ÜNİTE BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ İÇİNDEKİLER HEDEFLER BİLİŞİM SİSTEMLERİ VE TEKNOLOJİLERİ

(1)

İÇİ NDEKİ LE R • Temel Kavramlar

• Tanımlar

• Bilişim Sisteminin Temel İşleyişi

• Tarihçe

• Bilimsel Yaklaşımlar

• Bilişim Teknolojilerinin Bugünkü Görünümü: Yönetim Bilişim Sistemleri

HEDE FL ER • Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Enformasyonun temel kavramlarını tanıyacaksınız,

• Bilgisayar tabanlı bilişim sistemlerinin tarihçesiyle ilgili genel bilgi sahibi olacaksınız,

• Bilişim sistemlerinin işleyişine katkı veren bilimsel yaklaşımları göreceksiniz ,

• Yönetim bilişim sistemlerini tanıyacaksınız.

ÜNİTE

3

BİLİŞİM SİSTEMLERİ VE TEKNOLOJİLERİ

BİLİŞİM

TEKNOLOJİLERİ

(2)

Bilişim Sistemleri ve Teknolojileri

Enformasyon ve bilgi eş anlamlı değildir.

İşlenmiş veri enformasyona, işlenmiş enformasyon

ise bilgiye karşılık gelmektedir.

GİRİŞ

Bilişim sistemi temelde, organize edilmiş bazı yöntemler kullanarak enformasyon ile yapılan tüm çalışmaları kapsar. Dolayısıyla ister insan eliyle yapılsın isterse elektronik araçlar olan bilgisayarlar ile yapılsın tümünde enformasyon üzerinde depolama, işleme, düzenleme gibi işler yapılmaktadır.

Bilgisayar tabanlı gelişmiş bilişim sistemlerinde ise aynı işlerin daha hızlı, karmaşık ve sistematik biçimde gerçekleştirilmesi söz konusudur.

TEMEL KAVRAMLAR

Bilişim sisteminde kullanılan ‘enformasyon’ (haber/malumat) sözcüğü enformasyonun farklı biçimlerini içine alan bir anlamda kullanılmaktadır. Tablo 1’de enformasyonun yaygın biçimlerinin tanımlarına ve örneklerine yer

verilmektedir. Tablo 3.1.’de bir yönüyle enformasyonun evrimi gösterilmektedir.

Tablo 3.1. Enformasyonun Biçimleri, Tanımı ve Örnekler

Biçim Tanım Örnek

Karakter Tek başına ya da bir kombinasyon içinde veriyi temsil etmek için kullanılan bir harf, sayı ya da sembol

T e F 74 * @

Veri Durumları, birimleri ya da olguları temsil etmek için belirlenmiş karakterler

34

Enformasyon İnsanlar tarafından işleme sonrası veriye kazandırılan anlam

%34 katılım oranı

Bilgi Açıklamalar ve ilişkiler biçimine dönüştürülmüş enformasyon

Açıklama: Boşanmış bir kimsenin çocukları olabilir.

İlişkiler: Geçmişte şiddet görmüş olmak madde bağımlılığı riskini artırır.

Kavram Bilgi ve deneyim temeli üstünde biçimlenmiş genel düşünce

Çocuk istismarı, yoksulluk, psikososyal müdahâle

(3)

Enformasyonun farklı türleri hiyerarşik bir sıralamayla gruplandırılmaktadır.

Tablo 2’de örnekleriyle bu türlere yer verilmiştir. Sırlama veri elementi ile başlamakta büyüyerek kayıta, dosyaya ve sonunda bir veri tabanına dönüşmektedir.

Tablo 2:Enformasyon Gruplarının Hiyerarşisi Veri tabanı: Dosyalar içindeki kayıtlardan oluşan veri /

enformasyon koleksiyonu. Verinin depolandığı ve yönetildiği, dağınıklığın ortadan kaldırıldığı, kolay erişim ve işlemenin yapıldığı alan. Örneğin; bir sosyal hizmet kuruluşunun mali, personelle ilgili ve müracaatçı dosyalarının yer aldığı yer.

Dosya: Bir bütün olarak görülen benzer biçimde gruplandırılmış kayıtlar. Örneğin; Bir müracaatçının dosyası

Kayıt: Birbiriyle ilişkili veri seti. Örneğin; Bir müracaatçının kaydı Veri elementi veya alanı: Sahip olunan enformasyonun bir parçasına verilen etiket. Örneğin; Aile Danışma merkezinden hizmet alan bir müracaatçının adı, yaşı, ya da doğum tarihi

Bilişim sisteminde kullanılan ‘sistem’ sözcüğü organize edilmiş ve bütünleşmiş süreçleri ifade eder. Enformasyon ile çalışarak belirli bir hedefe ulaşmak amaçlanmaktadır. Bu süreçler, enformasyonun temin edilmesini, depolanmasını, tekrar erişimini, işlenmesini, aktarılmasını ve sunulmasını içermektedir. Enformasyonun hedefi kullanıcıları tarafından belirlenir. Bu aynı zamanda insanların enformasyon sisteminin önemli bir unsuru olduğunu göstermektedir. Girdiler ve çıktılar da diğer önemli unsurlardır.

Enformasyonun kullanıcının istek ve özelliklerine göre işlenmesi bir bilişim sisteminin ana sürecidir. Enformasyon işleme denilen süreç, bir değerin diğerinden daha büyük ya da önemli olduğunu belirlemek gibi mantıksal süreçleri ve toplama ve çıkartma gibi matematiksel süreçleri içermektedir.

TANIMLAR

İngilizce karşılığı ‘information technologies’ olan ‘bilişim teknolojieri’ terimi Türkiye’de bazı yazarlar tarafından ‘bilgi teknolojieri’ olarak kullanılmaktadır.

İngilizce’deki information (enformasyon – haber - malumat) ve knowledge (bilgi)

(4)

Bilişim teknolojileri, verilerin kaydedilmesi,

saklanması, belirli bir işlem sürecinden geçirmek suretiyle yeni

bilgiler üretilmesi, üretilen bu bilgilere erişilmesi, bilgilerin

saklanması ve aktarılması gibi işlemlerin etkili ve verimli yapılmasına

olanak sağlayan teknolojileri tanımlamada kullanılan

bir kavramdır.

kazanmış veri olarak tanımlanmakta ve Türkçe karşılık olarak bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin bütünleşmesi ile hızla gelişme gösteren ‘bilişim’ sözcüğü birçokları tarafından tercih edilmektedir.

Genel bir tanımla bilişim sistemi, enformasyon biriktirme, işleme, tekrar erişme, paylaşma ve raporlaştırma için insanlar, prosedürler ve araç-gereçlerden oluşan bir sistemdir.

Teknik bir tanımla bilişim sistemi, bir örgütte karar verme ve denetim işlevini desteklemek için enformasyonu biriktirme, işleme, depolama ve dağıtma süreçlerini yerine getiren birbiriyle ilişkili unsurlar setidir. Karar verme, koordinasyon ve denetim işlevlerini desteklemenin yanı sıra bilişim sistemi, örgütün yöneticilerinin ve çalışanlarının sorunları ayrıntılı analiz etmelerine ve karmaşık konuları

görselleştirmelerine yardımcı olur.

Bir başka tanımla bilişim sistemi, hangi verilerin toplanacağını ve bunun nasıl yapılacağını belirleyen kurallar dizisidir. Burada bilişim sistemi, belirli hedefleri karşılamak üzere, verileri karar verici kişi ya da kişiler için anlamlı bilgilere çeviren insan gücü, programlar ve yönetsel süreçlerden oluşan bir bütün olarak

görülmektedir.

