ÜNİTE BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ İÇİNDEKİLER HEDEFLER BİLİŞİM SİSTEMLERİNDE DONANIM

(1)

İÇİ NDEKİ LE R • Bilgisayar Sisteminin İşleyişi

• Bilgisayar Sisteminin Çalışma İlkesi

• Bilgisayar Çeşitleri

• Donanım Aygıtları

HEDE FL ER • Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Bilgisayarı oluşturan temel aygıtları tanımlayabilecek,

• Bilgisayar sisteminin işleyiş mantığını kavrayabilecek,

• Bilgisayarın çalışma yöntemi hakkında fikir sahibi olabilecek,

• Bilgisayar çeşitlerini görecek,

• Temel özellikleriyle donanım aygıtlarını tanıyacaksınız.

ÜNİTE

4

BİLİŞİM SİSTEMLERİNDE DONANIM

BİLİŞİM

TEKNOLOJİLERİ

(2)

Bilişim Sistemlerinde Donanım

Donanım, bilgisayarın elektronik, elektrikli

ve mekanik aygıtlardan oluşan

fiziksel yapısıdır.

Görünebilen ve dokunulabilen bilgisayarla ilgili her

parça donanımdır.

GİRİŞ

Bilgisayar bilişim sisteminin temel araçlarından biri olsa da ondan bağımsız düşünülmelidir. Bir bilgisayar bilişim sisteminin ana gücüdür. Ulaşım sisteminin temel gücü olan ‘motor’ gibi bir işleve sahiptir. Bilgisayar, birlikte çalışan elektronik ve mekanik aygıtlardan oluşan, hızlı depolama ve erişim sağlayan, programlanmış komutlara göre veri üzerinde aritmetik ve mantıksal işlemler yapan bir sistemdir.

İçinde hem donanım aygıtlarını hem de yazılı programları barındırır. Öte yandan bir bilişim sistemi, insanları ve amaçlarını, enformasyon gereksinimlerini ve bu

amaçların ve gereksinimlerin karşılandığı örgütleri içermektedir. Ayrıca bilgisayarın dışındaki diğer elektronik aygıtlar da bilişim sistemi içinde işlev görür. Tarayıcı, yazıcılar ve görüntüleme aygıtları bu kapsamdadır.

Bilişim sisteminin temel araçları arasında yer alan bir bilgisayarı kısaca, ‘veri işleyen ve depolayan elektronik aygıt’ olarak tanımlamak olanaklıdır. Bilgisayarı iki ana sınıflama içinde incelemek gerekir. Bu ünitenin konusu olan ve fiziksel araç- gereçten oluşan donanım birincisidir. İkincisi ise sonraki ünitede işleyeceğimiz ve donanıma yapması gerekenleri söyleyen yazılımdır.

BİLGİSAYAR SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ

Bilgisayar temelde, verinin girilmesi, verinin depolanması, girilen verilerin belirtilen durumlara göre işlenmesi ve işlem sonuçlarının alınması olarak dört temel fonksiyona sahip elektronik ve mekanik bir makine şeklinde tanımlayabiliriz.

Bilgisayar bu dört temel fonksiyonunu:

 Girdi aygıtları (veri girişi),

 Depolama aygıtları (veri depolama),

 Merkezi işlem birimi (veri işlenmesi),

 Çıktı aygıtları ile gerçekleştirir (enformasyon/bilgi çıkışı).

Girdi (input) aygıtlarıyla veri girişinin yapılması bilgisayarın ilk temel

fonksiyonudur. Verilerin bilgisayara aktarılmasını sağlayan aygıtlar arasında klavye, fare, tarayıcı ya da evrensel veri yolu üzerine takılmış bellek kartı yer alır. Girdi aygıtları olarak adlandırılan araçlara bu bölümde yer vereceğiz.

Depolama (storage) aygıtlarıyla girilen veriler bilgisayarda istenildiği zaman tekrar görülebilecek şekilde saklanır. Veri ve bilgiler daha sonraki kullanım için bir sabit disk, flaş bellek veya dvd gibi bir aygıtta saklanabilir. Ayrıca bilgisayarlar veri ve bilgileri bir yerden başka bir yere transfer etme kabiliyetine sahiptir. İletişim, herhangi bir elektronik iletişim aracı ile yapılabilir.

(3)

Bilgisayar üçüncü olarak, merkezi işlem birimi (central processing unit – CPU) sayesinde depolanan veriyi işleme fonksiyonuna sahiptir. Bu birim şu işlemleri yapma özelliğine sahiptir:

 Mantıksal İşlemler: 9<58 doğrudur, 2=7 yanlıştır gibi kararları verir.

 Aritmetik İşlemler: 3+3=6, 7x5=35 gibi hesaplamaları yapar.

 Düzenleme İşlemleri: Bilgisayar sistemini oluşturan entegre donanım aygıtları arasındaki iletişimi düzenler.

 Sınıflandırma İşlemleri: Sınıflandırma genellikle veriler için önceden tespit edilmiş kısaltma veya kodlar vasıtasıyla yapılır. Kod türleri; nümerik (111,112,113 gibi), alfabetik (A,B,C gibi), ya da alfanümerik (A1,B1,C1 gibi rakam ve harflerin karışımı şeklinde) olabilir.

Bilgisayar dördüncü olarak, işlenmiş veriyi (enformasyon) ya da işlenmiş enformasyonu (bilgi) gösterme fonksiyonuna sahiptir. Bu da çıktı (output) aygıtlarıyla yapılır. Bu aygıtlar işlemcinin çıktıları veya sonuçları aktarabileceği ünitelerdir. Ekran, yazıcı ya da veri yolu üzerindeki herhangi bir donanım çıktı aygıtı olabilir.

BİLGİSAYAR SİSTEMİNİN ÇALIŞMA İLKESİ

Bir bilgisayarın içindeki veriler ve komutlar sayı olarak saklanır ve işlenir.

Birçok bilgisayar sadece iki sayı kullanır: 0 ve 1. Buna ikili kod adı verilir. Grafik, yazı, müzik ve hatta video biçimindeki her tip veri bu iki sayının farklı

kombinasyonlarıyla kodlanır ve saklanır. Bilgisayarın içinde 0 ve 1 sayıları çok küçük elektronik devreler üzerinde elektrik akımı olarak kaydedilmektedir.

Ör nek

•Bir devre elektrik akımı taşıyorsa 1, taşımıyorsa 0’dır. Bilgisayara girilen tüm girdiler akımların varlık ve yokluklarının farklı

kombinasyonları biçiminde kodlanmış olmalıdır. Her bir elektronik devre 1 bit’lik veri oluşturur. Bu veri 1 veya 0 olarak tanımlanır. Sekiz bitlik seriler halinde saklanan bilgisayar verisine bayt denir. Örnek olarak klavyeden giriş yapmak için “B” harfine bastığımızda “B” harfi bilgisayara ‘01000010’ olarak kaydedilir.

Bilgisayarın içinde bilgi bayt olarak akar. Baytlar veriyolu adı verilen metal yollar üzerinde taşınır. Her veriyolu birkaç raydan oluşur; her ray ise bir bit taşır. Veriyollarının hızı donanıma bağlı olarak değişmektedir.

(4)

Bilgisayarın üç tip veriyolu bulunur:

 Temel Veri Yolları: Bir veri yolu Merkezi İşlem Birimi (MİB) ile bellek arasındaki ya da Merkezi İşlem Birimi ile girdi /çıktı aygıtı arasındaki veriyi taşır.

 Denetim Veriyolları: MİB’den bilgisayarın diğer parçalarına gönderilen komutları taşır.

 Adres Veriyolları: Bilgisayarın belleğindeki yerlerin her birini tanımlayan sayıları (adresleri) taşır.

BİLGİSAYAR ÇEŞİTLERİ

Bilgisayarlar temelde kişisel bilgisayarlar ve sunucular olarak ikiye ayrılır.

Kişisel bilgisayarlar doğrudan kişilere hizmet verirken sunucu bilgisayarlar diğer bilgisayarlara hizmet veren büyük bilgisayar sistemleridir.

