EKRAN OKUMA VE
YAZMA
1.EKRAN OKUMA VE ÖZELLİKLERİ
a.Ekran okuma nedir?
Bilgisayar,TV,cep telefonu ve tablet bilgisayar ekranından okumaya denilmektedir.Ekran
okuma, bireyin ekranda sunulan bilgilerden yeni anlamlar oluşturduğu ve zihninde
yapılandırdığı aktif bir süreçtir.
Bu süreç görme,anlama,zihinde yapılandırma gibi göz
ve zihnimizin çeşitli işlemlerinden oluşmaktadır.
Birey ekran okuma sırasında yazıları dikkatle incelemekte,ilgi duyduğu ve önemli gördüğü bilgileri seçmekte,anlamını
araştırmakta,yorumlamakta ve zihninne
yerleştirmektedir.
Ekranda sayfalar aşağı yukarı hareket
etmekte,okuyucunun gözleri soldan sağa yatay gidip gelmektedir.
Ekran sayfaları birbiri ardına gelmekte,sürekli değişmekte,sayfanın bazı yerleri görünürken diğer yerleri kaybolmaktadır.
Ekran metninin parça parça görünmesi metindeki
bilgleri birleştirmeyi ve anlamayı güçleştirmektedir.
Ekranda çeşitli metin tipleriyle zengin bilgiler
sunulmaktadır.
b.Ekran okumanın yayılması:
Kağıt kitaba göre bazı zorluklar taşımasına rağmen
ekran okuma hızla yayılmaktadır.
ABD’de Book Industry Study Group tarafından yapılan araştırmalara göre genç okuyucuların
%47’sinin bilgisayar ekranından,%32’sinin e- Kitap,%21’nin iPhone ve iPhod Touch,%9’unun da cep telefonunun ekranındanokuduğu
görülmüştür.
c.Ekran okuma ile değişmeler:
Ekran okuma sadece metinle ilgili değil okuyucunun becerileri,okuma ortamı gibi boyutlarda da değişiklliklere neden
olmaktadır.Özellikle okuma kavramı,okuma öğretimin amaçları,okuma becerileri,okuma süreci,okuma kültürü ve alışkanlığı,metin sunumu ve ortam boyutunda önemli
değişmeler olmaktadır.Sırasıyla;
1.OKUMA AMAÇLARINDAKİ DEĞİŞMELER
Ekran okumayla birlikte yıllardır okumanın
anahtar ögesi olan kağıt kitabın yerini e kitap ve elektronik yazılar.Okuma amaçlarında
uzamanlık geliştirme amaçlı okumadan özel okumaya,düşünce geliştirici okumadan
yansıtıcı okumaya,bir konu odaklı okuma
yerine genişletilmiş çok yönlü okumaya
doğru gelişmeler olmaktadır.
2.OKUMA BECERİLERİNDEKİ DEĞİŞMELER
GÖZ HAREKETLERİ:Kağıt kitapta okuma düz
bir çizgi halinde yapılmakta oysa ekran okumada gezmeye uygun bir okuma söz
konusudur.Bu nedenle kağıt okumada daha
çok gözün yatay görme alanı gelişmekte oysa
ekran okumada gözün hem yatay hem dikey
görme alanı genişlemektedir.
DİKKAT BECERİLERİ: Basılı ürünleri
okumada genellikle tek yönlü,uzun süreli,aktif ve istekli dikkat
geliştirilmektedir.Ekran okumada
klavye,fare,bilgisayarın tuşları,imleç,metin kağıtta okumada olduğu gibi uzum süreli ve tek yönlü dikkati engellemektedir.Bunun
yerine sık sık bölünen,seçici,yoğun ve çok
yönlü dikkat söz konusu olmaktadır.
ANLAMA BECERİLERİ: Okuma sırasında
toplanan bilgilerin zihinde işlenmesine anlama denilmektedir.
Kağıt okumada metnin genel yapısını ve
göreselleri izleme,başlık ve alt başlıklara göz atma,metnin tamamına hakim olma ve genel bir anlama ulaşma kolay olmaktadır.Oysa
ekran metinleri hareketli ve değişkendir.Okuma sırasıda ekran penceresinden metnin belirli
yerleri görünürken diğer yerleri göz önünden
kaybolmaktadır.
ZİHİNSEL BECERİLER:Zihnimiz çok biçimli
bi yapıya sahiptir.Okuma yoluyla alınan
bilgiler bu çok biçimli yapıya şemalar halinde yerleştirilmektedir.
Kağıt okuma düzenli ve sistemli bir zihin yapısı oluşturmaya katkı sağlar.Ekran okumada ise bilgiyi yapılandırma daha yoğun,karmaşık ve düzensiz olmaktadır fakat bir yandanda yeni bilgi ve düşüncelerle etkileşimi sağlamakta bireyin çok yönlü düşünmesini
kolaylaştırmaktadır.