Bilişim teknolojileri, kullanıcının zihinsel yeteneklerini geliştirme ya da bu yeteneklerin yerine geçebilme yönlerinden yarar sağlamaktadır. Genel olarak bilişim teknolojileri bir örgütte, denetim sürecinde esneklik sağlamada, iş birliği ve eş güdümün gerçekleştirilmesinde önemli katkılar sunar. Bu teknolojiler temelde, bilgiyi toplama, saklama, işleme ve elektronik olarak dağıtma işlevlerini yerine getirmektedir.

BİLİŞİM SİSTEMİNİN TEMEL İŞLEYİŞİ

Bir bilişim sisteminde üç temel işlem, sosyal hizmet örgütlerinin karar verme, uygulamalarını denetleme, sorunlarını analiz etme ve yeni hizmet üretme

gereksinimlerini karşılayan enformasyonun üretilmesini sağlar.

Bu işlemler, girdi, işleme ve çıktıdır.

Girdi örgütün içinden veya dışından ham verinin alınmasını ya da biriktirilmesini sağlar.

İşleme bu ham veriyi daha anlamlı bir biçime dönüştürür.

Çıktı ise işlenmiş enformasyonu, kullanacak insanlara aktarır.

Bilişim sistemleri ayrıca geri bildirim olarak ifade edebileceğimiz bir dördüncü işlem daha gerektirir. Geri bildirim, çıktıların örgütün çalışanları

(5)

tarafından çeşitli yönleriyle değerlendirilip yeni girdiler oluşturmasına yardımcı olur. Bir yönüyle geri bildirim, sistemin eleştirisinin yapılmasını sağlar ve hataların düzeltilmesine olanak tanır.

TARİHÇE

Bilişim teknolojileri, içinde yaşadığımız küresel, politik ve ekonomik dünya düzeninin nedenleri arasındadır. Bilgisayar teknolojilerinin temel özelliği maliyetin hızla azalmasına karşın kapasitenin hızla artış göstermesidir. Bu bilişim

teknolojisinin temel özelliklerini tanımlamaktadır.

Bilişim teknolojilerinin 50 yıldan biraz fazla geriye giden tarihsel gelişimini, dört aşamada okumak olanaklıdır.

Örn e k

•Bilgisayar teknolojilerinin temel özelliği maliyetin hızla azalmasına karşın kapasitenin ve hızın hızla artış göstermesidir. Bu bilişim teknolojisinin temel özelliklerini tanımlamaktadır. İlk

bilgisayarlardan biri olan ve İkinci Dünya Savaşı sonrasında ABD’de yapılan ENIAC 1946’da tamamlandığında 400.000 $ maliyetinde, 3 odalı bir ev büyüklüğünde, 30 ton ağırlığında ve saniyede 300 işlem hızındaydı. 2000’li yıllara gelindiğinde çanta büyüklüğünde bir bilgisayar maliyeti itibariyle 1000 $ civarında, 1- 2 kilo ağırlığında ve saniyedeki işlem hızı 100 milyonun

üzerindedir

(6)

1960’larda üretilen ilk bilgisayarların en önemli işlevi, yığın verileri mekanik yollarla

işlemedir.

Mekanik Yönetmelerle Veri İşleme Dönemi

1940’ların sonu ve 1950’lerin başında, ilk bilgisayarlar geliştirilmeye başlandı. Bu bilgisayarların oldukça sınırlı oranda, ticari alanda kullanılmaya başlanması 1950’lerin sonlarına rastlar. Geliştirilen ilk büyük, pahalı ve yavaş bilgisayarlar belirli teknik alanlarda veri işleme amaçlı kullanılmıştır. Bu dönem bilgisayarlar açısından mekanik yollarla “veri işleme” dönemi olarak

adlandırılabilir. Aynı dönemde İlk programlama dili makine dilinde yazılmaya başlandı ve bu programda bilgiler bellekte saklanıyordu. Bu dönemin temel özellikleri şunlardır:

 İşlemci olarak çok büyük vakum tüpleri kullanılırdı

 Enerji gereksinimi çoktu

 Bilgisayarlar bulunduğu ortama çok fazla ısı yayarlardı

 Veri programlarını ana belleklerinde tutarlardı

 Depolama aracı olarak manyetik teyp kullanılırdı

 Programlar yoğun detay gerektiren makine dilinde yazılırdı.

DEC PDP-12 (1969)

(7)

Veri Saklama ve Kullanma Dönemi

1960’larda örgütlerin orta kademe yönetiminin yetki ve sorumlulukları bilgisayar yoluyla yapılmaya başlanmıştır. Transistörlü bilgisayarlar bu dönemde kullanılmaya başlandı ve vakum tüplerinin yerini transistörler aldı. Beraberinde bilgisayarlar hız kazandı ve daha az elektrik tüketmeye başladı. Makine dili olarak

‘assembly’ kullanılmaktaydı. Bu dönemin temel özellikleri şunlardır:

 Önce işlemci olarak geliştirilmiş ve küçültülmüş vakum tüpleri, daha sonra entegre devreler kullanılmaya başlandı.

 Maliyet hızla azalırken veri güvenliği artış gösterdi.

 Enerji gereksinimi azaldı.

 Bilgisayarın bulunduğu ortama yayılan ısı azaldı.

 Manyetik diskler kullanılmaya başlandı.Bu sayede program ve veriler ihtiyaç duyulduğu sürece saklanabiliyordu.

IBM 7090 (1970)

(8)

Mikro işlemcilerin keşfi Bilgisayar tabanlı bilişim sistemlerinin gelişiminde hayati bir

role sahiptir.

Mikro işlemciler ve Karar Destek Sistemleri Dönemi

1970’ler ve 1980’lerde oldukça esnek yapıda “kullanıcı dostu” olarak adlandırılan, hızlı veri işleme ve bilgi sağlama olanağı sunan

‘Karar Destek Sistemleri’, örgütlerin politika, tepe yönetim, müracaatçılara yönelik mesleki müdahâle düzeylerinde karar verme işlevini desteklemek üzere

kullanılmaya başlanmıştır.

Kuşkusuz bu ilerlemeler bilgisayarların gelişimine paralel olarak gerçekleşti.

Mikro işlemcili bilgisayarlar geliştirildi. Sistemde işlem ve kontrol birimlerinin tümünün bir arada bulunduğu çipler (yonga) kullanılmaya başlandı. Bu dönemin temel özellikleri şunlardır:

 Mikro işlemciler geliştirildi ve bilgisayarların işlem hızında büyük artış sağlandı.

 Daha fazla bilgi ve program saklayabilen diskler tasarlandı.

 Ağ sistemleri oluşturulup bilgisayarlar arasında haberleşme sağlandı.

 Bilgisayarlar fiziksel olarak küçülerek kullanışlı ve taşınabilir hâle geldi

Yapay Zekâ Teknolojileri ve İnternet Dönemi

1990’lar ve sonrasında, veri işleme ve çözümlemede “Yapay Zekâ”

teknolojileri gelişmeye başlamıştır. Özellikle bilgisayar ve iletişim teknolojisinin bütünleşmesiyle birlikte “İnternet”in ortaya çıkışı ve şaşırtıcı hızda gelişimi ile bilgisayarlar aritmetik hesaplama ve çözümleme yapan aygıtlar olmanın ötesine

IBM Kişisel Bilgisayar

(9)

Bilgisayar teknolojisinde yeni bir araştırma konusu olan

yapay zekâ "kendi kendini denetleyebilen, daha akıllı ve insanlarla uyumla olabilen zeki

makineler yapmak"

şeklinde tanımlanmaktadır.

Bu dönemin bir özelliği de “mekanik” bilgi işleme aygıtlarının yerini “elektronik”

aygıtlara bırakmasıyla elektronik bilişim

sistemlerinin yaygınlaşmasıdır.

geçmiş, oldukça karmaşık düzeyde bilgi paylaşımına olanak sağlanmıştır. Zira günümüzde bilişim sistemlerinin en önemli hedefi yapay zekâ teknolojilerini geliştirebilmektir.

