SERMAYE PİYASASI KURUMLARI
1. BORSA İSTANBUL
2. İSTANBUL TAKAS VE SAKLAMA BANKASI A.Ş. (TAKASBANK) 3. MERKEZİ SAKLAMA KURULUŞU (MKK)
4. TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ (TSPB) 5. YATIRIM KURULUŞU
6. HALKA AÇIK ŞİRKETLER 7. FONLAR
8. YATIRIM ORTAKLIĞI
9. PORTFÖY YÖNETİM ŞİRKETLERİ 10. EMEKLİLİK ŞİRKETLERİ
11. DERECELENDİRME ŞİRKETLERİ
1. BORSA İSTANBUL
Türkiye'de sermaye piyasalarının yasal temelini oluşturan 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ve İMKB de dâhil olmak üzere menkul kıymet borsalarını düzenleyen 91 sayılı Menkul Kıymet Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır.
30 Aralık 2012 tarihinde 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun’un 138. maddesi uyarınca Borsa İstanbul A.Ş., borsacılık faaliyetleri yapmak üzere Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihte kurulmuştur. Sermaye piyasasında borsaları tek çatı altında toplamıştır.
6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’na dayanılarak kurulan Borsa İstanbul
özel hukuk tüzel kişiliğini haizdir. Borsa İstanbul yetkili olduğu konu ve
alanlarda kendi iç düzenlemelerini yapabilmektedir.
1. BORSA İSTANBUL
Borsa İstanbul’un amacı ve faaliyet konusu:
"Kanun hükümleri ve ilgili mevzuat çerçevesinde,sermaye piyasası
araçlarının,kambiyo ve kıymetli madenler ile kıymetli taşların ve
Sermaye Piyasası Kurulunca uygun görülen diğer sözleşmelerin,
belgelerin ve kıymetlerin serbest rekabet şartları altında kolay ve
güvenli bir şekilde, şeffaf, etkin rekabetçi, dürüst ve istikrarlı bir
ortamda alınıp satılabilmesini sağlamak,bunlara ilişkin alım satım
emirlerini sonuçlandıracak şekilde bir araya getirmek veya bu
emirlerin bir araya gelmesini kolaylaştırmak ve oluşan fiyatları tespit
ve ilan etmek üzere piyasalar, pazarlar, platformlar ve sistemler ile
teşkilatlanmış diğer pazar yerleri oluşturmak, kurmak ve geliştirmek,
bunları ve başka borsaları veyahut borsaların piyasalarını yönetmek
ve/veya işletmek ve ana sözleşmesinde yazılı olan diğer işlerdir."
BORSA İSTANBUL İLE DEĞİŞEN KAVRAMLAR
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, bilindiği gibi Borsa İstanbul olarak yeniden yapılandırıldı. Bu bölüm notları ile kitapta bulunan Ünite 2 ders notları birlikte okunmalıdır. Değişen kavramlar ve kurumlar bu ders ek notlarında belirtilmiştir.
(
Kaynak: http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/piyasalar)PİYASALAR
Borsa İstanbul, sahip olduğu modern teknolojik olanakları ile yerli ve yabancı yatırımcılara, düzenli, şeffaf ve güvenilir alım-satım ortamında çeşitli ürünlere yatırım yapma imkanı sunmaktadır. Borsa İstanbul’un tüm piyasalarında işlemler elektronik olarak gerçekleştirilmekte ve oluşan piyasa bilgileri anında duyurulmaktadır.
Borsa İstanbul Piyasaları dört ana grupta teşkilatlanmıştır:
a. Pay Piyasası
b. Borçlanma Araçları Piyasası
c. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası
d. Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası
BORSA İSTANBUL/PİYASALAR a) Pay Piyasası
Çok farklı endüstriyel sektörlerden halka açık şirketlerin işlem gördüğü Borsa İstanbul Pay Piyasası, yerli ve yabancı yatırımcılar için likit, şeffaf ve güvenli yatırım ortamı sağlamaktadır.
