1. Sermaye Piyasası Araçları Nerede Alınır ve Satılır?
Sermaye piyasası birincil piyasa ve ikincil piyasa olmak üzere ikiye ayrılır.
Finansman ihtiyacını borçlanma veya özelleştirme yoluyla karşılamak isteyen devletin, borçlanma aracı çıkararak borçlanmak isteyen ve pay ihraç ederek sermayesine ortak olacak yeni kişi ve kurumlar arayan şirketlerin yatırımcılarla karşıla şacakları yer birincil piyasadır.
Birincil piyasada para ve menkul kıymetler, devlet veya şirketler ile yatırımcılar arasında el değiştirir.
Menkul kıymetleri ihraç edildiği zaman alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde, pay senetlerinde hiç bir zaman, tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa başvuramazlar.
İkincil piyasa, bu durumdaki menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır.
Daha önce ihraç edilmiş menkul kıymetler, ikincil piyasada paraya çevrilir. İkincil piyasada para ve menkul kıymetler yatırımcılar arasında el değiştirir, şirketlere kaynak girişi olmaz.
1.1. Yatırımcılar Pay Piyasası’nda alım satım işlemlerini nasıl gerçekleştirirler?
Pay Piyasası pazarlarında alım satım işlemleri, yalnızca bu faaliyet konusunda SPK’dan yetki belgesi, Borsa İstanbul’dan Borsa Üyelik Belgesi almış olan Borsa İstanbul üyesi yatırım kuruluşları tarafından yapılabilmektedir. Hisse senedi alım satımı işlemleri yalnızca aracı kurumlar tarafından yapılmaktadır.
Yatırımcılar, Borsa İstanbul ‘da bizzat alım - satım yapamazlar.
Borsada sermaye piyasası aracı alıp satmak isteyenler bu isteklerini Borsa üyelerine alım veya satım emirleriyle iletirler. Borsa üyeleri alım- satım emirlerini yazılı veya sözlü olarak, telefon ve benzeri iletişim araçları ile veya internet ve diğer elektronik ortamlar kanalıyla kabul edebilirler.
1.2.Yatırımcılar Pay Piyasası’nda alım satım işlemlerini nasıl gerçekleştirirler?
Aracı kurumların ticaret unvanlarında sermaye piyasası faaliyetlerini yansıtması amacıyla “menkul değerler” veya “menkul kıymetler”
ibarelerinden birinin yer alması şarttır. Alım satım aracılığı, halka arza aracılık, repo-ters repo, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin tamamına sahip olan aracı kurumlar, ticaret unvanlarında
“yatırım menkul değerler”, “yatırım menkul kıymetler” veya yalnızca
“yatırım” ibarelerini kullanabilirler.
Faaliyetlerini Sermaye Piyasası Kurulundan her bir faaliyet için ayrı ayrı olmak üzere yetki belgesi almak suretiyle yapabilirler. Aracı kuruluşlar, İMKB’de aracı olarak yaptıkları her işlem için yatırımcılardan “Kurtaj” adı altında bir komisyon almaktadırlar. Aracı kuruluşların hisse senedi alım- satım işlemlerinde müşterilerinden tahsil edecekleri aracılık komisyonu olan kurtaj, aracı kurum ve müşteri arasında serbest olarak belirlenmektedir.
1.3. Yatırım Kuruluşunda Nasıl Hesap Açılabilir?
Sermaye piyasasında işlem yapmak için öncelikle yatırım kuruluşlarından birinde hesap açtırmak gerekir. Hesap açılırken yatırımcıdan kimlik ve adres bilgileri istenir, karşılıklı sözleşme imzalanır. Yatırım kuruluşuyla yapılacak sözleşme, posta ile, faksla veya internet sitelerinden kolaylıkla elde edilebilir.
Bir kez hesap açtırdıktan sonra yatırım kuruluşlarında alım-satım işlemi; doğrudan başvuru veya yazılı talimatla, ya da telefon, interaktif telefon, faks veya internet gibi yöntemlerle gerçekleştirilebilir.