Bu dönemin temel hedefleri şunlar olmuştur:

 Toplumsal alanda ve istihdam piyasasında üretkenliği arttırmak.

 Kalkınmada ve gelişmede, uluslararası çabalara katkı vermek.

 Enerji ve kaynak tasarrufuna özen göstermek.

Gerek küresel düzeyde İnternet yoluyla gerekse örgütsel düzeyde “Intranet”

(yerel ağlar) aracılığıyla bilgisayarların işlevi büyük ölçüde, çok geniş kapsamlı bilgilerin (yazılı, görsel ve işitsel) işlenmesi ve taşınması olmuştur.

Sosyal hizmet örgütlerinin bilişim sistemleriyle tanışması da oldukça geç sayılabilecek bir biçimde 1980’lerin ikinci yarısından itibaren gerçekleşir. Bu tanışmada öncülük ABD’de olmuştur. Bu dönemden itibaren bilgisayar tabanlı bilişim sistemlerine ağırlıklı olarak müracaatçı kayıtlarının tutulması ve

düzenlenmesi amacıyla başvurulmuştur. Bununla birlikte, hizmetin yönetiminde çevresel kaynakların ve müracaatçı sistemlerinin ayrıntılı niteliklerinin veri işleme ve karar verme süreçlerine dâhil edilmesinde ve örgütsel yapının işleyişinde bilişim teknolojilerinden yararlanılmaya başlanır. Sosyal hizmet örgütlerinin bilişim teknolojilerinden yararlandığı yapı ‘yönetim bilişim sistemleri’ genel çerçevesi içinde ele alınmaktadır.

Örnek

•Azalan maliyetlere karşın, sürekli artan hızda iletişim ve kapasite olanaklarıyla bugün dünyanın her yanında çok sayıda insan araştırma, haberleşme ve alışveriş için interneti kullanmaktadır. İlginç olan nokta bundan 15 yıl öncesine kadar internetin adının dahi birçokları

tarafından duyulmamış olmasıdır. İnternetin benimsenme hızı, daha önceki bütün teknolojilerin hızını adeta katlayarak aşmıştır. Radyo bulunuşundan 38 yıl sonra 50 milyon kişi tarafından kullanılmış, Televizyonun 50 milyon sayısına ulaşması 13 yıl almıştır. İlk PC bilgisayar piyasaya sunulduktan 16 yıl sonra 50 milyon kişi tarafından kullanılmıştır. İnternet ise genel kullanıma açıldıktan yalnızca dört yıl sonra 50 milyon çizgisini aşmıştır. 1994 yılında çoğunluğu ABD’de olmak üzere üç milyon kişi internet kullanırken, internet

kullanıcılarının sayısı 1996 yılında 40 milyona, 1998’de 100 milyona, 2002 yılı sonunda 600 milyona ulaşmıştır ve bugün bir milyarı aşmıştır.

(10)

BİLİMSEL YAKLAŞIMLAR

Bilişim sistemleri çok disiplinli bir alandır. Örneğin bilgisayar bilimleri gibi tek bir bilim dalının egemenliği söz konusu değildir. Geliştirilmesine ve işleyişine birçok bilim dalı özgün katkılar yapmaktadır. Ayrıca bu bilim dalları yalnızca teknik ve mühendislikle ilgili dallarla sınırlı değildir. Bilişim sistemleri alanını teknik ve davranışsal olmak üzere iki yaklaşım grubu oluşturmaktadır. İki gruptan yararlanan bilişim sistemleri sosyoteknik sistemlerdir. Makinelerden, aygıtlardan yani katı bir fiziksel teknolojiden oluştuğu için sağlıklı işleyişi için önemli bir sosyal, örgütsel ve zihinsel yatırım gerektirir. Temelde, teknik ve davranışsal olmak üzere iki yaklaşım grubundan söz edilebilir. İki yaklaşım grubundan beslenerek gelişen ve güncel olarak tercih edilen yapı ise sosyoteknik sistemlerdir.

Teknik Yaklaşım

Bilişim sistemlerinde teknik yaklaşım matematik temelli normatif modelleri ve sistemin işleyişini sağlayan fiziksel teknolojiyi kapsar. Teknik yaklaşıma katkı veren bilim dalları, bilgisayar bilimi, yönetim ve yöneylem araştırmasıdır. Bilgisayar bilimi, hesaplama yöntemleri, verimli veri depolama ve erişim yöntemleriyle ilgilidir. Yönetim bilimi, karar verme ve yönetim uygulamalarının geliştirilmesine odaklanır. Yöneylem araştırması ise örgütün ulaşım, demirbaş denetimi ve alım- satım gibi işlemlerinin düzenlenmesiyle ilgilenir.

Davranışsal Yaklaşım

Bilişim sistemleri alanının önemli bir kısmı bilişim sistemlerinin geliştirilmesi ve uzun vadeli işleyişinin sağlanmasında ortaya çıkan davranışsal konularla ilgilenir. Sosyoloji, bilişim sistemlerinin bireyleri, grupları ve örgütleri nasıl etkilediğini inceler. Ayrıca grupların ve örgütlerin bilişim sistemlerinin gelişimine yaptığı etkiyi de analiz eder. Psikoloji disiplini, enformasyonun örgüt çalışanları tarafından nasıl algılandığını ve kullanıldığını inceler. Ekonomi ise, örgütün kendi içinde ve bulunduğu pazar ortamında mali yapılarına bilişim sistemlerinin yaptığı etkileri çalışmaktadır.

Sosyoteknik Sistemler

1970’li yıllarda ‘yönetim bilişim sistemleri’ adıyla yeni bir alan ortaya çıktı.

Yönetim bilişim sistemleri örgütlerin yöneticilerinin bilgisayar tabanlı bilişim sistemleri kullanmasına odaklandı. Yönetim bilişim sistemi bilgisayara biliminin, yönetim biliminin ve yöneylem araştırmasının pratik olarak sistem ve uygulama

(11)

Sosyal hizmet örgütlerinde, zamanında elde edilen bilgi insan kaynağından sonraki en önemli ikinci

kaynaktır.

geliştirme bilgilerinden yararlandı. Paralel olarak, sosyoloji, psikoloji ve ekonomi tarafından ortaya konulan davranışsal konuları da dikkate aldı.

Bilişim sistemleriyle ilgili her konunun hem teknik hem de davranışsal boyutlar içerdiği varsayımı sosyoteknik sistemlerde temeldir. Ortaya çıkan her sorunun çözümünde bütün disiplinlerin özgün katkılarının göz önünde

bulundurulması gerekmektedir.

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN BUGÜNKÜ GÖRÜNÜMÜ:

YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİ

Yönetim bilişim sistemi kavramsal olarak, ‘bilişim sistemi’, ‘bilgi sistemi’ ya da ‘bilgisayar tabanlı bilişim sistemi’ kavramlarıyla sıklıkla aynı anlamda kullanılır.

Tanımlar kısmında vurguladığımız gibi, temelde, örgütte karar vermek için gereksinim duyulan enformasyon desteğini sağlayan bir sistemdir.

Yöneticilerin daha etkin ve verimli karar vermelerine yardımcı olmak üzere geliştirilmiş sistemlerdir. Toplumda bu sistemlerin sadece endüstriyel kurumlarda kullanılabileceği şeklinde yanlış bir yargı vardır. Yönetici olan, karar vermek için bilginin gerekli olduğu her kurumda bu sistemlere ihtiyaç vardır. Sosyal refah hizmetleri, adalet, maliye, nüfus, hükümet ve mahalli idareler, endüstriyel

kurumlar, hastane, postane vb. gibi birçok alanda etkin bir yönetim oluşturmak iyi tasarlanmış yönetim bilişim sistemleri ile oldukça kolay olmaktadır.