Pay Piyasası; payların, yeni pay alma haklarının, borsa yatırım fonlarının, varantların, sertifikaların, sahipliğe dayalı kira sertifikalarının, gayrimenkul sertifikalarının, gayrimenkul yatırım fonlarının ile girişim sermayesi yatırım fonlarının katılma paylarının Borsa İstanbul bünyesinde işlem gördüğü piyasadır.
Pay Piyasası pazarlarında alım satım işlemleri, bu faaliyet konusunda SPK’dan yetki belgesi, Borsa İstanbul’dan Borsa Üyelik Belgesi almış olan Borsa İstanbul üyesi yatırım kuruluşları tarafından yapılabilmektedir.
Yatırımcılar, Borsa İstanbul 'da bizzat alım-satım yapamazlar. Borsada sermaye piyasası aracı alıp satmak isteyenler bu isteklerini Borsa üyelerine alım veya satım emirleriyle iletirler. Borsa üyeleri müşterilerinden alım-satım emirlerini yazılı veya sözlü olarak, telefon ve benzeri iletişim araçları ile veya internet ve diğer elektronik ortamlar kanalıyla kabul edebilirler.
BORSA İSTANBUL/PİYASALAR b) Borçlanma Araçları Piyasası
Borsa İstanbul bünyesinde işlem gören borçlanma araçlarının alım satım işlemlerinin gerçekleştirildiği Piyasanın kısa adıdır. Borçlanma Araçları Piyasası, yatırımcıların menkul kıymetlere yapacakları yatırımların fiyatlarının piyasada rekabet ortamında belirlenmesini ve istenildiği anda nakde dönüştürülebilmesini sağlamak amacıyla 17 Haziran 1991 tarihinde kurulmuştur. Sabit getirili menkul kıymetlerde kesin alım- satım işlemleri ve repo-ters repo işlemleri için Türkiye’deki tek organize piyasadır.
Piyasada, Türk Lirası ve döviz ödemeli ihraç edilen; borçlanma araçları, menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları, kira sertifikaları, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), tarafından ihraç edilen likidite senetleri ile Borsa İstanbul Yönetim Kurulu tarafından işlem görmesine karar verilen diğer sermaye piyasası araçları işlem görebilir.
Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından ihraç edilen dış borçlanma araçlarının
(“Eurotahvil”) işlem gördüğü Uluslararası Tahvil Pazarı ve Eurotahvil Pazarlıklı İşlemler
Platformu 13 Eylül 2013 tarihi itibarıyla Borçlanma Araçları Piyasası bünyesine dahil
edilmiştir.
BORSA İSTANBUL/PİYASALAR b) Borçlanma Araçları Piyasası
Borçlanma Araçları Piyasası, sermaye piyasası mevzuatında “Nitelikli Yatırımcı” olarak tanımlanan yatırımcılar tarafından satın alınabilecek sermaye piyasası araçlarının ihraç işlemlerinin (birinci el) gerçekleştirildiği Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı ve ikinci el sabit getirili menkul kıymet işlemlerinin gerçekleştirildiği Kesin Alım-Satım, Repo-Ters Repo, Menkul Kıymet Tercihli Repo ve Bankalararası Repo Ters Repo Pazarları ile Pay Piyasası’nda işlem gören, BIST 30 Endeksi’ne dâhil paylardan Borsa Başkanlığı tarafından uygun görülen payların işleme konu olduğu Pay Senedi Repo Pazarı ile Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından ihraç edilen ve Borsa kotunda bulunan dış borçlanma araçlarının işlem gördüğü Uluslararası Tahvil Pazarı’ndan oluşmaktadır. Ayrıca tercih edilen üyeler ile işlem yapılmasına olanak veren Pazarlıklı Repo İşlemleri Pazarı bulunmaktadır.
