AHLAK GELİŞİMİ AHLAK GELİŞİMİ

(1)

AHLAK GELİŞİMİ AHLAK GELİŞİMİ

L. KOHBERG

(2)

 KOHLBERG’e göre ahlak, KOHLBERG’e göre ahlak,

hak haksızlık, doğru-yanlış, iyi-kötü, hak haksızlık, doğru-yanlış, iyi-kötü, konularında bilinçli yargılama ve karar konularında bilinçli yargılama ve karar vermeyi ve bu doğrultuda davranmayı vermeyi ve bu doğrultuda davranmayı

kapsayan bilişsel bir yapıdır.

(3)

 Ahlaki davranışı ne belirler? Ahlaki davranışı ne belirler?

 - ahlaki yargılama yeteneği - ahlaki yargılama yeteneği

 - adalet bilinci - adalet bilinci

 -adalet duyarlığı -adalet duyarlığı

(4)

Ahlak Gelişim Düzeyleri Ahlak Gelişim Düzeyleri

 Farklı ahlaki düzey ve basamaklardaki Farklı ahlaki düzey ve basamaklardaki

insanlar, ahlaki çatışma durumlarında hangi insanlar, ahlaki çatışma durumlarında hangi

davranış biçiminin doğru davranış biçimi davranış biçiminin doğru davranış biçimi

olduğunu ve neden doğru olduğu olduğunu ve neden doğru olduğu

konusunda farklı bakış açısına sahiptirler.

 Üç düzey, altı basamak. Üç düzey, altı basamak.

(5)

 Avrupa’da bir kadın yakalandığı özel bir kanser türünden Avrupa’da bir kadın yakalandığı özel bir kanser türünden dolayı ölüme çok yaklaşmıştır. Doktorlar ,şehirdeki bir dolayı ölüme çok yaklaşmıştır. Doktorlar ,şehirdeki bir

eczanenin yeni keşfettiği radium bileşimli bir ilacın yarlı eczanenin yeni keşfettiği radium bileşimli bir ilacın yarlı olabileceğini ,kadının kocası Heinz’e bildirirler. İlaç çok olabileceğini ,kadının kocası Heinz’e bildirirler. İlaç çok

pahalıdır ve bir dozu için yaklaşık 200 dolara mal pahalıdır ve bir dozu için yaklaşık 200 dolara mal

olmaktadır. Fakat eczacı ilacın bir dozu için yaklaşık 2000 olmaktadır. Fakat eczacı ilacın bir dozu için yaklaşık 2000

dolar istemektedir. Heinz bütün gayretleriyle 1000 dolar dolar istemektedir. Heinz bütün gayretleriyle 1000 dolar

toplayabilmiştir. Heinz eczacıya karısının çok hasta toplayabilmiştir. Heinz eczacıya karısının çok hasta

olduğunu ve paranın kalan yarısını da sonra vereceğini olduğunu ve paranın kalan yarısını da sonra vereceğini

söyler. Eczacı Heinz’in teklifini kabul etmez ve ilaç için söyler. Eczacı Heinz’in teklifini kabul etmez ve ilaç için paranın tamamını ister. Şimdi Heinz ilacı çalmalımıdır?

paranın tamamını ister. Şimdi Heinz ilacı çalmalımıdır?

Niçin?

(6)

Düzey 1: Gelenek Öncesi Düzey 1: Gelenek Öncesi

 Anlaşmalar öncesi dönemdir Anlaşmalar öncesi dönemdir

 Pragmatik değerlendirmeler, ihtiyaç ve çıkar Pragmatik değerlendirmeler, ihtiyaç ve çıkar tatmini, zarardan kaçınma, otoriteye itaat.

tatmini, zarardan kaçınma, otoriteye itaat.

 Kişiler arası ilişkilerin ve kuralların farkında Kişiler arası ilişkilerin ve kuralların farkında değildir, başkalarının perspektifini

değildir, başkalarının perspektifini anlayamaz.

anlayamaz.

(7)

 Basamak 1: ceza-itaat Basamak 1: ceza-itaat

 Kraldan çok kralcıyım ben!! Kraldan çok kralcıyım ben!!

 Bir eylemin fiziksel sonuçları psikolojik Bir eylemin fiziksel sonuçları psikolojik sonuçlarından ayrıt edilemez

sonuçlarından ayrıt edilemez

 Kurallara uymanın nedeni otoriteye itaat ve Kurallara uymanın nedeni otoriteye itaat ve cezadan kaçmaktır.

cezadan kaçmaktır.

 Kurallar dokunulmazdır ancak kendi somut Kurallar dokunulmazdır ancak kendi somut ahlaki eylemi ile ilgisi yoktur (göründüğüm ahlaki eylemi ile ilgisi yoktur (göründüğüm

gibi olmasam olur mu??)

