V111. Uluslararasi Tiirk Dilbilirni Konferans~ Bildirileri 7-9 Agustos 1996, Ankara 1997: 157-165
Esin 1leri Hamburg ~ n i v e r s i t e s i
Bilindigi iizere, y a b a n c ~ bir dili ogrenirken bilinqli bir gekilde, anadilini ogrenirken ise farkmda olmadan bir fiilin hangi haldeki isimlerle birlegtigini - o dili dogru konugup yazabilmek iqin - ogrenmemiz gerekir.l
Dil ogretiminin yard~mcl araqlanndan biri olan sozliiklerde, bilhassa uluslar arasmda ortak dil olarak kullan~lan Avrupa dillerinin sozliiklerinde - Almanca, F r a n s ~ z c a , lngilizce gibi - bu bilgi fiille birlikte verilir. Tiirkqe sozliiklerde ise, gerek tek dilli olsun, gerek iki dilli olsun, bu bilgiler ya hiq, ya da eksik olarak verilmektedir. Halbuki iki ayrl dilde aynl igi gosteren fiillerin birlegtigi isimler genelde aynl halleri gerektinnez. 0rnegin: dinlemek Tiirkqede I-halindeki bir isim gerektirdigi halde (dersi dinlemek, og'retmeni dinlemek gibi), bu fiilin Almanca k a r g l l ~ g ~ olan z u h o r e n A-halini gerektinnektedir 0 - m zuhoren: Hiir mir doch zu! gibi).
1. Birle~im degerinin t a n ~ m ~
B a g m s a l dilbilgisi (Dependenzgrammatik), halleri gosteren ha1 dilbilgisinden ( K a s u s g r a m m a t i k ) bilindigi gibi f a r k l ~ olup modern tanlml Lucien Tesnikre
tarafindan otuzlu ylllarda yapdmlg ve ellili ylllarda kitap halinde b a s l l m ~ g t ~ r . ~ Ciimlede fiilden yola qlkan Tesnibre ciimlenin diger ogelerini eyleyen (actants) ve tiimleyen (circontants) olmak iizere ikiye ay~rmlgtlr. Fiillerin belirli bir saylda eyleyen (actants) alma kaabiliyetini atomun birlegim degeriyle ( H 2 0 gibi) k a r g ~ l a g t ~ r a n Tesnibre eyleyenlerin (isim ve isimle eg-degerde olan ogeler) zorunlu, tiimleyenlerin ise (zaman, yer, niteleme zarflar~ = belirteqleri) segimli oldugunu kabul etmigtir. Eyleyen saylslna gore Tesnibre Frans~zcadaki fiilleri eyleyensiz fiil ( s ~ f i r eyleyenli fiil), bir eyleyenli, iki eyleyenli ve iiq eyleyenli fiil diye gruplara aylrmlgt~r. Fiillerin s ~ n ~ f l a n d l r ~ l m a s ~ n d a eyleyenin y a l n ~ z niceligi, y2ni saylsl goz oniinde tutulmug olup niteligi hakkmda bir gey soylenmemigtir.
Almancadaki fiillerin birlefim deg'erini inceleyen Gerhard Helbig - Tesnibre gibi - fiili ciimlenin merkezi olarak kabul etmekte ve her fiilin bir plana gore qevresinde doldurulmasl gereken bog. alanlar (Leerstellen) aqtlglnl soylemektedir. Bununla beraber bag'msal dilbilgisine Tesnikre'den ileri giden bazl yenilikler de getirmigtir.3
I Makalemde A r a p ~ a kSkenli dilbilgisi terimlerini, bunlar~n konugma ve yazl dilinde kullan~lan kelimelerden aylrt edilebilmesi i ~ i n , bilin~li olarak kullanlyorum. Nasil ki, Avrupa dillerinde kullanllan dilbil-gisi terimleri Latince kokenli ise. Buna kara~llk dilbilimi terimleri Berke Vardar'in Apklamali Dilbilim Terimleri Sozliigii'nden (Istanbul 1988) alinmiat~r.