Borçlanma Araçları Piyasası'nda, Türk Lirası ve döviz ödemeli ihraç edilmiş; borçlanma
araçları, menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları, kira
sertifikaları, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından ihraç edilen likidite senetleri
ile Borsa Yönetim Kurulu tarafından işlem görmesine karar verilen diğer sermaye piyasası
araçları işlem görebilir.
BORSA İSTANBUL/PİYASALAR
c) Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası
Borsa İstanbul bünyesinde işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin alım satımının gerçekleştiği Piyasanın kısa adıdır.
Türev ürünler vadeli piyasalarda işlem gören, dayanak varlık olarak tanımlanan bir başka varlıktan türetilen ve değeri o dayanak varlığa bağlı olarak oluşan ürünlerdir.
Günümüzde organize vadeli işlem piyasalarında paya,
endekse, dövize, tahvile, bonoya, emtiaya, altına, enerjiye
vb. dayalı olarak oluşan türev sözleşmeler işlem
görmektedir.
BORSA İSTANBUL/PİYASALAR
c) Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası
VİOP’ta işlem gören vadeli işlem sözleşmeleri aşağıda verilmiştir.
Pay Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Kıymetli Madenler Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Emtia Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Enerji Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Yabancı Endeksler Vadeli İşlem Sözleşmeleri
VİOP’ta işlem gören opsiyon sözleşmeleri aşağıda verilmiştir:
Pay Opsiyon Sözleşmeleri
Pay Endeks Opsiyon Sözleşmeleri
DolarTL Opsiyon Sözleşmeleri
BORSA İSTANBUL/PİYASALAR
d) Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası
Borsa İstanbul bünyesinde, Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasasında altın, gümüş, platin ve paladyum ile elmas başta olmak üzere kıymetli taşların alım satımı yapılabilmektedir. Ayrıca kıymetli madenler ve kıymetli taşların saklaması da Borsa İstanbul kasasında yapılabilmektedir.
Standart işlenmemiş şekilde olan kıymetli madenlerin ithalatı sadece Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ile Borsa İstanbul Kıymetli Madenler Piyasası bünyesinde kıymetli maden işlemleri yapmaya yetkili üyeler tarafından yapılabilir.
Fon işlemlerine ve yatırım ortaklıklarına ilişkin kıymetli madenlerin saklaması, Borsa İstanbul Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümü tarafından yapılmakta ve ayrıca bu fonların kıymetli maden alım satım işlemleri de Kıymetli Madenler Piyasasında yapılmaktadır.
Bankaların, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Zorunlu Karşılık Yükümlülük hesaplarına ait altınları Türkiye’de, Borsa İstanbul A.Ş. kasasında TCMB hesabı altında saklanmaktadır.
Borsada ürünleri işlem görecek kıymetli maden yerli ve yabancı rafinerilerin listesi Borsa İstanbul tarafından oluşturulmakta olup yerli rafinerilerin listeye kabulü ve denetimi Borsa İstanbul tarafından yapılmaktadır.
Ham Elmas Ticaretinin Düzenlenmesine ve Denetlenmesine Dair 2006/11115 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Kimberley Süreci Sertifika Sisteminde Borsa İstanbul Türkiye ithalat ve ihracat otoritesi olarak belirlenmiştir.
Kıymetli Madenler Piyasasında işlemler, üye işlem temsilcileri tarafından seans salonunda bulunan işlem terminalleri veya uzaktan erişim ile iletilen emirlerin otomatik eşleşme kuralına göre en iyi alım ve en iyi satım emirlerinin birbirini karşılaması suretiyle gerçekleşmektedir. İşlemler, fiyat ve zaman önceliği kurallarına uygun olarak çok fiyat yöntemine göre yürütülmektedir.
BORSA İSTANBUL ÜYELERİ
Borsa İstanbul üyeleri, sermaye piyasasında faaliyet göstermek üzere yetkilendirilmiş aracı kuruluşlardan ve Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasasında faaliyet göstermek üzere yetkilendirilmiş kuruluşlardan oluşmaktadır.