Masaüstü Bilgisayarlar

Ev ve ofislerde yaygın olarak kullanılan ve taşınabilir olmayan kişisel bilgisayarlardır. İşlem kapasite ve gücünün yüksekliği ve sonradan parça eklenebilmesi özelliklerinden dolayı daha çok tercih edilmektedir. Bu sistemde, ekran, İşlemci, ses kartı, hoparlör gibi donanım aygıtları birbiriyle uyumlu biçimde bir araya getirilmekte ve çalıştırılmaktadır.

Ör nek

•12 Ağustos 2011 IBM'in ilk kişisel bilgisayarı piyasaya çıkarmasının 30. yıl dönümü. Orijinal makinenin üretiminde yer alan

mühendislerden Dr. Mark Dean, ilk PC'nin çıkışının 30. yıl

dönümünü kutlamak için yayınlanan blogda görüşlerini dile getirdi.

İlk masaüstü kişisel bilgisayarın (PC) üretiminde yer alan Dr. Mark Dean, PC'lerin de daktilo, plak ve radyo lambasıyla aynı kaderi paylaşacağını düşünmektedir. Artık kendisinin bile bir PC

kullanmadığını itiraf etti. Dr. Dean, PC'lerin bilgisayar dünyasının artık önderi olmayacağını ve PC'nin yerini tek bir cihazın

almayacağını, bunun yerine sosyal medya donanımlı mobil yeniliklerin liderliği devralacağını kaydetti. 12 Ağustos 1981'de piyasaya çıkan IBM 5150'nin tasarımına katıldığında, PC'nin ve masaüstü bilgisayarın çöküşüne tanıklık edeceğini hiç

düşünmediğini söyleyen IBM mühendisi, 5150'nin dokuz patentinden üçüne sahip bulunuyor. (AA -11 Ağustos. 2011)

(5)

Bir Cümlede Bilgisayarın Evrimi:

Sürekli artan hıza ve kapasiteye paralel

olarak

sürekli azalan hacim ve maliyet.

Dizüstü (Notebook/Netbook) Bilgisayarlar

Taşınabilir bilgisayarlar arasında yüksek işlem gücü olan çoğunlukla masaüstü bilgisayarların yerine de kullanılabilen bilgisayarlardır. Artık büyük ölçüde masaüstü bilgisayarların yerini bu dizüstü bilgisayarlar almaktadır. Ekran, klavye, fare, hoparlör gibi tüm bilgisayar birimlerini entegre biçimde bir arada bulundurması ve azalan ağırlığı ve fiyatları nedeniyle özellikle tercih edilmektedir.

Tablet bilgisayarlar farklı bir çeşit olarak düşünülse de dizüstü bilgisayarların ekrandan doğrudan komut kabul edebilen çeşitleridir.

Avuç İçi Bilgisayarlar

Dizüstü bilgisayarlar taşınabilir olsa da yaklaşık 2-3 kg olan ağırlıkları ve 3 saat düzeyindeki pil ömürleri kullanışlılıklarını azaltmaktadır. Bu nedenle daha düşük işlem hızına sahip olsa da, uzun pil ömrü ve minik boyutlarıyla avuç içi bilgisayarlar da yaygınlık kazanmıştır. Cep telefonu özelliği de bulunabilen bu cihazlar giderek daha çok tercih edilmektedir.

DONANIM AYGITLARI

Günümüz bilgisayar teknolojisindeki çok hızlı gelişmeler sürekli olarak yeni donanımların kullanıcılara sunulmasına yol açmaktadır. Bilgisayarların gelişme sürecinde hız ve kapasite sürekli artarken maliyet ve hacim sürekli azalma göstermektedir. Bunun dışında bilgisayarın çalışma mantığı aynı şekilde devam etmektedir.

Kişisel bilgisayarlar referans alınırsa donanımı oluşturan aygıtlar 5 temel kategoride ele alınabilir. Bunlar:

(6)

 Temel donanım aygıtları

 Çoklu ortam (multimedya) aygıtları

 Çevre birimleri

 Ağ bağdaştırıcıları

 Depolama ve yedekleme birimleridir.

Temel Donanım Aygıtları

Temel donanım aygıtları bir bilgisayarın çalışabilmesi için gerekli olan parçaları içerir. Bunlar aşağıda sıralanmıştır:

 İşlemci

 Anakart

 Ara Bellek (RAM)

 Ön Bellek

 BIOS

 Ekran Kartı

 Sabit Disk

 Ekran

 Kasa

 Klavye

 Fare

 Ses kartı

İşlemci (Merkezi İşlem Birimi – Processor / Central Processing Unit)

Bilgisayarın beynidir. Mikro işlemci diye de anılır. Tüm mantıksal ve

aritmetiksel işlemleri yürütür. Sistemi oluşturan donanım aygıtları arasındaki ilişkiyi düzenler. İşlemcinin performansını, sahip olduğu çekirdek yapısı ve saat çarpanı (kaldırabildiği elektrik akımı) sonucu elde edilen MHZ üzerinden değer belirler.

İşlemci anakart üzerinde özel bir yuvaya takılır. Mikro işlemciler; Intel, IBM, AMD ve Cyrix gibi firmalar tarafından üretilir. Intel’in mikro işlemcileri yaygın olarak kullanılır.

(7)

Anakart (Mainboard / Motherboard)

Bilgisayarın iskelet ve dolaşım sistemi olarak adlandırılabilir. Tüm donanım aygıtlarının birbirleriyle fiziksel bağlantısını sağlayan aygıttır. Diğer ifadeyle, başta işlemci olmak üzere tüm aygıtların ev sahipliğini anakart yapmaktadır. Veri hareketinin tamamı anakart üzerinden yürütülür. Ayrıca bilgisayar ilk açılışını anakartla gerçekleştirir. Anakartın veri yollarındaki hızı, sahip olduğu işlemci, hafıza ve sabit diske göre değişiklik göstermektedir.

Anakart Üzerindeki Bağlantılar

 Bilgisayarın kasasında gibi görünen ama temelde anakarta bağlı olan çeşitli bağlantılar mevcuttur. Bunlara ‘port’ da denilir.

 Seri Port olarak adlandırılan portlarda 9 veya 25 iğne(pin) bulunur. Seri portlara fare, klavye, fax-modem ve tarayıcı bağlanır. Bilgisayar her seri portu COM etiketiyle görür (COM1, COM2 gibi).

 Paralel Port, olarak bilinen portlarda 25 delik bulunur. Paralel portlara yazıcı ve teyp birimleri takılır. Bilgisayar her paralel portu LPT etiketiyle görür.

 Ekran Portu, ekranı bağlamak içindir. Bu port anakart bütünleşik olarak bir anakarta sahip olmadığında ekran kartının üzerinde bulunur.

Ör n ek

•Intel Core i7 2600: Quad-core processors with Hyper-Threading, 3.2 GHz, 8 MB L3 cache; bir diğer marka olan AMD Phenom II X4 955 BE (3,2 GHz). İşlemciler ortalama 3 GHZ ve üzeri hızla sürekli yeni adlarla geliştirilmeye devam ediyor.

Örnek

•Asus Maxımus IV Gene-Z Intel Z68 Socket 1155pin DDR3 2200MHz ATX Anakart. Ankartların özelliklerine göre fiyatları 100 TL ile 1500 TL arasında geniş bir aralıkta değişkenlik gösteriyor. Çünkü günümüz anakartlarında bütünleşik olarak ekran kartı, ağ bağdaştırıcısı, ses kartı gibi diğer donanım aygıtlarını görmek olanakları artıyor. Anakart üzerine takılacak işlemcinin uyumlu olup olmadığına özellikle dikkat edilmesi gerekiyor.

(8)

 USB (Universal Serial Bus) portu, günümüz bilgisayarlarında yaygın olarak kullanılan hızlı bağlantı portudur. Hemen hemen tüm harici donanım aygıtlarını bilgisayar ile bağlantılandırmak için bu port kullanılmaktadır. USB portlarıyla teorik olarak aynı anda 127 adede kadar cihaz bilgisayara kolayca bağlanabilmektedir.

 Oyun portu, joystikleri ve diğer oyun kumanda konsollarını bilgisayara bağlar. Genellikle ses kartının üzerinde bulunmaktadır.