DÜŞÜNME BECERİLERİ:Düşünme;bilgi
edinme,anlama ve öğrenme sürecinin en önemli bileşenidir.Ekran okuma, beynimizin çeşitli bölgelerini harekete geçirmekte,dikkat etme,karmaşık düşünceleri izleme,kontrol
etme,hızlı kara verme gibi süreç ve becerileri geliştirmektedir.Cerquiglini’ye göre ekran
okuma düşünme biçimimizi etkilemekte,basılı ürünlerle geliştirilen düşünme biçimi hızla
yok olmaktadır.
HATIRLAMA:Basılı metinlerde yazılar
sabit,kesin ve hareketsizdir.Bu yapı okumanı temelinde yer alan bilgiyi sayfadaki yerine göre kodlama işlemi kolaylaştırmaktadır.Bu işlem hatırlama sürecinde etkili
olmaktadır.Oysa ekran okumada metinlerin bilginin yerini hatırlamak ve bulmak zordur çünkü metinler ekranda sürekli gidip
gelmektedir.
3.OKUMA SÜRECİNDEKİ DEĞİŞMELER:
Okuma yöntem ve teknikleri:Kağıt ve ekran okumada aynı yöntem ve tekniklerle okumuyoruz.Kağıt kitabın statik ve sabit bir sunumu vardır.Oysa ekran daha dinamik bir sunuma sahiptir.Kağıt okumada ilk sayfadan başlanmakta,sayfa sayfa ilerlenmekte,tam ve derinlemesine okunmaktadır.Ekran okumada ise bilgiyi hızlı alma amaçlı seçmeli
okuma,atlayarak okuma yöntemi
kullanılmaktadır.Ayrıca ekran okumada okuyucunun dikkati renk,çizgi,imleç,fare vb.nedenlerle sık sık bozulmaktadır.
(Baccino,2012)
Okuma hızı:Kağıt ve ekran okuma hızı
arasında fark var mıdır?Bu durumu saptama için çeşitli araştırmalar yapılmıştır.ilk
araştırma sonucunda ekran okumanın
oldukça yavaş olduğunu göstermektedir.Bu oran %25’tir.
Birinci neden ekran metinlerinin dikey
olması fakat okuyucunun yatay gidip gelen göz hareketlerini etkilemekte ve hızı
düşürmektedir.
İkincisi ekrandan parça parça alına bilgilerin anlama düzeyini düşürmesi ve okuyucunun ilerlemesini engellemisidir.
(Baccino,2009)
Okuma rahatlığı:Ekran okumanın görsel
rahatlığı konusunda da çeşitli araştırmalar yapılmıştır.Baccino’nun Nice Üniversitesi’nde yaptığı araştırmalara göre ekranın görsel
rahatlığı giderek iyileştirilmesine rağmen yine de kağıt sayfaları okurken ya da
düzeltirken ulaştığımız rahatlıktan uzak
olduğu sonucuna varılmıştır.
Yorgunluk:Ekran okumada ekran yüzeyinin
ışığı yansıtması,sürekli parıltıların
olması,gözün seçerek okuması,zihnin parça parça bilgileri birleştirmesi gibi nedenler göz ve zihni yormakta giderek genel bir
yorgunluğa neden olamktadır.Ekran
başındada oturuş biçiminin uygun olmaması
da beden yorgunluğunu arttırmaktadır.
4.OKUMA KÜLTÜRÜ VE
ALIŞKANLIĞINDAKİ DEĞİŞMELER
Bilgiyle ilişkiler değişiyor.
Okuma kültürü değişiyor.
Okuma alışkanlığı değişiyor.
5.METİN BOYUTUNDAKİ DEĞİŞMELER
Kağıt kitaplarda çeşitli basım özellikleri kullanılmaktadır.Özellikle forma sayısı,cilt tipi,kapak düzenleme vb.üzerinde önemle
durulmaktadır.Kağıt kaliteside önemlidir.Kelime ve cümleleri etkinleştirmek için italik karakterle yazma,tırnak içine alma,büyük harflerle yazma ve büyük puntolarla yazmaktır.Ekran
metinlerinde ise okuyucunun bilgileri kolayca alabileceği ve kağıttan alıştığı biçimde
okuyacağı şekilde düzenlenmektedir.
6.ORTAM BOYUTUNDAKİ DEĞİŞMELER
Ekran okumada okuma duruş ve ortamıda değişmektedir.Okuma ortamını iyi düzenlemek gerekmektedir.Kağıt kitap okurken dik duruş istiyoruz ama çoğu zaman kitabın üzerine
eğilerek okuyoruz.Ancak bu duruşun ergonomi açısından uygun olması için bilgisayar
ekranının çok iyi yerleştirilmesi
gerekmektedir.Okuma ortamında önce ışık
düzenine önem verilmektedir.Ekranın renk ve parlaklık ayarına dikkat edilmelidir.Ekran
okumada gözler sık sık kırpılmalıdır.
