Girifl
Farkl› bir yetifltiricilik kolu olarak kaz yetifltiricili¤i Türkiye’de önemli bir ekonomik yetifltiricilik kolu olmamakla beraber, dünya’da birçok ülkede önemli bir yer tutmaktad›r. Türkiye’de kaz yetifltiricili¤i Do¤u Anadolu Bölgesi ve özellikle Kars ve Ardahan illerinde, Orta Anadolu ve Göller Bölgesi köylerinde yap›lmaktad›r.
Özellikle Do¤u Anadolu’da, k›fl mevsiminde ailelerin et ihtiyac›n› karfl›lamak amac› ile kaz beslenmektedir.
Kaz yetifltiricili¤inde en önemli problemlerden biri kuluçkad›r. Az say›da yumurta üretmeleri ve do¤al
kuluçka s›ras›nda yumurtlamamalar› kaz yetifltiricili¤inde suni kuluçkan›n önemini artt›rmaktad›r. Kaz yumurtalar›n›n kuluçka ifllemleri di¤er kanatl›lar›nkinden farkl›l›klar gösterir. Kazlarda ortalama % 75 olan kuluçka rand›man›, suni kuluçka için gerekli olan flartlar yerine getirilmedi¤i taktirde çok düflük flekillenebilmektedir.
Yumurta verimi üzerine ›rk, yafl, besleme, ayd›nlatma, havaland›rma, bar›nak ve iklim flartlar› gibi faktörler etkilidir. Yumurta kabu¤u oluflumu uzun zaman ald›¤›ndan kazlar genellikle gün afl›r› yumurtlarlar. Fakat bazen ard arda yumurtlad›klar› da görülebilir (1,2).
Türkiye’de Yetifltirilen De¤iflik Orijinli Kazlar›n Verim Özellikleri I. Kuluçka Özellikleri
*,**Muammer T‹LK‹
Kafkas Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dal›, 36300, Kars - TÜRK‹YE E-mail: mtilki@hotmail.com
fieref ‹NAL
Selçuk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dal›, 42031, Konya - TÜRK‹YE
Gelifl Tarihi: 19.08.2002
Özet: Bu çal›flma, Türkiye’de yetifltirilen de¤iflik orijinli kazlar›n kuluçka özelliklerini belirlemek amac›yla yap›lm›flt›r. Denemede, Kars (INRA), Isparta-Armutlu, Konya-Baflkuyu ve Konya-Tatl›cak gibi Türkiye’nin de¤iflik bölgelerinden seçilen, 2 yafll› 20 difli ve 4 erkek kaz kullan›lm›flt›r. Yumurta verimi orijinlere göre s›ras› ile 39,4, 13,0, 11,4 ve 12,6 adet/kaz, yumurtlama periyodu 133, 75, 60 ve 73 gün olarak belirlenmifltir. Yumurta ve civciv a¤›rl›¤› bak›m›ndan orijinler aras›ndaki farkl›l›klar önemli bulunmufltur (P < 0,01).
Kuluçka süresince yumurtalarda a¤›rl›k kayb› s›ras›yla % 12,92, 11,44, 11,38 ve 12,22 olarak belirlenmifltir.
Anahtar Sözcükler: Kaz, yumurta verimi, döllülük oran›, kuluçka rand›man›, a¤›rl›k kayb›.
Yield Traits of Geese of Different Origins Reared in Turkey I. Hatching Traits
Abstract: This study was carried out to determine the hatching traits of geese of different origins reared in Turkey. In the experiment, geese were selected from different regions of Turkey, (Kars-INRA), Isparta-Armutlu, Konya-Baflkuyu and Konya- Tatl›cak); 20 female and 4 male 2-year-old geese were used. Egg production was 39.4, 13.0, 11.4 and 12.6 eggs/geese, and egg laying period was 133, 75, 60 and 73 days, respectively. There were statistically significant differences between the original egg weight and hatched chick weight (P < 0.01). Egg weight loss proportions during incubation for the experimental groups were 12.92, 11.44, 11.38 and 12.22%, respectively.
Key Words: Goose, egg production, fertility rate, hatchability, egg weight loss.
* KA.Ü. Araflt›rma Fonu taraf›ndan desteklenmifl “Türkiye’de Yetifltirilen De¤iflik Orijinli Kazlar›n Kuluçka, Büyüme ve Karkas Özellikleri” isimli dok- tora tezinin bir bölümüdür.
** Bu araflt›rma Selçuk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Araflt›rma ve Uygulama Çiftli¤inde yap›lm›flt›r.