Z ~ u c i e n Tesnihre: Esquisse d'une syntaxe structurale. Paris 1953 ve L. T.: ~ l e m e n t s de syntaxe structurale. Paris 1959.
3 ~ e r h a r d Helbig'in birlegim degeri ile ilgili yantem iizerine yazdl21 biitiin eserler i ~ i n bkz. Gerhard Helbig: Probleme der Valenz- und Kasustheorie. Tiibingen 1992 (= Konzepte der
Helbig'e gore zarjfZar=belirte~ler (Adverbialbestimmungen) ve edatlar=ilge~ler (Prapositionen) de bir fiilin birlejim deg'erini olugturabilir.
Birlejim deg'erini olugturan belirte~ler iqin Helbig gu ornekleri vermigtir: ( I ) Berlin liegt an der Spree. Yalniz Berlin liegt denemez. (2) Sie legt das Buch auf den Tisch. Yalnlz Sie legt das Buch denemez.
( 3 ) Mein Freund wohnt in Hamburg. Yalniz Mein Freund wohnt denemez. Birlegim degerini olugturan ilgeqler iqin verilen ornekler ise goyledir: (4) Er wartet auf seinen Freund. (Er envartet seinen Freund yerine) (5) Er schreibt an seinen Vater. (Er schreibt seinem Vater yerine)4 Bundan bagka Helbig diizeyi aynl olmayan iki aylnm yapmaktadlr.
1. Derin yaptyt (Tiefenstruktur) kapsayan birinci diizeyde bir fiilin birleginl degerini olugturan tamlayanlar (valenzgebundene/valenzdeterminierte Glieder bzw. Verbergan- zungen) ile bunun diginda kalan ve herhangi bir plana bag11 olmakslzln verilen ihtiyari ek bilgileri (freie Angaben) birbirinden aylrmaktadlr.
2. Yiizeysel yaptyt (Oberfliichenstruktur) kapsayan ikinci diizeyde ise bir fiilin birlejim deg'erini olugturan tamlayanlart (Verbergiinzungen) zorunlu (obligatorisch) ve s e ~ i m l i (fakultativ) olmak iizere ikiye aylrmaktadlr.
0rnek: Babam istanbul'da oldii ciimlesindeki istanbul'da, olmek fiilinin birlejim deg'erinin dlg~nda kaldlglndan, yalnlzca ihtiyari ek bir bilgidir (yiini freie Angabe). Bunun saglamas1 tek ciimleden dilbilgisi kurallarlna uygun iki cumle kurulup kurulamamasi ile yapiliyor. Babam oldii ve Bu oliim istanbul'da oldu.
Babam istanbul'da oturuyor cumlesinde ise istanbul'da, ik6met etmek fiili ile eganlamll olan oturmak fiilinin birle~inl deg'erinin zorunlu og'esidir, zira yalnlz Babam oturuyor denirse, oturuyor fiili ikhmet etnlek anlamma gelmez.5
Helbig bir fiilin qevresinde bulunabilen bu iiq ogenin tan~rnlnl goyle yapmaktadlr.6 Zorunlu tamlayan (obligatorische Erganzung)
Herhangi bir fiilin birlejim degerini olugturan ve bu fiille kurulan ciimlenin dilbilgisi baklm~ndan - yap1 ve anlam olarak - dogru olabilmesi iqin o fiille birlegmesi gart olan oge
S e ~ i m l i tamlayan (fakultative Erganzung)
Herhangi bir fiilin birlejim deg'erini olugturan, ama metinde onceden zikredildigi iqin v.b. ad1 geqen ciimlede kullandrnas~ mutlaka gart olmayan oge7
ihtijari ek bilgiler (freie Angaben) Sprach- und Literatur-wissenschaft. 51). 4G. Helbig: 1992, S. 74
)oturmak, yalmak ve okumak fiillerinin birlegim degeri iqin baklnlz: Esin ileri "Valenz und Distribution tiirkischer Verben-Einige Voriiberlegungen". 3.Deutsche Turkologen Konferenz vom 04.- 07.10.1994 in Leipzig (baslllyor).
