PROTOKOL TÜRLERİ VE SIRADÜZENLERİ
Öğr.Gör.
Meral GÜNEŞ ERGİN
Protokol Türleri ve Sıradüzenleri
Protokol tarihsel olarak sarayda ve kilisede doğmuştur.
Bu yüzden protokol kurallarının ayrıntılı olarak düzenlendiği, en şatafatlı biçimde uygulandığı alanlar saraylar ve kiliselerdir.
Protokol, günümüzde devlet hayatında ve özellikle uluslar arası ilişkilerde olduğu gibi, ulusal ve kurumsal düzeyde (siyasi, askeri, mülki, idari, akademik, adli, dini, sportif ve toplumsal alanda) kamusal ve özel tüm kurum ve kuruluşlarda düzenlenen toplantı ve törenlerde, törensel etkinliklerde, resmi davet ve ziyafetlerde, kabul ve ziyaretlerde, resmi görüşmelerde ve ilişkilerde yaygın ve etkin biçimde uygulanmaktadır.
Kurumsal, Ulusal ve Uluslararası Alanda Uygulanan Protokol Türleri
A. Devlet Protokolü
B. Diplomatik Protokol C. Mülki Protokol
D. Kurumsal Protokol E. Askeri Protokol
F. Adli Protokol
G. Akademik Protokol H. Dini Protokol
I. Sosyal Protokol
A. DEVLET PROTOKOLÜ
Devlet Protokolü, devlet törenleri ve devlet başkanlarıyla ilgili olarak uygulanan uluslar arası nitelikte siyasi ve diplomatik kurallar
bütünüdür.
KAPSAMI
Türkiye’de devlet törenleri, başkentte yapılan milli ve resmi bayram törenleri,
Cumhurbaşkanının göreve başlama ve tebrik törenleri,
Cumhurbaşkanına sunulan güven mektubu törenleri,
Cumhurbaşkanının kabul ve ziyaret törenleri,
Cumhurbaşkanı tarafından verilen resmi davet ve ziyafetler (resepsiyon, kokteyl ve resmi yemekler),
Vefat eden cumhurbaşkanlarının cenaze törenleri,
Cumhurbaşkanının yabancı ülkelere resmi ziyaretleri,
Yabancı devlet başkanlarını karşılama uğurlama törenleri,
Devletin yabancı konukları ağırlama işleri,
Cumhurbaşkanının yabancı devlet adamlarına tebrik, teşekkür ve taziye mesajları,
Yabancı devlet başkanlarına yazdığı mektuplar, onaylar ve yetki belgeleri, uluslar arası anlaşmalar ve imza
törenleri,
Uluslararası resmi toplantı ve konferans
organizasyonları devlet protokolü kapsamındadır.
Devlet Protokol ve T.C. Devlet Protokol Listesi
Türkiye’de devlet protokolü, tarihsel ve ulusal
gelenekler doğrultusunda devlet erkanı ve devlet ricalinden oluşmaktadır.
Devlet Erkanı; mülki, askeri, adli ve akademik erkandır.
Mülki Erkan; Cumhurbaşkanından itibaren
Başbakan ve Bakanlar ile devletin idari teşkilat yapısını oluşturan kurumların sivil yöneticileri olan müsteşar, başkan ve genel müdürlerdir.
Askeri Erkan; devletin askeri teşkilat yapısını oluşturan Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları ile
orgeneral/oramirallerden tuğgeneral/tuğamirallere kadar olan komutanlardır.
Adli Erkan; yüksek yargı organlarının başkanları ve üyeleridir.
Akademik Erkan; YÖK Başkanı ve üyeleri ile üniversite rektörleri, rektör yardımcıları, dekanlar, enstitü ve yüksekokul müdürleri;
YÖK Genel Sekreteri ve Üniversitelerarası Kurul Genel Sekreteridir.
Devlet Ricali, devlet erkanını oluşturan devlet organlarının kurumlarının ikinci derecedeki protokole dahil sivil
yöneticileri, yardımcıları ve üyeleridir.
Türkiye Cumhuriyeti’nde devlet protokolünü düzenleme ve yürütme görevi ilk kez 09.01.1927 tarihli 4511 sayılı
Atatürk’ün imzaladığı Kararname ile Dışişleri Bakanlığına verilmiştir.
Günümüzde, 24.06.1994 tarihli ve 4009 sayılı Dışişleri Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunun 1/j maddesi gereğince, “Türkiye Cumhuriyetinin Devlet ve Dışişleri Protokolünü düzenlemek ve yürütmek” görevi Dışişleri Bakanlığına aittir.