De¤iflik araflt›rmalarda yumurta verimi; kafeste ve yerde yetifltirilen 2 grup kaz için 39,5 ve 42,7 adet/kaz (3), Alman, Çek, ‹talyan, Alman x Çek ve Alman x ‹talyan kazlar›nda s›ras›yla 62, 66, 68, 72 ve 75 adet/kaz (4), Gri ve Beyaz kazlarda 57,8 ve 71,4 adet/kaz (5), 1, 2 ve 3 yafll› Bilgoraj kazlar›nda s›ras› ile 49,4, 50,2 ve 37,8 adet/kaz (6), Bilgoraj kazlar›nda 16,2 adet/kaz (7),
‹talyan kazlar›nda 62,3 adet/kaz (8), Isparta’da yetifltirilen 2 yafll› Ala, Tüylü, Beyaz, Kara ve fiam kazlar›nda ortalama 8-15 adet/kaz (9) olarak belirlenmifltir.
Bir ve 3 yafll› Bilgoraj kazlar›nda yumurta a¤›rl›¤›
144,1 ve 172,6 g, yumurta verimi 48,4 ve 48,0 adet/kaz (10), de¤iflik orijinli kazlar›n 2. y›lda ortalama yumurta verimi 61,18 adet/kaz (11) olarak tespit edilmifltir.
Bir yumurtan›n makinaya konulmadan önce onu k›rmadan döllü olup olmad›¤›n› anlamak mümkün de¤ildir. Bu nedenle bir dam›zl›k sürüde döllülük oran›n›n yüksek tutulmas› birçok yumurtan›n zayi olmas›n›
engelleyecektir. Yap›lan de¤iflik araflt›rmalarda döllülük oran›; kafeste ve yerde yetifltirilen kazlar›n yumurtalar›nda % 92,4 ve 94,1 (3), Gri, Beyaz ve Gri x Beyaz kaz yumurtalar›nda % 87,6, 86,1 ve 92,6 (5), 1, 2 ve 3 yafll› Bilgoraj kaz yumurtalar›nda % 76,77, 81,38 ve 76,22 (6), 1 ve 2 yafll› de¤iflik genotipli kaz yumurtalar›nda ortalama % 61,28 ve 65,18 (11), y›kama ve kuru temizleme yap›lan yumurtalarda % 99,73 ve 99,61 (12) olarak belirlenmifltir.
Kuluçka rand›man›; Alman, Çek, ‹talyan, Alman x Çek ve Alman x ‹talyan kazlar›n›n 2. verim döneminde % 81, 82, 84, 87 ve 89 (4), y›kama ve kuru temizleme yap›lan kaz yumurtalar›nda % 83,03 ve 80,51 (12), Kuban, Landes, Babat kaz› ve (Kuban x Landes x Babat) x Kuban kaz yumurtalar›nda s›ras› ile % 90,25, 79,46, 75,92 ve 81,41 (13) olarak bulunmufltur.
Ç›k›m oran›; kafeste ve yerde yetifltirilen 2 grup kazda
% 77,5 ve 79,8 (3), 1 ve 3 yafll› Bilgoraj kazlar›nda % 75,89 ve 77,71 (12), 1 ve 2 yafll› de¤iflik genotipli kazlarda ortalama % 73,09 ve 62,18 (13), 2 ve daha yukar› yafll› ‹talyan Beyaz› kaz›n›n WD-1 ve WD-3 genotipinde % 77,5 ve 72,3 (14) olarak tespit edilmifltir.
INRA kazlar›nda, kirli kaz yumurtalar›n›n kuluçkadan önce en uygun temizlik (elle kaba temizlik, y›kama ve z›mparalama) ve dezenfeksiyon (formalin, fumigasyon, kontrol) yöntemlerinin tespit edilmesi ve bunlar›n ç›k›m oran› üzerine etkilerinin saptanmas› amac›yla yap›lan bir araflt›rmada (15), temizleme yöntemi olarak % 80,81 ile
z›mpara ile temizli¤in (P < 0,05), dezenfeksiyon yöntemi olarak da % 80,67 ile fumigasyon yönteminin en iyi sonucu verdi¤i tespit edilmifltir (P < 0,01). Ayn› kazlarda yap›lan baflka bir çal›flmada (16) 1, 2 ve 3 yafl›nda yumurta verimi 5,87, 10,23 ve 20,73 adet/kaz, kuluçka rand›man› % 45,69, 32,89 ve 71,98 olarak belirlenmifltir.
Kaz yumurtalar›nda maksimum kuluçka rand›man›
elde etmek için, 27. günde kuluçkadaki yumurtalarda su kayb›n›n, bafllang›ç yumurta a¤›rl›¤›n›n % 12’si kadar olmas› gerekti¤i, % 10’un alt›nda veya % 16’n›n üzerinde su kayb›n›n olmas›, kuluçka rand›man› düflüklü¤ünü önemli düzeyde etkilemekte oldu¤u bildirilmifltir (17).