(8)

 “ “ hayır çalmamalıydı, çalarsa onu tutuklarlar” hayır çalmamalıydı, çalarsa onu tutuklarlar”

 9 yaşından küçük çocukların çoğu ve ergen 9 yaşından küçük çocukların çoğu ve ergen ve yetişkin suçlular bu düzeydedir.

ve yetişkin suçlular bu düzeydedir.

 “ “ yakalanma riskim yoksa niye rüşvet yakalanma riskim yoksa niye rüşvet almayayım ki”

almayayım ki”

(9)

 Basamak 2: Karşılıklı değiş tokuş Basamak 2: Karşılıklı değiş tokuş

 - ödül varsa yaparım, ceza varsa kaçınırım!! - ödül varsa yaparım, ceza varsa kaçınırım!!

 Birey kendi ihtiyaç ve çıkarlarını tatmin Birey kendi ihtiyaç ve çıkarlarını tatmin

etmek, buna ulaşmak için başkalarının da etmek, buna ulaşmak için başkalarının da

çıkarlarını dikkate almaya başlar

(10)

 Eşi için çalmak zorundaydı, çünkü eşi Eşi için çalmak zorundaydı, çünkü eşi ölecek olursa tören için bir hayli para ölecek olursa tören için bir hayli para harcamak zorunda kalacaktı (Tayvan) harcamak zorunda kalacaktı (Tayvan)

 Heinz ilacı çalmak zorundaydı çünkü Heinz ilacı çalmak zorundaydı çünkü

yaşamında bundan sonra yalnız kalmamak yaşamında bundan sonra yalnız kalmamak

için eşinin yaşamını korumak zorundaydı için eşinin yaşamını korumak zorundaydı

(Porto Rico)

(11)

 Ölmek üzere olan eşi değil de en iyi Ölmek üzere olan eşi değil de en iyi arkadaşı olsaydı onun içinde çalmak arkadaşı olsaydı onun içinde çalmak

zorunda mıydı?

 Evet, çalmalı idi, çünkü birgün o aç Evet, çalmalı idi, çünkü birgün o aç

kaldığında arkadaşı da ona yardım edecektir kaldığında arkadaşı da ona yardım edecektir

(Türkiye) (Türkiye)

İşkence doğru mudur yanlış mıdır?

(12)

 İşkence yapılmamalı, bizi AB’ye İşkence yapılmamalı, bizi AB’ye almayacaklar.

almayacaklar.

(13)

DÜZEY II: GELENEKSEL DÜZEY DÜZEY II: GELENEKSEL DÜZEY

 Geleneksel düzeydeki bir birey genel Geleneksel düzeydeki bir birey genel

normların ve iyi bir insan olmanın ne demek normların ve iyi bir insan olmanın ne demek

olduğunun farkındadır.

 Gelenekler, kurallar, ödevler, içinde Gelenekler, kurallar, ödevler, içinde bulunulan grubun beklentileri

bulunulan grubun beklentileri

 Ahlaki açıdan doğru olan bireyin Ahlaki açıdan doğru olan bireyin

kendisinden beklenilenleri ve ödevleri kendisinden beklenilenleri ve ödevleri

yapmasıdır.

(14)

 Basamak 3: İYİ KIZ İYİ OĞLAN Basamak 3: İYİ KIZ İYİ OĞLAN

 Yakınlarının kendisinden beklentilerini Yakınlarının kendisinden beklentilerini gerçekleştirmek, “iyi niyetli” olmak ve gerçekleştirmek, “iyi niyetli” olmak ve

başkalarına yardım etmek önemlidir.

(15)

 Doğru davranmanın “iyi olmanın”nedeni Doğru davranmanın “iyi olmanın”nedeni

,çevresinin,kendisi için önemli olan kişilerin ,çevresinin,kendisi için önemli olan kişilerin

onayını almaktır. Yaygın davranış onayını almaktır. Yaygın davranış

normlarına uyma ön plandadır. Davranış normlarına uyma ön plandadır. Davranış

niyete göre değerlendirilir. ‘İyi niyetli olmak’

önem kazanır. Güven, sadakat, saygı, önem kazanır. Güven, sadakat, saygı,

karşılıklı ilişkilerin devamlılığı ve minnettarlık karşılıklı ilişkilerin devamlılığı ve minnettarlık

önemlidir

(16)

 Kurallara bağlılık ve iyi olma altın kuraldır. Kurallara bağlılık ve iyi olma altın kuraldır.

Diğer insanlarla ilişkilerde kendini diğer Diğer insanlarla ilişkilerde kendini diğer

insanların yerine koyarak onların insanların yerine koyarak onların

beklentilerine uygun davranmak ve kurallara beklentilerine uygun davranmak ve kurallara

uymak altın kuraldır. İyi bir çocuk,annesinin uymak altın kuraldır. İyi bir çocuk,annesinin

babasının koyduğu kurallara uyar ve onların babasının koyduğu kurallara uyar ve onların

istediği gibi davranır.

