Burdur-Antalya Bölgesi’nde Neolitik Ça¤
Mimarl›k Gelenekleri
Gözlemler-De¤erlendirmeler*
Gülsün Umurtak
Burdur-Antalya Bölgesi’nde 1950’li y›llar›n ikinci yar›s›nda Hac›lar Kaz›- lar› (Mellaart 1970) ile bafllayan süreç, Kuruçay (Duru 1994; 1996b); Höyü- cek (Duru 1992; 1995a; 1995b; Duru ve Umurtak bask›da) ve 1993 y›l›ndan bu yana sürdürülmekte olan Badema¤ac› Kaz›lar› (Duru 1997a; 1997b;
1998; 1999; 2000; 2001; 2003; 2005) ile devam etmektedir (Harita).
Badema¤ac› Kaz›lar›’n›n sonuçlar›na dayanarak, bu bölgede günümüzden yaklafl›k 9000 y›l önceleri yerleflik düzene geçildi¤i söylenebilir.1Antalya sahil kesimindeki ma¤aralarda Epipaleolitik geliflim sürecini tamamlayan insan topluluklar›n›n yerleflik düzene geçifl ve tar›m uygulamalar› için Badema¤ac›’n›n içinde yerald›¤› ovay› seçmeleri güçlü bir olas›l›kt›r. Badema-
¤ac›’nda 2001 çal›flmalar› s›ras›nda Derinlik Açmas› 1’de (DA 1); 2004 y›l›nda ise DA 2’de ‘höyü¤ün en yüksek noktas›na göre’ -8.80 m.’de Ana Toprak’a var›lm›flt›r. Höyük’te Erken Neolitik 9. Yap› Kat› (ENÇ I/9) Ana Toprak üzerine kurulan ilk yerleflmedir. ENÇ I/9 yerleflmesi ve onu izleyen dört yerleflim döneminde olas› yap›lara ait kal›nt›lara rastlanmam›fl ancak, yan›k tabanlar›n izlenmesiyle yerleflim dönemlerini belirlemek mümkün olmufltur.
Badema¤ac›’n›n bu en erken yerleflmelerinde a¤aç-dal örgülü ve çamur s›val›
bir yap› tekni¤inin (wattle and daub) söz konusu oldu¤u düflünülmelidir.
Kireçli bir kar›fl›mdan elde edilmifl olan beton kadar sert taban uygulamas›- na (terazzo), flimdilik bölgede yaln›zca Badema¤ac› ENÇ I/8 yap› kat›nda rastlanm›flt›r (Duru 2003; 2005). Höyücek’te ana toprak üzerinde yeralan ve
* Bu makale, yazar›n 26.1.2005 tarihinde Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü için verdi¤i “Burdur-Antalya Böl- gesi’nde ‹lk Tunç Ça¤› Öncesi Mimarl›k Gelenekleri: Gözlemler ve De¤erlendirmeler” bafll›kl› konferans- tan k›salt›larak haz›rlanm›flt›r.
1 Badema¤ac›’nda ENÇ I/8 yap› kat›ndan al›nan bir C14ölçümü yaklafl›k olarak MÖ 7035-6705, 7050-6690 tarihlerini vermektedir (Duru 2005).
Erken Yerleflmeler Dönemi (EYD) olarak adland›r›lan evrelerde, atefl yak›l- m›fl baz› alanlar d›fl›nda, kerpiç ve tafl›n mimarl›kta kullan›ld›¤›na iliflkin kal›nt›lar ele geçmemifltir (Duru ve Umurtak bask›da). Bu durum Badema¤ac›’
n›n yukar›da sözü edilen bulgular› ile büyük bir benzerlik göstermektedir.
Kuruçay’›n ana toprak üzerindeki ilk yerleflim evresi olan 13. yap› kat›nda da herhangi bir mimarl›k izine rastlanmam›flt›r (Duru 1994). Hac›lar’›n en erken yerleflmeleri olan ve James Mellaart taraf›ndan Çanak Çömleksiz Neo- litik olarak tan›mlanan tabakalar›nda ise durum oldukça farkl›d›r; çok dar olan kaz› alan›nda temelden bafllayarak kerpiçle örülmüfl duvarlar ele geçmifl, ancak dikdörtgen planl› oldu¤u anlafl›lan evlerin mimari ayr›nt›lar› ve dolay›s›yla yerleflmenin dokusu hakk›nda fazla bilgi edinilememifltir. Evlerde tabanlar düzeltilmifl, k›rm›z› boya ile boyanm›flt›r. Yap›lar›n hemen yak›n›nda yeralan aç›k alanlarda ocaklar, f›r›nlar ve kil levhalardan yap›lm›fl depolama kutular›na rastlanm›flt›r (Mellaart 1970).