2. PAY PİYASASINDA PAZARLAR
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nın BİST'e dönüşümü sonrasında 30 Kasım 2016 itibariyle Pay Piyasası'nın pazar yapısı güncellenmiştir. Bist Pay Piyasası'nda yer alan pazar yerlerinin güncel durumu, pazar kodları ve tanımları aşağıda verilmiştir.
A. YILDIZ PAZAR B. ANA PAZAR
C. GELİŞEN İŞLETMELER PAZARI D. YAKIN İZLEME PAZARI
E. KOLEKTİF YATIRIM ÜRÜNLERİ VE YAPILANDIRILMIŞ ÜRÜNLER PAZARI
F. NİTELİKLİ YATIRIMCI İŞLEM PAZARI G. PİYASA ÖNCESİ İŞLEM PLATFORMU
2. PAY PİYASASINDA PAZARLAR A. YILDIZ PAZAR
Halka açık piyasa değeri 100 M TL’nin üstünde olan şirketler yada BIST100 kapsamındaki şirketlerin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır.
2. PAY PİYASASINDA PAZARLAR B. ANA PAZAR
Halka açık piyasa değeri 25 milyon TL’nin üzerinde ve 100 M TL’nin altında olan şirketlerin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır.
25 M TL kriteri ilk defa halka arz edilen şirketler için geçerlidir ve mevcut şirketler arasında halka açık değeri 25 M TL’nin altında olup Ana Pazarda işlem gören şirket olabilir.
2. PAY PİYASASINDA PAZARLAR C. GELİŞEN İŞLETMELER PAZARI
Gelişme ve büyüme potansiyeline sahip, halka açık piyasa değeri 25 M TL’nin altında olan şirketlerin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır. GİP’te 2 yıl süreyle işlem gören şirketler Yıldız ve Ana Pazara geçiş başvurusu yapabilirler.
2. PAY PİYASASINDA PAZARLAR D. YAKIN İZLEME PAZARI
Belirli gelişmelerin oluşması halinde Yıldız Pazar, Ana Pazar, Gelişen İşletmeler Pazarı ve Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı’ndan çıkarılan şirketlerin paylarının Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır.
2. PAY PİYASASINDA PAZARLAR
E. KOLEKTİF YATIRIM ÜRÜNLERİ VE YAPILANDIRILMIŞ ÜRÜNLER PAZARI
Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları payları ile borsa yatırım fonları katılma belgeleri, aracı kuruluş varantları ve sertifikalar kot içi pazar niteliğindeki Kurumsal Ürünler Pazarı'nda işlem görmektedir.
2. PAY PİYASASINDA PAZARLAR
F. NİTELİKLİ YATIRIMCI İŞLEM PAZARI
Halka arz olmadan sadece nitelikli yatırımcılara ihraç yapan şirketlerin paylarının sadece nitelikli yatırımcılar arasında işlem görebileceği pazardır.
2. PAY PİYASASINDA PAZARLAR
G. PİYASA ÖNCESİ İŞLEM PLATFORMU
Halka açık statüde olup, payları Borsada işlem görmeyen şirketlerden, SPK tarafından bu Platformda işlem görmesine karar verilenlerin payları Piyasa öncesi işlem platformunda işlem görecektir (eski uygulamadaki Serbest işlem platformu).
3. PAY PİYASASI İŞLEM SAATLERİ
Kaynakça
Özbolat Murat; Sermaye ve Para Piyasaları. Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Yayın No: 81, Ankara, 2011, Sayfa:104- 118)
Yatırım Yaparken Sorularla Türkiye Sermaye Piyasası, Tspb Yayınları, Yayın No 68, Beşinci Basım Nisan 2015, İstanbul (Sayfa 18-19)
http://borsanasiloynanir.co/endeks-nedir-borsa-endeksi- hakkinda-bilgiler/ 13 Aralık 2016
http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve- piyasalar/piyasalar/pay-piyasasi