Türkiye’de uygulanan Devlet Protokol Listesi 4009 sayılı yasa gereğince Dışişleri
Bakanlığı Protokol Genel Müdürlüğünce hazırlanmakta ve Cumhurbaşkanının onayı ile yürürlüğe konmaktadır.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLET PROTOKOL LİSTESİ (T.C. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği)
Cumhurbaşkanı 1. TBMM Başkanı 2. Başbakan
3. Genelkurmay Başkanı
4. Anamuhalefet Partisi Başkanı 5. Önceki Cumhurbaşkanları 6. Anayasa Mahkemesi Başkanı 7. Yargıtay I. Başkanı
8. Danıştay Başkanı
9. Bakanlar Kurulu Üyeleri
10. Kuvvet Komutanları (K.Dz.Hv.J.) 11. Orgenaral ve Oramiraller
12. YÖK Başkanı
B.DİPLOMATİK PROTOKOL
Diplomatik protokol, devletler ve uluslar arası ilişkilerde, devlet ve hükümet adamlarının ve özellikle diplomatların uymak ve uygulamak zorunda oldukları biçimsel ve törensel kuralların bütünüdür.
Diplomatik protokol kuralları, 1815 yılından itibaren uluslar arası sözleşmelerle kabul edilmiştir.
Bir ülkede en kıdemli büyükelçiye “duayen” denmektedir.
Diplomasi, meslek olarak XIV. Yüzyılda eski Yunan’da ve Roma’da doğmuş, ancak XIX. Yüzyılda uluslar arası düzeyde gelişmiş, seçkin ve üstün bir meslek haline gelmiştir. Bu yüzden, XIX. Yüzyıl diplomasinin altın çağı olmuştur.
Diplomasi mesleğinin Osmanlı Devleti’ne, 1793 yılında Hariciye Nazırı ve sonradan Sadrazam olan Mustafa Reşit Paşa getirmiştir.
Büyükelçilik Protokol Sıradüzeni
1. Büyükelçi
2. Elçi Müsteşar
3. Askeri Ataşeler (Rütbe ve kıdemlerine göre) 4. Diğer Müsteşar ve Müşavirler
5. Askeri Ataşe Yardımcıları
6. Başkatip, ikinci katip ve üçüncü katipler 7. Diğer Ataşeler
8. Diğer Ataşe Yardımcıları
9. Diplomatik idari memurlar ve haberleşme teknisyenleri 10. Askeri ataşelik astsubaylar
11. Güvenlik ataşeleri.
C. MÜLKİ PROTOKOL
Mülki protokol, başkentte Hükümet (Başbakanlık ve Bakanlıklarda) nezninde, taşrada il ve ilçelerde (valilik ve kaymakamlık) uygulanan biçimsel ve törensel kurallar bütünüdür.
1. Hükümet Protokolü: Başkentte uygulanan T.C. Hükümet protokolü Başbakan ve Bakanlar, müsteşarlar, kurumsal başkanlar ve genel müdürlerden oluşmaktadır. Başbakan ve bakanlar ile kurumsal müsteşarlar,başkanlar ve genel müdürlerden oluşur.
Başbakan ve Bakanlar Protokol Sıradüzeni
1. Başbakanlık (Başbakan, Başbakan yardımcıları) 2. Adalet Bakanlığı
3. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı 4. Avrupa Birliği Bakanlığı
5. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 6. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 7. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
8. Dışişleri Bakanlığı 9. Ekonomi Bakanlığı
10. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı…
11. (Alfabetik sıralama)
Kamu Kurum ve Kuruluşları (Müsteşarlıklar, Başbakanlıklar ve Genel Müdürlükler Protokol Sıradüzeni
1. Diyanet İşleri Başkanlığı
2. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği 3. MİT Müsteşarlığı
4. Kamu Düzeni ve Güvenliği 5. Hazine Müsteşarlığı
6. Savunma Sanayi Müsteşarlığı 7. Emniyet Genel Müdürlüğü
8. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı
9. Türkiye Bilimler Akademisi Akademisi Başkanlığı 10. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı
(TİKA)
İl ve İlçe Protokolü
İl yönetiminde (il ve ilçelerde) mülki protokol, ulusal ve resmi bayram ve törenlerde, devlet ve hükümet adamlarını karşılama, ağırlama, uğurlamada, resmi davet ve ziyafetlerde vali ve kaymakamlar tarafından uygulanan biçimsel ve törensel kurallar bütünüdür.
1943 yılında çıkarılan 4445 sayılı kanunla, “İllerde merasim işlerinin tedviri” İçişleri Bakanlığına verilmiştir. Ancak bu merasimlerin neler olduğu belirtilmemiştir. 14.02.1985 tarihli ve 3152 sayılı İçişleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 9/d maddesinde de, “Mülki protokol ve merasim hizmetlerini düzenlemek” görevi Bakanlık İller İdaresi Genel Müdürlüğüne verilmiştir.
