bildiri Türkiye Bilişim Derneği tarafından 2-5 Eylül 2003’de Harbiye Askeri Müze-İstanbul’da düzenlenen 20. ULUSAL BİLİŞİM KURULTAYI’nda
sunulmuştur.
ÖZGEÇMİŞ
M. Emin MUTLU 1963, Eskişehir doğumlu. Görev Yeri: Anadolu Üniversitesi AÖF Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE) Birimi. Lisans: Matematik Müh. Bölümü, İTÜ, 1985. Yüksek Lisans: Fen Bil. Ens. Endüstri Müh., Anadolu Üniversitesi, 1989. Doktora: Fen Bil. Ens.
Yöneylem Araştırması, Osmangazi Ün., 2003
M. Canan Öztürk 1966, Kütahya doğumlu. Görev Yeri: Anadolu Üniversitesi AÖF Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE) Birimi Lisans: Basın Yayın Yüksek Okulu, Ankara Ün., 1987. Yüksek Lisans: Sosyal Bil.
Ens. İletişim Bilimleri ABD, Anadolu Üniversitesi, 1995. Doktora: Sosyal Bil. Ens. Halkla İlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı, Ankara Üniversitesi, 2002.
Özlem ÖZÖĞÜT 1966, Eskişehir doğumlu. Görev Yeri: Anadolu Üniversitesi AÖF Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE) Birimi. Lisans: Endüstri Müh. Bölümü, Anadolu Üniversitesi, 1988.
Ruşen YILMAZ 1966, Eskişehir doğumlu.Görev Yeri:
Anadolu Üniversitesi AÖF Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE) Birimi. Lisans: İletişim Bil. Fak. Basım-Yayım.
Bölümü, Anadolu Üniversitesi, 1987. Yüksek Lisans:
Sosyal Bil. Ens. İletişim Bilimleri, Anadolu Ün., 1995.
Nermin Çetinöz 1966, Eskişehir doğumlu, Görev Yeri: Anadolu Üniversitesi AÖF Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE) Birimi. Lisans: Eğitim Yönetimi ve Planlaması Bölümü, Ankara Ün., 1989.Yüksek Lisans:
Sosyal Bil. Ens. İletişim Bilimleri, Anadolu Ün., 1993.
ÖZET
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sisteminde internet ortamında deneme sınavları, alıştırma yazılımları ve öğretici ders yazılımları yaygın olarak üretilmekte ve öğrencilerin kullanımına sunulmaktadır. Açıköğretim sistemi, hedef kitlesinin büyüklüğü açısından Türkiye’nin internet ortamındaki en büyük eğitsel içerik sunumunu gerçekleştiren kurumu olmaya adaydır. Bu çalışmada açıköğretim sisteminde e-öğrenme uygulamalarının değerlendirmesi yapılmış ve açıköğretim sisteminin Türkiye’de e-öğrenmenin geleceğindeki konumu tartışılmıştır.
Anahtar sözcükler: e-öğrenme, açıköğretim, uzaktan öğretim.
ABSTRACT
Internet-based self tests, drill & practices and tutorials are commonly produced for the students at the Open Education System in Anadolu University. The Open Education System is a candidate as the biggest institution in Turkey that performs the publishing of educational content on the Internet when the target audience is considered as a main factor. In this study, the e-learning applications in the Open Education System are evaluated and also discussed the position of the Open Education System by focusing on e-learning future, especially for Turkey.
Key words: e-learning, open education, distance education.
AÇIKÖĞRETİMDE E-ÖĞRENME
GİRİŞ
Açıköğretim, genel anlamda ele alındığında, geleneksel eğitim kurumlarının eğitim hizmeti vermeyi öngörmediği insan topluluklarına her düzeyde eğitim vermeyi amaçlayan bir eğitim yaklaşımıdır. Türkiyede 2002-2003 öğretim yılında Açık İlköğretim1, Açıköğretim Lisesi2 ve Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sisteminde3 yaklaşık bir milyon öğrenci öğretim görmektedir.
Açıköğretim yöntemiyle öğretim gören öğrencilerin açıköğretimi tercih etmelerinin başlıca nedenleri arasında, bir işte çalışıyor olmak, çağ yaşını geçmiş olmak, askerlik hizmetini sürdürüyor olmak, fiziksel özürlü olmak, tutuklu olmak gibi örgün öğretimde okumayı engelleyen nedenler bulunmaktadır. Bunların dışında, öğrenimini tamamlamak isteyen ev kadınları, bir meslek sahibi olup da ikinci bir dalda öğretim görmek isteyenler, yurt dışında yerleşik olanlar da açıköğretimi tercih edenler arasındadır. Açıköğretim eğitimde fırsat eşitliğini sağlamanın en önemli yollarından birisi durumundadır.
Açıköğretimde okuyan öğrencilerin örgün öğretim ortamlarında bulunma olanakları kısıtlı olduğu için açıköğretimde uygulanan en yaygın öğretim yöntemi “uzaktan öğretim” dir. Mektupla ve gazeteyle öğretim gibi kökeni yüzyıllar öncesine giden uzaktan öğretimde, bu yüzyılda telefon, radyo, sinema gibi teknolojiler de kullanılmıştır.
Açıköğretim günümüzdeki yaygınlığına televizyonla eğitimle kavuşmuştur. 1960’larda uygulamaya geçen İngiltere Açık Üniversitesi’nin deneyimlerinden yararlanılarak, 1980’lerde çoğu ülkede televizyon ağırlıklı eğitim veren uzaktan eğitim kurumları oluşturulmuştur. Türkiye’de 1982-1983 öğretim yılında Açıköğretim Fakültesi kurulmuş, 1992-1993 öğretim yılında Açıköğretim Lisesi, 1998-1999 öğretim yılında da Açık İlköğretim ilk öğrencilerini almıştır.
1982’de 29.000 öğrenciyle öğretime başlayan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi, günümüzde kayıtlı olan 650.000 öğrencisiyle, dünyanın 10 mega üniversitesi arasında bulunmaktadır. Mega üniversite adı öğrenci sayısı 100.000’den fazla olan üniversiteleri tanımlamak amacıyla, Sir John Daniel tarafından verilmiştir (Daniel, 1998).
Açıköğretimde temel öğretim malzemesi uzaktan öğretim teknikleriyle kendi kendine öğrenmeye uygun olarak hazırlanmış ders kitaplarıdır. Çok sayıda üniversiteden binden fazla yazar ve editörün katkılarıyla hazırlanan yüzlerce ders kitabı, her yıl yaklaşık üç milyon adet basılarak, öğrencilere iletilir.
Derslerdeki ünitelere paralel olarak hazırlanan televizyon programları öğrencileri kendi kendilerine öğrenme etkinliklerini destekleme ve pekiştirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla ortalama 20 dakika uzunluğunda her yıl 1000’den fazla televizyon programı üretilerek, TRT kanallarında yayınlanmaktadır. Ülke çapında 60 merkezde sunulan akademik danışmanlık hizmetleriyle öğrencilerin akşamları ve hafta sonları yüz yüze eğitim görebilecekleri ortamlar
1 http://egitek.meb.gov.tr/aok/aio/tanitim.html
2 http://egitek.meb.gov.tr/aok/aol/istatistik/OgrencilikDurumu.html
3 http://www.yok.gov.tr/istatistikler/istatistikler.htm
sağlanmaktadır. Bu hizmet için diğer üniversitelerden yaklaşık 600 öğretim üyesi görevlendirilmektedir.