Badema¤ac› ve Höyücek’te Erken Neolitik Ça¤’›n görece geliflmifl evreleri- ne ait yerleflmelerde, mimarl›k tercihlerinde önemli geliflmeler oldu¤u, saz, dal ve çamur gibi hafif malzemeyle duvar yapma gelene¤inin de¤iflerek, kerpi- çin temel mimarl›k ögesi haline geldi¤i anlafl›lmaktad›r. Ne var ki, kaz›larda bu de¤iflimin aflamalar›n› izlemek pek de mümkün olamamaktad›r. Badem- a¤ac›’nda ENÇII/4’den itibaren evlerin yap›m›nda temelden itibaren kerpiç kullan›lma¤a bafllanm›flt›r. Bu dönemde yaflam›fl yap› ustalar›, dökme kerpiç tekni¤inin yan› s›ra, dikdörtgen prizma (ortalama 40x20x8 cm.) ve kaplum- ba¤a fleklindeki (25x18x8 cm. - 30x18x10 cm.) kerpiçleri bazen yaln›z, kimin- de ise birarada ayn› yap›da, hatta ayn› duvarda kullanm›fllard›r. Sözü edilen dönemlerde, yap› malzemesinin seçimi ve kullan›m› konusunda, yaflam pra- ti¤inden kaynaklanan baz› kurallar oldu¤u düflünülmelidir. Badema¤ac›’nda, (Resim 1) evler bazen hafif yamuk, dikdörtgen-dörtgen planl›d›r, duvarlar ortalama 60 cm. geniflli¤indedir ve genellikle köfleler dik aç›l› de¤il yumuflak bir dönüflle oluflmufltur. ENÇ II/3 yerleflmesinin evleri (Plan 1) ortalama (içte) 7x4.5 veya 5x3.5 m. ölçülerindedir. Bir tanesi d›fl›nda tek odal› olan evlerde genellikle yaklafl›k 1 m. genifllikteki kap›lar uzun duvarlar›n ortalar›na aç›l›yor ve kap›n›n karfl›s›na gelen duvar›n önüne yar› elips planl› f›r›nlar yerlefltirili- yordu. Bas›k bir çat› ile kapat›lm›fl olan bu f›r›nlar›n ço¤unlukla önlerinde, kenarlar› kille yükseltilmifl, yar›m daire fleklinde küllüklerinin bulundu¤u görülmektedir. Baz› evlerin içinde, yatmak için haz›rlanm›fl 20-25 cm. yüksek- likte platformlar, kilden haz›rlanm›fl atefl kutular› ‘mangal’ ve el de¤irmenleri ile ö¤ütme yap›lan ifllik yerleri bulunuyordu. Evlerin taban› bast›r›lm›fl top- raktand›; tabanlar ve duvarlar s›val› idi. Kap› kasalar›, kap› eflikleri ve çat›y›
tafl›maya yard›mc› olan dikmeler ahflaptan yap›lm›flt›r. Çat›lar sa¤lam durumda günümüze ulaflmamakla birlikte, kal›nt›lar›na bak›larak, ahflap, dal, toprak
gibi malzeme kullan›larak fazla a¤›r olmayan düz dam fleklinde yap›ld›klar›
tahmin edilebilir. Bugüne kadar ortaya ç›kart›lan evlerde pencere izine rast- lanmad›¤› için, bunlar›n ›fl›k ve temiz havay› kap›dan ald›klar› düflünülmek- tedir. Bu ça¤larda Badema¤ac›’nda dörtgen sand›k fleklindeki tah›l depolama ünitelerinin, kilden haz›rlanm›fl irice levhalar›n birbirine ba¤lanmas› ile oluflturuldu¤u anlafl›l›r. Üstleri belki de tahta kapaklarla örtülen depolar›n birkaç tanesi birarada olanlar› yan›nda, alt› gözlü petek fleklinde örnekler de vard›r (Duru 1998; 2000; 2001; 2003; 2005; Umurtak 2001).