Bilişim sistemlerini sadece otomatik bilgi yönetimi olarak görüp elektronik belge yönetimi olarak algılayanlar da vardır. Gerçekte bu bilişim sistemlerinin temelde doğuş nedeni olarak görülebilir. Bugün bu sistemler belge yönetiminden daha çok oldukça önemli yönetim fonksiyonlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmaktadırlar.

Yönetim bilişim sistemi örgütlerde karar verme, koordinasyon, kontrol, analiz ve görselleştirmeyi desteklemek için verinin ve enformasyonun toplanmasında, işlenmesinde, biriktirilmesinde ve dağıtılmasında ilişkili birimlerin birlikte çalışmasıdır.

Yönetim bilişim sistemleri veri işleme başlangıç noktasından operasyonel, yönetsel ve stratejik düzeyler için gerekli tüm enformasyonu sağlamaktadır.

Bir yönetim bilişim sistemi, tanım kısmında belirtildiği gibi, donanım, yazılım, veri tabanı, prosedürler ve personelden oluşan bir sistem olarak görülür. Sistemin parçası olan her unsur en az diğer; kadar eşit önemdedir.

(12)

Donanım (ayrıca bkz. Ünite 4) kapsamında, farklı biçimlerdeki bilgisayarlar, onları oluşturan, merkezi işlem birimleri, hafıza-depolama üniteleri, girdi ve çıktı aygıtları yer alır.

Yazılımı (ayrıca bkz. Ünite 5) oluşturan unsurlar çok çeşitli ana sistem yazılımları ve orta veya küçük boyuttaki uygulama yazılımlarıdır. Yazılım donanım üzerinde kontrol sağlayan beyin işlevini görmektedir.

Veri tabanı, özellikle uygulama yazılımları tarafından kullanılan veri ve enformasyon alanlarıdır. Yönetim bilişim sisteminin prosedürlerini kullanıcı

rehberleri ve yönergeleri gibi yazılı düzenlemeler oluşturur. Sistemin kullanıcılarına yol ve yordam gösterme işlevi görür.

Teknoloji ne kadar ilerlese de sistemin vazgeçilmez unsuru olarak kalacak son bileşen ise elbette insanlardan oluşan personeldir. Hem teknik kadro hem de sistemi profesyonelce kullanan sosyal hizmet uzmanları ve diğer kişilerden kurulu bir yapıdır. Bilgisayarların erken dönemlerinde, bilişim sistemleri ile doğrudan ilgilenen kişiler programcılar, tasarım analistleriydi ve çok az sistemde sosyal hizmet uzmanı gibi, teknik elemanlar dışındaki kullanıcılar yer alıyordu.

Günümüzde, örgütlerde hemen hemen herkes bilişim sistemlerine dâhil edilmektedir.

Sosyal hizmet örgütleri açısından, yönetim bilişim sistemleri iki temel işleve sahiptir:

 Örgütün işleyişini ve mesleki uygulamalarını destekleme,

 Yöneticilerin ve alan çalışanlarının karar vermelerini destekleme.

(13)

Bilişim sistemlerinin gelişimi, bilgisayarların

tarihçesine paralellik gösterir. Bilgisayarlar

geliştikçe bilişim sistemleri de daha karmaşık hâle gelmiştir.

İki temel işlevin içeriğine bakıldığında birçok rolün etkili biçimde bilişim sistemleri tarafından yerine getirildiği görülebilir. Bu roller şöyle sıralanabilir:

 Yüksek hızda ve yüksek birimde sayısal hesaplamalar yapma.

 Örgüt içinde ve örgütler arasında hızlı iletişimi ve işbirliğini sağlama.

 Büyük miktarda enformasyon yığınlarına erişimi kolaylaştırma.

 Büyük miktarda enformasyon yığınlarını analiz etmeyi kolaylaştırma.

 Örgüt çalışanlarının etkililik ve verimliliğini artırma.

 Örgütün hizmet kalitesini artırma.

 Yeni hizmet modelleri geliştirilmesini kolaylaştırma.

 Zamanın etkili kullanımını artırma.

Bilişim sistemleri temel olarak bilginin yönlendirilmesi ve yönetilmesine yönelik olarak geliştirilmektedir. Tarihsel seyri içerisinde değişik şekillerde bilişim sistemleri kendisini göstermiştir. Bilgi ve teknolojinin gelişmesi hep bu sistemlerde yeni yaklaşımlara ve yeni sistemlerin doğmasına neden olmuştur. Bu gelişme süreci devam etmekte ve her geçen gün bilişim sistemlerin yenilikler ile donatılmaktadır.

Bilgi ve bilginin yönetilmesi kavramı 1950’li yıllardan beri düşünülmektedir.

Önceleri daha çok veri yönetimine, yani verinin işlenmesi, transfer edilmesi, saklanması ve korunmasına yönelik sistemler geliştirilmiş daha sonraları bilginin önemi ve üretilen mal ve hizmetlerdeki karmaşıklık artıkça bilişim sistemlerin yönü

Örnek

•Örgütlerde bilişim teknolojilerinin rolünü vücuttaki kalbe benzetebiliriz. Enformasyon kan, bilişim sistemi ise kalptir. Kalp vücutta, beyin dâhil vücudun bütün ögelerine temiz kan sağlama rolünü yerine getirir. Kalp ihtiyaç duyulduğunda daha hızlı ve daha fazla kan sağlar. Gelen kirli kanı düzenler, kontrol eder ve gitmesi gereken yere olması gereken miktarda gönderir. Normal ve kriz anındaki insan vücudu için kan sağlama gereksinimlerini yerine getirir.

Örgütlerde bilişim teknolojileri de tam olarak aynı rolü oynar. Sistem çeşitli kaynaklardan toplanmış uygun veriyi veya enformasyonu, işleyerek tüm gereksinim duyulan yerlere iletir. Sistemden bireylerin, grupların ve yönetim işlevini yürüten yöneticilerin ve üst yönetimin her türlü bilgi gereksinimlerini gidermesi beklenmektedir.

(14)

Veri işleme sistemlerinin kullanımıyla işlem yükü

ve hacmi yoğun olan işlemlerin bilgisayarlaştırılması ve kırtasiyenin azaltılması

sağlanır.

olmaktan çıkmış bilginin yönetilmesi sorun olmaktadır. Genel olarak bakıldığında bilişim sistemlerinin gelişimi şu adımlarda olmuştur.

 Veri işleme sistemleri

 Ofis otomasyon sistemleri

 Mekanik olarak karar verebilen sistemler

 Karar destek sistemleri

 Yapay zekâ sistemleri

Bu sistemler hâlen birçok örgütte farklı yapılarda işleyişini sürdürmektedir.

Sistemleri birinin bitip diğerinin başladığı evrimleşme aşamaları gibi okumamak gerekir. Bununla birlikte sonraki bir sistem kuşkusuz bir öncekinin daha gelişmişi olmaktadır. Aşağıda tarihsel süreçte gelişen sistemlere yer verilmektedir.

Veri İşleme Sistemleri

Örgütlere giren çeşitli verilerin işlenmesi odaklı sistemler bu kapsamdadır.

Verilerin saklanması ve bunlardan yararlanarak bilgi üretilmesinde sorumlu sistemlerdir.

Bu sistem ilk kez bilgisayar tabanlı kullanılan sistemdir. Daha çok örgütün alan çalışanlarını destekleme işlevi görülmektedir. Bu düzeydeki çalışanlar örgütün günlük rutin işlemlerini gerçekleştirirler ve veri işleme sistemi verilerin işlenmesi ve saklanmasına yardımcı olur.