Türkiye’de 80 merkezde, KKTC’de ve Köln/Almanya’da öğrencilere büro hizmeti verilmektedir. Öğrenciler bu bürolar aracılığıyla kayıt yaptırabilmekte, öğrenci hizmetlerinden yararlanabilmekte ve diploma alabilmektedirler. Öğrenciler Türkiye’de tüm illerde, KKTC’de ve sekiz Avrupa ülkesinde yılda üç kez düzenlenen örgün sınavlara katılmakta ve sınavlar merkezi olarak değerlendirilmektedirler. İki gün süreyle dört oturumda yaklaşık 50.000 salonda gerçekleşen sınavlarda 150.000 kişi görev yapmaktadır. Bu sınavlar için fakültenin Test Araştırma Biriminde ölçme değerlendirme açısından akredite edilmiş yılda 20.000’den fazla soru hazırlanmaktadır (Curabay ve Demiray, 2002).
Yeni gelişen ve yaygınlaşan video-konferans, bilgisayar ve İnternet teknolojileri gibi elektronik ortamlar açıköğretimde öğrenci ve öğreticilere önemli fırsatlar sunmaktadır. Eğitimde bu teknolojilerin kullanımının tümüne elektronik öğrenme (e- öğrenme) adı verilmektedir. Açıköğretim Sisteminde 1980’lerin sonunda kurulan Bilgisayar Destekli Eğitim Biriminde çeşitli e-öğrenme uygulamaları tasarlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Bu uygulamalardan başlıcaları Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezleri, Çokluortam Alıştırma Yazılımları, İnternete Dayalı Deneme Sınavları, İnternete Dayalı Bilgi Yönetimi Önlisans Programı ve İnternete Dayalı Alıştırma Yazılımlarıdır.
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ BDE BİRİMİ
Türkiye’de 1990’lı yılların başında Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE) alanında önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bunların başında Milli Eğitim Bakanlığı (MEB)’nın açtığı BDE ihaleleri gelmektedir. Bu ihalelere katılmak amacıyla çok sayıda firma ve merkez kurularak, MEB için öğretici ders yazılımı geliştirilmiştir. Aynı amaçla Anadolu Üniversitesi’nde 1989 yılında eğitim teknologları, yazılım uzmanları, eğitim tasarımcıları ve görsel tasarımcıların görev yaptığı BDE Birimi oluşturulmuştur. BDE Biriminde 1990 ve 1991 MEB BDE ihalelerinde ortaöğretime yönelik öğretici ders yazılımları geliştirilmiş ve bu ders yazılımları MEB tarafından bilgisayar laboratuvarı bulunan ortaöğretim kurumlarına dağıtılmıştır.
MEB’in, BDE ihalelerine ara vermesi nedeniyle, BDE Biriminde edinilen deneyim ve birikimin Açıköğretimde kullanılması düşünülerek, açıköğretim öğrencileri için eğitim yazılımları üretimine karar verilmiştir. Başlangıçta disketlerde dağıtılan BDE yazılımları üretilen birimde, zamanla çokluortam CD-ROM’ları ve internete dayalı ders yazılımlarının üretimine geçilmiştir. Günümüzde 40 tasarımcının görev yaptığı BDE Birimi, Açıköğretim Fakültesinin önemli üretim merkezlerinden birisi durumundadır.
BİLGİSAYAR DESTEKLİ AKADEMİK DANIŞMANLIK MERKEZLERİ
Anadolu Üniversite'nde uzaktan öğretim yapan fakültelere yönelik akademik danışmanlık hizmetlerinin, BDE Birimi tarafından, bilgisayar destekli öğretim olanaklarından yararlanılarak geliştirilip yaygınlaştırılması bir model olarak 1993 yılında önerilmiştir (Şeniş, 1993). Bu modelde öncelikle bilgisayar destekli akademik danışmanlık hizmetlerinin verileceği yerleşim bölgeleri seçilmiş, buralarda kurulacak laboratuvarların tasarımı, laboratuvarlarda öğrencinin
kullanımına sunulacak derslerin seçim ölçütleri ve ders tasarımlarına yer verilmiştir. Modelin uygulanabilirliği ve maliyet analizlerini de barındıran çalışma, aynı yılın sonuna doğru büyük ölçüde aslına sadık kalınarak uygulamaya konulmuştur.
Bilgisayar destekli akademik danışmanlık hizmetlerinin götürüleceği merkezlerin seçiminde, yüzyüze danışmanlık hizmeti sunulmayan büyük merkezler ile hizmetin yeterli olarak sunulamadığı veya ulaşım sorunu nedeniyle öğrencilerin hizmet tüketmede zorlandıkları büyük metropoller öncelikli olarak ele alınmıştır.
Proje kapsamında üretilen derslerin seçiminde öncelikli olarak yüzyüze danışmanlık sisteminde verilen derslere ağırlık verilmiştir. Ayrıca en fazla bölümde okutulan (diğer bir deyişle en fazla öğrenci tarafından okunan) ve bilgisayar desteğinin anlamlı olduğu derslerin seçimine öncelik verilmiştir
Akademik danışmanlık hizmetleri için geliştirilen derslerde konu, örnek problem, alıştırmalar, test ve yardımcı araçlar olmak üzere temel olarak beş bileşen bulunmaktadır. Buna göre bilgisayar karşısına gelen öğrenci her ünitede beş temel olanakla karşılaşmaktadır. Konu kendisine kısaca tekrarlanmakta, örnek problemlerin çözümüne bilgisayarla etkileşimli olarak ulaşmakta, çok sayıda çözümlü alıştırma yapmakta ve çalıştığı konuyla ilgili bir testi uygulayabilmektedir. Her ünite bir dizi alıştırma sorusundan oluşmakta ve diğer bileşenler bu alıştırmaların pekiştirilmesi için kullanılmaktadır. Bu işlemler sırasında yardım, sözlük, hesap makinesi, derse ilişkin tablolar gibi yardımcı araçlarla desteklenmektedir (Doğan vd, 1996) (Şekil 1).
Şekil 1. Alıştırma Yazılımlarının Yapısı.
Geliştirilen yazılımlar kullanım açısından kesinlikle bilgisayar bilgisi gerektirmemektedir. Bilgisayar karşısındaki öğrenci, yapması gereken işlemler konusunda bilgisayardan yardım görmekte ve yönlendirilmektedir. Bilgisayarlar bir laboratuvar sorumlusu tarafından çalışır durumda tutulmaktadırlar.
Öğrencilerin laboratuvarladaki bilgisayarları dersler dışında başka bir amaçla kullanmaları engellenmiştir.
Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezleri için üretilecek derslerin sürekliliğinin sağlanması, üretimi yönetmenin ve üretilen derslerin bakımının yapılabilmesi için BDE Birimi'nde yeni üretim süreçlerine gereksinim duyulmuştur.
Ders konularında oluşabilecek değişiklikler ve saptanacak hataların giderilmesi gibi nedenlerle, yazılımların her öğretim yılında güncellenebileceği açıktır. Uyarlama ve geliştirme çalışmalarının hızla ve yazılımın diğer bölümlerini etkilemeden gerçekleştirilmesi gereğinden hareketle, yazılımlar önceden geliştirilen bir iskelet yapı etrafında düzenlenen modüller yaklaşımıyla hazırlanmaktadır. Bu iskelet yapı yazılımın içerikten bağımsız olarak tüm hareket yeteneklerini barındırmaktadır. Ders yazılımının gerçekleştirilmesi işlemi, bu yapının içine derse ait içeriğin yerleştirilmesi biçiminde olmaktadır. Eğitim yazılımının bu işlevi üstelenen tasarımı bir “şablon” olarak düşünülebilir.
Eğitim yazılımlarının 1994 yılındaki tasarımında ve yazarlık sürecinde Windows .31 altında çalışan Multimedia ToolBook yazılımı kullanılmıştır.
Eğitim yazılımı tasarımında geliştirilen bu modüler yapı iki avantaj daha sağlamaktadır: Birincisi çeşitli uzmanlık alanlarından gelen kişilerin ekip çalışmasıyla oluşturulan yazılımların geliştirilmesinde gerekli işbölümü bu sayede doğru olarak tanımlanabilmektedir. Diğer avantajı ise doğru tanımlanmış ve örgütlenmiş işbölümünün sağlayacağı üretim hızıdır.