Borsamızın Pay Piyasası, Gelişen İşletmeler Piyasası, Borçlanma Araçları Piyasası ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında işlem yapan üyeler; aracı kurumlar ile bankalar olmak üzere iki grup altında toplanabilir.
Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasasında ise Hazine Müsteşarlığından
faaliyet izni almış ve akabinde Borsa İstanbul A.Ş. Yönetim Kurulunun gerekli
gördüğü hususları yerine getirmiş olan bankalar, yetkili müesseseler, kıymetli
madenler aracı kurumları, kıymetli maden üretimi veya ticareti ile iştigal eden
anonim şirketler ile yurt dışında yerleşik şirketlerin Türkiye’deki şubeleri işlem
yapabilirler.
2. İSTANBUL TAKAS VE SAKLAMA BANKASI A.Ş.
(TAKASBANK)
İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) ana sözleşmesi uyarınca Bankanın temel amacı, ilgili mevzuat çerçevesinde takas ve saklama hizmetleri vermek, finansal hizmetleri ve her türlü iktisadi faaliyeti gerçekleştirmek suretiyle ülkemiz piyasalarının rekabet gücünü artırmaktır.
Takasbank, Borsa İstanbul bünyesinde mevcut piyasalarda gerçekleşen;
pay, borçlanma araçları, yurt dışı sermaye piyasası araçları, türev araçlar ve kıymetli madenler ile ilgili işlemlerin nakit ve menkul kıymet takasını sonuçlandırmak üzere yetkilendirilmiş merkezi takas kuruluşudur. Borsa İstanbul üyelerinin alım satım işlemlerinden doğan menkul kıymet teslim etme ve teslim alma taahhütleri ile alım satıma konu olan menkul kıymet karşılığındaki ödeme taahhütleri Takasbank aracılığıyla hesaben sonuçlandırılmaktadır.
Kaynak: https://www.takasbank.com.tr/tr/hakkimizda/tanitim/takasbank
2. İSTANBUL TAKAS VE SAKLAMA BANKASI A.Ş. (TAKASBANK)
Takasbank, sermaye piyasası ve Borsa İstanbul mevzuatı çerçevesinde Borsa İstanbul bünyesinde faaliyet gösteren piyasalar için tam otomasyon ortamında organize piyasalar ile on-line bağlantılı olarak takas hizmetleri sunmaktadır.
SPK’nın gözetim ve denetim fonksiyonunu destekleyen ve güçlendiren bir hizmet olarak Takasbank, Kolektif Yatırım Kuruluşları ve Bireysel Emeklilik Fonlarının varlıklarına ilişkin değerleme, kontrol, mutabakat ve SPK’ya raporlama hizmeti de sunmaktadır.
Takasbank; menkul kıymet yatırım fonları, menkul kıymet yatırım ortaklıkları, borsa yatırım fonları, gayrimenkul yatırım fonları ve girişim sermayesi yatırım fonlarına portföy saklama hizmeti verilmektedir.
Takasbank, yıllar içerisinde, bankacılık ürün yelpazesini nakit ve gayri-nakit kredi imkanlarını içeren ve takasın sonlandırılmasını desteklemeyi amaçlayan enstrümanlarla genişletmiştir. Sunduğu nakit kredi imkanlarının yanı sıra, işlettiği Takasbank Para Piyasası (TPP), Türkiye Elektronik Fon Alım Satım Platformu (TEFAS) ve Ödünç Pay Piyasası (ÖPP) gibi nakdi ve gayri nakdi kredi imkanları ile desteklenen bankacılık faaliyetleri ile Türk Sermaye Piyasalarının takas işlemlerini; riskleri en aza indirgeyerek, piyasaya likidite sağlayarak ve takasın hatasız ve zamanında sonlandırılmasını amaçlayarak gerçekleştirmektedir.
Sadece nakit ve menkul kıymet transfer işlemlerinde etkinlik sağlamakla kalmamakta, aynı zamanda takas yükümlülüklerinin valör tarihinde güvenli ve zamanında ödenmesini de sağlamaktadır.