Ara Bellek (Random Access Memory-RAM)

Veriler ve komutların geçici olarak saklandığı birimdir. Sistem açık olduğu sürece veriler bellekte tutulabilir. Sistem kapatıldığında ise silinir. Hafızaların kapasiteleri gigabayte (GB) değeri üzerinden, performansları ise işlemci ve anakart ile olan veriyolu hızı dikkate alınarak belirlenir. Anakart üzerinde özel olarak tasarlanmış yuvalara monte edilir. Belleğin temel işlevleri aşağıdaki gibidir:

Ara belleğin temel görevleri şöyle özetlenebilir:

 Çalışan programların gereksinim duyduğu anlık verileri tutar.

 İşletim sistemi yüklendikten sonra bellekte sürekli olarak kalması gereken işletim sistemi bileşenlerini tutar.

 Programlar tarafından üretilen sonuçları tutar.

 Sabit disklere veya harici bir donanım aygıtına (yazıcı gibi) gönderilmeye hazır olan çıkış bilgilerini tutar.

Ön Bellek (Cache Memory)

Ana bellek ile merkezi işlem birimi arasında görev yapan ve ana bellekten çok daha hızlı olan bir bellektir.

Örnek

•Kingston 4 Gb 1066Mhz DDR3 Notebook Memory. Ara bellek alınırken öncelikle mevcut anakarta uygunluğu göz önünde bulunduruluyor. Eskiden yaygın olan SD RAM veya DDR2, DDR3 üç bellekler arasından seçim yapılıyor. Seçimde kriterler ayrıca belleğin kapasitesi (4 GB gibi), çalışma frekansı (1066 mhz gibi) ve gecikme zamanlaması. Son zamanlarda, eskiden olmayan

soğutucu fanlı bellekler piyasaya çıkmış bulunuyor. Elektrik akımıyla bağlantılı olan artan hız ve kapasite nedeniyle belleklerin de daha çok ısınması söz konusu oluyor.

(9)

Ön bellek, işlem esnasında çok sık kullanılan bilgisayar talimatları ve geçici olarak tutulan bilgiler için bir yaz-boz tahtası

olarak kullanılır.

İşlemcinin ana bellekten veri alırken

harcadığı zamanı azaltır; bu da bilgisayarı

hızlandırır.

İşlemci, ana bellekten veri alması gerektiğinde, bu verinin dahili ön bellekte olup olmadığına bakar. Dahili ön bellek, işlemcinin en son işlediği verilerin bir kopyasını saklar. Aranan veri dahili ön bellekte bulunamazsa harici ön belleğe bakılır. Harici ön bellekte de bulunamayan veriler ana bellekten alınır. Bu, ön belleğe göre daha yavaş bir süreçtir.

BIOS (Basic Input Output System)

Anakart üzerinde bütünleşik bulunan BIOS çipi, bilgisayarın açılışı sırasında bağlı temel donanım aygıtları kontrol eden ve onları çalışmaya hazır duruma getiren bir program içerir. ROM (Read Only Memory) türündeki bellek üzerinde kaydedilmiş bir programdır. Bu tür bellekteki bilgiler bilgisayarı kapatıldığında silinmez.

BIOS bugün üretilen anakartların çoğunda, Flash ROM üzerine kayıtlıdır. Bu türdeki belleğin içeriği bilgisayar kapatıldığında silinmez ama gerektiğinde özel bir program çalıştırılarak değiştirilebilir. Böylelikle BIOS’un içerdiği hatalar giderilebilir.

Ekran Kartı (Video Card)

Ekranda görüntülenecek her türlü grafik için video sinyali yaratan parçadır.

Bilgisayarın işlediği verinin ekran veya projeksiyon cihazı gibi görüntü aygıtlarına iletmektedir. Ekran kartlarının performansları, üzerlerinde bulunan hafıza

miktarına ve çip özelliklerine göre belirlenmektedir. Anakart üzerinde bulunan özel bir yuvaya takılır. Kimi ekran kartları ise anakart ile bütünleşik olarak alınabilir.

Örn ek

•Bilgisayarın açılışı sırasında özel bir tuşa (F2, DEL tuşu gibi) basarsanız, karşınıza BIOS kurulum ekranı gelir. Bu ekranda gerekiyorsa, bilgisayar saati, işlemcinin çalışma hızı, sabit disk sürücülerinin tipi gibi çeşitli bilgileri ve temel ayarları

değiştirebilirsiniz.

Ör nek

•GeForce GTX 580 1.5GB 384Bit DDR5 Ekran Kartı. Ekran kartları daha çok grafik ve oyun amaçlı bilgisayar kullanımında

özelliklerine dikkat edilerek alınan kartlardır. Zira günümüz anakartlarında bütünleşik olarak ekran kartı yer almaktadır. Bu kart için de kapasite (1.5 gb gibi) ve bellek hızı (400 mhz gibi) önemli seçim kriterleri olmaktadır.

(10)

Tüm sabit diskler flaş bellekler gibi elektronik teknolojiye sahip olarak

üretilecektir.

Sabit Disk (Hard Disk)

Verilerin kalıcı olarak depolandığı temel birimdir. Sabit disklerin kapasiteleri GB değeri üzerinden, performansları ise veri erişim hızını belirleyen saniyede diskin dönme hızı olan RPM değeri üzerinden değerlendirilir. Sabit disklerle ilgili ilginç olan nokta, bilgisayarın evrimi sürecinde diğer birçok parça elektronik çiplere (yonga) dönüşürken, sabit diskin uzun süre mekanik olarak kalmış olmasıdır. Bugün hâlen mekanik teknolojiye sahip sabit diskler kullanılmaktadır. Veriyi elektronik olarak kaydeden flaş bellekler taşınabilir özellikle kullanılmaktadır. Yakında tüm sabit diskler de flaş bellekler gibi elektronik teknolojiye sahip olarak üretilecektir.

Sabit diskler İki farklı yapıda geliştirilmiştir. IDE arabirimi kullananlar ve SCSI arabirimi kullananlar. SCSI yapısına sahip sabit disklere erişim IDE’ye göre daha hızlıdır. Ancak SCSI disklerin maliyeti IDE’ye göre oldukça yüksektir. Anakarta sabit diskin yapısal özelliğine göre tasarlanmış kablolar ile bağlanır.

Ör nek

•BELLEK ÖLÇÜ BİRİMLERİ

•Bellek birimlerinin kapasitelerini belirtmek için kullanılan değerlerdir.

Bunlar; Bit, Byte, KB, MB, GB ve TB'dir.

•Bit:

•En küçük bellek ölçü birimidir. Bilgisayara girilen her bir karakter 1 Bit olarak adlandırılır.1 Bit = 1 Harf

•Byte:

•8 bit’in devrettiği bir üst bellek ölçü birimidir. 1 Byte = 8 bit = 8 karakter.

•(KB) Kilo Byte:

•1024 byte’nın devrettiği bir üst bellek ölçü birimidir.

•1 KB = 1024 / x 8 = 8192 bit = karakter

•(MB) Mega Byte:

•1024 KB’ nın devrettiği bir üst bellek ölçü birimidir.

•1 MB = 1024 / x 1024 / x 8 = bit = karakter

•KB / x Byte / x bit

•(GB) Giga Byte:

•1024 MB’nın devrettiği bir üst bellek ölçü birimidir.

•1 GB = 1024 / x 1024 / x 1024 / x 8 = bit = karakter

•MB / x KB / x Byte / x bit

•(TB) Tetra Byte:

•1024 GB’nın devrettiği bir üst bellek ölçü birimidir.

•1 TB = 1024 / x 1024 / x 1024 / x 1024 / x 8 = bit = karakter

•GB / x MB / x KB / x Byte / x bit

(11)

LCD ve LED ekranlar tüplü ekranlarda olduğu

gibi arkadan aydınlatmalı özelliğe

sahiptir.

Sabit diskleri harici ve dahili olarak almak olanaklıdır. Harici olanlar ayrıca bir koruyucu plastik kaplama içinde 3.5 inç elektrik destekli ya da 2.5 inç elektrik desteksiz olarak da satılmaktadır. Bu diskler daha çok yedekleme amacıyla ve taşınabilirliği artırmak için kullanılmaktadır. Dahili sabit disklerde ise koruyucu bir kaplama bulunmamakta, disk bilgisayar kasası içinde uygun bir bölmeye takılmakta ve özel bir kablo ile Anakart bağlantısı sağlanmaktadır. Bilgisayarınızda birden fazla sabit disk sürücü bulunabilir veya bir sabit disk iki ya da daha fazla bölüme

ayrılabilir. İlk sabit disk, C sürücüsü diye adlandırılır. Daha sonra takılan hard diskler sırasıyla D,E,F... harflerini alır.

