ProfvDrvTnal Cern A!?KUN

(1)

iLETi!?iMiN KAVRAMSAL ANLAMI UZERiNE DU!?UNCELER ProfvDrvTnal Cern A!?KUN

Iletisim sozciigu, gerek diinyada gerek toplumumuzda, tipki yonetim gibi, yasama insamn dogusuyla girmis, ancak kavramlas- tmlmasi, icinde bulundugumuz yiizyilm sonlarma kadar gecikrnis sozciiklerden olmustur.

20. Yiizyihn sonuna dogru birbiriyle yartsircasma hizlarmi arttiran teknolojik ve toplumsal gelismeler, kuskusuz onlan den- gelemeye calisan bilirni de yeni alanlara ve devingen boyutlara sokmaktadir. Once Miihendislikte «kominikasyon» terimiyle Tur- kiye'ye giren, sonra basm-yaym alammn «haberlesme» kavrarmyla birleserek iLETi~iMadirn alan bilim alam, giiniimiizde toplumsal ve kiilti..irel gelismenin hem yaraticisi, hem gelistiricisi olan cagdas kavramlann basmda gelmektedir.(l)

Gerek bilim alarunda, gerek toplumsal yasarmn tiim katman- larmda sik sik kullarnhr duruma gelen «iletisim» sozciigiiniin, kavram olarak ne gibi anlamlan icerdiginin i..izerinde durulmasi: kuskusuz boyle bir kavramm i..izerine kurulacak dusimce yapilarmm

(ll iNAL CEM A$KUN. -Isletmecilik ve Iletisim-, Esktschir iTiA Dergfsi, C.XVIII, Ocak 1982, s. I, s. 1.

1

(2)

daha saglrkli olmasma katkida bulunacaktir. Sozciikler kavramsal incelemelerin dismda tutuldugunda; 0 vakit «sanki genellikle kap- samlan biliniyorrnus- gibi sakmcah bir dururn ortaya crkacaktir ki;

bu da icinde «iletisirn» sozoiigii de olmak iizere hergun kullam- Ian birtakim sozciiklerin anlam yapilarinda «ikavram kargasasma»

ortam hazn-layabilecektir. En azmdan «iletisim. sozciigunde bunun ortaya cikmamasi icin sozciigiin kavramsal anlami iizerinde, ulasa- bildigimiz kaynak ve gorusler de nelerin soz konusu edildigini in- celemeyi yararh bulduk.

Bu konuda ornegin «Iletisim Kurarnmm Ternelleri» adli bir kaynagm girisinde su aciklamalara yer verilmistirtz):

1950'lere Kadar iletisim kuramma daha cok teknik nitelikte bir bilgi kurarm seklinde bakilrmsnr. Ashnda bilgi kuramcrlarimn amaci telefon, radyo gibi sistem oluklanyla (kanallanyla) iletiler biciminde aktanlan bilginin niceligini (miktarrrn) olcrnektir. Soma iletisim kurami adi altmda cogu kez bilgi kurarrnm psikolojiye uygulama cabalari goruldii. Ancak beklendigi gibi, telefon turimdeki secici olmayan sisternler iizerinde gelistirilen yontemlerin; son de- rece secici nitelikteki insan bilgi aktarirm ve ahmmdaki calisma- larda ozellikle verimli bulunmadiklari ortaya konmustur. Bununla beraber, bilgi kurammm psikolojiye uygulanmasindan cikan kav- ramlar; davrarnssal olarak ayarlanmis bilesik (sentetik) insancil bir iletisim kavramma gereksinim duyuldugunun altmin cizilmesi- ne yardirnci olmustur. Sonucta cok sayida kitap, bilimsel yayin, meslek birligi, akadernik ders prograrm: «iletisim kurarm» terimi- ni yiiksek diizeyde disiplinlerarasr, davrarnssal bir yaklasrmm ge- regi olarak; insancil iletisimin devamh siirecleriyle ilgili arastirrna alanlarmda kullanmaya baslarmstir.

Son donemlerde, insancil iletisime iliskin bilimsel arastirma- larda biiyiik bir artis gorulmiistdr. Boyle bir patlamamn nedeni,

«iletisim. teriminin durmaksizin genisleyen kullarnhsr ve cok sayida bilimsel disiplinin iletisim alamnda kendilerinin de paY1 01- duklarmi acikca duyurrnalaridir. Fizige bagli bilim dallan, iletisim alamna, sibernetik bashgi altmda cikan, alt teknik alanlar- la, bilgi ve genel sistem kuramlanndan katkida bulunrnaktadir.

Sosyal bilimler; antropologlann kiiltiiru iletisim olarak tammlayan

(2) KENNETH K. SERENO - C. DAVID MORTENSEN. Foundations of Communi- cation Theory, Harper and Row Publishers, N.Y., 1970, S. IX-l

(3)

kapsamli aciklamalanyla karsilasrmslar; ote yandan iletisimi birey ve grup arasmdaki eylem biciminde tammlayan sosyal psikologlar;

konuya ileri diizeyde uzrnanlasrms bir bicimde yaklasrmslardir.

Sosyal bilim yelpazesinin (spektrumunun) ucunda, dilin yapisr iize- rindeki cahsmalarmi iletisim biliminin bir boliimii sayan dilbilim- ciler yer alrmstir, Psikolojinin alan cizglleriyle kesismistir.G)

Iletisim kavrami iizerine yapilrrns ayrmtih bir cahsmada once, bu sozciigun hem acik, hem kapah bir nitelik gosterdigi iizerinde durularak; insanlar arasmda karsihkh anlayisin bulundugu bir ortamda iletisim sozcugiinun acik bir kavrarm icerdigi ileri siiru- lebilirken: boyle bir anlayism olrnadigi yerdekavramm kapah bir bicime donii$tiigii savi artaya konmaktadir.f-l)

Kavram alarak iletisimi tammlama cabasinm gosterildigi soz konusu cahsmada, bunun birkac ulamda (kategoride) yapilmasi ongorulmektedir,

Birinci ulam veya gruptaki tammlar siirecini, bir kimsenin diisiinerek, bilincli olarak bir yamt elde etme yoniinde, durtuleri- ni artaya koydugu bir etki-tepki ortamiyla simrlandirrnaktadir.

