Bir psikolojik yapı olarak "zeka" ve madde geliştirme süreci*

Bir psikolojik yapı olarak

"zeka" ve madde geliştirme süreci*

Yrd. Doç. Dr. Ömer KUTLU

*Cohen, R. J., & Swerdlik, M. E. (2013). Psikolojik test ve değerleme-testlere ve ölçmeye giriş. (E. Tavşancıl, Çev.). Ankara: Nobel Akademi (2010). kaynağından alınmıştır.

Farklı Zeka Tanımları

• Zeka bilim insanları tarafından farklı şekillerde tanımlanmıştır.

• Francis Galton: Zekanın kalıtsallığı konusunda ilk yayınları yaparak kalıtım-yetişme tartışmasını ilk biçimlendiren kişidir (McGue, 1997).

Galton(1888), en zeki insanların en iyi duyusal özelliklerle donanmış

olduğuna inanmaktaydı.

• Alfred Binet: Binet zekanın açık bir tanımlamasını yapmamasına rağmen zekanın öğeleri hakkında bazı açıklamalar yazmıştır. Binet’e göre, bu öğeler akıl yürütme, yargılama, bellek ve soyutlamadır.

• David Wechsler: Zekanın işe vuruk tanımlamasında, bireyin amaçlı

olarak davranma, mantıklı düşünme ve çevresiyle etkili olarak baş

etmesi ile ilgili genel kapasite veya toplam kapasitesi olarak ifade

etmiştir.

• Jean Piaget:Piaget zekayı, biyolik olarak evrimleşmiş dış dünyaya bir tür adaptasyon olarak kabul etmiştir. Bilişsel beceriler kazanıldıkça, adaptasyon artar (sembolik düzeyde), zihinsel deneme yanılma, fiziksel deneme yanılma ile yer değiştirir.

• Binet, Wechsler ve Piaget’nin kuramlarında sürekli yer alan ve

odaklanılan en önemli konu etkileşimdir. Etkileşim, çevre ile bireyin

doğuştan katılsak özelliklerinin etkileşimde bulunmasıdır. Faktör

analitik kuramlarda odak noktası yeteneklerin tanımlanmasında veya

zekayı oluşturduğu kabul edilen yeteneklerin gruplanmasıdır.

Faktör Analitik Zeka Kuramları

• İngiliz psikolog Charles Spearman 1904’te testler arası korelasyonları hesaplayan yeni tekniklerin önderliğini yapmıştır.

• Spearman (1927) yaptığı araştırmalar sonucunda, bütün zihinsel

yeteneklerde belli ölçüde etkili genel bir faktörün (g faktörü)

olduğunu, genel faktörden kalan değişkenliği açıllayan spesifik

faktörler olduğunu savunmuştur ve bu kurama da iki faktör kuramı

adını koymuştur.

• İki faktör kuramının aksine zekanın ikiden fazla faktörle tanımlanacağını savunan bilim insanları da olmuştur.

• Guilford (1967), g faktörünü yok saymadan ve g faktörüne bir atıfta

bulunmadan önemini küçültürek zihinsel faaliyetleri açıklamaya

çalışmıştır.

• Gardner (1983, 1994) çoklu zeka (son durumda yedi) kuramını geliştirmiştir.

• Son yıllarda ilk kez Raymond B. Cattel(1941, 1971) tarafından önerilen

ve daha sonra Horn tarafından (Cattel& Horn, 1978; Cattel& Horn,

1966, 1967) değişimler yapılan zeka kuramı test geliştiriciler

tarafından ilgi görmüştür.

• Cattel tarafından geliştirilen kuramın orijinal halinde başlıca iki tür bilişsel yetenek olduğu öne sürülmüştür:

• Birikimli Zeka, kazanılmış becerileri kapsar. Bireyin bulunduğu kültüre dayalı yeteneklerdir.

• Kristalize Zeka ise sözel olmayan, görece kültürden bağımsız belli bir

kapsamdan arınıktır.

• Faktör analitik yeteneklere dayalı geliştirilen bir diğer önemli çok faktörlü zeka modeli ise Üç Katmanlı Bilişsel Yetenekler modelidir (Carroll,1997).

• CHC Modeli: Cattel Horn ve Carroll modelleri çeşitli bakımlardan

benzerlik gösterir. Kapsamlı yetenekleri (Carrol’un kuramındaki ikinci

katman düzeyi) daha dar kapsamlı bazı yetenekleri içerecek biçimde

(Carrol’un kuramındaki birinci düzey) içerecek biçimde düzenlemeleri

gibi.

KAYNAKLAR

Cohen, R. J., & Swerdlik, M. E. (2013). Psikolojik test ve değerleme-

testlere ve ölçmeye giriş. (E. Tavşancıl, Çev.). Ankara: Nobel Akademi

(2010).