Günümüzde IDE Diskler 5400, 7200 veya 10000 RPM hızında ve kapasite olarak da 1 – 1.5 TB (1000-1500 MB’a karşılık geliyor) civarındadır. Kuşkusuz, bu rakamlar sürekli artış halindedir. Bilgisayar çalışırken kullanıcının duyduğu iki belirgin sesten birisi sabit diskin yazma sesi olup (diğeri soğutma fanlarından gelen ses), özellikle yığın veriler kaydedilirken tiz bir tonda duyulur. Yazma hızı yüksek diskler daha çok ses çıkartmaktadır.

Ekran (Monitör)

Ekran kartından gelen video sinyallerinin kullanıcı tarafından görülebilen hâle getiren harici birimdir. Ekran değerlendirilmesi esnasında dikkat edilecek birçok farklı değer vardır. Bu değerler; Ekran büyüklüğü (19 inç gibi), desteklediği maksimum çözünürlük (1920x1280 gibi), renk derinliği (64 bit) ve nokta

aralığıdır. Ekranlar iki farklı yapıda üretilmektedirler: Geleneksel – Tüplü ekranlar ve likit kristal ekranlar. Görüntüyü tüp teknolojisi ile oluşturan ekranlar yerini artık likit kristal (LCD) ekranlara bırakmaktadır. Bu yeni teknoloji ürünleri oldukça ince olup daha az alan kaplamakta ve düşük güç tüketimi nedeniyle daha çok tercih edilmektedirler. LCD ekranların hemen ardından LED (light-emitting dioedes) ekranlar çıkmıştır. Yapısal olarak LCD’den farklı olmayan LED ekranlar fiziksel olarak daha ince, daha az enerji tüketimli ve daha fazla parlaklık ve karşıtlık sunma

özelliğine sahiptir. Hem LCD hem de LED ekranlar tüplü ekranlarda olduğu gibi arkadan aydınlatmalı özelliğe sahiptir.

Bu teknolojinin ardından OLED (organic light emitting diode) ekranların yaygınlaşması beklenmektedir. Bu ekranlarda arkadan aydınlatma gerekmemekte ve kıvrılabilen – esnek yüzeylerde bu teknoloji kullanılabilmektedir. Dolayısıyla geleceğin ekranlarının rulo yapılarak daha kolay taşınabileceğini düşünmek olanaklıdır.

Ekranların özellikleri bazı değişkenlerle değerlendirilir: Bunlar, çözünürlük, büyüklük, nokta aralığı ve tazeleme hızıdır.

(12)

 Çözünürlük: Yatay ve dikey olarak ekrandaki nokta sayısıyla ölçülür.

Çözünürlük yükseldikçe ekrana daha fazla veri sığar, ama ekrandaki

görüntüler küçülür. Multisync ekranlar, değişik çözünürlüklerde çalışabilirler (1024x768, 1280x1024 gibi). Böylece ekrandaki görüntüleri amaca göre genişletip daraltabiliriz.

 Büyüklük: Ekran büyüklüğü, ekranın köşegen uzunluğuyla ölçülür. Standart dizüstü bilgisayar ekranları 15 inç büyüklüğündedir. Masaüstü bilgisayarlarda ise sıklıkla 17 veya 19 inç büyüklük tercih edilmektedir.

 Nokta aralığı: Görüntü netliği, ekran yüzeyindeki noktaların arasındaki uzaklığa bağlıdır. Nokta aralığı ne kadar küçükse görüntü o kadar net olur.

Eski ekranlarda bu 0.39 mm iken şimdiki monitörlerde genellikle 0.28 veya daha küçüktür.

 Ekran tazeleme: Ekrandaki görüntü saniyede en az 60 kez tazelenmelidir.

Ekran tazeleme frekansı yükseldikçe daha sabit bir görüntü elde edilir. Non- interlaced(titreşimsiz) denilen ekranılar ekran yüzeyini tek seferde

tarayabildiği için gözü daha az yorar.

Kasa

Dâhili donanım aygıtlarının monte edildiği birimdir. İçinde elektrik akımının düzenlendiği güç kaynağı da yer alır. Güç kaynağı 220 Voltluk elektrik akımını 24 Volta çevirerek anakarta aktarır. Kullanım yerlerine göre ve çeşitli estetik tasarımlarda farklı kasalar bulunmaktadır. Bilgisayar parçalarının fazla ısınmasını engellemek üzere güç kaynağının içinde bir soğutucu fan bulunur. Genellikle mikro işlemcilerin üzerinde de ayrıca bir soğutucu fan bulunmaktadır. Kasalar, donanım barındırma kapasitesi, soğutma yeteneği ve kapladığı yer açısından incelenir.

Önceleri ‘desktop’ ve ‘slim’ kasa adı verilen yatık kasalar kullanılırken son yıllarda mini tower diye adlandırılan dik tip kasalar kullanılmaktadır. Server (sunucu) veya ana bilgisayar olarak kullanılmak üzere tasarlanan bilgisayarlarda genişleme olanakları fazla olan kasalar kullanılmaktadır.

Bilgisayar Kasasında, bilgisayarı kolayca açmak ve reset yapmak (işletim sistemini yeniden başlatmak) için tuşlar bulunur.

Açma/Kapama (Power On/Off) tuşu, bilgisayarı açıp kapamayı sağlar.

Reset tuşu, açma/kapama düğmesine basmadan bilgisayarı yeni açılmış haline getirir. Özellikle makine komutlarınıza uymuyorsa veya kilitlendiyse kullanılır.

(13)

Q ve F tipi olmak üzere iki tip klavye vardır. F

klavye harf dizilimi bakımından Türkçeye

daha uygundur.

Sabit disk sürücü ışığı, bilgisayar sabit diske bir şey yazdığı veya ondan bir bilgi aldığı (okuduğu) zaman yanar. Bu ışık yanarken bilgisayarı sakın kapatmayın yoksa diskteki bilgiler bozulabilir.

Klavye

Üzerinde alfabe karakterleri, rakamlar, semboller ve özel fonksiyon tuşları bulunan ve kullanıcının bilgisayara girişi yapabilmesini ve komut vermesini sağlayan birimdir.

Temelde iki farklı tuş dizilimine sahip klavye bulunmaktadır. Bunlar ‘Q’

klavye ve ‘F’ klavye olarak adlandırılırlar. F klavye dizilimi daktilolardaki tuş dizilimi ile aynıdır. Q klavyenin dizilimi ise Batı dillerine daha uygundur.

Türkiye genelindeki kişisel bilgisayarların çoğunluğunda ve yeni üretilen bilgisayarlarda Q klavye tercih edilmektedir. Öte yandan Türkçe dilinin Q klavyeden ziyade F klavyeye daha uygun olduğu görüşünü savunanlar vardır. Q klavyenin Türkçe harf kullanımına uygun düşmediğini, yazma hızını düşürdüğünü savunarak Türkçe uygunluğu açısından F klavyeyi öneren dil bilimcilerin sayısı

azımsanmayacak kadar çoktur.

(14)

Örneğin birçok programda F1 tuşuna basıldığı zaman o sırada

çalışan program veya yapılan işleme bağlı olarak ekrana yardımcı

bilgi getirilmektedir.

Klavye üzerinde aynı tuşun farklı karakterler üretebilmesi için değişik tuş kombinasyonları bulunur. Bu tuşlar ‘ALT’ ‘Shift (geçiş)’ ve ‘kontrol (CTRL)’ gibi tuşlarıdır. Ayrıca bilgisayarda o ana kullanılan programa göre özelliği değişebilen

‘fonksiyon’ (F1’den F12’ye kadar) tuşları bulunur.

101 tuşlu standart bir klavyede temelde aşağıdaki tuşlar farklı görevleriyle bulunur:

Enter tuşu: Bilgisayara verilen bir komutu aktif hâle getirmek /çalıştırmak için kullanılır. Kelime işlemcilerde yeni bir paragrafa geçmeyi sağlar.

Esc (Escape) tuşu: O sırada yapılan işi yarıda kesmek, vazgeçmek veya geriye dönmek amacıyla kullanılır. Windows uyumlu programlarda Esc tuşu genellikle iptal düğmesini ifade eder.