Badema¤ac›’nda 13 y›ll›k çal›flmalar sonunda, Erken Neolitik Ça¤’›n en iyi araflt›r›ld›¤› 3. yap› kat›nda say›lar› sekize ulaflan evlerin konumu ve bunlar›
birbirine ba¤layan geçitler, daha flimdiden bu dönemdeki yerleflim dokusu hakk›nda bir fikir vermektedir. ENÇ yerleflmelerinin, yang›n veya baflka nedenlerle zaman zaman y›k›ld›klar› sonra ayn› yöntem ve planla yeniden yap›larak, oldukça uzun bir süre yaflamlar›n› sürdürdükleri söylenebilir. Son y›llarda höyü¤ün do¤u yamaçlar›nda sürdürülen kaz›larda orta boy tafllardan 40-50 cm. arayla ›zgara fleklinde yerlefltirilmifl temeller ile bunlar›n ba¤land›¤›, duvarlar› yaklafl›k 80 cm. kal›nl›¤›nda olan dikdörtgen planl› bir mekân (kazemat ?) ortaya ç›kart›lm›flt›r. Bu duvarlar›n, zaman bak›m›ndan birbirinden çok uzak olmayan ENÇ II/4 ve 3 yerleflmelerini çevreleyen savunma sisteminin bir bölümünü oluflturdu¤u düflünülebilir; ancak sis- temin nas›l geliflti¤ini ve ›zgara fleklindeki temel tafllar›n›n mimarl›k prati¤i aç›s›ndan ne amaçla tasarland›¤›n› aç›klamak flimdilik son derece güçtür.
(Duru 2003; 2005).
Erken Neolitik’in mimarl›k uygulamalar› bak›m›ndan görece geliflkin olan sözkonusu geç evresi, Badema¤ac›’n›n 25 km. kuzeyindeki komflusu Höyücek’
te de çok iyi izlenebilmektedir. Höyücek’te, Tap›nak Dönemi (TD) olarak adland›r›lan yerleflmede (Plan 2; Resim 2) birbirleri ile iliflkili oldu¤u anlafl›- lan 5 yap› ortaya ç›kart›lm›flt›r. Bu yap›larda malzeme olarak tafl hemen hiç kullan›lmam›fl, duvarlar temelden bafllayarak dikdörtgen prizma veya kap- lumba¤a fleklindeki kerpiçten yap›lm›flt›r. Tap›nak Dönemi yap›lar›nda taban bast›r›lm›fl topraktan olup, duvarlar›n defalarca yeniden s›vand›¤›
anlafl›lmaktad›r. Tek odal› ve dikdörtgen planl› olan yap›lardan bir tanesi, sonradan bir bölme duvar› ile iki odal› hale getirilmifltir. En erken örneklerini Badema¤ac› ENÇ II/4B, 4A ve 4 yerleflmelerinde izledi¤imiz f›r›nl› yap› tipi- nin çok tipik bir modeli olarak 3 no’lu yap› (8.50x5.10 m.) gösterilebilir. 3 no’
lu mekândan bir kap› ile geçilen 4. yap›, içinde bulunan tafl›n›r ve tafl›nmaz buluntularla son derece ilginç ve özgün bir mekând›r. ‹ç ölçüleri 7.20x4.50 m.
olan mekânda, kenarlar› kilden belirlenmifl bir tekne, 50 cm. yüksekli¤inde minyatür bir merdiven ile çok say›da depolama kutusu gibi tafl›nmazlar›n yan› s›ra, de¤iflik biçimlerde piflmifl toprak ve mermer kaplar ile bir minyatür
masa da ele geçmifltir. Bu ola¤and›fl› buluntular nedeniyle 4 ve 3 no’lu yap›- lar›n kutsal nitelikleri oldu¤u; Höyücek’in TD yerleflmesinin de ola¤an bir köy yerleflmesi de¤il, bir kült merkezi oldu¤u düflünülmüfltür (Duru 1995a;
1995b; Duru ve Umurtak bask›da). Bu bölgede, konutlar ile dinsel nitelikli ya- p›lar aras›nda bafllang›çta tasar›m bak›m›ndan bir farkl›l›k olmad›¤›, gelenek- sel plan›n tümüne uyguland›¤› ancak, iç donan›mda, tafl›nmazlar›n yerleflti- rilmesi ile binalar›n ifllevinin farkl›laflt›¤› söylenebilir.