2. EKRAN YAZMA VE ÖZELLİKLERİ
a.Yazma Alanındaki Gelişmeler
Yazma alanında da teknolojik gelişmelerin etkisi açıkça görülmektedir. Günümüzde insanlar yazı yazmak için işlevsel ve kolay hareketleri içeren elektronik araçları tercih etmektedir. Teknolojik
gelişmeler yazı biçimi, türü, niteliği, hızı, okunaklılığı gibi yazma alanının çeşitli yönlerini etkilemekte ve değiştirmektedir. Yazma alanındaki gelişmeler
eğitimciler arasında sürekli tartışılmakta, klavye ve tuşlarla yazmanın geleceğimizi nasıl etkileyeceği sorgulanmaktadır.
Klavye ile yazmanın önümüzdeki yıllarda giderek yayılacağı ve okullarda en çok kullanılan yazma
biçimi olacağı tahmin edilmektedir.
b.Kalem ve Tuşlarla Yazma Arasındaki Farklar
Kalemle yazmada tek el kullanılıp diğer elle yazı yazılan sayfa kontrol edilmektedir.
Klavyede her iki el kullanılmaktadır.
Kalemle yazmada beynin bir bölümü klavyede iki yarım küresi birden
kullanılmaktadır.
El yazısı biçimler üretmeye dayalı bir yazıdır, klavye ile yazma tuşlara vurmaya dayalı bir yazıdır.
Tuşlarla yazmada soldan sağa doğru yön
izleme, satır çizgisi üzerine yazma,atır
aralıkları bıraka yoktur.
Kalemle yazmada kalem sessiz hareket
etmekte ve satırlar üzerinde kaymaktadır, klavye tuşları rahatsız edici bir gürültü
oluşturmaktadır.
Klavyede her harfin üretim süresi eşittir.
Kalemle yazmada motor alan ile görsel alan çakışmaktadır. Klavye ile yazmada
ayrılmakta; motor alan tuşlar, görsel alan ekran üzerinde olmaktadır.
Kalemle yazmada motor alan ile görsel alanın çakışması dikkati yoğunlaştırma ve
sürdürmeyi kolaylaştırmaktadır.
Kalemle yazma ve el yazısı, öğrencinin
yazma becerilerinin gelişimi, kişiliği, yazıya verdiği önem, temiz ve titiz yazma vb.
hakkında ipucu vermektedir.
Klavye yazı yazmayı ve metin üretmeyi kolaylaştırmakta, bireyin üreticiliğini ve yaratıcılığını artırmaktadır.
Bu farklar yazma öğretiminin çeşitli yönlerini etkilemektedir. Bu nedenle okullarda
öğrencilere güzel yazmayı güzel yazmayı öğretmek için önce kalemle yazma
öğretimine ağırlık verilmeli ardında tuşlarla
yazmaya geçilmelidir.
c. Kalemle yazma öğretimi
Erken yaşlarda geliştirilen yazma becerileri öğrencilerin kendilerini ifade etmelerine, öğrenmelerine, dil, zihinsel, duygusal ve sosyal becerilerini geliştirmelerine büyük katkı sağlamaktadır. Bu nedenle ilkokuma yazma öğretiminde öğretilecek yazı biçimi, türü, araçları ve yöntemleri üzerinde önemle durulmaktadır. Eski araştırmalarda dik temel yazı, yeni araştırmalarda ise bitişik eğik yazı öğretimi önerilmektedir. Araştırmalar,
ilkokuma yazmayı klavye ile öğrenen
öğrencilerde okuma sorunlarının olduğunu, okuma ve yazma becerilerinin yeterince
gelişmediğini ortaya koymaktadır.
ç. Kalemle Yazmanın Zihinsel Görünümü
Yazma konusundaki yeni araştırmalara göre beynimizdeki sözleri yazıya dönüştüren
küçük bir bölge bulunmaktadır. Yazma sürecinde beynimizde üç aşamalı işlem yapılmaktadır:
1. Dinleme ve okuma yoluyla alınan kelime ve hecelerin sesleri tek tek belirlenmektedir.
2. Ayırt edilen sesler harflerle ilişkilendirilmektedir.
3. seslerin karşılığı olan harfler tek tek yazılarak hece ve kelimeler
oluşturulmaktadır.