Takasbank ayrıca, Gümrük ve Ticaret Bakanlığının onayıyla pamuk, buğday, arpa, fasulye, mercimek, mısır, yulaf, zeytin ve çeltiğe dayalı elektronik ürün senetlerinin (ELÜS) işlem göreceği spot bir platform için ürün senedi tanımlaması, ISIN kodu üretilmesi ve ELÜS’lerin şartlı virman sistemi üzerinden takas işlemlerinin gerçekleştirilmesi hizmetlerini vermektedir.
01.12.2011 tarihinden itibaren Elektrik Piyasası nakit takas ve teminat yönetimi hizmeti Takasbank tarafından verilmektedir.
3. MERKEZİ SAKLAMA KURULUŞU (MKK)
Türkiye’nin Merkezi Saklama Kuruluşu, özel hukuk tüzel kişiliğine haizdir.
Sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesine ilişkin işlemlerin gerçekleştirilmesi, kaydileştirilen bu araçlar ve bunlara bağlı hakların elektronik ortamda, üyeler ve hak sahipleri itibarıyla kayden izlenmesi ve merkezi saklamasının yapılması,
Sermaye Piyasası Kurulu tarafından verilen diğer görevlerin yerine getirilmesi, Merkezi Kayıt Kuruluşunun faaliyet alanına girmektedir.
Kaydileşme ifadesi net olarak hangi durumu ifade etmektedir?
Menkul kıymetlerin fiziksel varlığının ortadan kalkması sonucunda menkul kıymetlerin içerdiği hakların senede bağlanmaksızın kaydi değer olarak izlenmesidir.
Bu amaçla menkul kıymetlerin bağlı oldukları fiziki senetlerin imha edilerek hak sahipleri adına yatırım kuruluşları ya da ihraççılar nezdinde açılan hesaba aktarılması ve bu kıymetlerin ve bunlara bağlı hakların bilgisayar ortamında izlenmesi ifade edilmektedir.
Kaynak: https://www.mkk.com.tr/tr/content/Hakkimizda/MKK-Kimdir-
09
KAYDİ SİSTEM HİZMETLERİ
Pay Senedi, Özel Sektör Borçlanma Aracı (Bono&Tahvil), Yatırım Fonu, Borsa Yatırım Fonu, Banka Bonosu, Yapılandırılmış Ürünler, Kira Sertifikası, Varlığa Dayalı Menkul Kıymet, Elektronik Ürün Senedi İhraç Eden Şirketler, Gayrimenkul Sertifikası, Takasbank
İHRAÇÇI ŞİRKET
638
YATIRIM KURULUŞU
YATIRIM KURULUŞU
128
KAYDİLEŞTİRME KAYDİLEŞTİRME
MERKEZİ SAKLAMA MERKEZİ SAKLAMA
HESAP AÇMA HESAP AÇMA
SERBEST ve ŞARTLI VİRMAN İŞLEMLERİ SERBEST ve ŞARTLI VİRMAN İŞLEMLERİ
ALIM SATIM SONRASI İŞLEMLERİ ALIM SATIM SONRASI
İŞLEMLERİ
HAK KULLANIM ve
İHRAÇÇI İŞLEMLERİ HAK KULLANIM ve
İHRAÇÇI İŞLEMLERİ YATIRIMCI HİZMETLERİ YATIRIMCI HİZMETLERİ
HUKUKİ İŞLEMLER HUKUKİ İŞLEMLER
TEFAS TEFAS
ÖDÜNÇ PAY SENEDİ PİYASASI ÖDÜNÇ PAY SENEDİ
PİYASASI
RAPORLAMA RAPORLAMA
DİĞER İŞLEMLER DİĞER İŞLEMLER ELEKTRONİK İMZA &
PKI ALTYAPISI
WEB UYGULAMA
ONLINE ENTEGRASYON
MKK
Merkezi Kaydi Sistem
11
PAY SENEDİ ALIM SATIMI SONRASI TRANSFER İŞLEMLERİ
Yatırımcı alım satım emirlerini aracı kurumlara iletir.