(17)

 Evet- <İlacı çalmalı. İyi bir kocanın yapması doğal Evet- <İlacı çalmalı. İyi bir kocanın yapması doğal olan bir şeyi yaptı. Karısını sevdiği için yaptığı bir olan bir şeyi yaptı. Karısını sevdiği için yaptığı bir

şeyden dolayı onu suçlayamazsınız. Eğer karısını şeyden dolayı onu suçlayamazsınız. Eğer karısını

kurtaracak kadar sevmeseydi o zaman suçlanırdı.>

Hayır- <Çalmamalı. Karısı ölürse, Heinz suçlanamaz.

Yasal yollarla yapabileceği her şeyi karısını Yasal yollarla yapabileceği her şeyi karısını

sevmediği ya da kalpsiz olduğu için yapmamış değil.

Bencil ve kalpsiz olan eczacıdır.>

(18)

 Bir apartman yöneticisi, apartman Bir apartman yöneticisi, apartman

sakinlerinin görüşünü engelleyen bir ağacı sakinlerinin görüşünü engelleyen bir ağacı

kesmeli midir?

(19)

 BASAMAK 4: Toplumsal sistem ve vicdan BASAMAK 4: Toplumsal sistem ve vicdan

 toplumu, grupları ya da kurumları korumak toplumu, grupları ya da kurumları korumak doğrudur. Ödevler yapılmalı, yasalara

doğrudur. Ödevler yapılmalı, yasalara uyulmalıdır.

uyulmalıdır.

 Bireyi sistemin ve sistemin devamlılığı için Bireyi sistemin ve sistemin devamlılığı için ödevler üstlenen, gerektiğinde onlar için ödevler üstlenen, gerektiğinde onlar için

kendini feda etmesi gereken biri olarak kendini feda etmesi gereken biri olarak

görür.

(20)

 Söz konusu vatansa gerisi teferruat (mı?) Söz konusu vatansa gerisi teferruat (mı?)

(21)

 Toplumsal düzenin ve bu düzeni Toplumsal düzenin ve bu düzeni koruyan kuralların, bireyin azami koruyan kuralların, bireyin azami

özgürlüğünün garantisi olarak özgürlüğünün garantisi olarak

meşruiyet kazandığı, dolayısıyla bu meşruiyet kazandığı, dolayısıyla bu

düzenin bireyin ve haklarının düzenin bireyin ve haklarının

üstünde yer almadığının henüz üstünde yer almadığının henüz

ayırdında değildir.

(22)

 “ “ herkes çalmaya kalkarsa bu toplum ne hale herkes çalmaya kalkarsa bu toplum ne hale gelir”

gelir”

(23)

Düzey III: Gelenek Sonrası Düzey III: Gelenek Sonrası

 Birey, özgürlüğe, eşitliğe, birlikteliğe, bireyin Birey, özgürlüğe, eşitliğe, birlikteliğe, bireyin esenliğine ve bireyin onuruna saygıya

esenliğine ve bireyin onuruna saygıya yönelik soyut ahlaki prensipleri geliştirir.

yönelik soyut ahlaki prensipleri geliştirir.

 Birçok ahlaki kural çalmamalısın, Birçok ahlaki kural çalmamalısın,

öldürmemelisin, yalan söylememelisin gibi öldürmemelisin, yalan söylememelisin gibi

negatif ifade biçimine sahipken, bu evre negatif ifade biçimine sahipken, bu evre

prensipleri genellikle yaşam, özgürlük, insan prensipleri genellikle yaşam, özgürlük, insan

onuru gibi pozitif değerleri içerir.

(24)

 Bu üçüncü düzeyde ise kişisel otorite oluşur Bu üçüncü düzeyde ise kişisel otorite oluşur

(25)

 Basamak 5: Toplumsal Sözleşme Eğilimi Basamak 5: Toplumsal Sözleşme Eğilimi

 Bireysel farklılıklar gözetilir ve doğal Bireysel farklılıklar gözetilir ve doğal

karşılanır. Her birey kendi tercihini yapma karşılanır. Her birey kendi tercihini yapma

hakkına sahiptir. Doğru,toplumun temel hak hakkına sahiptir. Doğru,toplumun temel hak

ve değerlerini,temel hukuk kurallarını grubun ve değerlerini,temel hukuk kurallarını grubun

kanunlarıyla çelişse bile korumaktır.