Yazma sırasında gerçekleştirilen işlemlerin çoğu kalemle yazma ve okuma etkinlikleriyle
geliştirilmektedir. Kalemle yazarken her harfin şekli ile yazılış biçimi arasında ilişki kurulmakta ve zihne yerleştirilmektedir. Oysa klavye ile
yazmada harfin şekli ve yazılış biçimi
arasındaki ayrıntılara dikkat etmeye, okurken harfleri karıştırmaya, yazarken de yanlış tuşlara basmaya neden olmaktadır. Oysa kalemle
yazma her harfin şekli ile yazılış biçimini ilişkilendirmeyi , birleştirmeyi ve zihinde
yapılandırmayı kolaylaştırmaktadır. Böylece öğrencilerin dil ve zihinsel becerileri
gelişmektedir. Bu nedenle kalemle yazma öğretiminin ilk ve ortaokul boyunca
sürdürülmesi öngörülmektedir.
d. Klavye ve Tuşlarla Yazma Öğretimi
Hızlı not almak ve yazıları paylaşmak için ekrana yazma tercih edilmektedir. ABD’de yapılan bir araştırmada okuma ve yazma işlemlerinde gençlerin %47’si bilgisayar
ekranını, %32’si Amazon Kindle, %21’i iPhone ve iPod Touch, %9’u da cep telefonu ekranını kullanmaktadır. Ülkemizde de klavye ve
tuşlarla ekrana yazma hızla yayılmakta,
öğrencilerin dil, zihinsel, duygusal, sosyal
yönden gelişimini etkilemektedir.
Klavye ile yazma öğretiminde önce oturma düzenine dikkat edilmektedir. Sandalyeye olabildiğince dik oturulmalıdır. Bilgisayar ekranı ile gözler arasında en az 30 cm’lik
mesafe olmalıdır. Klavye ve tuşlarla yazmada iki el birlikte kulanılmakta, harf üretmek
yerine harflerin yerini bulmak ve bunlara basmak yeterlidir.
Gözlerin sürekli klavye ve ekran üzerinde gidip gelmesi çocuklar için yorucu
olmaktadır. Bu nedenle kalemle yazma
becerileri geliştikten sonra klavye ve tuşlara
geçilmelidir.
e. Karşılaştırmalı Araştırmalar
Kalem ve klavye ile yazmanın ilköğretim öğrencilerine etkilerini belirlemek üzere
Japonya ve Çin’de araştırmalar yapılmıştır. Bu ülkelerde çocuklar yazı karakterini öğrenmek için büyük çaba harcamakta, ilköğretim
boyunca alfabeyi oluşturan binlerce şekli
ezberlemek zorunda kalmakttadır. İlköğretim sonrası bazı öğrencilerklavye ile yazmaya
başlamakta ve sürekli klavye kullanmaktadır.
Bu durum çocuk ve gençlerin yazı yazmayı
unutmalarına sebep olmaktadır.
Araştırmalarda bazı öğrencilerin ellerine kalemi aldıklarında çoğu karakteri
hatırlayamadıkları ve yazamadıkları
görülmüştür. Bilim insanları bu durumu,
‘karakter hafızası kaybı’ olarak
nitelendirmiştir. Bu araştırmalar klavye
bağımlılığının öğrencilerde kalemle yazma becerilerini etkilediğini ve giderek ciddi bir eğitim sorunu olmaya başladığını
göstermektedir.
Velay ve Longcamp araştırmaları.
f. Ekrana Yazma
Ekrana yazma klavye ve tuşlarla
gerçekleşmektedir. Bilgisayarda yazı yazma biçimlendirme amacıyla kullanılan kelime
işlem programları kullanılmaktadır. Bunlardan biri de World olmaktadır. Bu programın bir
çok avantajı bulunur. Yanlış yazılan bilgiler
düzeltilebilir, çeşitli yazı tipleri oluşturulabilir, bir alan seçilebilir, kopyalanabilir, çizim
yapılabilir, adres mektup birleştirilebilir,
yazılan bilgilere ait içindekiler, indeks, sayfa numaraları, dipnot bilgileri ve bunun gibi
birçok işlemler kolayca hazırlanabilir.
Fakat dezavantajları da bulunur. Sayfanın bütünü görülmemektedir. Bu durum sayfa
düzenini, başlıkları izlemeyi, mantık bağlarını, anlatım biçimi, metin tipi, yazı türü gibi
ögeleri doğrudan etkilemektedir. Yazıların ve sayfaların yeri sürekli hareket halindedir bu durum bazı teknikleri uygulamayı, yazılan metinleri izlemeyi ve düzeltmeyi
zorlaştırmaktadır. Ekrana yazmada zihnimiz ekranda görülen yazılarla kaybolan
bölümlerdeki yazıların içeriğini birleştirmek ve hatırlamak için daha fazla çalışmaktadır.
Bu nedenle ekrana yazmada üst düzey
dikkat, hatırlama, ilişkilendirme gibi beceriler
gerekli olmaktadır.