%erhard HelbigIWolfgang Schenkel: Worterbuch zur Valenz und Distribution deutscher Verben. 8.. durchges. Aufl., Tiibingen 1991, S. 34.
7~iirkqedeki biitiin fiillerin birlegim degeri aragtir~llrken, tamlayanlarda zorunlu veya seqimli diye bir ayrlmin yapihp yapllamayacagl iyice diigiiniilmelidir, zira bilindigi iizere Tiirkqede dil iqi ve dil dlgl baglamda ve konu-yorum (Thema-Rhema) durumunda bir ciimlenin oznesi bile -ayni ciimle dilbilgisi kurallarlna ayklri olmaks~z~n- diigebilir.
Bir fiilin birlegim degerinin (hem zorunlu, hem de segirnli) diginda kalan bilgiler Helbig'e gore bir fiilin birlegim degerini olugturan tarnlayanlarz (die valenzgebundenen Verberganzungen) cumle iqinde dogru kavrayip tespit edebilmek i ~ i n , bunlarl yalniz sayica (Quantitat) degil, ayni zamanda nitelikleriyle d e (Qualitat) incelemek gerekmektedir. Tarnlayanlarzn nitelikleri hem tiimcebilimsel, hem de anlambilimsel a q ~ d a n bilinmelidir ki, bu bir fiilin dagzlzrnznz (Distribution) bilmek anlamina gelmektedir.
Dagzlzrndan (distribution) dildeki herhangi bir ogenin - sesbirimin, anlambirimin - degigik kullanmz (Sprach-gebrauch) veya baglamlardaki (Kontext) ~evresinin tumii anlagilmaktadlr.
The DISTRIBUTION of an element is the total of all environments in which it occurs, i.e. the sum of all the (different) positions (or occurrences) of an element relative to the occurence of other
element^.^
Giiniimiizde bu kurallar, segrne kurallarz (Selektionsregeln) diye adlandmlmaktadir. Segrne kurallarz
Birimlerin kullanllmasina yon veren anlamsal kurallardlr. ~retici-doniigiimsel dilbilgisinde onemli bir yer tutan seqme kurallan, bir ogeyle aynl tiimcede yer alan obiir ogeler araslndaki bagdagma sorunuyla ilgilidir. 0 r n e g i n duvar sozciigii giilrnek eyleminin oznesi 01amaz.~
Helbig kendi yontemini tumcebilimsel ve anlambilimsel birlegirn degeri olarak tanimlamaktadlr. Bu yontemde fiilin degigik anlamlarlnm degil, fiilin birlegirn degerini olugturan tamlayanlarzn anlam ve niteliklerinin incelenmesi soz konusudur. Eger bir fiil say1 ve nitelik balumlndan degigik tamlayanlarla birlegiyorsa, o zaman Helbig ayni fiilin muhtelif degigkelerinden (Variante) soz etmektedir. Bagka bir deyimle bir fiilin muhtelif degigkeleri (Variante) oldugunu varsayabilmek i ~ i n , aynl fiilin ayri ayri birlegim degerine ve dag'zlzrna sahip olmasl gerekmektedir (gokanlarnlzlzk=Polysernie ve
eganlarnlzlik=Hornonyrnie). Bir fiilin muhtelif degigkelerinin olup olmadigini gosteren
o l ~ i i ise, o fiilin yalniz anlaml degildir. Tiimcebilimsel baklmdan bir fiilin birbirinden ayirt edilebilen degigkeleri geleneksel sozliiklerde oldugu gibi daha ziyade somut anlam ayirimlarma da egit degildir; anlam burada soyut olarak anlagilmaktadir.
~ b e r h a u ~ t handelt es sich
...
bei den Verben und ihren Umgebungen keineswegs um "Worter und Wendungen"...