‹talyan Beyaz› kaz›n›n WD-1 ve WD-3 genotipi ile Kuban kaz yumurtalar›n›n kuluçkas› s›ras›nda, 0-27 günler aras›nda meydana gelen a¤›rl›k kay›plar›n›n s›ras› ile % 13,0, 14,1 ve 12,0 oldu¤u tespit edilmifltir (18). En iyi kuluçka rand›man› en az a¤›rl›k kayb›n›n oldu¤u Kuban kaz yumurtalar›nda (% 78,5) belirlenmifl olup, WD-1 ve WD-3 genotiplerinde kuluçka rand›man› % 67,3 ve 65,1 olarak tespit edilmifltir.
Bu çal›flma, Türkiye’nin de¤iflik yörelerinde yetifltirilen baz› kaz tiplerinin yumurta verimi ve suni kuluçka özelliklerinin ortaya konulmas› ve bir FAO projesi kapsam›nda Kars Kazc›l›k Üretim ‹stasyonuna getirilen Frans›z Beyaz› (INRA) hibrit kazlar›n›n Konya flartlar›ndaki performanslar›n›n, yine Konya bölgesinden temin edilen yerli kazlar›n performanslar›yla karfl›laflt›r›lmas› amac›yla yap›lm›flt›r.
Materyal ve Metot
Deneme gruplar›n› oluflturmak amac›yla, Konya ilinin Baflkuyu Köyü ile Tatl›cak semtindeki ve Isparta ilinin Armutlu köyündeki yerli kazlardan ve Kars Kazc›l›k Üretim ‹stasyonundaki INRA hibrit kazlar›ndan yumurta ve/veya civcivler toplanm›flt›r. Bu civcivlerden 4 farkl›
orijinli küçük kaz sürüleri oluflturulmufltur.
Bu sürüler, 2 yafl›na ulaflt›klar›nda, yumurtlama mevsiminden yaklafl›k 1 ay kadar önce, ait olduklar› orijin grubunun de¤erlerine benzer özellikler tafl›yan befler difli ve birer erkekten oluflan 4 farkl› orijin grubunda yer alan toplam 24 adet 2 yafll› kaz bu araflt›rman›n hayvan materyalini oluflturmufltur.
Bu çal›flma tümüyle Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvanc›l›k Araflt›rma ve Uygulama Ünitesi Kanatl› Yetifltirme Birimlerinde yürütülmüfltür.
Kazlar›n beslenmesinde NRC (19) taraf›ndan önerilen ortalama 2900 kcal ME/kg, % 15 HP içeren karma yem kullan›lm›flt›r. Karma yemin haz›rlanmas›nda kullan›lan ham maddeler piyasadan temin edilerek, Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvanc›l›k Araflt›rma ve Uygulama Ünitesinde bulunan mikserde kar›flt›r›lm›flt›r.
Denemede, kazlar yumurtlamaya bafllamadan yaklafl›k 1 ay önce orijinlerine göre 5 difli + 1 erkek olacak flekilde yar› aç›k bar›naklarda yetifltirilmifltir (Gezinti alan›: 7,0 x 5,3 x 2,0 m, kapal› alan: 1,9 x 2,8 x 1,8 m). Hayvan bafl›na 250 g yem düflecek flekilde grup yemlemesi yap›lm›flt›r (20). Gün ›fl›¤› haricinde ilave ayd›nlatma yap›lmam›flt›r. Deneme süresince yumurtalar günlük olarak toplanm›fl tart›lm›fl, yumurta ölçüleri al›nm›fl, kuluçkaya konuluncaya kadar 11-15 °C s›cakl›k ve % 55- 70 neme sahip bekletme dolab›nda tutulmufltur.
Yumurtalar kuluçka makinas›na konulmadan önce 20 g potasyum permanganat + 40 cc formaldehit ile 10 dakika fumige edilmifltir. Daha sonra yumurtalar 2 hafta arayla Licencyjna Komora Legowa-Klujnikowa, Golstyn marka kuluçka makinas›na konulmufltur. Kuluçkadaki s›cakl›k ve rutubet de¤erleri ile kuluçka s›ras›nda uygulanan ifllemler Tablo 1’de verildi¤i gibidir (21).
Kuluçkaya koymadan önce yumurtalarda oluflan bekletme a¤›rl›k kayb›n› belirlemek için yumurtalar yumurtland›¤› gün ve kuluçkaya konuldu¤u gün tart›lm›flt›r. Ayr›ca kuluçka a¤›rl›k kayb›n› belirlemek amac›yla kuluçkan›n 10, 15, 20 ve 27. günlerinde bütün yumurtalar tart›lm›flt›r. Erken ve geç embriyonik ölümler
ile döllülük durumunu belirlemek için kuluçkan›n 10. ve 27. günlerinde yumurtalar ›fl›kla muayene edilmifltir. Bu çal›flmada incelenen di¤er kuluçka özellikleri afla¤›daki formüller yard›m›yla belirlenmifltir.