Burdur yak›nlar›nda Hac›lar VI yerleflmesinde (Plan 3) ayn› dönemin çok iyi temsil edildi¤i görülmekte ve en erken örnekleri Badema¤ac›’nda sapta- nan yap›m gelene¤inin süreklili¤i izlenmektedir. Bu merkezde saptanan tek odal› yap›lar›n genellikle k›sa kenar› 5.5, uzun kenar› 6.5 ya da 10.5 m. boyut- lar›ndad›r. Evlerde kap›n›n karfl›s›nda bir f›r›n›n, bunun d›fl›nda mekân içinde atefl kutusu, paravana gibi tafl›nmazlar›n yer ald›¤›, duvarlarda nifllerin bulundu¤u bilinmektedir (Mellaart 1970). Geleneksel plan anlay›fl›na uygun, 6.5x6 m. boyutlar›ndaki 4 no’lu evin önüne daha hafif malzeme kul- lan›larak eklendi¤i anlafl›lan küçük mekânlar›n, nüfusun kalabal›klaflmas›yla artan gereksinmeler sonucunda yap›ld›¤› düflünülebilir (Umurtak 2001).
Ovaya kurulmufl bir yerleflme olan Hac›lar’da savunma ile ilgili bulgular›n olmamas›, bugün ancak, kaz›lan alanlar›n yetersizli¤i ile aç›klanabilir.
Hac›lar’›n sadece 10 km. kuzeyinde yer alan Kuruçay’da ise durum biraz daha farkl›d›r. Kuruçay 12. yap› kat›nda (Plan 4; Resim 3) ikisi dikdörtgen planl› üç yap› kaz›lm›flt›r. Tafl temelli olan yap›lardan 1. ev 8.50x4.50x5.30 m.
boyutlar›nda hafif yamuk planl›d›r. Bir kap› ile 1. eve ba¤lanan dörtgen planl› 2. evin do¤u yönündeki köfleleri yuvarlat›lm›flt›r ve odan›n ortas›nda at nal› planl› bir ocak yeralmaktad›r. Bu yerleflmede az say›da yap› kal›nt›s›na rastlanm›fl oldu¤undan, genel planlama ve savunma probleminin nas›l çözül- dü¤ü anlafl›lamamaktad›r (Duru 1994).
Kuruçay’›n Geç Neolitik Ça¤’a tarihlenen 11. yap› kat›na ait savunma sis- temi, geliflkin mimarl›k özellikleri ile Anadolu yaylas› için benzeri olmayan bir örnektir (Plan 5; Resim 4). Tafl temelleri 1.10 ve 1.20 m. kal›nl›¤›ndaki savunma duvar›n›n do¤u-bat› do¤rultusunda 26 m. devam ettikten sonra kesildi¤i görülmektedir. Sur gövdesine belirli aral›klarla yar›m daire fleklinde kuleler eklenmifltir. Yerleflmeye do¤u tarafta, iki yan duvar›n uzat›lmas›yla elde edilmifl, içeri çekik bir kap› ile girilmektedir. Söz konusu duvar ile koru- nan geliflkin yerleflmedeki dokudan günümüze gelen yap›lar yoktur. Kuru- çay’›n 12. ve 11. yap› katlar›na ait binalar›n bir k›sm›n›n da henüz o dönem- lerde kuzeydeki dereden gelen kuvvetli bir sel sonucu hiç iz b›rakmadan ortadan kalkm›fl oldu¤u düflünülebilir (ibid.).
Burdur-Antalya Bölgesi’nin yak›n komflular›ndaki mimarl›k gelenekleri irdelendi¤inde, Orta Anadolu’da Afl›kl› (Esin 1996; Esin ve Harmankaya 1999), Can Hasan III (French 1972), Çatal Höyük (Mellaart 1962; 1963;
1964; Hodder 1996) ve Erbaba (Bordaz ve Bordaz 1976; 1982) gibi merkez- lerde uzun zaman yaflad›¤› anlafl›lan, kap› yerine çat›dan giriflli konutlar ile bitiflik düzende bal pete¤i fleklindeki yerleflim dokusunun çok bilinçli bir ter- cih ve uygulama oldu¤u düflünülmelidir (Duru 1994; 1996a; Umurtak 2001). Köflk Höyük’ün tafl temelli, kerpiç duvarl›, dörtgen planl› ve girifli tabandan yap›lm›fl yap›lar›n›n da (Silistreli 1986; Öztan 2003 ) farkl› ancak oldukça geç bir uygulamay› iflaret etti¤i anlafl›lmaktad›r. Kuzey komflu bölge- lerde ise, ‹zmir yak›nlar›nda Ulucak’da mimaride kerpiç kullan›m›n›n ve dörtgen yap› gelene¤inin varl›¤› bilinmektedir (Çilingiro¤lu ve baflk. 2004).