Die Valenz- und Distributionsbeziehungen sind keineswegs nur lexikalische ("Worter") und stilistische Beziehungen ("Wendungen"), sondern syntaktische RegelmaBigkeiten. l o2. Bazi Tiirkqe fiillerin b i r l e ~ i m degeri
Tiirk~edeki fiillerin birlegim degerini ve dagzlzrnznz incelerken Gerhard Helbig'in i i ~ basamakli yontemini uyguluyorum.ll
8 ~ e l l i g S. Harris: Structural Linguistics. 7. Autl., Chicago & London (1966), s. 15. 9 ~ e r k e Vardar: Aqiklamall Dilbilim Terimleri SGzliigii. Istanbul 1988, s. 174. ' O ~ e l b i g 1 Schenkel: 1991, S 61.
I~iirkqedeki fiillerin birlegim degeri ile ha1 ekleri iizerine yapilan qallgmalarda -6rneEin Suphi Abdiilhayoglu: Tiirkisch-Deutsches Valenzlexikon. (Baltmannsweiler 1990), Seyda
Bu yonteme gore birinci basamakta bir fiilin birleyim degerini olugturan tamlayanlarl (valenzgebundene/ valenzdeterminierte Verberganzungen) say1 olarak veriyorum ve se~imli tamlayanlan yuvarlak ayraq iqine alarak zorunlu tamlayanlardan ayinyorum.
1kinci basamakta aynl fiilin zorunlu ve s e ~ i m l i tamlayanlannl tiimcebilgisine gore adlandiriyorum ve s e ~ i m l i tamlayanlarl yine yuvarlak ayraq iqinde gosteriyorum. Adlandirmadaki k~saltmalar~ gimdilik Tiirkqeye qevirmedim: Snom (yalin ha1 = ozne), Sakk (I-hali), Sdat (A-hali), Slok (DA-hali), Sabl (DAn-hali), SkasInd (yalln ha1 = tiimleq), InfNdat (A-halinde mastardan isim), VNdat (A-halinde fiilden isim) v.b. 1ki tamlayan arasmdaki egik qizgi bunlarm arasmda seqenek yapllabilecegini gosteriyor.
~ q i i n c i i basamakta a y n ~ fiilin zorunlu ve seqimli tamlayanlarin~ anlambilimine gore tespit ediyorum ve seqimli tamlayanlarl yuvarlak ayraq iqinde gosteriyorum. Anlambilimi ile ilgili k ~ s a l t m a l a r ~ da 5imdilik Helbig'deki gibi biraktim: +Abstr (Abstraktbez.=soyut kavram), Act (Handlung=eylem), +Anim (belebt=canl~), -Anim (unbelebt=cans~z), Flora (Pflanzen=bitki), Hum (menschlich=insan), Inst (Institution=kurum), Lok (Ortsbestimmung=yer ismi) v.b.
aqmak fiilinin tiimcebilimsel ve anlambilimsel apdan iiq degigkesi vardir ( d l , d2, d3). Degigke 1 ( d l ) tek birlegim degerli, degigke 2 (d2) iki birlegim degerli, degigke 3 (d3) iiq birlegim degerlidir.
I. aqmakl d l = bir geyin kendiliginden aqilmas~ (aufgehenkich aufhellen)
11. aqmak -+ Snom
111. Snom -+ -Anim, -Inst, +Flora (bitki), +Himmelserscheinung Bahqenizdeki qiqekler ne giizel aqmlg!
Yagmurdan sonra giineg aqtl. / Hava yine aqtl.
I. aqmak2 d 2 = birinin, daha once kapah olan, goriinmeyen bir geyi aqmasl ve boylece meydana qikarmasl veya bir aleti igler hale getirmesi
(etw. offnen, entbloBen, auf-Ianmachen)
11. aqmak Snom, SakWSkasInd
111. Snom -+ +Hum, +Abstr (Hum yerine)
Sakk -+ 1) -Anim
Adam kaply~ / kitab~ / perdeyi / gigeyi / i g ~ g l aqlyor.
SkasInd/Sakk -+ 2) +Abstr, Inst (bir geyi igler hale getirmek = eroffnen) Her oniine gelen ozel okul aqlyor.