Döllülük oran›, % = Döllü yumurta say›s› / Kuluçkaya konan toplam yumurta say›s› x 100
Kuluçka rand›man›, % = Ç›kan civciv say›s› / Kuluçkaya konan toplam yumurta say›s› x 100
Ç›k›m oran›, % = Ç›kan civciv say›s› / Döllü yumurta say›s› x 100
fiekil indeksi, % = Yumurta eni (mm) / Yumurta uzunlu¤u (mm) x 100
Denemelerde elde edilen verilerin de¤erlendirilmesinde SPSS paket program›ndan yararlan›lm›flt›r (22). Grup ortalamalar› aras› farkl›l›klar›n önemlili¤ini ortaya koymak için varyans analizi (F testi) ve Duncan testi uygulanm›flt›r. Oranla ifade edilen dölverimi özelliklerinde Khi-kare testi uygulanm›flt›r (23).
Bulgular
Kazlar›n orijinlerine göre yumurta özellikleri ve yumurtlama süreleri Tablo 2’de, gösterilmifltir. Ortalama yumurta verimi en fazla 39,4 adet/kaz ve en uzun yumurtlama periyodu da (133 gün) INRA kazlar›nda belirlenmifltir. Yumurta a¤›rl›¤› ve flekil indeksi bak›m›ndan orijinler aras›ndaki farkl›l›klar istatistik olarak önemli bulunmufltur (P < 0,001).
Tablo 1. Kaz yumurtalar›na uygulanan kuluçka flartlar› (21).
Gün S›cakl›k Kuru T. (°F) Rutubet Islak T. (°F) Aç›klamalar
1-4 100 93,2
5 100 93,2 Su püskürtme + so¤utma 5 dakika
6-7 100 91,4 Su püskürtme + so¤utma 5 dakika
8-9 100 91,4 Su püskürtme + so¤utma 10 dakika
10 100 91,4 1. kontrol ve su püskürtme
11 100 91,4 Su püskürtme + so¤utma 20 dakika
12 99,7 91,4 Su püskürtme + so¤utma 25 dakika
13-20 99,7 91,4 Su püskürtme + so¤utma 30 dakika
21-24 99,7 91,4 Su püskürtme + so¤utma 35 dakika
25-26 99,3 91,4 Su püskürtme + so¤utma 35 dakika
27 99,3 91,4 2. kontrol ve transfer
28-30 99,3 96,8
Döllülük oran›, kuluçka rand›man›, ç›k›m oran›, erken embriyonik ölüm, geç embriyonik ölüm ve kabuk alt›
ölüm oranlar› bak›m›ndan yap›lan istatistik analizler sonucunda, orijinler aras›nda önemli bir farkl›l›k tespit edilememifltir (Tablo 3).
Yumurtalarda kuluçka öncesi ve s›ras›nda meydana gelen a¤›rl›k kay›plar›n›n oranlar› Tablo 4’de gösterilmifltir. Kuluçka öncesi en fazla a¤›rl›k kayb› oran›
Tatl›cak kaz yumurtalar›nda (% 1,06), en az a¤›rl›k kayb›
oran› Armutlu kaz yumurtalar›nda (% 0,72) meydana gelmifltir. Kuluçka makinas›nda 0-27 gün aras› en fazla a¤›rl›k kayb› oran› INRA kaz yumurtalar›nda (% 12,92), en az a¤›rl›k kayb› ise Baflkuyu kaz yumurtalar›nda (%
11,38) tespit edilmifltir.
Tart›flma
Bu çal›flmada yerli kazlarda tespit edilen ve 11,6-13,0 adet/kaz aras›nda de¤iflen yumurta verimi ortalamalar›;
baz› araflt›rma sonuçlar› ile benzerlik göstermektedir (7,9). INRA kazlar›ndan 39,4 adet/kaz olarak elde edilen yumurta verimi ortalamas›, baz› çal›flmalarda (3,6), 37,8- 39,5 adet/kaz aras›nda bildirilen yumurta verimleri ile benzer, baz› çal›flmalarda (7,9), 8,0-16,2 adet/kaz aras›nda bildirilen yumurta verimlerinden yüksek, baz›
çal›flmalarda (4-6,8,13), 50,2-75,0 adet/kaz aras›nda bildirilen yumurta verimlerinden ise düflük belirlenmifltir.
Kazlarda yumurtlama periyodu ortalama 130 gündür.
Bu süre ›rklar aras›nda, ayn› ›rk›n farkl› sürülerinde
Tablo 2. Orijinlere göre kazlar›n yumurta özellikleri ve yumurtlama periyodu ortalamalar›.