Bu amaçla BDE Birimi'nde her dersin üretimi için bir proje sorumlusu belirlenmiştir. Proje sorumluları, konu uzmanlarının oluşturduğu eğitim senaryolarından yola çıkarak bir yapım senaryosu oluşturmaktadırlar. Bu yapım senaryosu, ünitenin gerektirdiği grafik ve programlama iş yükünü ortaya çıkartarak, grafiker ve programcılara iş tanımını gerçekleştirmek amacıyla kullanılmaktadır. Üniteye ait olarak üretilen metin, grafik, program ve benzeri bileşenler dersin sorumlusu tarafından yapıyı oluşturan iskelete yerleştirilerek paketlenirler. Gerekli testlerden geçen, tamamlanmış ders yazılımı teknik destek birimi tarafından bilgisayar destekli akademik danışmanlık merkezlerine kurulurlar.
Oluşturulacak merkezlerin tasarımında, her birinde başlangıç aşamasında 30 öğrenci bilgisayarı ve 1 ana bilgisayar olmak üzere 31 bilgisayarın bulunması öngörülmüştür. Bu seçimin, öğrenci başına haftada ortalama iki saatlik bir kullanım olanağı sağlaması beklenmektedir4 (Şekil 2).
Şekil 2. Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezlerinden bir görüntü.
4 Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezlerinin 2000- 2001 öğretim yılından itibaren altyapı yenileme çalışmaları başlatılmış olup, laboratuvarlar birer internet kafe yapısına dönüştürülmektedirler.
Oluşturulan akademik danışmanlık merkezlerinin haftada 5 gün, günde 8 saat öğrenciye hizmet sunması öngörülmüştür.
1994 yaz aylarında ilk laboratuvarın Eskişehir'de açılmasından itibaren yeni laboratuvarların kurulması çabalarına hız verilmiştir. Proje kapsamında hizmete giren akademik danışmanlık merkezlerinin yıllara göre gelişimi Çizelge 1’de verilmiştir.
Çizelge 1. Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezlerinin yıllara göre gelişimi.
Dönem İl Bilgisayar Sayısı 1994 Eskişehir
Adıyaman Mersin
28 20 26
1995
Ankara Denizli İstanbul – 1 İstanbul - 2
24 18 32 31
1996
K. Maraş Ş. Urfa Adana Bursa İzmir
24 24 24 20 24 1997 Adapazarı 24
Merkezlerde 1997 tarihinde aktif olarak toplam 355 öğrenci bilgisayarı ile 15 öğretmen bilgisayarı bulunmaktadır. Öğrenci bilgisayarlarının yıllık kullanım kapasitesi 355 * 8 * 52 * 5 = 738.400 saat olmaktadır. Yukarıdaki bilgisayar sayılarının dışında ayrıca toplam 26 bilgisayar merkezlerde yedek olarak tutulmaktadır.
1992-1993 yıllarında DOS ortamında pilot çalışmalar biçiminde üretilen İstatistik ve Genel Muhasebe dersleri, projenin uygulama tasarımına uygun olarak 1994 yılı içinde Windows ortamına aktarılmıştır. Aynı yıl içinde Genel Matematik dersinin üretimine başlanmıştır. Proje kapsamında üretimi tamamlanan derslerin yıllara göre dağılımı Çizelge 2’de verilmiştir:
Çizelge 2. Laboratuvarlar için alıştırma yazılımı üretimi.
Dönem Ders Ünite
Sayısı 1994
İstatistik Genel Matematik Genel Muhasebe İngilizce
28 24 20 30 1995
İktisada Giriş (Genel İktisat) İşletme Finansmanı (Finansal Yönetim Genel Muhasebe (Yenileme)
28 28 20
1996
İşletmecilik Bilgisi (İş İdaresine Giriş) İşletme Finansmanı (Yenileme) Finansal Yönetim
Çalışma Ekonomisi
16 14 24 15
1997
Türkiye Ekonomisi Finansal Kurumlar Mali Raporlar Analizi Maliyet Muhasebesi
18 14 15 26 1998
Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar Uluslararası Ekonomi
Yatırım ve Proje Değerlemesi
18 22 24
Projede, beş yılda toplam 384 ünite, yılda ortalama 64 ünite üretildiği görülmektedir. 1997 yılında aktif olarak laboratuvarlarda kurulu bulunan 13 ders, üç fakültede aynı
isimde okutulan 62 dersi kapsamaktadır. Bu fakültelerde açılan tüm derslerin sayısının 1996-97 öğretim yılında 381 olduğu düşünülürse, projenin, üç fakülteye ait toplam dersin yaklaşık yüzde 16.95'ini kapsayacak biçimde genişlediği görülmektedir (Şeniş ve Mutlu, 1997).
İNTERNETE DAYALI DENEME SINAVLARI
Öğrencilerin bir bölümünün laboratuvarlardaki ders yazılımlarını birer soru bankası olarak kullandıkları fark edildiğinde, özellikle bu ihtiyaçlarını giderecek daha hızlı ve daha kolay üretilebilir hizmetlerin gerekli olduğu anlaşılmıştır.
Bu amaçla 1998 ve 1999 yılında internet ortamında deneme sınavları tasarımı için araştırma ve geliştirme çalışmaları yapılmıştır (Mutlu vd, 1998; Mutlu ve Yılmaz, 1999).
İnternet tabanlı öğretim uygulamalarında, ölçme ve değerlendirme aracı olarak testlerden yaygın biçimde yararlanılmaktadır. Açıköğretim öğrencilerine, örgün sınavlar öncesi kendilerini denemeleri ve başarı durumlarını gerçeğe yakın biçimde ölçmeleri amacıyla, 1999-2000 öğretim yılında internet üzerinden yayınlanmaya başlayan Deneme Sınavları, zamanla çok talep edilen bir eğitsel ortam durumuna gelmiştir.
Deneme sınavlarına halen Anadolu Üniversitesi Açıköğretim, İktisat ve İşletme Fakülteleri internet sitelerinden erişilebilmektedir5.
Deneme sınavlarından yararlanmak isteyen bir öğrenci, sisteme kayıt yaptırarak, bir giriş parolası edinir. Öğrenci Deneme sınavlarına giriş yaptıktan sonra fakülte, bölüm ve sınıfını seçerek, sorumlu olduğu derslerin listesine ulaşmaktadır. Deneme sınavları Açıköğretim, İktisat ve İşletme Fakültelerine ait toplam 155 dersi kapsamaktadır. Soru bankasında ise 15 bin civarında soru barındırılmaktadır.
İnternete dayalı deneme sınavlarındaki sorular, konu uzmanlarından elde edilmekte ve Açıköğretim Fakültesi Test Araştırma Birimi’nde ölçme-değerlendirme kurallarına uygun biçime getirildikten sonra soru bankasına eklenmektedirler.
Öğrenci, deneme sınavına gireceği dersi seçtikten sonra ara sınav, yıl sonu sınavı ya da bütünleme sınavlarından uygun olanını başlatmaktadır. Böylece, seçtiği ders ve sınav türüne ait sorularla karşılaşmaktadır. Bir derse ait deneme sınavı, o derse ait soru bankasından rassal olarak seçilmiş çoktan seçmeli sorulardan oluşmaktadır. Sınavdaki soru sayısına bağlı olarak, sorular ekranda belirli bir süre görüntülenmektedir.
Öğrenci, testteki soruları, şıkların yanındaki seçenek düğmelerini işaretleyerek yanıtlayabilmektedir. Burada amaç, sınav sorularının süre bitiminden önce yanıtlanması ve değerlendirmenin alınmasıdır.