Mill? Egitim B a k a n l ~ g ~ smav aqtl.
d 3 = birine daha once kapal~ 1 gizli tutulmug bir geyi soylemek, anlatmak
Cj-m etw. anvertrauen, enthiillen, mitteilen)
Ozil: Valenzworterbuch deutsch-tiirkisch 1 Degerlilik Sozliigii Almanca-Tiirkqe. (= Arbeiten zur Mehrsprachigkeit 3811990. Universitat Hamburg) ve Tahir Kahraman: Cagda~ Tiirkiye Tiirkqesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlaylcllan. Ankara 1996 - Gerhard Helbig'in yontemi uygulanmam~$~r.
11. aqmak Snom, Sakk, Sdat
111. Snom +Hum
Sakk
+
-Anim, +AbstrSdat
+
+HumKIZI, annesine y~llardan beri i ~ i n d e s a k l a d ~ g ~ slrrlnl nihayet a p .
Liitfen bu meseleyi kimseye aqmay~n!
kapamak fiilinin tumcebilimsel ve anlambilimsel aq~dan iki degigkesi vard~r ( d l , d2). Son derece kis~tli olan birinci degigkenin ( d l ) bir birlegim degeri, ikinci degigkenin (d2) ise iki birlegim degeri vard~r.
I. kapamakl 11. kapamak
+
111. Snom*
11. kapamak+
111. Snom-
Sakk-+
11. kapamak+
111. Snom+
Sakk+
Sdat+
d l = bir geyin kendiliginden kapanmasi Snom
+Himmelserscheinung
Hava kap~yor, yine yagmur yagacak.
d2 = a p k veya qalig~r halde olan bir geyi kapamak, ortmek veya ~ a l ~ g m a z hale getirmek
(schlieBen, aus-Izumachen etc.) Snom, Sakk
+Hum, +Abstr (Hum yerine) -Anim, +Inst,
Kadm pencereyi / defteri / telefonu / radyoyu kapiyor. Federal Almanya D I ~ 1gleri B a k a n l ~ g ~ b a z ~ Goethe Kultur Merkezleri'ni kap~yor.
d3 = birini bir yere hapsetmek
(einschliegen, verschliegen, einsperren) Snom, Sakk, Sdat
+Hum +Anim Lok
Annesi yaramazl~k eden oglunu odas~na kap~yor. K a d ~ n her yere ~igini eden yavru kediyi tuvalete kap~yor.
ailamak fiilinin tiimcebilimsel ve anlambilimsel aqdan bence iki degigkesi vard~r ( d l , d2). Birinci degigkenin ( d l ) bir zorunlu birlegim degeri, ikinci degigkenin (d2) ise iki zorunlu birle~im degeri vard~r.
I. aglamakl d l = acl, iiziintii, k ~ z g l n l ~ k , pigmanl~k v.b. geylerin etkisiyle goz yagl dokmek (weinen)
11. aglamak
-+
Snom 111. Snom+
+HumI. ailamak;! d2 = goz yagi dokmenin sebebinin soylenmesi (weinen um etw./jemand, j-n beweinen)
11. aglamak
-+
Snom, Sdat/DIKNdat/S+iqin/Pron+iqin111. Snom
+ +Hum
SdatDIKNdat +Anim, +Abstr (Anim yerine) S/Pron+iqin
Kadin olen kocasina / olen kedisine agliyor.
Kadin kocasinin oldugiine 1 kedisinin oldugiine agliyor. Kadin olen kocasi iqin agliyor.
Kadin kocasi oldugu iqin agliyor. Kadin gurbete giden kizi iqin agliyor.