Örgütlerde veri işleme sistemleri, örgütün çalışanları olan kullanıcılar için bilgi üretilmesini sağlar. Bunlar, müracaatçı değerlendirme raporları, Uygulama

(15)

Veri işleme sistemleri 1950'li yıllardan beri

kullanılmaktadır.

raporları, maaş makbuzları, vergi formları, finansal raporlar gibi birçok yığın veriyi içermektedir. İşlemleri tümü veri yükü ve hacmi çok yüksek olan ve tekrarlı işlemlerdir. Sistem sürekli beslenerek veri – enformasyon veri tabanı genişlemeyi sürdürür.

Sonuçta veri işleme sistemlerinin amaçlarını şu üç maddede açıklayabiliriz:

 Örgütün çalışma konularıyla ilgili verilerin toplanması ve depolanması sağlanır.

 Örgütsel çalışmaların denetimi için gerekli enformasyon sağlanır.

 Örgütün orta ve üst kademe yönetiminin kullandığı bilişim sistemlerinde gereksinim duyulan veri tabanı oluşturulur.

Veri işleme sistemleri temelde şu özellikleri standart olarak taşımaktadır:

 Örgütün günlük / rutin faaliyetlerinin hızlandırılması

 Örgütün eylemsel düzeyinin veriyle desteklenmesi (alanda çalışan sosyal hizmet uzmanlarının mesleki uygulamaları)

 Daha yüksek yönetimsel kararlar için enformasyon üretilmesi

 Kapsamlı girdi ve çıktı birimlerine sahip olunması

Veri işleme sistemleri, genel olarak günlük rutin işlerin yapılabilmesi için veri hareketlerini sağlar, kayıt altında tutar ve kontrol edilmesine olanak verirler.

Otellerdeki rezervasyon işlemleri, bordro programları, bankalardaki müşteri sistemleri bunlara örnek olarak verilebilir.

Bu sistemler bir kurumda kuralları belirli, yapısal olarak izlenebilir,

tanımlanabilir, kabul görmüş, modellenebilir süreçlerin çalıştırılmasında ve bu tür sorunların çözülmesinde kullanılırlar. Bu tür işlemleri yapmak için özel bir uzmanlık gerekmeyebilir. Herşey kâğıt üzerinde tanımlanmış demektir. Yapılan iş sadece bilgi ve verilerin otomatik olarak kullanılmasını sağlamaktır. Etkin bir bilişim sistemi oluşturmak için bu altyapının sağlıklı bir şekilde oluşturulması zorunludur. Bunun için örgütün gereksinimlerine göre çevreden gelen veriler sisteme alınır ve bu girdiler ilgili süreçler tarafından yorumlandıktan sonra çevreden gelen girdilere bir cevap oluşturulur. Bir müracaatçının banka hesabına otomatik olarak her ay bir sosyal yardımın yatırılması gibi bir örnek olay açıklamak için verilebilir.

Bugün teknolojik olarak artık verilerin bir noktadan diğerine mesafeden bağımsız olarak taşınması ve işlenmesi hiç problem değildir. İnternet bunun en güzel örneğidir. Yerel ağlar ile kurum bünyesinde geniş alan ağları ile coğrafi olarak uzak mesafelerde veri hareketleri izlenebilmektedir. Gelişmiş bilgisayarlar, onların işlem ve hafıza güçleri sayesinde bu işlerin çok kısa sürede gerçekleştirilmesini

(16)

Ofis otomasyonu, örgütün bilgi işleme işlevine bilgisayar ve iletişim teknolojisi

ürünlerinin eklenmesiyle oluşur.

Gelecekte bugünkü ofisler yerini sanal ofislere bırakacaktır.

Fiziki bir yapı olarak ofis olmayacak fakat ofis

işlemleri eksiksiz ve daha verimli yürüyecektir.

Ofis Otomasyon Sistemleri

Ofis otomasyon sistemleri örgüt çalışanları ve örgütler arasında elektronik yazılı ve sözlü haberleşmenin, belge paylaşımının sağlanmasını sağlayan bilgisayar tabanlı bilişim sistemleridir.

 Kelime işlemciler, belgelerin elektronik yazılmasını hızlı gerçekleştirir.

 Elektronik posta, mesajların elektronik ortamda iletilmesini sağlar.

 Ses postası, mesajların elektronik ortamda iletilmesini sağlar.

 Faks, belgelerin elektronik biçimde iletilmesini sağlar.

 Telekonferans, farklı coğrafi bölgelerdeki kişiler arasında eş zamanlı ve toplu görüşme olanağı sağlar.

Çalışma sistematiği ve zaman yönetimi açısından büyük avantajlar

sağlamaktadır. Özellikle, ‘işi doğru yapmak’ olarak özetlenen örgütsel verimliliğin artışına olanak sağlamaktadır.

Bilgi toplumunun bugün etkin olarak kullanılan bilişim sistemlerinden birisi de ofis otomasyon sistemleridir. Bu sistemler bir kurumda operasyonel düzeyde ofis işlerinde kullanılırlar. Bilgi toplumunda kağıtsız ofislerden bahsedilmektedir. Bu sistemlerin amacı çalışanlara fazla kırtasiye yükü yüklemeden ofis işlemlerini bilgisayarlaştırmaktır. Kelime işlem programları, elektronik posta, ve zamanlama (randevu) sistemleri gibi işlemlerin otomatik olarak gerçekleştiriliyor olması bu sistemlere örnek olarak verilebilir. Basit sistemlerden LOTUS NOTES gibi sofistike sistemlere değişik şekillerde bu sistemlerin gelişmesini görmek olanaklıdır.

Gerçek bilgi toplumlarında kâğıt harekatı olmamakta her işlem elektronik ortamda yapılmaktadır. Mesela, bir malzeme isteği elektronik ortamda yapılmakta ve istenen malzeme alıcı ile görüşülmeden gelmektedir. İzin istekleri elektronik ortamda yapılmakta ve yöneticiyi görmeden izin talebi iletilmekte ve cevabı yine elektronik olarak gelmektedir. Dijital doküman ve dijital imza sayesinde kağıt üzerinde yapılan her türlü işlemi elektronik ortamda gerçekleştirmek bugün olanaklıdır.

Bilgi toplumunda eski bilgilere ulaşmak, ihtiyaç duyulan bilgilerin değişik yerlerden toplayıp elektronik ortamda derlemek bir sorun olmaktan çıkmıştır.

İstenen bilgi bir not, bir grafik, bir yazı, bir video filmi vs. olabilir. Bilgisayarın

(17)

Mekanik olarak karar verebilen sistemler sayesinde, veri işleme

sistemi tarafından kaydedilmiş verilerin analizi ve raporlaması

yapılır.

özelliklerini kullanarak bunlara ulaşmak çok kolaydır. Hatta üç boyutlu resim işleme özelliklerini kullanarak üretilecek bir ürünün şeklini, boyutlarını, görüntüsünü, hiçbir yatırım yapmadan görmek değişik örnekler üzerinde çalışmalar yaparak en iyisini seçmek bunları sanal gerçeklik teknolojisi ile potansiyel alıcılara göstererek onların isteklerini de dikkate alarak en iyi çözümü üretmek olanaklıdır.

Bu tür bir teknolojiyi kullanmak bilgi toplumuna giden yolu açan önemli bir unsurdur. Bilgi toplumunda bilgiyi hazırlayıp sunmak bilginin kendisi kadar önemlidir. Doğru bilgi doğru ve zamanında sunulmaz ise bir anlamı olmaz.

Elektronik ofis işlemleri kaçınılmazdır.

Mekanik Olarak Karar Verebilen Sistemler

Mekanik karar verme ile kastedilen, programlanmış kararların belirli işlem adımlarıyla otomatik olarak gerçekleşmesidir. Ayrıca mekanik sözcüğü ile analitik olmayan bilgilerin üretildiği vurgusu yapılmaktadır. Yönetim raporlama sistemleri bu kapsam içindedir. Veri tabanından periyodik olarak, önceden belirlenen raporlar sağlanmaktadır. Sistem, rutin olarak ve genelde özet halinde rapor sağlayarak örgütün planlama, kontrol ve karar verme işlevlerini kolaylaştırır.