Fonksiyon tuşları: Bu tuşlar belirli bir işlemi çabucak yapmak için kullanılır.

Örneğin F1 tuşu çoğu programda yardım bilgilerini ekrana getirir.

Tab tuşu: Kelime işlem programlarına paragraf girintisi için, windows’ta iletişim kutusu pencerelerinde ve düğmeler arası geçişte kullanılır.

Caps Lock tuşu: Bu tuşa bir kez basınca (klavyenin sağ üst köşesinde ilgili ışık yanar ve) klavyeden hep büyük harf girebilirsiniz. Bir kez daha basarsanız, yine küçük harf moduna dönecektir.

Shift tuşu: Bu tuşa bir harf tuşu ile birlikte basıldığında, o harfi büyük yazmakta veya bir rakam tuşu ile birlikte basıldığında ise o rakam tuşunun üst kısmında belirtilen özel karakteri yazmaktadır.

Örnek

•F klavyenin mucidi İhsan Sıtkı Yener adlı Türk dil bilimcidir.

1946’dan itibaren Türk dilinin özelliklerine uygun, standart bir klavye geliştirilmesi için resmi makamlara başvuruda bulunmuştur.

Ardından kurulan çalışma komisyonunda Türkçede kullanılan tüm kelimelerin ve harflerin istatistiği çıkartılmıştır. 29 bin 934 kelime içinde hangi, harften kaçar adet bulunduğu tespit edildikten sonra, parmakların fiziksel güçleri ve hareket özellikleri dikkate alınarak harfler uygun şekilde dizilmiştir. Ellerin kullanım yüzdesini de hesaba katarak klavyede sol el yaklaşık yüzde 49, sağ el de yüzde 51 oranında kullanılacak şekilde harfler klavyeye yerleştirilmiştir.

Türkçenin fonetiğine uygun olarak sesli harfler bu klavyede sol elde toplanmıştır. Sonuçta, bilimsel yöntemler kullanılarak milli bir klavye üretilmiştir.

(15)

Ctrl ve Alt Tuşları: Başka tuşlarla birlikte aynı anda bastığınızda, belirli işlemleri yapmaya yarar. Örneğin bazı programlarda Ctrl+S dosyayı kaydeder, Ctrl+Alt+Del bilgisayarı resetler (işletim sistemini yeniden başlatır).

Alt Gr tuşu: Q dizilişine sahip klavyelerde Türkçeye özgü ç,ş,ü ve ö gibi harflere yer bulabilmek için bazı tuşlara üçüncü bir görev verilmektedir. Bu görevi kullanabilmek Alt Gr tuşu basılı iken gerçekleşir.

Windows tuşu: Bu tuş Windows işletim sistemlerinde Başlat menüsünü açar.

Ayrıca başka tuşlarla birlikte kısa yol tuşu olarak kullanılır. Klavyenin sol alt köşesinde Ctrl ile Alt tuşları arasındadır.

Back Space (Geriye Silme) tuşu: Klavyede rakamların bulunduğu sırada en sağda olan bu tuş, ışıklı göstergenin (imleçin) solunda bulunan karakteri silmek için kullanılır. İmlecin solundaki karakter silindiği için sağında bulunan bütün

karakterler bir karakter genişliği kadar sola kayarlar.

Del (Delete) tuşu: Seçili metnin tamamını ya da imlecin sağındaki karakteri siler.

Ins (Insert) tuşu: Bu tuş açık/kapalı mantığıyla çalışır. Açıkken yazılan karakterler sağdaki karakteri ileri doğru iterek araya yerleşir. İnsert kapalı iken ise yazdığımız karakterler daha önceki karakterlerin üstüne yazılır.

Home tuşu: Bu tuş satırın başına gitmemizi sağlar.

End tuşu: Bu tuş satırın sonuna gitmemizi sağlar.

Page Up tuşu: Bu tuş bir sayfa yukarı çıkmamızı sağlar.

Page Down tuşu: Bu tuş bir sayfa (bir ekran görüntüsü kadar) aşağı inmemizi sağlar.

Pause tuşu: Bu tuş yapılan işlemin bir tuşa basana kadar durdurulmasını sağlar. Bir tuşa basınca işlem kaldığı yerden devam eder.

Print Screen tuşu: Windows ortamında bu tuşa bastığınızda yine ekranın resmi çekilir. Ancak ekranın resmi yazıcı yerine, geçici bilgi saklama ortamı olan ve Pano adı verilen ortama aktarılır. Daha sonra panoda saklanan resmi Paint gibi bir boyama programına aktarıp istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.

Num Lk (Nümerik klavye) : Num Lock ışığına bağlı olarak, buradan rakamları girebilir veya imleci kontrol edebilirsiniz.

Bunlardan başka yeni tip klavyelerde Sleep(Stand-by/Bekleme uyuma modu), Power (açma-kapama) gibi bazı tuşlar da vardır.

(16)

Klavye anakarta kendi kablosu ile bağlanır. Çok düşük voltta elektrik akımını bu kablo üzerinden alır. ‘PS2’ ve ‘USB’ adı verilen farklı bağlantı türleri vardır.

Günümüzde masaüstü bilgisayarlarda kablosuz bağlantı ile de kullanma olanağı vardır.

Fare (Mouse)

Kullanılmakta olan programdaki komutların, özelliklerin, işlemlerin pratik biçimde yapılmasını sağlayan harici donanım aygıtıdır. Klavye gibi fare de masaüstü bilgisayarlarda ‘PS2’ ya da ‘USB’ bağlantı portları üzerinden anakarta

bağlanmaktadır. Farelerin kablosuz çalışanları daha çok yaygındır. Bir farenin temelde iki tuşu vardır. Sağ elini kullananlar için sol tuş sıklıkla kullanılan ‘seçim’

tuşudur. Sağ tuş ise seçenekleri görmek için tıklanır. Genelde bir seçimi aktif hâle getirmek için sol tuşa iki kere tıklanması gereklidir. Herhangi bir nesnenin üzerinde farenin sol düğmesine iki kez hızlı bir şekilde tıklama işlemine çift tıklama denir.

Çift tıklama, genelde programları çalıştırmak için kullanılır. Örneğin fareyi, masaüstünde bulunan Bilgisayarım simgesinin üzerine getirip çift tıklarsak bilgisayarım penceresi açılır.

Farede ayrıca ekran üzerindeki pencerenin yukarıdan aşağı hareketini sağlayan tekerlek bulunmaktadır. Farede ergonomi oldukça önemlidir.

Çoklu Ortam (Multimedya) Aygıtları

Bilgisayarın görebilmesini, duyabilmesini, konuşabilmesini sağlayan, çoklu ortam uygulamalarının (video, müzik, oyun vb.) ve yüksek kapasitedeki veri yığınlarının depolanabilmesine ve taşınabilmesine olanak sağlayan birimlerdir.

Ses Kartı (Sound Card)

Analog ses dalgalarını dijitale, dijital ses bilgilerini ise analog bir yapıya dönüştürebilen birimdir. Anakart üzerinde PCI adı verilen bir yuvaya takılır. Ses kartları bazı anakartlar üzerinde bütünleşik olarak satılmaktadır. Analog ses girişi ve çıkışı için kart üzerinde dışarıdan erişilebilen özel yuvalar bulunur.

Hoparlörden alınan ses, dijital sinyalin analog hâle dönüştürülmüş şeklidir.

Mikrofondan bilgisayara kaydedilen sesler de analog sinyallerin bilgisayara dijital olarak aktarılmasıdır. Buradaki dijital sinyaller 0 ve 1 kodlarından oluşmaktadır.

Analog işaretler ise genliği sürekli değişen sinyallerdir. Günümüzde ses kartları artık PC’lerin ayrılmaz bir parçası durumundadır. Multimedya uygulamalarının çoğalması, interaktif programlarda patlama ile birlikte PC oyunlarındaki seslerin ve müziklerin profesyonel seviyelere ulaşması ile ses kartları bilgisayarın standart bir

(17)

CD’ler alüminyumdan üretilmiş, üzerleri şeffaf

polikarbonat maddesiyle kaplanmış ve üzerine koruyucu bir

cila çekilmiş disklerdir.

parçası haline geldi. Ayrıca yeni teknolojiler ile birlikte PC’lerin artık bir sinema gibi kullanılabilmesi de ses kartlarının ulaştığı konumun yüksekliğini gösteriyor.