Kizi annesine "Anne, benim iqin aglama!" diyor.
giilmek fiilinin tiimcebilimsel ve anlambilimsel bakimdan iki degigkesi vardir (dl ve d2). Degigke 1 ( d l ) tek birlegim degerli, degigke 2 (d2) ise iki zorunlu birlegim degerlidir. I. giilmekI 11. gulmek 111. Snom I. giilmek;! 11. gulmek 111. Snom Sdat VNdat(-Ig)
d l = insanin, bir gey hoguna veya tuhaflna gidince, bu hissini yuz hatlariyla belli etmesi, sesli veya sessiz bir gekilde gostermesi (lachen)
+ Snom
- +Hum
Cocuklar birbirlerine bir geyler anlatip kahkahalarla guluyorlar.
d2 = insanln hoguna veya tuhafina giden geyi veya kigiyi- bu hissini yuz hatlariyla belli ederken, sesli veya sessiz bir gekilde gosterirken- zikretmesi
(negativ: uber etw. lachen/ j-n auslachen oder positiv: j-n anlachen)
+
Snom, Sdat / VNdat(-Ig)+
+Hum+Anim, +Abstr
- "Yavrum, annene gul bakayim!" (anlachen)
- "Cocuklar, her geye gulmeyin bakayim!"
(uber alles lachen)- "Ne gulup dumyorsun?"
- "Senin agzini oynata oynata kumag kesigine guliiyorum." (auslachen)
gezmek fiilinin tumcebilimsel ve anlambilimsel aqidan iki degigkesi vardlr ( d l , d2). dl'in biri zorunlu, biri seqimli olmak uzere iki birlegim degeri vardir; d2'nin ise iki zomnlu birlegim degeri vardlr.
11. gezmek 111. Snom Slok I. gezmek2 11. gezmek 111. Snom Sakk
I. g e z m e k l + ( 1 )=2 d l = hava almak, hareket etmek veya hog vakit ge~irmek amacl ile - herhangi bir hedefe ulagmak, bir yere varmak iqin degil - y i i ~ m e k (spazieren) - Snom, (Slok)
- +Anim
- "Bu akgam hava ~ o k giizel. Haydi biraz gezelim!" Kediler geceleri gezer.
--+ Lok ( b a h ~ e , orman, park v.b. gibi)
Pazar giinleri parkta I deniz kenarmda gezeriz. Sahipsiz kopekler her akgam sokaklarda geziyor.
d2 = bir yeri gorup incelemek i ~ i n dolagmak (etw. besichtigen)
+
Snom, Sakk--+
+Anim*
Lok (bijlge, gehir v.b.), Inst (miize, sergi, fuar v.b.) 0gretmen ogrencileri ile ~stanbul'daki miizeleri gezdi. G e ~ e n hafta kira ile tutmak istedigimiz evi gezdik. Bu y11 yaz tatilinde Karadeniz Bolgesi'ni gezecegiz.q a l q m a k fiilinin tumcebilimsel ve anlambilimsel aqldan dort degigkesi vardlr ( d l , d2, d3, d4). d l tek birlegim degerli olup iglemek fiili ile eganlamlidlr, d2 biri zorunlu, biri s e ~ i m l i olmak iizere iki birlegim degerli, d3 ikisi de zorunlu olmak uzere iki birlegim degerli ve d4 de ikisi zorunlu olmak iizere iki birlegim degerlidir.
I. q a l q m a k l d l = herhangi bir aletin veya aletle kargdagtinlan bir geyin igler durumda olmasi (in ordnungsgemaljem Betrieb sein, funktionieren)
11. qal~gmak --+ Snom
111. Snom
*
-Anim (makine, saat, kafa, kalp)Makineler gece gunduz ~aligiyor. I Saatim iyi ~ahglyor. Onun kafas~ I kalbi ~allgiyor.
I. q a l q m a k 1 +( 1 ),2 d2 = vucutca veya zihnen emek vererek bir ig gormek (korperliche oder geistige Arbeit leisten) 11. ~aligmak
--+
Snom, (Slok)111. Snom
*
+Hum (adam, annem)Annem ~ o k qaligiyor. I Adam b a h ~ e d e Gallyyor. Slok
+
-Anim, +Lok, +Inst (fabrika, tarla)Kadin haftada 40 saat fabrikada ~ahglyor. Koyluler her gun tarlada ~ahgiyor. Bu genq akgamlarl gofor olarak Fallglyor.'2
12gezmek ve ~ a h j m a k fiilleri ile kurulan Grnek ciimlelerdeki zaman belirte~leri ihtiyari ek bilgilerdir (freie Angaben).