Bu sistemler bir kurum içerisinde daha çok yönetim seviyesinde kullanılırlar.

Daha çok olağan, rutin bilgiler ile olağan dışı beklenmedik gelişmeler sonucunda oluşan bilgilerin yöneticilere rapor edilmesi amacı ile geliştirilmektedirler. Bu sistemler tamamen örgüt içi bilgileri ortaya koymak üzere geliştirilmiş raporlama sistemleridir.

Örgüt dışında olup bitenler bu sistemlerin konusu degildir. Geleceğe yönelik herhangi bir bilgi de vermemektedirler. Geçmiş ve mevcut bilgilerin raporlanmasını yaparlar. Genel olarak kuralları belirli, tanımlanmış ve yapısal sorunlara çözüm üretmek bu sistemlerin esasıdır.

Planlama, kontrol, karar verme gibi yönetim fonksiyonlarını yerine getirmeleri için yöneticilere bilgi sağlarlar. O nedenle etkin bir yönetim bilişim sistemi için etkin bir elektronik veri hareketi sistemi gerekmektedir. Bu sistemler ile yöneticilere haftalık, aylık ve yıllık raporlar hazırlanır. Günlük işlemler elektronik veri hareketinin konusudur. Yöneticiler, yönetim bilişim sistemlerini kullanarak kendi raporlarını istedikleri şekilde de oluşturabilirler.

Amaç, olanı rapor etmek olduğundan bu bilişim sistemlerinin analitik

işlemler yapabilme özellikleri yoktur veya çok azdır. O yüzden mekanik karar verme sistemleridir. Daha çok orta ve üst düzey yöneticilerin kullanıldığı bu sistemler bilgi toplumunda kurumsal hayatın temel taşlarından birisidir.

(18)

Çok uluslu, çok bölgeli, değişik alanlarda hizmet veren, çok sayıda işçi çalıştıran, değişik birimlerden oluşan sosyal hizmetler gibi örgütlerin yöneticilerinin örgütlerinde olup bitenleri belirleyebilmeleri, gidişatı izleyebilmeleri

kolaylaştırmaya çalışılmaktadır. Yöneticinin kişisel yetenek ve becerileri, örgütsel işleyiş üzerindeki denetim yeteneği, bu sistemler sayesinde artmaktadır. Yönetici işlerini daha kısa zamanda bitirebilmekte ve örgütün geleceğini yönlendirmek için düşünme fırsatını yakalayabilmektedir. Bu sistemleri kullanmayan yöneticiler işlerin arasında çok zaman kaybetmekte ve isteklere zamanında cevap verememektedir.

Kısaca toparlayacak olursak, mekanik karar verebilen sistemlerin temel özellikleri şunlardır:

 Düzenli rapor üretir.

 Yapılandırılmış ve değişken olmayan kararlara uygundur.

 Geçmiş verileri temel alır.

 Tasarımı ve prosedürleri uzun sürer.

Bu yapı içinde yer alan yönetim raporlama sistemi temelde, özet raporlar, ayrıntılı raporlar ve özel raporlar olmak üzere üç tipte rapor sunmaktadır.

Özet raporlar veya istatistiksel raporlar, zaman, personel, ürünler veya birtakım diğer birimler üzerindeki toplamlar, ortalamalar, maksimumlar, minimumlar ya da diğer istatistiksel verileri gösterir. Bir istatistiksel raporun her satırı ayrıntılı raporda açıklanabilen büyük miktarlarda işlem verisini

özetleyebilmektedir.

(19)

Karar destek sistemleri hızla değişen belirsizliğin arttığı günümüz ortamlarında

yönetim bilişim sistemlerinin aksine

analitik yöntemleri kullanarak sadece olanı

rapor etmek yerine yöneticilere karar vermede yardımcı

olacak alternatif sonuçları sağlayabilen

sistemlerdir.

Ayrıntılı raporlar, örgütteki çalışma gruplarının faaliyetlerini günlük olarak izlemelerinde yöneticilere gerekli bilgileri sunar. Alt kademe yöneticiler tarafından kullanılan ayrıntılı raporlar, müracaatçılar hakkındaki mesleki raporlar, borçlar, ödemeler, gelirler gibi özel işlemler hakkında veri sağlamaktadır. Farklı ayrıntılı raporları aynı işlem için farklı sıralamaları ve işlemlerin farklı bölümlerini göstermek üzere ayarlanmış bilgiler içerir.

Özel raporlar; aşırı bilgi yüklenmesini engellemenin bir başka aracıdır. Bu raporlar öngörülmemiş koşulların ortaya çıkması durumunda oluşturulur ve yalnızca bu koşullara ilişkin bilgiler içerir.

Karar Destek Sistemleri

Karar destek sistemleri koşullara özgü dinamik kararlar üreten sistemlerdir.

Dinamik karar ile kastedilen önceden programlanmamış kararlar alabilme işlevidir.

Bu sistem örgütün yönetim katına hizmet sunar. Çeşitli veriler ve enformasyon ile karmaşık analitik konuları birleştirmekte, yapılandırılmış kararların alınması destekleyen analizler sağlamaktadır.

Örgüt yöneticilerinin karar verme süreçlerine kararda gereksinim duyulan enformasyonu zamanında sunmak için yapılandırılmış sistemlerdir. Sistem genelde kararla ilgili doğru veriyi – enformasyonu belirleyip yöneticiye göstermek üzere programlanmıştır. Konuyla ilgili olan alternatifleri belirleme, etkin karar seçenekleri sunma, değerlendirme işlevlerini destekleme ve doğru karar olasılığını yükseltme yararları vardır.

Karar destek sistemleri oldukça yoğun analitik analiz yöntemleri

kullanabilirler. Kullanıcılar girdiler ve çıktılar üzerinde oynayabilirler. Değişik durumlar ve kurumun karşılaşacağı sonuçları izlemek mümkündür.

Örnek

•Bir müracaatçı raporu sadece müracaatçının cinsiyetini gösterebilir ve cinsiyete göre sıralama yapabilir. Aynı işlemi gösteren başka bir raporda müracaatçının aldığı sosyal yardımlar ya da kendisine sunulan psikososyal hizmetlerin içeriği ayrı olarak sunulabilir. Üst düzey yöneticiler belirli bir sorun analizinde özet veriler onlara yardımcı olmadığında ayrıntılı raporlara başvurabilirler.

(20)

Yapay zekâ bilişim sistemi özgün kararlar

verebilmekte ve yöneticiye alternatif

çözümler önermektedir.

Optimizasyon, benzetim teknikleri ve tahmin metodları vb. gibi yöntemleri kullanabilirler.

Bu sistemler daha çok üst düzey yöneticiler için geliştirilirler. Eğer etkin bir yönetim bilişim sistemi kurulmamışsa karar destek sistemlerinin başarılı olması da zayıflayacaktır. Bilgi toplumuna ulaşmış bir örgütte yöneticiler analitik yöntemler kullanarak karar vermek durumunda kalabilirler. Hem mevcut durumu hem de olası sonuçları değerlendirmektedirler.

Yapay Zekâ Bilişim Sistemleri

Buraya kadar anlatılan bütün sistemler bir önceki sisteme ek bazı

özelliklerin eklenmesi ile geliştirilmiştir. Yine de hiçbirinin bağımsız karar verme yetenekleri yoktur.