İL PROTOKOL LİSTESİ
Vali
1. TBMM Üyeleri
2. Mahallinin en büyük komutanı,general ve amiraller, garnizon komutanı 3. Büyükşehir Belediye Başkanı, başkan yardımcısı, il belediye başkanı
4. Cumhuriyet Başsavcısı, Adli Yargı Adalet Komisyonu Başkanı, Bölge Adliye ve Bölge İdare Mahkemesi Başkanları, Bölge Adliye Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcısı, İdare ve Vergi Mahkemeleri Başkanları
5. Üniversite Rektörleri, Baro Başkanı
6. Vali yardımcıları, kaymakamlar, il genel kolluğunun en üst amirleri, il genel meclisi başkan, ilçe belediye başkanları
7. Rektör yardımcıları, fakülte dekanları, enstitü ve yüksek okul müdürleri 8. Genel ve katma bütçeli kuruluşların üst yöneticileri
9. Valilikçe belirlenecek sayıda, garnizon komutanınca tespit edilecek silahlı kuvvetleri mensupları 10. Hakimler, savcılar, noter odası başkanı,
11. İktidar partisi, anamuhalefet partisi ve TBMM’de grubu bulunan diğer partilerin il başkanları (alfabetik sıraya göre)
D. KURUMSAL PROTOKOL
Kurumsal protokol,bakanlıklarda, kamu kurum ve kuruluşlarında uygulanan törensel, yönetsel ve biçimsel davranış kuralları bütünüdür. Türkiye’de askeri, mülki ve diplomatik kuruluşlar dışındaki bütün kurum ve kuruluşlarda uygulanan protokol kuralları genellikle kurumsal kültür ve geleneklere; yöneticilerin bilgi, görgü ve deneyimlerine göre belirlenmekte, bu yüzden, protokol uygulamaları ve protokol sıradüzenleri birçok kurumda farklı olmaktadır.
E. ASKERİ PROTOKOL
1. Genelkurmay Başkanı
2. Kara Kuvvetleri Komutanı
3. Deniz Kuvvetleri Komutanı
4. Hava Kuvvetleri Komutanı
5. Jandarma Genel Komutanı
6. Genelkurmay İkinci Başkanı
7. KKK Kurmay Başkanı.
F. ADLİ PROTOKOL
1. Anayasa Mahkemesi Başkanı 2. Yargıtay 1. Başkanı
3. Danıştay Başkanı 4. Sayıştay Başkanı
5. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı 6. Danıştay Başsavcısı
7. Anayasa Mahkemesi Başkanvekili 8. Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı 9. Anayasa Mahkemesi Üyeleri
10. Yargıtay Başkanvekili
G. AKADEMİK PROTOKOL
BAŞKENT AKADEMİK PROTOKOL SIRADÜZENİ 1. YÖK Başkanı
2. Üniversitelerarası Kurul Başkanı 3. YÖK Başkanvekili
4. Yükseköğretim Kurulu Üyeleri
5. Ankara’da bulunan üniversitelerin rektörleri (Kuruluş tarihine göre)
6. Rektör Yardımcıları (Üniversite sırasına göre) 7. YÖK Genel Sekreteri
8. Üniversitelerarası Kurul Genel Sekreteri
AKADEMİK PROTOKOL
ÜNİVERSİTE YÖNETİMİ PROTOKOL SIRADÜZENİ 1. Rektör
2. Rektör Yardımcıları (Kıdeme Göre) 3. Genel Sekreter (Akademik)
4. Dekanlar (Fakülte Kuruluş Tarihlerine Göre) 5. Enstitü Müdürleri (Kuruluş Tarihlerine Göre)
6. Yüksekokul Müdürleri (Kuruluş Tarihlerine Göre) 7. Dekan Yardımcıları (Kıdeme Göre)
8. Enstitü Müdür Yardımcıları (Kıdeme Göre)
9. Yüksekokul Müdür Yardımcıları (Kıdeme Göre) 10. Genel Sekreter (İdari)
H. DİNİ PROTOKOL
Dini protokol kuralları, ilke olarak din kurallarına ve din
kitaplarına ayrıca dini alanda yaşamsal olarak benimsenmiş olan örf ve adetlere dayanmaktadır.
Türkiye’de İslam Dini ile ilgili protokol kuralları şunlardır:
Cenaze merasimleri
Cuma ve bayram namazları
Bayram ve kandil kutlamaları
Kurban kesimi
Mevlit
Sünnet
Nikah
Hatim merasimleri
Cami, türbe ve kabir ziyaretleri
Hac yolculuğunda uğurlama ve karşılama merasimleri gibi.
I. SOSYAL PROTOKOL
Toplumsal alanda ve yaşamda özel ve sosyal etkinliklerde
uygulanan ve toplumun büyük kesimince benimsenmiş olan saygı, görgü ve nezaket kurallarının bütünüdür. Bunlar:
Aile ilişkileri
Düğün, nişan, nikah
Sünnet
Komşuluk ilişkileri
El öpme, tokalaşma, selamlama
Otobüs, uçak,tren, taksi; otel, restoran; opera, sinema, tiyatro, konser
Tatil, eğlence, alışveriş, spor, gezi
Yemek yemek, içki içmek, sigara, puro, pipo
Davetiye, mektup, taziye, tebrik, teşekkür
Giyim, makyaj, gibi zamanlarda uygulanan sosyal davranış kurallarıdır.
SOSYAL PROTOKOL SIRADÜZENİ
1. Onur Konuğu
2. Varsa yabancı konuğun beraberindeki kişi 3. Geçmişte resmi makam işgal etmiş konuk 4. İlk kez davet edilen konuk
5. Daha önce birkaç kez davet edilmiş olan konuk 6. Ev sahiplerinin arkadaşları ve akrabaları
7. Ev sahiplerinin çocukları.