Kuzeybat› Anadolu’da, Trakya’da Hoca Çeflme yerleflmesinin 4. evresinde ortaya ç›kan kal›n temelli bir savunma duvar› ile çevrilmifl dairesel kulübeler (Özdo¤an 1986; 1998; 1999) bir yana b›rak›l›rsa, sözkonusu bölgelerde yap›
malzemesinin genellikle ahflap oldu¤u ve bu durumun uygulamada baz›
önemli farkl›l›klara neden oldu¤u anlafl›lmaktad›r (Duru 1996a). Burdur- Antalya Bölgesi’nde mimarl›k uygulamalar›n›n ve planlaman›n, bafllang›çtan itibaren komflu bölgelerden farkl› oldu¤u, çanak çömlek ve di¤er buluntular da gözönüne al›narak irdelendi¤inde, bu durumun farkl› bir Neolitik ç›k›fl ve geliflme süreci ile aç›klanabilece¤i düflünülmelidir.
Prof. Dr. Gülsün Umurtak
‹stanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi
Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dal›
34459 - ‹stanbul/Türkiye gulsunumurtak@yahoo.com
The Architectural Traditions of the Neolithic Period in the Burdur-Antalya Region
The process that began in the second half of the 1950’s in the Burdur- Antalya Region with the Hac›lar Excavations (1970), Kuruçay (Duru 1994;
1996b) continued with Höyücek (Duru 1992; 1995a; 1995b; Duru-Umurtak in press) and the ongoing Badema¤ac› Excavations (Duru 1997a; 1997b;
1998; 1999; 2000; 2001; 2003; 2005) that have been in progress since 1993.
Based on the results of the Badema¤ac› Excavations, it can be said that the transition from a migratory to a sedentary lifestyle took place in this region around 9000 years ago. It was possible to determine the first settlement established on virgin soil at the Höyük, settlement EN I/9, and the four set- tlement phases that came after it by following the burnt traces of the floors.
It was possible to determine the first settlement established on virgin soil at the Höyük ( EN I/9) and the four settlement phases that came after it by fol- lowing the burnt traces of the floors. The wattle and daub construction tech- nique, in which a framework of tree branches was covered with mud plaster, must have been used in these earliest settlements at Badema¤ac›. Evidence for the use of this architectural practice is also seen in the Early Settlements Period (EYD/ESP) at Höyücek. Apart from in a few places where fires were lit, no remains indicating any use of kerpiç (mud-bricks) or stone in the archi- tecture were found in the earliest phases at Höyücek. In the same way, no architectural remains were found in level 13 at Kuruçay, the earliest settle- ment phase on virgin soil. However, the situation is significantly different in the earliest settlements at Hac›lar, called the “Aceramic Neolithic” by James Mellaart; walls made of kerpiç from the base upwards belonging to a rectan- gular plan building were uncovered, although the extremely limited area of the excavations meant that very little could be understood about the architec- ture of the houses and therefore the makeup of the settlement.
Important developments in architectural preferences are seen in the set- tlements belonging to comparatively more developed phases of the Early Neolithic at Badema¤ac› and Höyücek, as the tradition of constructing walls using light materials such as reeds, branches and mud has been exchanged for one in which kerpiç is used as the main architectural component. It is very likely that the choice of building materials in the periods mentioned was based on issues related to the practical aspects of life. At Badema¤ac› the houses were rectangular or square in plan, sometimes slightly distorted in
shape; the average thickness of the walls was 60 cm and the corners were rounded. All except one of the houses had only one room and the door spaces, approx. 1m. in width, were situated on the longer walls and semi- circular (horse-shoe shaped) ovens were placed in front of the walls opposite the doors. Besides the ovens, quite a large number of immovable items (plat- forms, benches, fire boxes and hand grinders) were uncovered. The floors of the houses and the walls were mud-plastered. The door-frames, thresholds and posts that helped to support the roof were made from the wood. In recent excavation seasons, a rectangular room and some parallel walls locat- ed in the eastern skirts of settlements EN II/4 and 3 that probably belonged to a defence system were uncovered.