Özetlersek, başlangıçta sadece verileri otomatik olarak hazır hâle getirmek amaçlanmış daha sonra olanı rapor etmek ve yöneticiyi

bilgilendirmek esas olmuştur. Bundan sonra yöneticinin karar vermesine yardımcı olacak alternatif çözümler sunabilecek destek sistemleri ortaya çıkmıştır. Yapay zekâ sistemleri ise bunu büyük bir adım daha ileri götürmektedir. Yapay zekâ bilişim sistemi özgün kararlar verebilmekte ve

yöneticiye alternatif çözümler önermektedir. Önerilen çözümleri uygulamak veya uygulamamak yine yöneticinin inisiyatifindedir. Yanlız burada önemli olan yapay zekâ tabanlı bir bilişim sisteminin bağımsız karar verme özelliğinin de olmasıdır.

Özellikle uzman sistemler, endüstri başta olmak üzere politikadan sağlık hizmetlerine ve sosyal hizmetlere değin hemen hemen bütün alanlarda kullanılmaktadır. Bu sistemler sadece belirli bir uzmanlık alanı gerektiren olayların çözülmesinde veya karara bağlanmasında kullanılır. Bunlar;

Örnek

•10 işi 10 tane makineye işleri en kısa zamanda bitirecek şekilde atama kararını vermek için yaklaşık 10 kadar farklı sonucu değerlendirmek gerekmektedir. Bu kadar çok alternatifi gözden geçirmek için aylarca çalışmalar yapmak gerekebilir. Karar destek sistemleri çeşitli analitik yöntemler ve sezgizel yaklaşımları kullanma yeteneğine sahip olduğu için bu sorunun çözümünde kısa zamanda yöneticiye değişik alternatif çözümler önerebilir.

(21)

Yapay zekâ bilişim sistemi profesyonel

meslek elemanının yerine geçemez ancak

ona çok etkin olarak

geleneksel sistemlerin tersine genel amaçlı uzman sistemler değil gereksinimlere göre özel olarak üretilmiş sistemlerdir.

Yapay zekâ geliştirilirken; bilginin genel olarak "eğer bu durum söz konusu olur ise şu sonuç oluşur" şekline getirilerek sorunları çözerken kullandıkları sezgisel yaklaşımlar kurallar halinde belirlenir. Bilgiler bu şekilde bilgi tabanı olarak toplanır. Sistemin çıkarım mekanizması bu bilgileri kullanarak karar verir. Fakat her şeyin böyle kurallar hâlinde gösterilmesi de mümkün

olmayabilir. Çünkü uzmanın tecrübesi, yetenekleri, hisleri vs. problem çözmede etkin olur. Burada amaç, kullandığı bilgiye ulaşmaktır. Diğer ifadeyle uzman insanın yalnızca analitik düşünme yeteneğiyle kullandığı bilgisini bilgisayara devretmek söz konusu olup, aynı kişinin sorunu çözerken bilgisiyle birlikte kullandığı sezgilerini de devretmek olanaksızdır. Bütün bunlara rağmen uzman sistemler özellikle son on yıl içerisinde karar vermede oldukça önemli başarılar göstermiştir. Bugün ABD, İngiltere, Kanada, Japonya, Almanya vb. gibi

ülkelerde günlük hayatta kullanılan sayısiz uzman sistem vardır.

Uzman sistemin karar verme özelliğinden dolayı yöneticiler sanki uzman sistemin kendi yerlerine geçtiğine inanabilirler. Fakat bu doğru değildir. Uzman sistem sadece bir öneride bulunabilir. Örneğin, kamunun sosyal yardım

vakıflarında ayni/nakdi sosyal yardım başvuru değerlendirmesi işlemi yapay zekâ ile yapılabilir. Zira bu konuda yeterli sayıda sosyal hizmet uzmanı bulabilmek de zordur. Ülkenin her tarafında illerde ilçelerde sosyal yardım talepleri olmakta ve bu taleplerin doğruluğunun uzmanlar tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir. Kişinin ekonomik yoksunluğunun bilimsel ölçütlerle kesin olarak belirlenmesi gereklidir. Uzmanların etkin olduğu kuruluşlarda gerçek ihtiyaç sahibi, yoksul kimselerin sosyal yardım alması elbette sağlanabilmektedir ancak sonucun başvuru sahibine ulaşması oldukça uzun zaman almaktadır. Oysa sosyal yardım aciliyeti olan bir yardım türüdür.

Hem değerlendirme sürecinin karmaşıklığının yanında müracaat sayısının çok olması durumunda değerlendirmelerin sonuçlanması yine oldukça fazla zaman ve uzmanlık gerektirmektedir. Oysa bu değerlendirme işlemlerinin bazıları uzman sistemler olan yapay zekâ sistemler tarafından müracaat esnasında yapılırsa sadece önemli müracaatlar değerlendirme komisyonunun önüne gönderilmektedir. Sistem onlar hakkında görüşlerini ve önerilerini yine yapabilmektedir. Bazı müracaatların hiç değerlendirmeye alınmaması gerekiyorsa kişi bunu hemen öğrenebilir.

Uzman sistemlerin kararları neden ve nasıl verdiklerini açıklama özellikleri vardır. Burada tıpkı bir uzman gibi davranarak müracaat eden kişinin neden

(22)

yakınlıkların vb. gibi faktörlerin olmadığına dikkat çekmek gerekir. Bilgisayar daha önce sosyal hizmet uzmanlarının birlikte ortaya koydukları bilgiyi kullanarak karar vermektedir. Olumlu bulunan sosyal yardım müracaatları gerekirse sınıflandırılmakta ve böylece sonuçta karar verecek değerlendirme ekibine daha derli toplu bilgiler sunularak sonucu oluşturmaları

sağlanmaktadır. Hatta bazı durumlarda, eğer uzman sistem birden fazla uzman kullanılarak geliştirilmiş ise o sistem uzmanların her birisinden daha olumlu kararlar verebilmektedir. Çünkü karar verirken bütün uzmanların bilgilerinin sinerjisinden yararlanmaktadır.

Uzman sistemlerden başka yapay sinir ağları ve genetik algoritmalar da özellikle son zamanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunlar mevcut olaylar hakkında daha önce oluşmuş örnekleri kullanarak olayı öğrenebilmekte ve daha sonra benzer olayları öğrendikleri bilgileri kullanarak karara

bağlamaktadırlar. Günlük hayatta bu sistemlerin kullanımı yeni yeni ortaya çıkmaktadır. Çünkü bu sistemler çok başarılı sonuçlar üretmelerine rağmen kararların arkasındaki sebebleri açıklayamadıklarından kabul görmeleri biraz zaman almaktadır. Fakat temel özellikleri bakımından birçok soruna özellikle çözülmesi çok zor olan sorunlara çok kolay ve daha başarılı sonuçlar ürettikleri bilinmektedir.

Günümüzde artık bir yöneticinin her gün işe gitmesi ve masasının başında bulunması gerekmemektedir. Evinde ya da başka bir yerde istediği saatte istediği bilgiye ulaşabilmekte hatta ilgili birimlere talimatlar gönderebilmektedir. Bunu telefon ile yapmasına gerek yoktur. Çünkü ilgili kişiyi masasında bulamayabilir.

Onun bilgisayarına mesaj bırakmaktadır. O kişi de nerede ise mesajı okuyabilmekte ve gereğini yaparak geriye bilgiyi ulaştırmaktadır. Bunun günümüzde

gerçekleştirilmemesi için hiçbir neden yoktur. Mevcut teknoloji ve bilgi düzeyi bunu gerçekleştirmek için yeterlidir.

Bireysel Etkinlik • Bulunduğunuz bölgedeki ve çevrenizdeki insanların bilgisayar kullanma alışkanlıklarını gözlemleyebilir, hangi amaçlarla, ne düzeyde bilgisayara başvurulduğunu inceleyebilirsiniz.

(23)

Ö ze t

•Temel bilişim terimleri olan; karakter, veriyi temsil etmek için kullanılan bir harf, sayı ya da semboldür. Veri, durumları, birimleri ya da olguları temsil eder.