Takasbank aracı kurumlara ilgili işlem gününe ait net pozisyonları bildirir.
ALICI ARACI KURUM ALICI ARACI
KURUM
SATICI ARACI KURUM SATICI ARACI
KURUM
Aracı kurumlar talepleri Borsa İstanbul’a iletir.
Borsa İstanbul brüt işlem bilgilerini Takasbank’a iletir.
Borsa İstanbul aracı kurumlara eşleşmiş sözleşme bilgilerini bildiririr.
Takasbank brüt işlemleri netleştirir ve
net işlem bilgilerini MKK’ya bildirir.
Takasbank aracı kurumlara ilgili işlem gününe ait net pozisyonları bildirir.
MKK yatırımcı bazında net alım satım kayıtlarını oluşturur.
Alan Yatırımcı Hesabı
ALICI ARACI KURUM ALICI ARACI
KURUM
SATICI ARACI KURUM SATICI ARACI
KURUM
Satan Yatırımcı Hesabı
MKK yatırımcı bazında net alım satım
kayıtlarını oluşturur.
İŞLEM GÜNÜ(T+0)
1 2
3
4
KAP
Kamuoyu Aydınlatma Platformu
Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP), sermaye piyasası ve Borsa mevzuatı uyarınca kamuya açıklanması gerekli bildirimlerin elektronik imzalı olarak iletildiği ve kamuya duyurulduğu elektronik sistemdir.
Sermaye Piyasası Kurulu'nun (SPK) 'Kamuyu Aydınlatma Platformu Tebliğ'i kapsamında, kamuya açıklanacak her türlü bilgi ve belgenin Kamuyu Aydınlatma Platformu'na (KAP)gönderilmesi gerekmektedir.
İşletimi Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş (MKK)-Kaydi Sistem Müdürlüğü tarafından yürütülmekte olan sistem, 7/24 esasına göre çalışmaktadır. Uygulama, tüm Türkiye'ye yayılmış 600'ü aşkın şirketi ve 3000'i aşkın kullanıcıyı kapsamaktadır.
Sistem , tüm kesimlerin doğru, anlaşılır, tam bilgiye, internet üzerinden eş anlı ve düşük
maliyetle erişebilmelerine imkan tanıyacak şekilde tasarlanmıştır. Ayrıca, geçmişe
dönük bilgilere de kolay ve düşük maliyetle erişim imkanı sağlayan elektronik bir arşiv
niteliğindedir.
4. Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB)
Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuş, kamu kurumu
niteliğinde bir meslek kuruluşudur. 2014 yılından itibaren,
sermaye piyasasında faaliyet gösteren tüm banka, aracı
kurum, portföy yönetim şirketleri ve payları borsada işlem
gören bütün yatırım ortaklıklarından oluşan bir üyelik
yapısına sahiptir. Birlik, sermaye piyasasının ve aracılık
faaliyetlerinin geliştirilmesi; birlik üyelerinin dayanışma,
özen ve disiplin içinde çalışmalarının sağlanması; haksız
rekabetin önlenmesi ve mesleki konularda üyelerin
aydınlatılması için çalışmaktadır.
5. YATIRIM KURULUŞU
Yatırım Kuruluşu aracı kurumlar ve bankaları ifade etmektedir. Yatırım kuruluşları Sermaye Piyasası Kanununda belirtilen faaliyetlerde bulunabilirler.
Yatırım kuruluşları, SPK’dan faaliyet izni almak zorundadır. Aracı kurumlar aldıkları izin çerçevesinde tüm piyasalarda (pay senedi, varant, tahvil/bono, türev, kaldıraçlı işlem) alım-satım yapabilir. Bankalar ise sadece tahvil/bono ve (paylara dayalı olanlar hariç) türev işlemleri yapabilir. Tüm yatırım kuruluşlarına ve yetkilendirildikleri faaliyet alanlarına ilişkin bilgiler SPK’nın internet sitesinde güncel olarak yer almaktadır.