İnternet tabanlı öğretim uygulamalarında, test biçimindeki sınavların uygulanması ve bu testlerin sonuçlarının hemen değerlendirilebilmesi için, çift yönlü çevrimiçi iletişime izin verilmelidir (Dickinson, 1997). Deneme sınavlarında bir dersten deneme sınavına giren bir öğrencinin değerlendirilmesi aşağıdaki yöntemle gerçekleşmektedir.
• Eğer öğrenci, test sorularının tümünü süre tamamlanmadan yanıtlayabilirse, değerlendirme ekranına geçerek, sorulara, kaç doğru ve yanlış yanıt verdiğini görebilmektedir. Değerlendirmeler ayrıca, üniteler bazında da yapılmaktadır. Böylelikle,
5http://www.aof.anadolu.edu.tr
öğrencinin çalışırken hangi ünitelere daha ağırlık vermesi gerektiği bildirilmektedir.
• Eğer öğrenci soruların tümünü süre bitiminden önce yanıtlayamadıysa, süre bitiminde sorular ekrandan silinmekte ve otomatik olarak değerlendirme ekranına geçilmektedir. Deneme sınavlarının süresi, öğrencinin gerçek sınavlardaki süreye eşit olarak verilmekte ve öğrencilerin kendilerini ayarlamalarına yardımcı olabilmektedir.
Deneme sınavlarında soruların doğru yanıtları öğrenciye bildirilmemektedir. Soruların doğru yanıtlarının gizlenmesi, öğrencinin ders çalışmaya ve araştırma yapmaya özendirilmesini sağlaması açısından önem taşımaktadır. Bu durumun bir başka nedeni de, öğrenciyi, anlamadığı ya da çözümünde zorlandığı sorularla karşılaşması durumunda e- posta ya da diğer iletişim yöntemlerini kullanarak, dersin öğretim elemanına ulaştırmaya zorlamaktır. Bu konuda gelen e-mektupların tümü, dersin öğretim elemanına bildirilmekte ve yanıtının öğrencilere ulaştırılması sağlanmaktadır. Bu sorulardan en sık sorulanlar biriktirilmekte ve sınav öncesi TV hazırlık programlarında ele alınarak çözümü ele alınabilmektedir.
Öğrenci daha önce gerçekleştirdiği tüm deneme sınavlarına ait bir rapor alabilmektedir. Bu özellik, öğrencinin başarı durumunun zaman içerisindeki eğilimini de göstermesi açısından önemlidir.
Uzaktan öğretim yaklaşımlarına göre değerlendirme, öğrenme sürecinin temel taşlarından biridir ve sürecin başlamasıyla birlikte işe koşulur (Simonson vd., 2000). Bu açıdan deneme sınavları, Açıköğretim öğrencilerinin gerçek sınavlarla kendisini değerlemesine ek katkı sağlayan önemli bir eğitsel ortam olma özelliğini uzun süre koruyacak nitelikte bir uygulamadır. Açıköğretim öğrencilerinin deneme sınavlarına gösterdiği ilginin yıllara göre dağılımı Çizelge 3’de verilmiştir. Bu verilere göre gerçekleşen sınavların sayısı her yıl yaklaşık bir önceki yılın iki katına çıkmaktadır.
Çizelge 3. İnternete dayalı deneme sınavlarından yararlanma.
Dönem Kayıt Yaptıran
Öğrenci Sayısı
Gerçekleşen Sınav Sayısı
2000 68.225 1.105.980
2001 62.755 1.805.792
2002 65.534 4.037.416
2003 (30.6.2003’e kadar) 51.531 3.989.743
Açıköğretim deneme sınavları düşük işlem yükü ve düşük internet bant genişliği gerektiren bir CGI uygulaması olmasına rağmen yoğun talep karşısında her yıl bir üst model sunucuya terfi edilmek zorunda kalınmıştır. 2000 yılında iki yollu Pentium III Xeon-500 MHz bir sunucu yetersiz olunca, uygulama 2001 yılında dört yollu Pentium III Xeon-700 MHz bir sunucuya taşınmış, 2003 yılında ise altı yollu yollu Pentium IV Xeon-900 MHz bir sunucuyla deneme sınavlarının özellikle örgün sınavlar öncesi üssel biçimde artan talebi karşılanabilmiştir.
İnternete dayalı açıköğretim deneme sınavlarının günce dosyalarındaki bilgilerin değerlendirilmesiyle açıköğretim öğrencilerinin internet kullanımına yönelik ayrıntılı sonuçlar elde edilmekte ve yayınlanmaktadır (Özkul ve Mutlu, 2000;
Mutlu ve Gülen, 2002) .
ÇOKLUORTAM CD-ROM’LARI
Açıköğretim Fakültesi Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezlerinde kullanılmak amacıyla 1993-1994 öğretim yılından itibaren üretilen ve laboratuvarlarda öğrencilerin kullanımına sunulan alıştırma yazılımlarına olan talep çeşitli nedenlerle sınırlı düzeyde kalmıştır. Bu nedenlerin başında laboratuvarların mesai saatleri içinde açık olmaları, büyük şehirlerdeki laboratuvarlara erişimin zor olması, kullanım talebinin sınavlar öncesine yoğunlaşması ve kapasitenin bu dönemlerde yetersiz kalması, sadece 15 ilde laboratuvar kurulmuş olması, geliştirilen ders yazılımı sayısının 15-20 arasında kalması gelmektedir. Diğer taraftan 1993 teknolojisiyle donatılan laboratuvarlar 2000’li yıllarda ihtiyaca cevap veremez duruma gelmişlerdir.
1990’lı yılların başında uzaktan öğretim gören öğrencilerin eğitim teknolojisinden yararlanabilmeleri için değişik illerde laboratuvarlar kurarak, teknolojiyi onların bulunduğu yere götürmek dışında bir çözüm bulunmuyordu. 1990’ların sonuna doğru ise açıköğretim öğrencilerinin kişisel bilgisayar sahibi olma ya da çalıştıkları işyerindeki bilgisayarlardan yararlanma oranlarında gözle görülür artışlar olduğu saptanmıştır. Bu olanaktan yararlanmak amacıyla alıştırma yazılımlarını, ders kitabının elektronik kopyasını ve televizyon programlarının sayısallaştırılmış videolarının CD-ROM ortamında bir araya getirilmesiyle, açıköğretim çokluortam ders yazılımları oluşturulmaya başlanmıştır. 2000-2001 öğretim yılında bu ders yazılımlarından iki adet üretilerek öğrencilere kitaplarıyla birlikte dağıtılmıştır. CD-ROM ortamındaki ders yazılımlarının laboratuvarlardaki bilgisayarlarda da kullanılabilmesi için bilgisayarların yenilenmesine de başlanmıştır.
Açıköğretim çokluortam ders yazılımı CD-ROM’larının en önemli özelliği, daha önce ayrı ekipler tarafından üretilmiş bulunan ve öğrenciye ayrı zamanlarda ve ortamlarda sunulan ders kitabı, televizyon programları, alıştırma yazılımları ve deneme sınavları gibi uzaktan öğretim malzemelerinin entegrasyonunu sağlamasıdır (Öztürk vd, 2002). Yüzyüze akademik danışmanlık dersleri dışındaki tüm eğitim araçlarının entegre olarak sunulduğu CD-ROM’ların, öğrencilerin öğrenme süreçlerinde verim artışı sağladığı düşünülmektedir. Öğrenci CD-ROM ile ders çalışırken, uzaktan eğitim yönergesine uyarak, çalışmasını sağlıklı bir şekilde sürdürebilecek, ders kitabını, derse ait televizyon programlarını, alıştırma yazılımlarını birbirine paralel olarak takip edebilecek ve bütün bu çalışmalarını değerlendirmek amacıyla deneme sınavlarına bağlantı kurabilecektir
Televizyon programlarının CD-ROM’da yer almasıyla, öğrencilerin televizyonun belirli zamanlarda izleme zorunluluğu ortadan kalkmış, programları arzu ettiği zamanlarda defalarca seyredebilmelerine olanak sağlanmıştır.