INRA Armutlu Baflkuyu Tatl›cak Önem
Yumurta verimi (adet) 39,4 13,0 11,4 12,6
Yumurtlama periyodu (gün) 133 75 60 73
X–
± Sx– X–
± Sx– X–
± Sx– X–
± Sx–
Yumurta a¤›rl›¤› (g) 156,19b1,30 176,67a2,08 156,44b2,42 160,50b1,64 ***
fiekil indeksi (% ) 67,98a0,22 67,21a0,44 66,04b0,33 65,08b0,45 ***
***: P < 0,001
a, b: Ayn› sat›rda farkl› harf tafl›yan ortalamalar aras› farkl›l›klar önemlidir (P < 0,05).
Tablo 3. Orijinlere göre kazlar›n dölverimi özellikleri.
INRA Armutlu Baflkuyu Tatl›cak (n = 76) (n = 58) (n = 53) (n = 56) Önem
Döllülük oran› (%) 72,37 76,74 67,92 71,43 -
Kuluçka rand›man› (%) 61,84 56,90 54,72 57,14 -
Ç›k›m oran› (%) 84,91 76,74 80,56 80,00 -
Erken emb. ölüm oran› (%) 6,58 3,45 7,55 8,93 - Geç emb. ölüm oran› (%) 2,63 6,90 3,77 0,00 - Kabuk alt› ölüm oran› (%) 0,00 6,90 1,89 5,36 - - : Önemsiz (P > 0,05)
Tablo 4. Kaz yumurtalar›n›n kuluçka öncesi ve kuluçka makinas›nda a¤›rl›k kayb› oranlar›.
INRA Armutlu Baflkuyu Tatl›cak
(n = 76) (n = 58) (n = 53) (n = 56)
X–
± Sx– X–
± Sx– X–
± Sx– X–
± Sx– Önem
Top. a¤-mak. kon. a¤. 0,83b0,06 0,72b0,07 0,86a0,07 1,06b0,07 **
0-10 4,63a0,15 3,48bc0,19 3,42c0,16 3,90b0,12 ***
0-15 7,18a0,22 5,77b0,33 5,62b0,24 6,30b0,19 ***
0-20 9,33a0,24 8,00b0,37 7,88b0,29 8,64ab0,23 ***
0-27 12,92a0,31 11,44b0,44 11,38b0,37 12,22ab0,30 **
**: P < 0,01 ***: P < 0,001
a, b, c: Ayn› sat›rda farkl› harf tafl›yan oranlar aras› farkl›l›klar önemlidir (P < 0,05).
farkl›l›k gösterebilir (1,2,24). Bu araflt›rmada bulunan yumurtlama periyodu ortalamalar› (60-133 gün), Puchajda ve ark. (7)’n›n Bilgoraj kazlar› için belirledikleri süreden (167 gün) ve Schneider (8)’in ‹talyan kazlar› için bildirdi¤i süreden (139,9 gün) tüm orijinlerde daha k›sa sürmüfltür. Yerli kazlardaki yumurta veriminin ve yumurtlama periyodunun daha az ve k›sa olmas›, kazlar›n anal›k içgüdülerinin yüksek olmas› ve do¤al kuluçkaya yatma e¤ilimlerinin fazla olmas›ndan kaynaklanm›fl olabilir. Yumurtalar kazlar›n alt›ndan günlük olarak toplanmas›na ra¤men, kazlar›n herhangi bir yerde alt›nda yumurta varm›fl gibi do¤al kuluçkaya yatabildikleri görülmüfltür. Çal›flma süresince INRA kazlar›nda do¤al kuluçkaya yatma e¤ilimi görülmemifltir. INRA kazlar› için ortalama 39,4 adet/kaz olarak belirlenen yumurta verimi, Özbey (16)’in 10,23 adet/kaz olarak bildirdi¤i yumurta veriminden oldukça yüksek, Saghy (25)’nin INRA kazlar›
için 50 adet/kaz olarak bildirdi¤i ortalama yumurta veriminden düflük bulunmufltur. Yumurta veriminin belirtilen literatür de¤erlerle farkl›l›k göstermesi, çevre flartlar›n›n farkl› olmas›ndan, bak›m ve beslemeden kaynaklanm›fl olabilir.
Kazlarda yumurta a¤›rl›¤› ortalama 130-205 g aras›nda bir da¤›l›m gösterir (1,2,24). Armutlu orijin grubunun 176,67 g’l›k yumurta a¤›rl›¤›, Mazanowski ve Kielczewski (11)’nin 167,64 g olarak bildirdikleri ortalama yumurta a¤›rl›¤›ndan yüksektir, di¤er orijinlerin 156,19 ile 160,50 g aras›nda de¤iflen yumurta a¤›rl›klar›n›n ise belirtilen literatür de¤erinden düflük oldu¤u söylenebilir. Armutlu grubu kazlar›n›n yumurta a¤›rl›¤›, ‹flgüzar ve Testik (9)’in bildirdikleri ortalama yumurta a¤›rl›klar›yla (170,9-177,5 g) benzer bulunmufltur.