CD (Compact Disk) - CD-ROM

CD adı verilen dijital medyadan veri okuyabilen ve yazabilen birimdir.

Anakarta kablo ile bağlanır. Ses kartına dijital olarak veri aktarabilen ekstra bir bağlantı kablosu da mevcuttur. Uzun yıllar kullanılan 1.44 mb kapasiteli disket sürücünün ardından, 650-700 mb kapasitesiyle çıkışı (1 CD yaklaşık 49 disket sürücünün aldığı veriyi kaydeder) büyük bir devrim etkisi yaratmıştır.

Bir CD sürücüsü plastik kaplı bir diski optik okuyucusu yardımı ile okur. Bu diskte kaydedilmiş olan bilgiler, yüzey üzerinde merkezden kenarlara kadar spiral biçimde uzanan "delikler" içinde kayıtlı olarak tutulurlar. Sürücü buraları okumak için lazer ışını kullanır. Lazer bir deliğe çarptığında farklı, düz bir yüzeye çarptığında farklı bir tepki verir. Okuyucu kafa bunları "0" ve "1" ler olarak alır ve disk

yüzeyindeki bilgiyi çözümler.

CDROM'lar sabit disklere göre daha yavaştırlar. Ortalama bir sabit diske tarama için 15 milisaniye yeterli olurken, en hızlısından bir CDROM için saniyeler gereklidir. Aslında bir CDROM'un veri aktarım hızı saniyede yüzlerce KB ile ölçülür.

Burada ifade edilmek istenen CDROM'un sabit diskler kadar hızlı olamadığıdır. Yeni bir yazılımı yüklemek için CDROM'lar iyi bir alternatif sayılırlar. Ne de olsa yükleme sırasında çok yüksek hız gerekli değildir.

Bir CDROM'daki bilgileri düzenlemenin pek çok yolu vardır. En popüler yöntem uluslararası standart olan iso9660’dır. Bu standart MSDOS'un

kullandığından daha "ham" bir dosya sistemini tanımlar. Oldukça küçüktür. Diğer taraftan bu kadar küçük olması her türlü işletim sisteminin onu tanımasına olanak verir.

DVD - DVD - ROM

DVD adı verilen dijital medyadan veri okuyabilen ve yazabilen birimdir.

Anakarta kablo ile bağlanır. Ses kartına dijital olarak veri aktarabilen ekstra bir bağlantı kablosu da vardır. 4700 mb depolama kapasitesiyle CD-ROM’lara göre 7 kat daha fazla kapasiteye sahiptir. İki yüzüne de yazılabilen dvdler ise ortalama 8500 mb veri kaydedebilmektedir. İlk başta, sadece, video görüntüler için

düşünülen DVD kısaltması, ‘Digital Video Disc’ anlamında kullanılmakta iken, daha sonra, başka alanlarda da kullanılabileceği düşünülerek, ‘Digital Versatile Disc’ (çok amaçlı) anlamında kullanılmaya başlandı.

(18)

Blu-ray Disk

‘Blu-ray’, birçok teknoloji ve eğlence sektörü liderlerinin bir araya gelerek oluşturduğu topluluğun geliştirmek ve yeni jenerasyon optik medyaları belirlemek için yürüttükleri projedir. Blu-ray disc ise bu projenin ürünü olan yüksek kapasitede donanım aygıtıdır. 25 gb olan blu-ray’in kapasitesi standart bir dvd’den beş kat daha fazladır.

Blu-ray Disk teknolojisi yüksek kaydetme kapasitesi ile daha kaliteli videoların saklanmasını ve dağıtılmasını amaçlamıştır. 1920×1080 çözünürlükte progressive (ilerlemeli, tüm piksellerin aynı anda güncellenmesi) olarak iki saat uzunluğundaki filmler yüksek kalitede resim ve ses bilgisiyle bir tane BD'ye kaydedilebilmektedir.

Web Kamerası

Hareketli görüntüyü bilgisayara aktaran birim. Ses kartıyla birlikte

çalışabilen bu kamera yaygın bir kullanıma sahiptir. Çevre birimlerinden biri olarak da sayılabilen bu aygıt bilgisayara “USB” adı verilen veri aktarım teknolojisi

üzerinden anakarta bilgi aktarır. İçinde aynı zamanda ses aktarımı yapabilen mikrofon olabilir. Bilgisayara bağlı olarak kayıt yapabilme yeteneğine sahiptir. Diz üstü bilgisayarların kapağında entegre olarak, genelde en çok 3 megapiksel kapasitesinde web kamerası bulunmaktadır. Web kamerası internet üzerinden görüntülü iletişim amacıyla sık olarak kullanılmaktadır.

Radyo-TV Kartı

Analog olarak alınan Radyo ve TV yayınlarını bilgisayarda işlenebilecek dijital formata çeviren birimdir. Radyo ve televizyon yayınlarını izleme olanağı sunduğu gibi sabit diske kaydetme olanağı da sunmaktadır. Anakart üzerinde bulunan yuvalara takılır. Ses kartı ile arasında analog ses transferini sağlayan bir kablo da bulunmaktadır. Kart üzerinde Radyo ve TV anten girişleri ile harici kamera ve video bağlantıları için ekstra girişler yer almaktadır.

Günümüzde USB, PCI veya PCMCIA arayüze sahip kartlar bulunmaktadır.

Hatta bazı televizyon kartları doğrudan ekrana bağlanarak bilgisayar kasası olmaksızın çalışabilmektedir. Time Shifting: Video kayıt tekniğidir. Canlı yayınları daha sonra izlenmek üzere kaydeden yapıdır. Bu sayede canlı yayını durdurabilir, hatta geriye alıp tekrar izleyebilirsiniz. Sonradan izleme olayı, lokal(disk üzerinden) olarak gerçekleşir.

(19)

Çevre birimleri denildiğinde ilk akla gelen aygılar tarayıcı ve yazıcıdır. Bunlar

evlerde en yoğun kullanılan birimlerdir.

Çevre Birimleri

Bilgisayar sisteminin girdi ve çıktı aygıtlarından oluşan birimlerdir. Akla ilk gelen çevre birimleri genelde tarayıcı ve yazıcıdır.

Yazıcı

Bilgisayarda yapılan çalışmaların çeşitli boyutlardaki kağıtlar üzerine aktarılmasını sağlayan birimdir. Yazıcılar; nokta vuruşlu, mürekkep püskürtmeli ve lazer olarak çeşitlere ayrılırlar. Yazıcılar, bir saniyede yazabildiği karakter adedi veya dakikada yazabildiği sayfa adedine göre değerlendirilirler. Anakarta ‘USB’

portu üzerinden bağlanırlar. Günümüz yazıcıları sabit diskli ve tarayıcı özellikli olarak da satılmaktadır.

 Nokta vuruşlu yazıcılar: Sayfa üzerine harfleri ve şekilleri minik noktacıklarla oluştururlar. Yazma kafası, mürekkepli bir şeride vuran küçük iğnelerden (9 veya 24 pin) oluşur. Bu yazıcılar vuruşlu oldukları için oldukça gürültülüdür.

Nokta vuruşlu yazıcılar, özellikle aynı anda birden çok kopya alınması gereken durumlarda kullanışlıdır. Genellikle sürekli form kağıt kullanırlar.

Sürekli formun kenarında, yazıcıya takılmasını sağlayan delikler vardır.

Günümüzde oldukça seyrek kullanılmaktadırlar.

 Mürekkep püskürtmeli (inkjet) yazıcılar: Nokta vuruşlu yazıcılardan daha kaliteli baskı yaparlar ve daha sessiz çalışırlar. Renkli mürekkep

püskürtmeliler, normal kağıda baskı yapabilirler, ama özel kağıt kullanılırsa daha iyi sonuç verirler.

 Lazer yazıcılar: Sayfa görüntüsünü oluşturmak için lazer ışınlarını kullanan, yüksek hızlı bir yazıcıdır. Lazer yazıcılar, yüksek kalitede belge üreten bir fotokopi makinesi gibi çalışır. Günümüzde ofis bilgisayarlarında özellikle bu tip yazıcı tercih edilmektedir.

Tarayıcı

Bir fotoğrafın görüntüsünün dijital hâle dönüştürülmesini veya yazılı

belgenin optik karakter tanıma programı yardımıyla kelime işlemciye aktarılmasını sağlayan girdi aygıtıdır.