Enformasyon insanlar tarafından işleme sonrası veriye kazandırılan anlamdır. Bilgi, açıklamalar ve ilişkiler biçimine dönüştürülmüş enformasyondur. Kavram ise, bilgiye ve deneyim dayalı düşüncedir.

•Veriler kayıtları, kayıtlar dosyaları, dosyalar veri tabanlarını oluşturur.

•Bilişim sistemi, enformasyon biriktirme, işleme, tekrar erişme, paylaşma ve raporlaştırma için insanlar, prosedürler ve araç gereçlerden oluşan bir sistemdir.

•Bilişim sisteminde girdi, işleme, çıktı ve geribildirimden oluşan dörtlü işleyiş enformasyon ve bilgi üretilmesini sağlar.

•Bilişim sisteminin tarihi; mekanik yöntemlerle veri işlenen dönem, veri saklama dönemi, mikroişlemciler dönemi ve yapay zeka dönemi olmak üzere dört katmanlı bir perspektifte incelenebilir.

•Bilişim sistemleri çok disiplinli bir alandır. Temelde, teknik ve davranışsal olma üzere iki yaklaşım grubundan söz edilebilir. İki yaklaşım grubundan beslenerek gelişen ve güncel olarak tercih edilen yapı ise sosyoteknik sistemlerdir.

•Örgütlerde kullanılan bilişim sistemlerinin tümüne yönetim bilişim sistemleri denilir. Bu sistemlerin temel amacı yöneticilerin daha etkin ve verimli karar vermelerine yardımcı olmaktır.

•Elektronik veri aktarımı ve veri işlenmesi ile gündeme gelen bilişim sistemleri bugün örgüt yöneticisi insanlar gibi karar verebilecek hâle gelmiştir. Elektronik veri işleme sistemleri veriyi otomatik olarak işleyebilmekte bir yerden başka bir yere doğru olarak taşıyabilmektedir. Yönetim raporlama sistemleri ise bu verileri alıp periyodik raporlar hâline getirerek yöneticiye bilgi sunmaktadır. Veri bilgiye dönüştürülmektedir. Karar destek sistemleri bu bilgileri analitik çözüm yöntemleri ile birleştirerek değişik konularda karar verebilmesi için yöneticiye destek bilgileri oluşturmaktadır. Yapay zeka ise karar verme işlemini de gerçekleştirerek yöneticiye alternatif çözümler sunabilmektedir. Bu gidişin sonu artık sanal ofisler ve sanal yöneticilere doğru kaymaktadır.

(24)

Öde v • Bilgisayar kullanmanın kişisel hayatınıza yaptığı katkıları 200 kelimeyi aşmayacak şekilde örnekler vererek yazınız.

• Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında

yer alan “ödev” bölümüne yükleyebilirsiniz.

(25)

Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi”

bölümünde etkileşimli olarak

cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi enformasyona örnektir?

a) Şiddet

b) 1/3 oranında kadın milletvekili c) 9835

d) Erkek egemen toplumda kadın yönetici azdır.

e) Altının onsu 2000 doları geçtiği için kriz oldu.

2. Aşağıdakilerden hangisi doğru enformasyon hiyerarşisidir?

a) Veri << kayıt << dosya << veri tabanı b) Kayıt << Veri << dosya << veri tabanı c) Veri tabanı << dosya << veri << kayıt d) Kayıt << veri tabanı < veri << dosya e) Dosya << kayıt << veri tabanı << veri

3. Bilişim sisteminde kullanılan ‘sistem’ sözcüğü için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) Birbiriyle ilişkili veri seti

b) Bilgi ve deneyimle şekillenmiş genel düşünce c) İşlenmiş veri

d) Organize edilmiş ve bütünleştirilmiş süreçler e) Hepsi

4. Aşağıdakilerden hangisinin temel işlevi bilişim sisteminde işlenmiş enformasyonu kullanıcıya aktarmaktır?

a) Çıktı b) Girdi

c) Geri bildirim d) İşleme e) Depolama

5. Aşağıdakilerden hangisi bilişim sistemleri tarihçesinde ‘Mekanik Yönetmelerle Veri İşleme Dönemi’ özelliklerinden değildir?

a) Programlar yoğun detay gerektiren makine dilinde yazılırdı b) Bilgisayarlar bulunduğu ortama çok fazla ısı yayarlardı c) Depolama aracı olarak manyetik diskler kullanılırdı d) Depolama aracı olarak manyetik teyp kullanılırdı e) Enerji gereksinimi fazlaydı

(26)

6. Bilişim sistemlerinin tarihinde hangi dönemde örgütlerin orta kademe yönetiminin yetki ve sorumlulukları bilgisayarlarla yapılmaya başlanmıştır?

a) Mekanik yöntemlerle veri işleme dönemi b) Mikro işlemciler dönemi

c) Karar destek sistemleri dönemi d) Yapay zekâ teknolojileri dönemi e) Veri saklama ve kullanma dönemi

7. Aşağıdakilerden hangisi günümüz bilişim sistemlerinde üzerinde en çok durulan konudur?

a) Yerel ağları genişletme b) Üretim maliyetlerini düşürme c) Hızlı enformasyon işleme

d) Yapay zekâ teknolojilerini geliştirme e) Etkili veri depolama

8. “Bu yaklaşım, bilişim sistemlerinin bireyleri, grupları ve örgütleri nasıl etkilediğini inceler.” Paragrafta açıklaması yapılan bilimsel yaklaşım için aşağıdakilerden hangisi uygundur?

a) Davranışsal yaklaşım - psikoloji b) Davranışsal yaklaşım - sosyoloji c) Davranışsal yaklaşım - ekonomi

d) Teknik yaklaşım – yöneylem araştırması e) Teknik yaklaşım - sosyoloji

9. Aşağıdakilerden hangisi veri işleme sistemlerinin özelliklerinden değildir?

a) Örgütün eylemsel düzeyi veriyle desteklenir

b) Karar verilmesine yardımcı olacak alternatif çözümler üretilir c) Kapsamlı girdi ve çıktı birimleri vardır

d) Örgütsel çalışmaların denetimi için gerekli enformasyon sağlanır e) Örgütün çalışma konularıyla ilgili verilerin toplanması ve depolanması

sağlanır

10. Yapay zekâya dayalı sistemlerin diğer bilişim sistemlerinden temel farkı aşağıdakilerden hangisidir?

a) Bilgiyi analitik çözüm yöntemleriyle birleştirme b) Hızlı veri işleme

c) Üst düzey yöneticiye karar desteği sunma d) Veriyi otomatik olarak analiz etme

e) Mevcut enformasyona göre bağımsız karar verme

Cevap Anahtarı: 1-B, 2-A, 3-D, 4-A, 5-C, 6-E, 7-D, 8-B, 9-B, 10-E

(27)

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR

Barutçugil, İ.(2002) Bilgi Yönetimi, İstanbul, Kariyer Yayınları, No.24.

Behan, K., Holmes, D. (1990) Understanding Information Technology, New York:

Second Edition, Prentice Hall

Bensghir, T.K. (1996) Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim, Ankara: TODAİE Yayınları.

Gates, B. (1999) Önümüzdeki Yol, Ankara: Arkadaş Yayınları.

Lesley, R., Smith, G. (1997) “Developing and Implementing IS: A Case Study

Analysis in Social Services”, Journal of Information Technology, vol.12, 305- 321.

Öztemel, E. (1998) “Bilgi Toplumunda Yönetim Bilişim Sistemlerinin Gelişimi”, Yeni Türkiye, 20(2):1175-1181.

Schoech, D. (1999) Human Services Technology: Understanding, Designing, and İmplementing Computer and İnternet Applications in the Social Services, Second Edition of Human Services Computing: Concepts and Applications, New York: The Haworth Press.

Tuncay, T. (2003) Information Technologies in Social Work, textbook, Hacettepe University School of Social Work.