11. p l ~ g m a k
--+
111. Snom --+ SkasInd--+
Sdat--+
11. p h g m a k--+
111. Snom--+
InfNdat--+
d3 = zihnen kendini tamamen bilimsel bir konuya vermek, bu konuyu kavramak, ogrenmek (geistig konzentriert fur ein (Schul-)Fach lernen) Snom, SkasIndJSdat
+Hum (ogrenci, qocuk) -Anim, +Abstr (Fach)
Cocuk ders p l i g ~ y o r . / Oglum Almanca p h y y o r . -Anim, +Abstr (Fach)
Cocuk dersine qal~giyor. / Oglum Almancaya c ; a l q ~ ~ o r . l ~ d4 = bir geyi meydana getirmege ugragmak
(sich bemuhen, etw. zu bewerkstelligen) Snom, InfNdat (-mAk/-mA)
+Anim (Helga, kedi) -Anim, +Act
Helga T i i r k ~ e ogrenmege 1 ogrenmeye p l ~ g ~ y o r . Yavru kedi fare tutmaga 1 tutmaya pliglyor.
ugragmak fiilinin tiimcebilimsel ve anlambilimsel a p d a n iki degigkesi (Varianten) vard~r ( d l , d2). Hem degigke 1, hem de degigke 2 iki birlegim degerlidir.
I. ~ g r a g m a k ~ + ( ~ ) = ~ d l = bir geyi kendine ig edinmek, ama mutlaka meslek olarak degil / bir gey (somut veya soyut) veya bir kigi ile kendini vererek veya durmadan meggul olmak
1I.ugrqmak --+ Snom, S+ile/Pron+ile 1II.Snom --+ +Hum
S/Pron+ile --+ +Hum, +Anim, +Abstr
- " Y ~ l d ~ z h a n ~ m n a s ~ l , ne yap~yor?"
- "Ne yapsln ev igiyle, ~ocuklarla ugragip duruyor."
Hamburg'daki o k u t m a n ~ m ~ z Almancadan Tiirk~eye ~ e v i r i ile ugraglyor.
- "Benimle ugragtp durma!"(mecazi anlamda)
I. u g r a g m a k 2
d2
= bir geyi yapmak, bagarmak iqin gayret sarfetmek, pbalamak(sich bemuhen zu, versuchen etw. zu bewerkstelligen)I4
11. ugrqmak
--+
Snom, InfNdat (-mAW-mA) 111. Snom-+
+Anim (h~rsiz, kedi)1 3 E a l ~ g n ~ a k fiilinin bu degi~kesinde Sdat ile Skaslnd aras~nda her tarnlayanda sepenek olrnadlgm bilhassa vurgularnak isterirn. Omegin imtihana / srnava f a h ~ m a k (= imtihan /
srnav ifin f a l r ~ m a k ) yerine *itntihan / srnav falr,mak denernez. Ayn~ kural rnecazi kullanm olan f i m a y a / ~ e f e fahjmak (= firma / gef i ~ i n f a l r ~ m a k ) ipin de geperlidir.
InfNdat --+ -Anim, +Act
Hlrs~z maymuncukla k a p ~ y ~ aqmaga / aqmaya ugrag~yor. (Der Dieb versucht, mit dem Dietrich die Tur zu offnen.) Kadm qocugunu uyutmaga / uyutmaya ugragiyor. Kedi musluktan akan suyu iqmege / iqmeye ugragiyor.
3. Sonuq
Tiirkqedeki fiillerin (SOV-Sprache = ozne-tumleq-yuklem dili) onek a l m a d ~ g ~ bilinen bir gerqek. Bunun iqin Turkqede ayni fiilin ayrl anlamlara gelmesi, ag'lamak ve
giilmek fiillerinde gosterildigi gibi, tamlayanlarla gerqeklegiyor: Snom aglamak=weinen, Snom