Tarayıcılar;

 ‘Flatbet Scanner’; bilgileri taranacak sayfanın tarayıcı camı üzerine düz olarak yerleştirilen),

 ‘Feed Scanner’; birbiri ardına yapılacak taramalarda tek sayfa beslemeli,

(20)

Kesintisiz Güç Kaynağı, elektrik enerjisindeki dalgalanmalara karşı bilgisayarınıza sürekli aynı voltajda enerji

verir ve kesinti durumunda bilgisayarınızı 5 dakika ile birkaç saat arasında

çalıştırır.

 ‘Drum Scanner’; yazı ve resim sayfası bilgilerini bir tambur üzerinde döndürerek tarayan,

 ‘Handheld Scanner’; tarama kafası görüntü taraması yapılacak ortama taşınabilen tarayıcı olarak dört tipe ayrılır.

Tarayıcılar, dokümanı tarama hızı ve maksimum tarama çözünürlüğüne göre değerlendirilirler. Anakarta ‘USB’ portu üzerinden bağlanırlar.

Çizici (plotter)

Çiziciler özellikle grafik çıktıların alınmasında kullanılan aygıtlardır. Renkli kalemler kullanılmak suretiyle renkli çıktılar alınabilir. Çiziciler genellikle mimarlık ve mühendislik uygulamalarında kullanılır.

Kesintisiz Güç Kaynakları

Bilgisayarın elektrik kesintisi sırasında belirli bir süre daha çalışabilmesi ya da güvenli bir şekilde kapatılabilmesi için geçici olarak elektrik kaynağı sağlayan birimdir. Kesintisiz güç kaynakları teknik özelliklerine göre yazılım ile iletişim halinde olabilirler ve bilgisayarı kontrol edebilirler. Sistemleri ayakta tutma sürelerine ve devreye giriş hızlarına göre sınıflandırılırlar.

Ağ Bağdaştırıcıları

Bilgisayarların yerel ya da genel ağlara (internet) bağlanmalarını sağlayan birimlerdir.

Ağ Kartları

Bilgisayarın ağ kabloları veya kablosuz (wireless) bağlantı üzerinden yerel ya da genel ağlara (internet) bağlanmalarını sağlayan birimlerdir. Veriler dijital olarak kablolar üzerinden ağ kartlarına aktarılır. İşlenen veriler yine ağ kartları üzerinden yollanır. Anakart üzerindeki “PCI” yada “PCMCI” yuvalarını kullanırlar.

Bugün birçok anakartta bütünleşik olarak bulunmaktadır.

Fax-Modem Kartları

Bilgisayarların telefon kabloları üzerinden yerel ya da genel ağlara (internet) bağlanmalarını sağlayan birimlerdir. Veriler analog olarak kablolar üzerinden modeme aktarılır ve dijitale dönüştürülür. İşlenen veriler dijital yapıdan analoğa çevrilerek yollanır. Bir anlamda fax-modem kartı analog ve dijital sinyaller arasında çevirici işlevini görmektedir. Bu kartlar harici ya da dahili olarak sistemde

bulunabilirler. ‘USB2 portuyla harici olarak, anakart üzerinde ‘PCI’ ya da ‘PCMCI’

(21)

Fax-modem kartları Bu kartlar harici ya da dâhili olarak sistemde

bulunabilirler.

Birbirine yakın bilgisayardan kurulan

ağlar LAN – Birbirine uzak bilgisayardan kurulan ağlar WAN

yuvalarını kullanarak dâhilî olarak bağlanırlar. Bazı anakartlarda bütünleşik olarak bulunmaktadır.

Bilgisayar ağı (network)

Bir bilgisayar ağı, iki veya daha fazla bilgisayarın bir iletişim aracı üzerinden (kablolu veya kablosuz), tüm iletişim, yazılım ve donanım bileşenleri ile birlikte bağlanmasıyla oluşturulan sistem olarak tanımlanabilir.

Bilgisayar ağı en az bir sunucu bilgisayar (server) ve bir istemci (client) bilgisayar (terminaller), modem veya ethernet (network) kartı, iletişim protokolü ve benzeri iletişim araçlarını bünyesinde bulundurur. Böyle bir ağa bağlı kullanıcılar birçok yazılım ve donanımı paylaşabilirler.

Network sistemleri yakın ve uzak bağlantılar olmak üzere iki ana başlık altında incelenir.

Yakın mesafelerde olan bilgisayarların birbirlerine bağlandığı network sistemlerine LAN (Local Area Network), uzak mesafelerde olan bilgisayarların birbirlerine bağlandığı network sistemlerine ise WAN (Wide Area Network) adı verilir.

Bilgisayar ağları; bilgisayar kaynakları ve elektronik nesne paylaşımını amaçlayarak başlamıştır ve bir paylaşım, dayanışma ve ortak çalışma ortamına dönüşmüştür. Bir kullanıcı masasındaki PC-terminal iş istasyonu ile ağ üzerindeki kaynakları kullanabilmektedir. Bu ise kullanıcıya bilgisayarından bağımsız bir arayüz olanağı sağlamaktadır. Diğer bir deyişle; belirli bir programı veya veri tabanını kullanmak için o programın yüklü olduğu bilgisayarın başında olmak gerekmiyor, veritabanını kullanıcının kendi bilgisayarında çalışan bir program kullanabiliyor veya uzaktan kullanım ile (telnet, remote login) ilgili bilgisayar da program ve veritabanını kullanabiliyor.

Bilgisayar ağlarının en büyüğü ve bir anlamda toplamı olan İnternet tüm dünyayı kapsayan, irili ufaklı her türden milyonlarca bilgisayardan oluşmakta, 200 civarında ülke ile elektronik posta,100 civarında ülke ile online elektronik nesne değişimine izin vermektedir.

Depolama ve Yedekleme Birimleri

Verilerin güvenli bir şekilde yedeklenmesi için kullanılan birimlerdir. Birçok farklı sürücü yedekleme birimi olarak kullanılabilir.

(22)

Flash (USB) Bellek

Taşınabilir bellekler küçük ebatları ve pratik kullanımları ile günümüzde çok yaygın kullanılmaktadır. CD, DVD, Blu-ray türü ortamlar ise yüksek kapasiteli olsa da, genelde tek seferlik yazılımından yeterince kullanışlı değildir. Bu nedenle taşınabilir sabit diskler kullanıma sunulmuştur. Bunlar RAM gibi çalışan fakat bilgileri tutmak için elektriğe ihtiyaç duymayan, USB ara yüzünden hızlı bir şekilde bağlanan cihazlardır. Hızları ve kapasiteleri sürekli artmaktadır. Bunların içinde çalışma sistemi sabit diskten oldukça farklı olan okuma ve kayıt teknolojisi mekanik değil elektronik olan flash diskler yaygındır. Flash belleklerin yapısı ara belleklere (RAM), kullanımı sabit disklere benzer. Bu aygıtlar ayrıca haricî olarak MP3

oynatıcılarda, cep telefonlarında, el bilgisayarlarında, dijital fotoğraf makinalarında ve dijital görüntü aygıtlarında yaygınca kullanılırlar.

Flash belleklere genelde word, excel, powerpoint gibi iş dosyaları, müzik, fotoğraf, ufak çaplı oyunlar, programlar vs. birçok dosya kaydedilmektedir. Flash bellekler her bilgisayara takılabilir ve hızlı olduğundan işlerinizi kolayca taşımanıza yardımcı olur.

Flash bellek dışında önceden değindiğimiz, taşınabilir haricî sabit diskler, dâhilî sabit diskler, CD, DVD ve Blu-ray gibi depolama aygıtlarının tümü yedekleme birimleri olarak iş görmektedir.

Bireysel Etkinlik • Mevcut bir masaüstü bilgisayarınız varsa donanım

özelliklerini inceleyebilir, aygıtlarını tanıyabilirsiniz. Ayrıca elektronik marketlere giderek yeni çıkan donanım

aygıtlarının özelliklerini keşfedebilirsiniz.

(23)

Öz et

•Bilgisayar, birlikte çalışan elektronik ve mekanik aygıtlardan oluşan, hızlı depolama ve erişim sağlayan, programlanmış komutlara göre veri üzerinde aritmetik ve mantıksal işlemler yapan bir sistemdir. İçinde hem donanım aygıtlarını hem de yazılı programları barındırır.

