J
jgs-
S E N E : 1 S A V I : 6
H A Z İ R A N 1 9 3 1
A N A D O L U H A N No. 20
İSTANBUL
Telefon : 2 1 3 0 7
k i
I "HIP
L i 1İTİ ıımi|
..ıı t ; ..lıll.. I., ..Ihıl.. mlllkı
ıımi|
..ıı t ;
N Ü S H A S I 1 LİRA ALTI A Y L I Ğ I . . . 6 LİRA S E N E L İ Ğ İ 12 LİRA
A Y L I K M E C M U A
Abone olanların adreslerine gönderilirMecmuada çıkan yazıların her türlü mesuliyeti imza sahiplerine aittir. Tahrir heyeti makalelerde ileri sürülen ilmî, meslekî içtihatlara hiç bir suretle karışmaz ve mes'uliyet kabul etmez.
Gayrikiyasî bir şehrin müvellidi
Burhan Arif
Ü r b a n i s t m i m a r
Kadim Yunan şehirleri - Archeologique şehir Romen şehirleri
Bütün kadim Yunan şehirlerinden bahseden ki- taplar sahifelerini meşhur hakim (Aristoteles)ın po- litika eserinde mevcut şehirler hakkındaki sözlerile doldurmuşlardır. Filhakika Yunan san'atinin îtilâ debine mazhar olduğu 5 inci asırda şehircilikde f a - rikalarını göstermeğe çalışıyor. Bundan evvelki devir- lerde şehirler (Arkayik) bir halde idi.
5 inci asırdan itibaren şehirler bir (Burjuvaz Re- püblik) şehri olmuş ve küçük asyada yüksek yerlere inşa edilmeğe başlanmıştır. Bütün koloni şehirleri de hep böyle yerlerde kurulmuştur.
Kadim zamanlarda (Aristoteles)in söylediklerine nazaran, demokrat bir şehir düz, ova bir arazide, mo- narşik bir şehir tepede, tepeye istinat eden (Akropol ve Pala tin) de olduğu gibi, Aristokrat bir şehir yine tepelerde muhtelif mühim merkezlere istinat eder- miş.
Velhasıl muhtelif bir. çok eski şehirlerin (Tipolo- gie)sini aramışlar inşa mevkileri hakkında sebepler ortaya sürmüşlerdir. (Hirschfelds) (1884) şöyle bir tasnif yapıyor.
1 — Ezminei kadime: Sabit, metin, müstahkem bir mevki arama devri,
2 — Büyüme devri: Kolonize etme devri ki, bu zamanda şehrin en ziyade bir uğrak noktası olarak intihabı düşünülmüştür.
3 — Roma imperatorluğu devri: Bunda güzel mevkiler aranmıştır.
Birinci devirde ekseri bir nehrin dönemenç nok- tasında, iki vadi arasında şehirler inşa olunmuş, ikin- ci devirde deniz kenarında, ve üçüncü devirde bir mevkii müstahkem etrafında gelişi güzel olarak ya- pılmıştır.
Bütün devirlerde kıyasi ve gayrikıyasî şehirlerin aynı surette inkişaf ettiklerini görüyoruz. Dördüncü asırdanberi (Hippodamique) denilen kıyasi Yunan şehirleri aynen kalmış buna mukabil (Hellenistique) devirde gayri kıyasi olan bir şehir kısmen tadil ve tashih olunarak gayri kiyasiliğini değiştirmiş ve ba- zen aynen kalmıştır.
Eski arkayik bir şehir yıkılıpta yenisi yapıldığı zaman sırf hatır için eskisinin muhafazasını da gör- rüyoruz: orta devirde müptezel olmuş şekiller çok görüldüğü zaman değiştirilmiş ve bir daha tekrar edilmemiştir. Bu mütaleatı şu suretle hulâsa edelim:
Arkayik devirde en çok olan kiyasi veya gayri ki- yasî bir şehir (Hippodamos) nazariyelerine göre be- şinci asırda kıymetlerini kısmen kayıp etmişler ve halihazırları üzerinde yaşamışlardır. Bu neviden bir şehir nümunesi olarak bütün şehirciler bizim Ana- doludaki Bergame şehrini gösterirler. ( Hippodamos) kendi nazariyesini bu şehirde tatbik etmiştir, ve bir çoklarına da misal olmuştur.
Kiyasi romen şehirlerin tetkikatına gelmezden evvel (Etrüsque) şehirlerinden de bahsedilmiş: Fran- sız ve Almanlar rönesans devirlerini etütten evvel merkezi Fransa olan Toskan medeniyetine de çalış- mışlar, lâkin bu aynı memlekette iki bin sene evvel olan şehirler hakkında bir şey söylememişlerdir.
Eski romenler asker olduklarından şehirlerinin farikası ise askerî idi. Buna elyevm İtalyanlar ( Cast- ro romano) diyorlar. Yüksek mevkide arazi intihabı ve tıpkı bir çifçinin sapanile gidip gelip birbirine muvazi hendek açması gibi yol açarlardı. Bu sisteme yukarda bahsettiğimiz (Hippodamique) sistemi diyor- lar. Fransızlar ise (Quadrat romen) derler. Şimalden cenuba, şarktan garba ana hatlar çizmek bu sistemin esasını teşkil eder. Ortada kalan kısımlar (templen) geriye kalan büyük caddelere (Cardo) deniyor. Şark- tan garba olanlara da (Documanus) derler. Bu suret- le şehir dört müsavi kısma taksim olunur ki, bunlar- den her birine [İnsuler]derler. Bu neviden yani(Cast- rum romen) şehirler şimali İtalyada pek çoktur. Ta- rihte bir vakitler Roma hudutları çok genişti. Romalı- lar her gittikleri yerde şehir tesis etmişlerdi. Alman- yanın Ren üzerindeki en mühim bir sahayi merkezi- ni teşkil eden (Kolonya )nın asıl menşei Romendir.
İngiliz paytahtı Londranın menşei tesisi yine romen- dir. Çok şayanı teessüfdir ki, böyle şehirlerin tarihi ancak kurunu vusta ile başlar. (Sanrice) gibi Fransa- da bu devre ait, olduğu gibi muhafaza edilmiş şehir ler görülebilir. (Sanrice), (Golle romen) olan şatosu- nu ve sularını kurunu vustada olduğu gibi aynen mu- hafaza etmiştir. Lâkin bu şehirler daha ziyade bu- lunduğu dağın şeklile hem ahenk bir vaziyet almış- tır. Gallo Romen mimarlar büyük caddelerde romen fikrine riayet etmişlerdir. Böyle şehirleri kurunu vus- ta yapsaydı tamamen başka bir şekil verecekti. Çün- kü kurunu vustada hakim olan kilise ve bunun etra- fındaki meydanlar ve tabiat idi.
O