Öğrenciler kendilere entegre olarak sunulan ders araçlarından kendileri için uygun olanını ya da tamamını çalışma olanağına sahiptir. Böylece farklı öğrenme alışkanlıklarına sahip öğrencilerin öğretim malzemelerini kendilerine en uygun sırada kullanmaları mümkün olabilmekte, ayrıca çalışma zamanlarını ve çalışma sürelerini de kendi tercihlerine göre belirleyebilmektedirler.
Şekil 3. Çokluortam CD-ROM’larından bir örnek -Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi-.
Alıştırma yazılımları, daha çok alıştırma soruları ve çözümleri biçiminde hazırlanmış ve ders kitabını okuyan ve televizyon programlarını izleyen öğrencilerin bilgilerini pekiştirmek ve problem çözme becerilerini arttırmak olanağı sunmaktadır.
CD-ROM’larda yer alan alıştırma yazılımları bilgisayar laboratuarlarındaki yazılımlarla aynı mimariye sahip olmakla birlikte, günün teknolojisine uygun araçlarla üretilmişlerdir (Şekil 3).
Öğrenciler ders araçlarını kullanarak çalışmalarını gerçekleştirdikten sonra ders ortamından çıkmadan (eğer o an da bilgisayarları internete bağlıysa) internet ortamındaki Deneme Sınavları sayfasına erişebilmekte ve çalışmalarını değerlendirebilmektedir. Böylece öğrencilere sınavlara hazırlanabilmesi için kolay bir ortam sunulmuş olur.
Faklı disiplinlere sahip derslerin CD-ROM’larında farklı eğitsel araçların kullanımını araştırmak amacıyla derslerden birisi sözel dersler arasından, diğeri ise sayısal dersler arasından seçilmiş ve 2000-2001 öğretim yılı başındaki kayıtlar sırasında, bu dersleri alan öğrencilerin tümüne, Genel Matematik ve Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi derslerinin CD-ROM’ları toplam 250.000 adet çoğaltılarak, ücretsiz olarak dağıtılmıştır. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi dersi uzaktan eğitim yöntemiyle eğitim gören bütün ikinci sınıf öğrencileri tarafından okunmaktadır. Genel Matematik dersi ise aynı yöntemle eğitim veren İşletme ve İktisat Fakülteleri’nin bütün bölümlerinde birinci sınıfta okutulmaktadır. Çizelge 4’de üretilen çokluortam CD- ROM’larına ait sayısal bilgiler verilmiştir.
2000 yılından sonra izleyen yıllarda üretilen çokluortam alıştırma yazılımları CD-ROM ortamında çoğaltılmayarak, sadece altyapısı yenilenen laboratuvarlara kurulmak süretiyle öğrenci kullanımına sunulmuştur. Ayrıca isteyen öğrencilerin bu CD-ROM’ların laboratuvarlardan kopyalarını almalarına olanak sağlanmıştır.
Projenin değerlendirilmesine yönelik olarak yapılan çalışmalarda farklı medyaların bir araya getirildiği öğrenme
ortamlarının etkinliğinin çok yüksek olduğu görülmüştür (Öztürk vd., 2002).
Çizelge 4. Çokluortam CD-ROM’larının üretimi.
Dönem Ders Ünite
Sayısı
Dağıtım Biçimi 2000-2001 Genel Matematik 28 CD-ROM
Atatürk İlkeleri ve
İnkılâp Tarihi 30 CD-ROM
2001-2002 Genel Muhasebe 20 Laboratuvar
Finansal Yönetim 26 Laboratuvar
İstatistik 28 Laboratuvar
Yabancı Dil (İngilizce) 30 Laboratuvar İşletme Finansmanı 14 Laboratuvar
Maliyet Muhasebesi 26 Laboratuvar
BİLGİ YÖNETİMİ ÖNLİSANS PROGRAMI Türkiye’de yüksek lisans düzeyinde internete dayalı Bilgi Üniversitesi’nin e-MBA6 ve ODTÜ’nün Informatics Online7 programları açıldıktan sonra Anadolu Üniversitesi’nde yaygın eğitim alanında diplomaya yönelik internete dayalı program açılması için çalışmalar başlatılmıştır. Bu türün ilk örneği olarak Bilgi Yönetimi Önlisans Programı oluşturulmuştur.
Bilgi Yönetimi Önlisans Programının kurulmasını tetikleyen bir başka etken de internete dayalı Deneme Sınavlarından yararlanan öğrencilerin kayıtlarının çözümlenmesiyle elde edilen ilginç sonuçlardır. 2001 yılında deneme sınavlarının birinci yılına ait kayıtlar incelendiğinde, yaklaşık 60.000’e yakın öğrenciden 10.000’den fazlasının bilgisayar sektöründe çalıştığı fark edilmiştir. Bilgisayar sektöründe çalışan ve açıköğretimde okumayı tercih eden adayların çalışma alanlarına daha yakın bir program açılması fikri o zaman doğmuştur. İnternet erişiminin yaygın olduğu bu kesim için
6 http://www.bilgiemba.net/
7 http://ion.ii.metu.edu.tr/
açılacak programın internete dayalı bir program olması uygun görülmüştür. 2001 Nisan ayında YÖK’den gerekli onay alınmış ve 2001-2002 öğretim yılında kayıt yaptıracak ilk öğrenciler için internet ortamında öğretici ders yazılımlarının tasarımına ve geliştirilmesine başlanmıştır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programının açılması benzeri programların açılmasına örnek teşkil etmiştir8.
Bilgi Yönetimi Önlisans Programı bilgi çalışanı olarak nitelendirilen, bilgisayarla ileri düzeyde tanışık orta kademe işgücü yetiştirmeye yönelik bir programdır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programının amacı öğrencilerine;
• İşletmelerde bilgiye dayalı sorunlara etkin çözümler üretme
• İnternet ortamında girişimcilik ve iş yönetimi
• Güncel uygulama yazılımlarında uzmanlaşma
• İnternete dayalı kurumsal iletişim ve birlikte çalışma
• Üretkenliği arttıracak büro uygulamaları geliştirme olarak özetlenebilir
Diğer açıköğretim programlarından farklı olarak 500 kontenjanla sınırlandırılmış olan bu programa, ÖSS sonuçlarına göre 2001-2002 öğretim yılında ilk kez öğrenci kabul edilmiş ve 2002-2003 öğretim yılında ilk mezunları verilmiştir. Program, diğer AÖF programları gibi uzaktan eğitim amacına hizmet etmekte, ancak diğerlerinden farklı olarak temel eğitim internete dayalı olarak yapılmaktadır.
Bu program aynı zaman Batı Avrupa Programı içerisinde yer almış dolayısıyla yurtdışında bulunan Türk vatandaşlarına da bu eğitim imkanı tanınmıştır.
Bilgi Yönetimi Önlisans Programı iki yıl boyunca toplam 16 dersi içermektedir (Çizelge 5). Birinci sınıfın ana teması İşletme Deneyimidir. Öğrenciler bu sınıfta, İşletme ortamındaki değişik rolleri üstlenmekte, çok sayıda uygulamayla işletmelerdeki bilgi problemlerine güncel yazılımlarla çözüm getirme deneyimi ve benzeri problemlere uygulayabilme becerisi kazanmaktadır (Mutlu vd., 2002).