Borsalarda aracılık hizmetleri; kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına, kendi namına, başkası hesabına alım – satım işlemleri yapmayı içermektedir.
Sermaye piyasasında aracıların iki türlü faaliyetleri söz konusudur. Bunlardan ilki;
birincil piyasa faaliyetleri yani menkul kıymetlerin ihracına aracılık etmeyi içerir.
Diğeri ise; ikincil piyasadaki faaliyetleri yani ihraç edilmiş olan menkul
kıymetlerin alım-satım işlemlerine aracılık etmeyi kapsamaktadır.
5. YATIRIM KURULUŞU Aracı Kurumlar
Aracı Kurumlar; menkul kıymet ihraç edip fon talep edenler ile menkul kıymetler karşılığında fon arz edenler arasında aracılık etmek, menkul kıymetleri elinde bulunduranlar arasında aracılık etmektir.
Aracı kurumların faaliyet konuları
Sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla veya halka arz edilmeksizin satışı,
Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının alım – satım işlemlerine aracılık,
Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçların alım – satım işlemlerine aracılık,
Menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhütleri ile alım – satımına aracılık (repo – ters repo)
Yatırım danışmanlığı,
Portföy işletmeciliği veya yöneticiliğidir.
Kaynak: http://borsanasiloynanir.co/araci-kurum-nedir-gorev-ve-faaliyetleri-nelerdir/
6. HALKA AÇIK ŞİRKETLER
Halka açık şirketler, pay senetleri halka arz edilmiş olan veya ortak sayısı 500’ü aştığı için halka arz edilmiş sayılan anonim şirketlerdir.
Her halka açık şirket borsada işlem görmüyor olabilir. Borsaya kote olan şirketler Borsanın koyduğu bazı şartları taşıyan ve böylelikle işlem görmesine izin verilen şirketleri ifade etmektedir.
Kaynak: https://www.tspb.org.tr/hakkimizda/
7. Fonlar
Yatırım fonları ve Emeklilik fonları
Yatırım fonunun tanımını yapmadan önce portföyün ne olduğunun ortaya konmasında fayda vardır. Portföy geniş anlamıyla bir kişinin ya da kuruluşun sahip olduğu varlıkların tümünü ifade eder. Yatırım fonları halktan topladıkları paralar karşılığı, ortaklık payı, tahvil gibi sermaye piyasası araçlarından ve kıymetli madenlerden oluşan portföyleri yönetirler. Her bir yatırımcı fonun sahip olduğu portföyün bir kısmını temsil eden katılma payını alarak fon portföyüne ortak olurlar.
Emeklilik fonları, bireysel emeklilik sistemine giren katılımcıların yatırımlarını orta ve uzun vadede en yüksek fayda sağlaması amacıyla yönetilen fonlardır. Fonun içeriğinde bulunan varlıklar emeklilik fonu katılımcısının tercihleri ile şekillenir.
Konu Hakkında kapsamlı bilgiyi Ünite 5'te görülecektir.
8. YATIRIM ORTAKLIĞI
a) Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları b) Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları
c) Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları
8. YATIRIM ORTAKLIĞI
a) Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları
Menkul kıymet yatırım ortaklıklarının diğer ortaklıklardan farkı, faaliyet alanlarının sadece sermaye piyasası araçları ile altın ve diğer kıymetli madenlerden oluşan bir portföyün işletilmesi şeklinde sınırlandırılmış bulunmasıdır.
Menkul kıymet yatırım ortaklığı portföyünün uzman bir kadro tarafından yönetilmesi nedeniyle, bir yandan tasarruf sahibinin riski azaltılırken diğer yandan da tasarrufların menkul kıymetlere yatırılması suretiyle kaynakların etkin kullanımı sağlanabilmektedir. Bu özellikleri nedeniyle, yabancı ülkelerde olduğu kadar, ülkemizde de menkul kıymet yatırım ortaklıklarının kurulması ve gelişmesi vergi teşvikleri yoluyla desteklenmiştir.