Araflt›rmada bulunan ve % 65,08 ile 67,98 aras›nda de¤iflen flekil indeksi de¤erleri, ‹flgüzar ve Testik (9)’in yerli kazlarda bildirdikleri de¤erlerle, bir de¤er hariç (%
71,02) benzer (% 66,29-68,11) bulunmufltur. Baflkuyu ve Tatl›cak orijin grubu kaz yumurtalar›nda % 66,04 ve 65,08 olarak hesaplanan flekil indeksi, Halaj ve ark.
(26)’n›n % 65,65 ve Faruga ve ark. (27)’n›n % 65,11 olarak bildirdikleri de¤erlerle benzer bulunmufltur. INRA ve Armutlu orijin grubunun yumurtalar›nda ise daha yüksek oran belirlenmifltir. Çal›flmada tespit edilen yumurta a¤›rl›¤› ve flekil indeksi de¤erleri ile literatür de¤erler genelde benzerlik göstermektedir. Bununla birlikte Armutlu orijin grubu yumurtalar›, di¤er orijin grubu yumurtalardan daha a¤›r belirlenmifltir.
Kaz yumurtalar›nda döllülük oran› ortalama % 60-90 aras›nda de¤iflmektedir (1,2,24). Bu çal›flmada % 67,92- 76,74 aras›nda tespit edilen döllülük oranlar›; baz›
çal›flmalarda (3,5,7,9), % 81,38-94,1 aras›nda bildirilen döllülük oranlar›ndan düflük belirlenmifltir. Tüm orijinlerde, Rosinski ve Bednarczyk (14)’in ‹talyan Beyaz›
kaz›n›n WD-1 ve WD-3 genotiplerinde % 71,7 ve 69,0 olarak bildirdikleri döllülük oranlar› ile benzer de¤erler bulunmufltur.
Kuluçka rand›man› kazlarda ortalama % 50-90 aras›nda de¤iflmektedir (1,2,24). Bu çal›flmada bulunan kuluçka rand›manlar› % 54,72-61,84 aras›nda de¤iflim göstermektedir. Bu de¤erler; baz› çal›flmalarda (4,12,13), % 75,9-90,3 aras›nda bildirilen kuluçka rand›manlar›ndan oldukça düflük, Puchajda ve ark.
(10)’n›n 1 ve 3 yafll› Bilgoraj kaz yumurtalar›nda % 58,30 ve 65,23 olarak bildirdikleri kuluçka rand›manlar› ile benzer, Faruga ve ark. (28)’n›n % 48,4 olarak bildirdikleri kuluçka rand›man›ndan yüksek bulunmufltur.
Özbey (16)’in % 32,89 olarak bildirdi¤i kuluçka rand›man›ndan ise oldukça yüksek bir de¤er tespit edilmifltir.
Çal›flmada belirlenen ve % 76,74-84,91 aras›nda de¤iflen ç›k›m oranlar›, Vargane ve ark. (29)’n›n % 89,2- 92,1 aras›nda bildirdikleri ç›k›m oranlar›ndan düflük, baz›
çal›flmalarda (3,14,30), % 77,3-83,3 aras›nda bildirilen ç›k›m oranlar› ile benzer, baz› çal›flmalarda (11,28), % 58,9-73,09 aras›nda bildirilen ç›k›m oranlar›ndan yüksek bulunmufltur.
Bu çal›flmada bulunan ve % 3,45 ile 8,93 aras›nda de¤iflen erken embriyonik ölüm oranlar›n›n, genel olarak
% 0,0-8,2 aras›nda bildirilen (14,27) erken embriyonik ölüm oranlar›na benzerlik gösterdi¤i söylenebilir. Bu çal›flmada belirlenen geç embriyonik ölüm oranlar› da, % 1,06-5,88 aras›nda bildirilen (27) geç embriyonik ölüm oranlar›yla benzerlik göstermektedir. Bütün orijinler için belirlenen kabuk alt› ölüm oranlar› (% 0,0-6,9), Ramos ve ark. (12)’n›n % 8,09 ve Puchajda ve ark. (30)’n›n % 10,35 olarak bildirdikleri oranlardan düflük bulunmufltur.
Çal›flmada dölverimi özellikleri için belirlenen de¤erler, baz› literatür de¤erleri ile benzerlik göstermektedir.
Ayr›ca INRA kaz yumurtalar›nda tespit edilen ilgili de¤erlerle, yerli kazlarda tespit edilen de¤erler aras›nda herhangi önemli bir farkl›l›k görülmemifltir. Belirtilen dölverimi özellikleri ile baz› araflt›rmalar aras›ndaki farkl›l›klar menejm›nt, ›rk ve yumurtalara kuluçka öncesinde ve s›ras›nda uygulanan ifllemlere ba¤lanabilir.