İkinci sınıfta ana tema Takım Çalışmasıdır. Bu sınıfta öğrenciler takımlara ayrılmakta ve her takımın kendisine ait bir portalı bulunmakta, ödevler grup çalışmasıyla yapılmakta, kapsamlı İntranet uygulamaları geliştirilmekte ve Kurumsal Bilgi Yönetiminde çağdaş yazılımların kullanımı becerisi kazandırılmaktadır (Mutlu ve Öztürk, 2003).
Çizelge 5. Bilgi Yönetimi Önlisans Programındaki dersler.
I. SINIF II. SINIF
İngilizce Tanıtım ve Pazarlama Araçları İşlem Tabloları Ofis Uygulamaları Geliştirme Kurumsal İletişim ve Birlikte
Çalışma Grafik Uygulamaları Çoklu Ortam Uygulamaları Kurumsal Bilgi Yönetimi Bilgi Sistemlerine Giriş Planlama ve Denetleme Araçları İşletim Sistemleri İnternet Bilişim Hizmetleri Masaüstü Yayıncılık Veritabanı Yönetim Sistemleri
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
Türk Dili
Öğrenim programı ve içeriğinin kayıtlı öğrencilere sunumunda temel araç internet ortamındaki derslerdir. Eğitim ortamı
8 Sakarya Üniversitesi Bilgi Yönetimi Önlisans Programı, Doğu Akdeniz Üniversitesi Bilgi Yönetimi Önlisans Programı
ayrıca CD-ROM, kitap, yazılım, akademik danışmanlık, destek hizmeti ve örgün sınavlarla desteklenmektedir.
Öğrencilere kayıt sırasında kullanıcı adı ve parola bilgileri verilmektedir. Kayıt olan öğrenciler, program sitesindeki9 Dersler bağlantısını açarak internet ortamında bulunan derslere ulaşabilmektedir (Şekil 4).
Şekil 4. Bilgi Yönetimi Önlisans Programına ait bir ders.
İnternet ortamında sunulan dersler 25 üniteden oluşmaktadır.
Öğretim yılının başından itibaren her hafta bir ünite yayınlanır ve yayınlanan ünite bütünleme sınavları sonuna kadar yayında kalır. İnternet ortamında yayınlanan içerik, Konular ve Uygulamalar olmak üzere iki temel bölümden oluşmaktadır.
Konular bölümünde, o derse ait yazılımın öğretimi amaçlanırken, Uygulamalar bölümünde ise öğretilen yazılımın gerçek hayat problemleri üzerinde nasıl kullanılacağı deneyimi kazandırılması amaçlanmıştır.
Uygulamalar bölümü, birinci ve ikinci sınıfta uygulamalı tüm derslerin her ünitesinde yer almaktadır. Bu bölümde, öğrencilere Anadolu Yayıncılık A.Ş.10 isimli sanal bir işletme ortamı sunularak şirket benzetimi yapılmaktadır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programı öğrencilerinin tümü Anadolu Yayıncılık A.Ş.’nin bir çalışanı olarak değerlendirilmektedir.
Öğrencilere bu işletme ile ilgili çeşitli problemler ve roller tanımlanmakta, ve bu rolleri üstlenerek problemlere çözüm bulmaları istenmektedir. Öğrenciler isterlerse problemleri kendileri çözebilecekler, isterlerse uygulama bölümünü takip ederek üstlendikleri rol gereği bu problemi nasıl çözeceklerini adım adım canlandırmalarla, resimlerle ve ipuçları ile yaparak öğrenecekler, isterlerse dönem başında dağıtılan CD- ROM’lardan uygulama videolarını izleyerek öğrenebileceklerdir. Böylece öğrenilen yazılımın işletme ortamında kullanımına yönelik kapsamlı deneyim kazanılmaktadır (Öztürk vd., 2002).
Ünite sonlarında, öğrencinin kendini değerlendirmesine olanak sağlayan Alıştırmalar bölümü yer almaktadır. Öğrenci bir alıştırma sorusunu yanıtladığında, yanıtının doğru ya da yanlış olup olmadığına yönelik geri dönüt alabilmekte ve soruyla ilgili sayfaya yönlendirilmektedir. Ayrıca dersin geneline yönelik Sözlük ve Arama hizmetleri de sunulmaktadır.
9 http://www.bilgi.aof.edu.tr
10 http://www.anayay.com/
Bilgi Yönetimi Önlisans Programının birinci sınıfında 5 uygulamalı derste toplam 125 uygulama, ikinci sınıfında 6 uygulamalı derste 150 uygulama olmak üzere toplam 275 uygulama bulunmaktadır. Böylece her öğrenci, Rol Tabanlı Eğitim ile, gerçek bir işletmede yaşayabileceği işletme problemlerinin önemli bir bölümünü çözerek, belli bir işletme deneyimi kazanırken, hem işlem, hem de iş süreçleri düzeyinde özel gereksinimlerini karşılayabilecek duruma gelmektedir (Mutlu vd., 2002).
Bilgi Yönetimi Önlisans Programında bir dizi sunucu yazılımla Eğitim Ortamı/İşletme Ortamı oluşturulmaktadır.
Böylece öğrenciler “yaparak öğrenme” sürecini yaşamaktadırlar (Özkul vd., 2003).
• Öğrenciler Windows 2000 Server Active Directory üyesi olarak işletme ortamındaki yetkilendirme sürecini yaşamaktadırlar.
• Öğrenciler Exchange 2000 Server üyesi olarak işletme ortamındaki kurumsal iletişim ve birlikte çalışma araçlarını kullanabilmektedirler.
• Sanal Özel Ağ ortamında ders sitesine erişerek işletme ortamındaki bir ağ yapısının benzerini kullanabilmektedirler.
• Project Server ortamında kurumsal proje yönetimi süreçlerini yaşamaktadırlar.
• SharePoint Team Services ve SharePoint Portal Server ortamlarında “bilgi yönetimi” deneyimi yaşayabilmektedirler.
İnternet ortamındaki uygulamalı derslerde işletme deneyimi kazandırmaya yönelik uygulamaların, bilgisayar ekranı görüntüsünden oluşan videoları hazırlanarak CD-ROM içersinde öğrencilere dağıtılmaktadır. CD-ROM’lar her uygulamalı ders için bir ünitede ortalama 20 dakika olmak üzere toplam 8,5 saatlik video içermektedir. Bilgi Yönetimi Önlisans Programının birinci ve ikinci sınıfında yer alan 11 uygulamalı ders düşünüldüğünde öğrenciye program boyunca yaklaşık 90-95 saat uzunluğunda video sunulmaktadır.
Öğrencilere uygulamalı derslerde kullanabilmeleri için lisanslı işletim sistemi ve uygulama yazılımları kayıtlarda verilmektedir. Bu amaçla Anadolu Üniversitesi ile Microsoft Türkiye arasında Temmuz 2001’de işbirliği anlaşması imzalanmıştır. Ayrıca belirli bir yazılımın kullanımının öğretildiği derslerde öğrencilere yardımcı ders kitapları verilmektedir.
Akademik danışmanlık hizmetleri, mesai saatlerinde sohbet ortamında, diğer saatlere ise e-mektup ve forum ortamında yerine getirilmektedir. Akademik danışmanlık hizmeti, öğrencilerin senkron ve asenkron olarak sorularının yanıtlanması biçiminde gerçekleşmektedir. Uygulamalı her dersin günde 4 saat olmak üzere haftada 20 saat senkron Akademik Danışmanlık Hizmeti vardır. Bu proje kapsamında, çeşitli fakültelerde görevli toplam 55 öğretim elemanı tarafından uygulamalı 11 ders için haftada 220 saat senkron Akademik Danışmanlık hizmeti sunulmaktadır.
Öğrencilere öncelikle e-mektup hesabı verilmiştir.
Öğrencilerin ve öğretim elemanlarının birlikte kullanabileceği tartışma ortamı sunulmuştur. Öğrenciler internet klasörlerini ve ortak klasörleri kullanabilmekte ve ders takibi sırasında ihtiyaç duyacakları dosyaların aktarımını sağlayabilmektedir.