Kaynak: http://www.spk.gov.tr/Sayfa/AltSayfa/377
8. YATIRIM ORTAKLIĞI
b) Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları
Gayrimenkul yatırım ortaklığının amacı, getiri potansiyeli yüksek gayrimenkullere ve gayrimenkul projelerine yatırım yapmak, portföyündeki gayrimenkullerden kira geliri ve gayrimenkul alım satım kazancı elde etmektir. Portföyündeki gayrimenkullerin alım satımından kar sağlayan gayrimenkul yatırım ortaklığı, yılsonunda bu karı ortaklarına temettü olarak dağıtabilmekte ve bu suretle gayrimenkul gelirini ortaklarına aktarabilmektedir. Böylece gayrimenkul yatırım ortaklığının paylarını satın alarak ortak olan bir yatırımcı, yüksek getirili gayrimenkullerin gelirlerinden dolaylı olarak yararlanmış olmaktadır. Yatırımcılar gayrimenkul yatırım ortaklıklarının temettülerine ortak olmak yanında, bu ortaklıkların paylarının borsada oluşan olası fiyat artışlarından da yararlanma imkanına sahiptirler. Gayrimenkul yatırım ortaklığı sisteminde, likiditesi daha düşük olan gayrimenkulün kendisinden ziyade, ona yatırım yapan bir şirketin paylarının satın alınması, gayrimenkul yatırımının likidite edilmesi sorununu ortadan kaldırmaktadır.
Kaynak: http://www.spk.gov.tr/Sayfa/AltSayfa/409
8. YATIRIM ORTAKLIĞI c) Girişim Sermayesi
Teknoloji ağırlıklı sanayileşme stratejisinin benimsendiği başta ABD, İngiltere, Fransa, Japonya, Hollanda ve Almanya gibi ülkelerde özellikle II. Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan risk sermayesi genel olarak; dinamik, yaratıcı ancak finansal gücü yeterli olmayan girişimcilerin yatırım fikirlerini gerçekleştirmeye olanak tanıyan bir yatırım finansmanı biçimi olarak tanımlanabilir.
Örneğin okul veya iş yaşamında sıkça kullanılan post-it not kağıtları veya tipp-ex kapatıcı boyaları ile temizlikte kullanılan scotch-brite temizlik süngerleri vb. gibi ürünleri önce icat etmek bir başka ifadeyle yaratmak, sonrada piyasaya sunmak isteyen şirketlerin finansman ihtiyaçları girişim sermayesi finansmanının konusudur. Söz konusu finansman ihtiyacı, yukarıda sayılan ürünleri araştırma geliştirme aşamasından, pazarlama aşamasına kadar olan tüm süreç için ortaya çıkmaktadır. Öte yandan, bu ürünlerin piyasada başarılı olması durumunda ise yüksek kar marjları ve büyük piyasa payları gerçekleştirilmektedir.
Girişim sermayesi yatırımında varolan risk, metnin ilerleyen bölümlerinde daha detaylı olarak da açıklanacağı üzere; yeni bir ürün yaratılması ve piyasada tutulması riskidir. Ancak yüksek riskin yüksek getiriyi getireceğinden yola çıkan bu finansman modelinde; alınan riskin başarıya dönüşmesi durumunda sağlanacak yüksek kar marjı ve büyük satış hacminden kaynaklanan verimlilik artışı bu şirketlere ortak olmak suretiyle finansman sağlayan yatırımcıların faydasını oluşturur.
Bu çerçevede, girişim sermayesi, fon fazlasına sahip yatırımcıların, gelişme potansiyeli yüksek olan küçük ve orta ölçekli işletmelerin oluşumu ve faaliyete geçmesi için yaptıkları uzun vadeli bir yatırım olarak da ifade edilebilir.
Kaynak: http://www.spk.gov.tr/Sayfa/AltSayfa/206