In this period at Höyücek, the Shrine Phase settlement is known to have had a sacred function; a door from room no. 3, a good example of the model of the building with an oven, enables entrance into building no. 4, where a basin with clay sides, a miniature set of steps 50 cm high and a large number of storage boxes were found along with baked clay vessels of various shapes, marble vessels and a miniature table.
This period is very well represented by Settlement VI at Hac›lar, near Burdur. In each of the one-room buildings determined at this centre there is an oven opposite the door and also non-portable architectural items such as fire boxes, screens, and niches carved into the walls.
Three buildings, of which two were rectangular in plan, were excavated in level 12 at Kuruçay. As very few architectural remains were found in this settlement, the general plan and how the defence problem was solved is not clear. The defence system of the level 11 settlement at Kuruçay, dated to the Late Neolithic Period, with its developed architectural characteristics, is an example without equal in the Anatolian Plateau. The 1.10 and 1.20 m. thick defence walls had semicircular towers added to them at intervals. The settle- ment was entered through a slanted door on the eastern side. No buildings from this wall or the well-developed settlement had survived. Some of the buildings of level 12 and 11 at Kuruçay seem to have been swept away, prob- ably in that period, by a fierce flood from the stream in the north, leaving no trace of them behind.
The architectural planning and characteristics of the Burdur-Antalya Region were from the beginning unlike those of the neighbouring regions and, when considered together with the pottery and other finds, it is clear that this phenomena must be explained by the fact that a Neolithic with a different origin and development process is represented here.
Kaynakça
Bordaz, J. – L. A. Bordaz
1976 “Erbaba Excavations, 1974”, TAD XXIII/2: 39-43.
1982 “Erbaba: The 1977 and 1978 Seasons in Perspective”, TAD XXVI/1:
85-92.
Çilingiro¤lu, A. et al.
2004 Ulucak Höyük. Excavations Conducted Between 1995 and 2002, Louvain- Paris.
Duru, R.
1992 “Höyücek Kaz›lar›-1989”, Belleten LVI: 551-566.
1994 Kuruçay Höyük I. 1978-1988 Kaz›lar›n›n Sonuçlar›. Neolitik ve Erken Kalkolitik Ça¤ Yerleflmeleri –Results of the Excavations 1978-1988– The Neolithic and Early Chalcolithic Settlements, Türk Tarih Kurumu Yay›n- lar›, V. Dizi: 44, Ankara.
1995 a “Höyücek Kaz›lar›-1990”, Belleten LVIII: 725-745.
1995 b “Höyücek Kaz›lar›-1991/1992”, Belleten LIX: 447-490 (Höyücek Excava- tions, 1991-1992-Summary).
1996 a “Burdur Bölgesi Neolitik Ça¤ Mimarl›¤› ve Anadolu’daki Ça¤dafllar› Ara- s›ndaki Konumu Hakk›nda”, Adalya I: 1-22.
1996 b Kuruçay Höyük II. 1978-1988 Kaz›lar›n›n Sonuçlar›. Geç Kalkolitik ve ‹lk Tunç Ça¤› Yerleflmeleri - Results of the Excavations 1978-1988. Late Chalco- lithic and Early Bronze Settlements, Türk Tarih Kurumu Yay›nlar›, V.
Dizi: 44a, Ankara.
1997 a “Badema¤ac› Höyü¤ü (K›z›lkaya) Kaz›lar›. 1993 Y›l› Çal›flma Raporu”, BelletenLX: 783-800.
1977 b “Badema¤ac› Kaz›lar›. 1994 Y›l› Çal›flma Raporu”, Belleten LXI: 149-159.
1998 “Badema¤ac› Kaz›lar›. 1995 ve 1996 Y›llar› Çal›flma Raporu”, Belleten LXII: 709-730.
1999 “The Neolithic of the Lake District”, Neolithic in Turkey. The Cradle of Civilization. New Discoveries, ‹stanbul: 165-191.