Öğrencilerin kendi ürünlerini, fikirlerini, eleştirilerini paylaşabilecekleri ve yayınlayabilecekleri sanal bir sosyal ortam sunulmaktadır. Ders Arası adında bir portal olan bu ortama gönderilen yazılar, eleştiriler, teknik bilgiler kontrol edildikten sonra yayınlanmaktadır.
Bilgi Yönetim Önlisans Programında öğrencilere, öğretim yılı boyunca uygulamalı her dersten dört ödev verilmektedir.
Programın birinci sınıfında okuyan öğrencilere verilen ödevler bireysel ödevlerdir. Birinci sınıf öğrencilerine yıl boyunca 20 bireysel ödev verilmektedir. Öğrenciler her dersten verilen dört ödevin en az üçünü teslim tarihine kadar tamamlayarak e- posta yoluyla Akademik Danışmanına göndermek zorundadır.
Yönetmelik gereği bir ders için verilen ödevlerin %75’i teslim edilmediği durumda öğrenci, o dersten devamsız kalmaktadır.
Programın ikinci sınıfında okuyan öğrencilere uygulamalı her dersten iki bireysel iki ekip ödevi olmak üzere toplam dört ödev verilmektedir. Ekip ödevleri öğrencilere takım çalışması deneyimi kazandırmak amacıyla verilmektedir ve öğrencilerden kendileri için oluşturulan ekip sitelerini11 kullanmaları istenmektedir. Ödevler dönem boyunca eşit aralıklarla dağılmaktadır. Böylece öğrenci herhangi bir hafta sadece bir dersin ödevinden sorumlu olmaktadır. Ödevlerin başarı notuna etkisi yüzde yirmi oranındadır.
Her ders için bir arasınav, bir dönem sonu ve bütünleme sınavı örgün olarak Türkiye’de 11 il merkezinde, Batı Avrupa’da ise Almanya ile İsviçre’de yapılmaktadır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programındaki içerikleri hazırlayan konu uzmanları sınavlarda öğrencilerle yüz yüze görüşmeler yaparak, öğrenci görüşlerini almaktadırlar.
İNTERNETE DAYALI ALIŞTIRMA YAZILIMLARI Alıştırma yazılımlarının kitap ve televizyon ders programlarıyla birlikte CD-ROM ortamında sunulmasının çeşitli sınırları olduğu anlaşılmıştır. Bunların başında derslere kayıtlı öğrenci sayısının, dolayısıyla çoğaltılacak CD-ROM sayısının yüz binler düzeyinde olmasından kaynaklanan maliyetler gelmektedir. CD-ROM çoğaltma sürecinin sayı çoğaldıkça aylarca sürüyor olması, proje planlarını sıkıştırmaktadır. Bu bulguların ışığında, Açıköğretim Fakültesi bünyesinde BDE birimi tarafından 2003 yılında İnternete Dayalı Alıştırma Yazılımları projesi başlatılmıştır.
Alıştırma yazılımlarının daha önce internet ortamında sunulmasına yönelik olarak araştırma yapılmış olmasına rağmen (Mutlu vd., 1997), o dönemde üniversitenin altyapısının zayıflığı, öğrencilerin internet erişiminin yeterli düzeyde olmaması ve internet ortamındaki yazarlık dillerinin grup çalışması için yeterince esnek olmaması, tasarımların uygulamaya konulmasını geciktirmiştir.
Alıştırma yazılımlarının internete dayalı biçimde üretilmesi ve yayınlanması için gerekli araştırma-geliştirme ve tasarım çalışmaları Kasım 2002-Aralık 2002 tarihleri arasında gerçekleştirilmiş, örnek olarak seçilen Genel Muhasebe dersine ait ünitelerin üretimi ise Ocak 2003-Mart 2003 tarihleri arasında tamamlanmıştır. Alıştırma yazılımının yeni tasarımında Flash MX yazılımından yararlanılmış, ünitelere ait menüler IMS12 uyumlu olarak tasarlanmıştır. Alıştırma
11 Microsoft SharePoint Team Services
12 http://www.imsproject.org/
yazılımları internetin yanı sıra, CD-ROM ve laboratuvar ortamında sunulabilecek biçimde hazırlanmıştır (Mutlu vd.,
2003).
İnternete dayalı alıştırma yazılımları ULAKNET ve TTNET olmak üzere iki farklı servis sağlayıcıdan yayınlanmaktadır.
Öğrenci, Açıköğretim Fakültesinin ana sayfasında, hangi servis sağlayıcısını kullanacağına karar vererek, alıştırma yazılımına erişmektedir. Bu aşamadan sonra öğrenci numarasını girerek ana menüye ulaşmaktadır. Ana sayfada ders yazılımını sesli ya da sessiz izleyebilmesi için iki seçenek bulunmaktadır. Öğrenci eğer 128 K dan daha yüksek bir hızla internete bağlanıyorsa ders yazılımını sesli olarak izleyebilmektedir.
Öğrencilerin, Alıştırma yazılımını izlemek için Flash Player 6, televizyon programlarını izleyebilmek için Media Player 9 ve ders kitabını görüntüleyebilmek için Acrobat Reader 5.0 programlarına ihtiyacı vardır. Bu programlar bilgisayarında mevcut değilse program menüsünde yer alan Çalışma Koşulları bağlantısından bu programları bilgisayarına indirebilir.
Ders yazılımlarında, laboratuvarlardaki ve CD-ROM’lardaki alıştırma yazılımlarına paralel olarak, çözümlü çoktan seçmeli soruların yer aldığı SORU bölümü, konu ile ilgili örnek olayların probleme dönüştürülerek aşamalı olarak çözüldüğü ÖRNEK bölümü, sadece doğru yanıtlarının verildiği çoktan seçmeli sorulardan oluşan TEST bölümü ve öğrencinin soru çözerken ihtiyaç duyması halinde başvurması için kısa bir konu özetinin bulunduğu KONU bölümü yer almaktadır (Şekil 5).
Şekil 5. İnternete Dayalı Alıştırma Yazılımları.
Ders yazılımında, ders kitabı öğrencilere elektronik ortamda PDF formatıyla sunulmaktadır. Ders kitabının elektronik ortamda sunulması yer ve kağıt tasarrufu sağladığı gibi, öğrencilerin kendileri için çalışma özetlerini kolaylıkla oluşturabilmelerini de sağlamaktadır. Bu bileşenin kullanımı öğrencilerin internet erişim hızları artıncaya kadar laboratuvar ve CD-ROM ortamında anlamlıdır.
Genel Muhasebe ders yazılımına, dersin televizyon programları sayısallaştırılarak eklenmiştir. Böylece öğrencilerin televizyonu belirli zamanlarda izleme zorunluluğunu ortadan kaldırılmıştır. Öğrenci ders yazılımının TV Programları bağlantısına tıklayarak istediği zaman istediği üniteye ilişkin televizyon programını rahatça
izleyebilmektedir. Bu bileşenin kullanımı da laboratuvar ve CD-ROM ortamında anlamlıdır.
Öğrenciler, ders yazılımında bulunan Bağlantılar seçeneğine tıklayarak, çalıştıkları dersin internet üzerinden yayınlanan deneme sınavlarına istediği sayıda girebilmekte ve aldığı notu, hangi ünitelerde başarılı, hangi ünitelerde başarısız olduğunu online görebilmektedir.
Nisan 2003 ayının başında deneme yayınlarına başlayan Genel Muhasebe dersine Temmuz 2003 sonuna kadar 31.133 öğrenci toplam 63.891 kez girerek üniteleri çalışmıştır. Henüz resmi duyurusu yapılmamış olan bu hizmete olan ilgi beklenenin üstündedir.