(26)



Doğru,insanın farklı düşünce ve değerleri Doğru,insanın farklı düşünce ve değerleri taşıyabileceklerini bilerek bu göreli değerleri taşıyabileceklerini bilerek bu göreli değerleri

korumaktır. Yaşama,özgürlük gibi temel hak ve korumaktır. Yaşama,özgürlük gibi temel hak ve özgürlüklerini çoğunluğun görüşüne ters düşse özgürlüklerini çoğunluğun görüşüne ters düşse bile korumaktır. Bu düzeydeki ahlak gelişimine bile korumaktır. Bu düzeydeki ahlak gelişimine

göre çoğunluk anlaşarak ,azınlıkta kalanların göre çoğunluk anlaşarak ,azınlıkta kalanların

temel haklarına zarar verecek kanunlar temel haklarına zarar verecek kanunlar

yapamazlar. Bunun için yasalar kılı kırk yararak yapamazlar. Bunun için yasalar kılı kırk yararak

hazırlanmıştır. Bu ahlaki gelişim düzeyine hazırlanmıştır. Bu ahlaki gelişim düzeyine

yetişkinlerin ancak %25 ‘i ulaşabilmektedir .

(27)

(28)



Basamak 6: evrensel etik ilkeler Basamak 6: evrensel etik ilkeler



1970’te kuramında yeni bir düzenleme yaparak 1970’te kuramında yeni bir düzenleme yaparak gelişim düzeylerini üç, evreleri de azaltarak beş gelişim düzeylerini üç, evreleri de azaltarak beş

olarak belirlemiştir. Kohlberg ‘e göre bu evreye olarak belirlemiştir. Kohlberg ‘e göre bu evreye ulaşmış kişi,evrensel ahlaki prensipleri kendine ulaşmış kişi,evrensel ahlaki prensipleri kendine rehber edinmiştir. Yazılmış kural ve yasalardan rehber edinmiştir. Yazılmış kural ve yasalardan bağımsızdır. Bunun anlamı “birey hali hazırdaki bağımsızdır. Bunun anlamı “birey hali hazırdaki

tüm yasalara karşıdır” demek değildir. Aksine tüm yasalara karşıdır” demek değildir. Aksine

kanunlar evrensel prensiplere uygun olduğu için kanunlar evrensel prensiplere uygun olduğu için

desteklenir.

(29)



Kanunların bu prensiplerle çelişmesi halinde bu Kanunların bu prensiplerle çelişmesi halinde bu prensiplerin korunması gerekmektedir. Çünkü prensiplerin korunması gerekmektedir. Çünkü

prensipler insan haklarına, insan onuruna saygılı prensipler insan haklarına, insan onuruna saygılı davranmayı gerektirir. Evrensel ahlaki prensipler davranmayı gerektirir. Evrensel ahlaki prensipler

sadece bir grubun geliştirdiği ya da düzenlediği sadece bir grubun geliştirdiği ya da düzenlediği

prensipler değildir. Tüm insanların eşitliğini temel prensipler değildir. Tüm insanların eşitliğini temel

felsefe olarak benimseyen yaşama haklarını, felsefe olarak benimseyen yaşama haklarını,

eğitim görme hakkı, özgür tercihte eğitim görme hakkı, özgür tercihte

bulunma,düşünme ve açıklama hakkından kimse bulunma,düşünme ve açıklama hakkından kimse

yoksun bırakılmamalıdır.

(30)

 Halihazırdaki yasalar bu prensiplerle çeliştiği Halihazırdaki yasalar bu prensiplerle çeliştiği zaman birey kendi vicdanına uygun

zaman birey kendi vicdanına uygun davranışta bulunur. Dolayısıyla kendi davranışta bulunur. Dolayısıyla kendi

ilkelerine aykırı durumlarda yasalara karşı ilkelerine aykırı durumlarda yasalara karşı

çıkmaktan kaçınmaz.

(31)

 Evet- <Bu durum Heinz’ı çalmakla karısını ölüme Evet- <Bu durum Heinz’ı çalmakla karısını ölüme

terketmek arasında bir tercihe zorlamaktadır. Bir tercih terketmek arasında bir tercihe zorlamaktadır. Bir tercih

yapılması zorunlu olduğu zaman çalmak ahlaken doğrudur.

İnsan hayatını koruma ve ona saygı gösterme ilkesine İnsan hayatını koruma ve ona saygı gösterme ilkesine

dayanarak hareket etmesi gerekir.>

Hayır- < Heinz, karısı kadar ilaca ihtiyaç duyan başka Hayır- < Heinz, karısı kadar ilaca ihtiyaç duyan başka

insanlarda olup olmadığı konusunda bir karar verme insanlarda olup olmadığı konusunda bir karar verme

durumundadır. Heinz karısına karşı duyduğu kendi durumundadır. Heinz karısına karşı duyduğu kendi

hislerine göre değil, söz konusu olabilecek bütün insanların hislerine göre değil, söz konusu olabilecek bütün insanların

hayatının değerini göz önüne alarak hareket etmelidir>.