2000 “Badema¤ac› Kaz›lar›. 1997 ve 1998 Y›llar› Çal›flma Raporu”, Belleten LXIV: 187-212.
2001 “Badema¤ac› Kaz›lar›. 1999 Y›l› Çal›flma Raporu”, Belleten LXIV: 583- 598.
2003 “Badema¤ac› Kaz›lar›. 2000 ve 2001 Y›llar› Çal›flma Raporu”, Belleten LXVI: 449-594.
2005 “Badema¤ac› Kaz›lar›. 2002 ve 2003 Y›llar› Çal›flma Raporu”, Belleten LXVIII: 519-560.
Duru, R. – G. Umurtak
(Bask›da) Höyücek. 1989-1992 Kaz›lar›n›n Sonuçlar›/Results of the Excavations 1989-1992, Türk Tarih Kurumu Yay›nlar›, V. Dizi: 49, Ankara.
Esin, U.
1996 “On Bin Y›l Öncesinde Afl›kl›: ‹ç Anadolu’da Bir Yerleflim Modeli/Afl›kl›, Ten Thousand years ago: A Habitation Model from Central Anatolia”, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleflme/Housing and Settlement in Anatolia: A Historical Perspective, ‹stanbul: 31-42.
Esin, U. – S. Harmankaya
1999 “Afl›kl›”, Neolithic in Turkey, ‹stanbul: 115-132.
French, D.
1972 “Excavations at Can Hasan III 1969-1970”, Papers in Economic Prehistory:
181-190.
Hodder, I.
1996 “Çatalhöyük: Orta Anadolu’da 9000 Y›ll›k Konut ve Yerleflme/Çatal- höyük: 9000 Year Old Housing and Settlement in Central Anatolia”, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleflme/Housing and Settlement in Anatolia: A Historical Perspective, ‹stanbul: 43-48.
Mellaart, J.
1962 “Excavations at Çatal Höyük”, Anatolian Studies XII: 41-65.
1963 “Excavations at Çatal Höyük 1962, Second Preliminary Report”, Anatolian Studies XIII: 43-103.
1964 “Excavations at Çatal Höyük 1963, Third Preliminary Report”, Anatolian StudiesXIV: 39-119.
1970 Excavations at Hac›larI-II, Edinburgh.
Özdo¤an, M.
1986 “Tarihöncesi Dönemde Trakya. Araflt›rma Projesinin 16. Y›l›nda Genel Bir De¤erlendirme”, Anadolu Araflt›rmalar› XIV, Prof. Dr. Afif Erzen’e Arma¤an, ‹stanbul: 329-360.
1998 “Tarihöncesi Dönemlerde Anadolu ile Balkanlar Aras›ndaki Kültür ‹lifl- kileri ve Trakya’da yap›lan Yeni Kaz› Çal›flmalar›”, TÜBA-AR I: 63-93.
1999 “Northwestern Turkey: Neolithic Cultures in Between the Balkans and Anatolia”, Neolithic in Turkey. The Cradle of Civilisation, New Discoveries:
203-224.
Öztan, A.
2003 “A Neolithic and Chalcolithic Settlement in Anatolia: Köflk Höyük”, Colloquium AnatolicumII: 69-86.
Roodenberg, J.
1993 “Il›p›nar X to VI: Links and Chronology”, Anatolica XIX: 251-267.
Silistreli, U.
1986 “1985 Köflk Höyü¤ü”, VIII. KST I: 173-179.
Umurtak, G.
2001 “A Building Type of the Burdur Region from the Neolithic Period”, Belle- tenLXIV: 683-706.
Harita
Plan 1 Badema¤ac› ENÇ II/3 yerleflmesi
1. Badema¤ac›
2. Höyücek
3. Kuruçay 4. Hac›lar
Plan 2Höyücek Tap›nak Dönemi
Plan 3Hac›lar VI. yap› kat› (Mellaart 1970: Fig. 7)
Plan 5 Kuruçay 11. yap› kat›
Plan 4 Kuruçay 12. yap› kat›
Resim 1 Badema¤ac› ENÇ II/3 yerleflmesinde konutlar
Resim 2 Höyücek Tap›nak Dönemi yap›lar›
Resim 3 Kuruçay 12. yap› kat› yap›lar›
Resim 4 Kuruçay 11. yap› kat› savunma sistemi