Çal›flmada kuluçka s›ras›nda yumurtalarda belirlenen a¤›rl›k kayb› oranlar›, kaz yumurtalar›ndan maksimum kuluçka rand›man› elde etmek için belirtilen ortalama de¤erlere benzerlik göstermektedir. INRA ve Tatl›cak yumurtalar›nda 0-27 gün aras› % 12,92 ve 12,22 olarak hesaplanan a¤›rl›k kayb› oran›, Pakulska ve ark. (31)’n›n
‹talyan Beyaz› kaz (WD-1) yumurtalar›nda 0-25 gün aras›
% 12,8 olarak hesaplad›klar› a¤›rl›k kayb› oran› ile benzer bulunmufltur. Tüm orijinlerde % 11,38-12,92 aras›nda de¤iflen 0-27 gün aras› a¤›rl›k kayb› oranlar›, Bednarczyk ve Rosinski (18)’nin ‹talyan Beyaz› kaz›n›n WD-3 genotipinde % 14,1 olarak bildirdikleri a¤›rl›k kayb›
oran›ndan düflük, Faruga ve ark. (27)’n›n % 7,32-8,59 aras›nda bildirdikleri a¤›rl›k kayb› oran›ndan yüksek belirlenmifltir.
Bu araflt›rman›n sonuçlar› afla¤›daki flekilde s›ralanabilir;
- Bu araflt›rmada, Kars Kazc›l›k Üretim ‹stasyonundan getirilen INRA kazlar›n›n yumurta veriminin, çal›flmada kullan›lan di¤er kazlar›n yumurta verimlerinden daha yüksek oldu¤u tespit edilmifltir. Ayn› flekilde yerli kazlarda
belirlenen yumurtlama periyodu ve dolay›s›yla yumurta verimi, literatürde bildirilen de¤erlerden oldukça k›sa ve azd›r. Bu nedenle ya baflka ülkelerden yumurta verimi yüksek kazlar Türkiye’ye getirilmeli yada yerli kazlar›n yumurta veriminin art›r›lmas›na yönelik ›slah çal›flmalar›
yap›lmal›d›r.
- Türkiye’de kaz yetifltiricili¤i hemen hemen bütün bölgelerde yap›lmas›na ra¤men, kazlar üzerinde yeterli ve kapsaml› araflt›rma say›s› çok azd›r. fiimdiye kadar yap›lm›fl s›n›rl› say›daki yöresel araflt›rmalar›n sonuçlar›n›
genellefltirmek için flüphesiz daha detayl› çal›flmalara ihtiyaç vard›r. De¤iflik yörelerde yetifltirilmekte olan kazlar›n üretici koflullar›ndaki verim düzeylerinin yan›
s›ra, uygun koflullar alt›ndaki gerçek verim düzeylerinin de ortaya konulmas› için de¤iflik çal›flmalar›n yap›lmas›
gereklidir.
- Bu çal›flman›n sonucunda, kaz yetifltiricili¤i yapmak isteyen kifli veya kurulufllara ihtiyaç duyacaklar› kuluçka konusunda ayd›nlat›c› bilgiler sunulmufltur. Ayr›ca elde edilen sonuçlar, bundan sonraki çal›flmalara yön verecek bulgular› içermektedir.
Kaynaklar
1. Graves, W.: Raising Poultry Successfully. Williamson Publishing, Charlotte, VT. 1985.
2. Feltwell, R.: Small-Scale Poultry Keeping. Faber and Faber Limited, London, England, 1992.
3. Kassemodel, M.: Investigations on the Management of Breeding Geese on Wire Floors. Tierzucht, 1978; 32: 412-414.
4. Golze, M.: Four Years of Use and the Right Time of Hatching Result in More Hatching Eggs and Goslings for Laying Geese.
Tierzucht, 1991; 45: 524-526.
5. Shalev, B.A., Dvorin, A., Herman, R., Katz, Z. Bornstein, S.: Long- Term Goose Breeding for Egg Production and Crammed Liver Weight. Brit. Poult. Sci., 1991; 32: 703-709.
6. Puchajda, H., Faruga, A., Pudyszak, K. Hrouz, J.: Changes in Performance of Bilgorajskie Geese from a Closed Flock in Three Consecutive Years of Laying. Zivocisna Vyroba, 1998; 43: 197- 201.
7. Puchajda, H., Faruga, A., Siekiera, J.: Using Bilgoraj Geese for Two Cycles. Acta Acad. Agricul. Olsten. Zootech., 1989; 32: 187- 193.
8. Schneider, K.H.: The Effect of Endogenous Factors on Egg Production in Geese, and Their Relationship with the Number of Egg Laid. Hydinarstvo, 1990; 25: 115-122.