2003-2004 öğretim yılında yayına girmesi planlanan derslerin sayısı Çizelge 6’da verilmiştir.
Çizelge 6. İnternete Dayalı Alıştırma Yazılımlarının üretimi.
Dönem Alıştırma Yazılımı
Ünite Sayısı
Hedeflenen Öğrenci-Ders
Sayısı
2002-2003 9 169 971.000
2003-2004
(Planlanan) 6 126 547.000
Toplam 15 295 1.518.000
2001-2002 öğretim yılında açıköğretim sistemindeki toplam öğrenci-ders sayısının 3.449.000 olduğu düşünülürse 2003- 2004 öğretim yılı sonunda hedef kitlenin yüzde 44’üne erişilmiş olacaktır. İnternete dayalı alıştırma yazılımlarının açıköğretim sisteminde bir vizyon değişimine yol açması beklenebilir. Kurulduğu yıl olan 1982’den itibaren
“televizyonla eğitim” olarak tanınan açıköğretim sistemi, hedeflenen alıştırma yazılımlarının internette yayınlanmasıyla
“internetle eğitim” olarak algılanmaya başlayabilir.
SONUÇ
Türkiye’de toplam eğitim talebinin içinde açıköğretim sistemiyle eğitimin payı giderek artmaktadır. Yaşam boyu eğitim ve hizmet içi eğitim gibi gereksinimler bu payın daha da artmasına neden olacaktır. Eğitimde teknoloji kullanımının (e-öğrenmenin) marjinal katkısının en fazla olduğu alan bireysel öğrenme alanıdır. Dolayısıyla, ilk okuldan yüksek öğretime kadar, ülkemizde açıköğretim yöntemiyle eğitim gören her öğrencinin, öğrenme çabalarını sadece bireysel disiplinlerine bırakmayarak, onları teknolojiyle mümkün olduğu kadar desteklemek gerekmektedir. Anadolu Üniversitesi bu gerekçeyle, kurulduğu yıldan itibaren, eğitim teknolojisinde yaşanan gelişmeleri birer eğitim ürününe dönüştürerek, uzaktan öğretim gören öğrencilerine giderek artan oranda sunabilmiştir. Açıköğretimin ilk on yılı süresince televizyon baskın durumdayken, ikinci on yılı süresince bilgisayara dayalı teknolojilerin ağırlığını giderek hissettirdiği görülmüştür. Günümüzde internete dayalı deneme sınavları, Bilgi Yönetimi Önlisans Programı ve internete dayalı alıştırma yazılımları gibi uygulamaların gördüğü ilgi, açıköğretimin üçüncü on yılı süresince internetin temel öğretim ortamı olacağının ipuçlarını vermektedir.
KAYNAKÇA
Curabay, Ş. ve Demiray, E., 2002, Kuruluş yılında Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi ve Açıköğretim Fakültesi Eğitim Televizyonu (ETV), Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 1354, Eşkişehir
Dickinson, K., 1997, "Distance Learning on the Internet: Testing Students Using Web Forms and the Common Gateway Interface.", TechTrends, Vol. 42, No. 2.
Doğan, Ö., Öztürk, C. ve Özöğüt, Ö., 1996, “Açıköğretim Fakültesi Bilgisayar Destekli Eğitim Programlarının Tasarımı ve Üretimi”, I.
Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu, 12-15 Kasım 1996, Ankara
John Daniel, 1998, Mega-Universties and Knowledge Media, Kogan Page, Great Britain.
Mutlu, M. E., Öztürk, C. Ve Yılmaz, R., 1997, “Uzaktan Eğitim Veren Fakültelere Yönelik Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezleri İçin Üretilen Ders Yazılımlarının İnternet Üzerinde Yayımlanabilirliği”, IV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, 10-12 Eylül 1997, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ve Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Mutlu, M.E, Yılmaz, R. ve Şeniş, B.F., 1998, "İnternet Tabanlı Test Hazırlama ve Değerleme Programlama Arayüzü", ODTÜ Endüstri Mühendisliği tarafından düzenlenen Yöneylem Araştırması ve Endüstri Mühendisliği XIX. Ulusal Kongresi'nde sunulan bildiri, 25-26 Haziran 1998.
Mutlu, M. E. ve Yılmaz, R., 1999, “İnternet Tabanlı Deneme Sınavları Sistemi Tasarımı”, BTIE'99 Bilişim Teknolojileri Işığında Eğitim 1999 kongresinde sunulan bildiri, 13-15 Mayıs 1999, ODTÜ, ankara Mutlu, M. E., Özöğüt, Ö. ve Avdan, H., 2002, “İnternet Ortamında Rol Tabanlı İşletme Eğitimi ve Anayay.com”, Açıköğretim Fakültesi’nin 20. kuruluş yılı nedeniyle, uluslararası katılımlı Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu’nda sunulan bildiri, 23-25 Mayıs 2002, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Mutlu, M. E. ve Gülen, F., 2002, “AÖF Öğrencilerinin İnternet Erişim Profilleri”, Uluslararası Katılımlı Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi, 23-25 Mayıs 2002, Eskişehir.
Mutlu, M. E., Öztürk, C., 2003, “İnternet Ortamında Takım Çalışmasına Dayalı Eğitim”, International Education Tecnologies Symposium and Fair, 28-30 Mayıs 2003, Doğu Akdeniz Üniversitesi, KKTC.
Mutlu, M.E., Özöğüt, Ö. ve Yılmaz, R., 2003, “Açıköğretimde Eğitim Yazılımı Tasarımı – Genel Muhasebe Dersi Örneği”, BTIE’03 Bilgi Teknolojileri Işığında Eğitim 2003 Sempozyumu, 21-23 Mayıs 2003, ODTÜ, Ankara.
Özkul, A. E. ve Mutlu, M. E., 2000, “Açıköğretim Öğrencilerinin İnternet Kullanım Alışkanlıkları”, BTIE'2000 Bilişim Teknolojileri Işığında Eğitim 2000 Sempozyumu, 15-17 Mayıs 2000, ODTÜ, Ankara.
Özkul, Ekrem, M.Emin Mutlu, Canan Öztürk, “İnternete Dayalı Eğitimde Oluşturmacı Yaklaşım Deneyimi”, BTIE’03 Bilgi Teknolojileri Işığında Eğitim 2003 Sempozyumu, 21-23 Mayıs 2003, ODTÜ, Ankara..
Öztürk, M. Canan, Mutlu, M.E. ve Çetinöz, N., 2002, “Alternatif Eğitim Araçlarıyla Zenginleştirilmiş İnternete Dayalı Eğitim Modeli”, Açıköğretim Fakültesi’nin 20. kuruluş yılı nedeniyle, uluslararası katılımlı Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu’nda sunulan bildiri, 23-25 Mayıs 2002, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Öztürk, M. Canan, Avdan, H. ve Yalama N., 2002, “AÖF Eğitim Medyalarının Entegrasyonun Sağladığı Olanaklar”, Açıköğretim Fakültesi’nin 20. kuruluş yılı nedeniyle, uluslararası katılımlı Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu’nda sunulan bildiri, 23-25 Mayıs 2002, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
Simonson, M., Smaldino, S., Albright, M. & Zvacek, S., 2000, Teaching And Learning At Distance: Foundation Of Distance Education, Upper Saddle River, NJ, Merrill Prentice Hall.
Şeniş, B. F., 1993, Açıköğretimde Eğitsel İletişim Ortamı Olarak Bilgisayar, Akademik Danışmanık Sistemi İçin Bir Bilgisayar Destekli Eğitim Modeli, Anadolu Üniversitesi Yayınları No:684, Eskişehir.
Şeniş, B. F. ve Mutlu, M. E., 1997, “Açıköğretim Fakültesi Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezleri Projesi'nin Değerlendirilmesi”, IV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, 10-12 Eylül 1997, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi ve Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