•Bilişim sistemi, insanları ve amaçlarını, enformasyon gereksinimlerini ve bu amaçların ve gereksinimlerin karşılandığı örgütleri içermektedir.

•Bilgisayar temelde, verinin girilmesi, verinin depolanması, girilen verilerin belirtilen durumlara göre işlenmesi ve işlem sonuçlarının alınması olarak dört temel

fonksiyona sahiptir.

•Bilgisayarın evrimi, “sürekli artan hıza ve kapasiteye paralel olarak sürekli azalan hacim ve maliyet” olarak özetlenebilir.

•Girdi aygıtlarıyla veri girişinin yapılır, Depolama aygıtlarıyla girilen veriler bilgisayarda istenildiği zaman tekrar görülebilecek şekilde saklanır, merkezi işlem birimi sayesinde depolanan veriyi işlenir, çıktı aygıtlarıyla işlenmiş veri gösterilir ve aktarılır.

•Merkezi islem birimi, mantıksal, aritmetik ve düzenleyici-sınıflandırıcı işlemler yapma yeteneğine sahiptir.

•Bilgisayarın içindeki veriler ve komutlar sayı olarak saklanır ve işlenir. Birçok bilgisayar sadece iki sayı kullanır: 0 ve 1. Buna ikili kod adı verilir. Grafik, yazı, müzik ve video biçimindeki her tip veri bu iki sayının farklı kombinasyonlarıyla kodlanır ve saklanır. Bilgisayarın içinde 0 ve 1 sayıları çok küçük elektronik devreler üzerinde elektrik akımı olarak kaydedilmektedir.

•Bilgisayarlar temelde kişisel bilgisayarlar ve sunucular olarak ikiye ayrılır. Kişisel bilgisayarlar, masaüstü, dizüstü ve avuç içi biçiminde bulunmaktadır.

•Temel donanım aygıtları, işlemci, anakart, ara bellek, ön bellek, BIOS, ekran kartı, sabit disk, ekran, kasa, klavye, fare ve ses kartından oluşur.

•İşlemci, bilgisayarın beynidir. Anakart iskelet ve dolaşım sistemidir. Ara bellek, veriler ve komutların geçici olarak saklandığı birimdir. Ön bellek, işlemcinin en son işlediği verilerin bir kopyasını saklar. BIOS bilgisayarın açılışı sırasında bağlı temel donanım aygıtlarını tanıyan bir program içerir. Ekran kartı, grafik için video sinyali yaratır. Sabit disk verileri kalıcı olarak depolar. Ekran, ekran kartından gelen video sinyallerini görünür hale getirir. Kasa, dahili donanım aygıtlarının monte edildiği birimdir. Klavye bilgisayarın temel girdi aygıtıdır. Fare veri girişini pratikleştiren girdi aygıtıdır. Ses kartı, analog ses dalgalarını dijitale, dijital ses bilgilerini ise analog bir yapıya dönüştürür. CD>DVD>Blue-Ray taşınabilir çoklu ortam medyalarıdır. Web kamerası, hareketli görüntüyü bilgisayara aktaran birimdir.

Radyo-TV kartı, analog olarak alınan Radyo ve TV yayınlarını bilgisayarda işlenebilecek dijital formata çeviren birimdir. Yazıcı, bilgisayarda yapılan çalışmaların çeşitli boyutlardaki kâğıtlar üzerine aktarılmasını sağlayan birimdir.

Tarayıcı resimleri ve belgeleri dijitalleştiren girdi aygıtıdır. Çizici, büyük boylarda resim çıktısı veren elektronik ressam birimidir. Kesintisiz güç kaynağı, geçici olarak elektrik kaynağı sağlayan birimdir. Ağ kartı, yerel ve genel ağlara bağlanmayı sağlayan birimdir. Fax-modem kartı bilgisayarın telefon ve faks olarak çalışmasını sağlar. Flash bellek, elektrik akımı kullanarak veri depolayan birimdir.

•1TB=1024GB=1024MB=1000000KB=1000000000Byte=1000000000000BİT şeklinde hesaplanabilir.

(24)

Öde v • Hâlihazırda sahip olduğunuz ya da almak istediğiniz masaüstü veya dizüstü bir bilgisayarın donanım özelliklerini (konfigürasyon) 200 kelimeyi aşmayacak şekilde yazınız.

• Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında

yer alan “ödev” bölümüne yükleyebilirsiniz.

(25)

Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi”

bölümünde etkileşimli olarak

cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisini bir bilgisayar tek başına gerçekleştiremez?

a) Veri işleme b) Veri baskısı yapma c) Veri depolama d) Veri aktarımı yapma e) Veri gösterme

2. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayarın mantıksal işlem yapma yeteneğine bir örnektir?

a) 6x9-24=30 b) 126>116 c) 24/6=2x2 d) 111 - 112 - 113 e) A1 - b1 - c1

3. Bilgisayar sisteminde kullanılan ‘ikili kod’ için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) Bilgisayarda çoklu işlem yapma özelliği b) Bilgisayarın şifre sistemi

c) Farenin tuş kombinasyonu

d) Klavyede fonksiyon tuşlarının kullanılması e) Bilgisayardaki verilerin sayı olarak saklanması

4. Aşağıdakilerden hangisi temel donanım aygıtları arasında değildir?

a) Yazıcı b) Ekran c) Kasa d) Anakart e) Ön bellek

5. “Tüm mantıksal ve aritmetiksel işlemleri yürütür. Sistemi oluşturan donanım aygıtları arasındaki ilişkiyi düzenler.” Aşağıdakilerden hangisi cümlede belirtilen aygıttır?

a) Anakart b) Ara bellek c) BIOS

d) Merkezi işlem birimi e) Ön bellek

(26)

6. Bilgisayarda veri hareketi hangi donanım aygıtı üstünden gerçekleşir?

a) Merkezi işlem birimi b) Sabit disk

c) Ön bellek d) Ara bellek e) Anakart

7. Aşağıdakilerden hangisi USB portu için doğrudur?

a) Haricî donanımları bilgisayarla bağlantılandırır b) Bilgisayar bu portu com etiketiyle görür c) Genellikle ses kartının üzerinde bulunur d) Bilgisayarın ekran bağlantısını sağlar e) 9 veya 25 pin bulunur

8. Aşağıdakilerden hangisi ara belleğin görevleri arasında değildir?

a) Gerekli anlık verileri tutma

b) İşletim sistemi bileşenlerini kaydetme c) Verileri hızlı işleme

d) Program çıktılarını saklama

e) Sabit disklere gönderilecek verileri hazırda bekletme

9. Bellek ölçü birimleri dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) 1TB=1024 MB b) 1TB=1024GB c) 1GB=1024KB d) 1GB=1024TB e) 1GB=1024KB

10. Bilgisayar sisteminde mekank teknolojiyle çalışan donanım aygıtı aşağıdakilerde hangisidir?

a) Ara bellek

b) Merkezi işlem birimi c) Ekran

d) Fax-modem kartı e) Sabit disk

Cevap Anahtarı: 1-B, 2-B, 3-E, 4-A, 5-D, 6-E, 7-A, 8-C, 9-B, 10-E

(27)

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR

Başkent Üniversitesi Moodle Öğrenme ve İçerik Yönetim Sistemi, Bilgisayar Teknolojileri ve Uygulamaları. (t.y.). Erişim: 01 Ağustos 2011, http://moodle.midas.baskent.edu.tr/course/view.php?id=3 Bilgisayar Teknolojileri Tartışma Forumu, (t.y.). Erişim: 10 Ağustos 2011,

http://www.msxlabs.org/

CHIP Online. (t.y.). Erişim: 10 Ağustos 2011, http://www.chip.com.tr/

Online Bilgisayar Okulu. (t.y.). Erişim: 02 Ağustos 2011, http://www.bilgisayarogren.com/

PC Teknolojileri Rehberi. (t.y.). Erişim: 01 Ağustos 2011, http://www.pclabs.com.tr Tom's Hardware Guide. (t.y.). Erişim: 10 Ağustos 2011, http://donanim.thgtr.com/

Tuncay, Tarık. (2003) Information Technologies in Social Work, textbook, Hacettepe University School of Social Work.