9. ‹flgüzar, E., Testik, A.: An Investigation on Local Genotypes of Waterfowl in Isparta Province of Turkey. 12th European Symposium on Waterfowl, Adana, Turkey, 1999; 51-56.
10. Puchajda, H., Faruga, A., Pudyszak, K., Kozlowski, K.:
Characteristics of Hatching Eggs of a Brood Flock of Bilgorajska Geese. 10thEuropean Symposium on Waterfowl, Halle, Germany, 1995; 291-294.
11. Mazanowski, A., Kielczewski, K.: The Results of Reproduction in Geese from the Gene Pool and in Koluda White Geese over Two Reproductive Cycles. Rocz. Nauk. Zoot., 1999; 26: 55-72.
12. Ramos, M., Gonzales, O., Avila, A., Perez, Z., Guash, S., Diz, M., Puente, D., Toledo, E.: Effect of Wiping or Washing on the Hatching Results of Goose Eggs. Rev. Avicult., 1989; 33: 163- 172.
13. Toth, S.: Development of Goose for Fat Liver Production Part. III.
Efforts in Establishing a Synthetic Population from Landaise and Hungarian Breeds. Bull. Univ. Agricult. Sci., Godollo, 1991; 77- 88.
14. Rosinski, A., Bednarczyk, M.: Influence of Genotype on Goose Egg Hatchability. Arch. Geflugelk. 1997; 61: 33-39.
15. Gülbaz, K.: Kaz Yumurtalar›n›n Kuluçkalanmas›nda Farkl›
Temizleme, Dezenfeksiyon ve Bekletme Sürelerinin Kuluçka Rand›man› Üzerine Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, 1997; Kafkas Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü.
16. Özbey, M.: Kars Kazc›l›k Üretme ‹stasyonunda Yetifltirilen Frans›z Beyaz› (INRA) Irk› Kazlar›n Yumurta Verimi ve Kuluçka Özellikleri.
Yüksek Lisans Tezi, 1998; Kafkas Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü.
17. Meir, M., Ar, A.: Compensation for Seasonal Changes in Eggshell Conductance and Hatchability of Goose Eggs by Dynamic Control of Egg Water Loss. Brit. Poult. Sci., 1991; 32: 723-732.
18. Bednarczyk, M., Rosinski, A.: Comparison of Egg Hatchability in Vitro Survival of Goose Embryos of Various Origins. Poult. Sci., 1999; 78: 579-585.
19. N.R.C.: Nutrition Requirements of Poultry. Ninth Revised Edition, National Academy Press, Washington, DC. 1994.
20. Coflkun, B., fieker, E., ‹nal, F.: Hayvan Besleme Ders Notlar›.
Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yay›n Ünitesi, Konya, 1997.
21. Petersime, N.V.: Operation Instructions Setter Petersime 336 and Operation Instructions Hatcher 84. 1993.
22. SPSS for Windows Release 10.0, 27 Oct 1999 Copyright (SPSS inc 1989-1999).
23. ‹nal, fi.: Biyometri. Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yay›n Ünitesi, Konya, 1998.
24. Ensminger, M.E.: Poultry Science. Interstate Publishers Danville, IL. 1992.
25. Saghy, I.E.: Mission Report of Geese Pathologist to Turkey.
1994. Veterinary Medical Research Institute, Hungarian Academy of Sciences, Budapest, Hungary.
26. Halaj, M., Ukropec, S., Kopecky, J.: Morphological and Technological Traits of Eggs of the Broiler and Foie Gras Types of Geese. Acta Zootec. Univ. Agricult. Nitra, 1988; 44: 135-147.
27. Faruga, A., Jamroz, E., Lepek, G., Wojcik, A.: The Influence of Various Factors on the Biological Value and Hatchability of Bilgoraj Goose Eggs. 12thEuropean Symposium on Waterfowl, Adana, Turkey, 1999; 115-119.
28. Faruga, A., Siekiera, J., Puchajda, H.: An Evaluation and Comparison of Some Performance Traits of Parent Stock and F1 Offspring of Bilgoraj Geese. Acta Acad. Agricult. Olsten., Zootech., 1989; 32: 175-186.
29. Vargane, SSz., Varga, S., Bodi, L., Kozak, J., Karsaine, K. M., Janan, J.: Effect of Genotype and Reproduction Traits of Parents on Early Growth Rate of Geese. 12thEuropean Symposium on Waterfowl, Adana, Turkey, 1999; 27-32.
30. Puchajda, H., Mroz, E., Lepek, G.: Profile of Goose Embryo’s Decay Depending on the Type of Incubator. 12th European Symposium on Waterfowl, Adana, Turkey, 1999; 121-124.
31. Pakulska, E., Bednarczyk, M., Badowski, J., Siwek, M.: Influence of Level and Source of Protein in Diet Quality on Goose Hatching Eggs. 10thEuropean Symposium on Waterfowl, Halle, Germany, 1995; 112-115.