Bunun yanmda ikinci ulamdaki tammlar ise bir durtii ya da ileti- nin aktanlmasmda herhangi bir yamt elde etme gereksinmesi dismda etki-tepki olgusunu iceren iletisim alamm kapsamaktadir.G) Birinci ulamdaki iletisim sozciigiinun anlami, gimluk kulla- rnsa girer ki, sozliiklerdeki tammlar asagiyukari bunu yansrtrr.

Bunlara gore Iletislmde bulunmak; «soylemek, karsrhkh iliskiye gecmek, nekletmek, bilgi vermek, konusmak, vb.» anIamlanna gelmektedir. Iletlsim ise cogu kez «sozciikler, harfler, iletilerle (me- sajlarla) iliski kurmak; diisiince ve kamlarr, toplanti veya diger araclar, karsihkh konusma, yazisma yaluyla degistirrne olgusu- biciminde tarnmlanmaktadir.

Otc yandan Iletisim siirecini anlamada «A,B ile C,D olugun- clan (kanahndan) E'nin etkisiyle dletisimde bulunur. Bu harfler bir clereceye kadar bilinmez. Siirec onlarm herhangi biri veya bilesimi ile cozumlenebilir- aciklamasi one siirulebilmektedir. Baska bir goriiste soz konusu siirec: «ileten kisinin, iletilenlerin davramsla-

(3) A.g.k; s.1.

(4) THOMAS R. NILSEN «On Defining Communication» Derleyen: SERENO MORTENSEN, s. 15.

(0) Ayrrntrhaciklamalar rein bkz. A.g.k, s. 16-24.

3

(4)

rim degistirrne icin cogu kez sozlii olarak uyanmda bulunrnasi.

biciminde tammlanmaktadir.to)

Bununla birlikte, iletisimi davrarus olarak inceleyen yakla- simlarda, bu davrarns: herhangi bir arac olsun veya olmasm, insarnn bir eylemi, baskasim etkileyici bicimde kullandigi: karsi- smdakinin de boylece etkileyenin yasannsmi (tecriibesini) algila- digi: en yalm karsrhkh konumda bulunma durumunu ortaya koymaktadir. Burada birinci kisinin acik eylemi; bagintisi veya an- larm iki katihmci icin aym kalan bir simge rolu oynamakta, so- nucta her ikisi ortak bir yasanti (tecriibe) edinmektedir, Bunu

«iletisimsel davrarns» terimiyle aciklayanlar vardir. Burada dikkat karsilrkh davrams siireci iizerinde toplanrnaktadir.fZ)

Iletisimi etkilesim olarak ele alan baska tammlarda, ozellik- leri arasmdaki ayrirnlara dikkat cekilmektedir. Bu yaklasirm one siirenlere gore; iletisim terimi genis anlarrnyla birlikteligin kurul- mas¹ durumunu kapsar, Buna belli bir varligi ortak kilma da deni- lebilir. Sozgelimi kalorifer ile ismma diizeninde, «radyator» steak- hgim cevredekilere yayarak iletir ve dolayisiyle bunu ortak kilan siirece yarayan hersey, bir iletisim araci olur. Kendi amaclarirrnz acisindan, iletisim ortaklasa uyanmda bulunrnayi saglamak icin imlerin (isaretlerin) kullarnlmasiyla simrh olacaktir. Ancak ister imler veya baska araclar kullamlsm; ortaklasa bagmtilar: her za- man «ortak kilma» olarak bilinecektir.

Buna gore bir kisinin siniri, baskasiru da kizgmhga itebilir ve imlerde ortaklasa bir durum goriilmeyebilir. Boyle bir olguya

«ortak kilma» (communization) denilen goruste: birinin kizgmhk gostermesinin baskasmda da ayrn duruma yol acmasma «iletisim»

denilmektedir.

Baska bir tarumlama cabasmda ise su aciklamaya yer veril- mektedir.(8)

«Iletisim sozciigimii imler (isaretler) ve simgeler yoluyla et- kilesimde bulunmak icin kullanacagiz. Simgeler, jestler, resimler;

plastik, sozel veya yanit verecek kisinin ozel kosullarmm yoklugun- da; simgenin kendisi tarafmdan cagristmlmayacak bir davrarusi

(6) A.g.k. s. 17.

(7) A.g.k.

(8) A.g.k. s. 18.

(5)

durtiicii nitelikte baska bir sey de olabilir. Bu nedenle iletisim, etkilesimin altmda bir yan ulamdir (kategoridir). Soyleki: etkilesim bicimi simgeler araciligiyla meydana gelir.»

Bu goruste, tamrmn belli yeterlikler konusu yapildigi ileri sii- riilmektedir. Burada iletisim ile sadece bagmti veya etkilesim arasmdaki farklan, ister sozel ister baska ttirlu olsun, ayirmak onern- lidir. Dogru toplumsal iletisim: gecici olarak, kisinin kendisini simgesel anlamda bir baskasiyla: iletisimin ilgili bulundugu ozel durumu dikkate alarak; bir tutmasi anlamma gelmektedir. Bu aci- dan dogru iletisim, gerilimi (basmci) diisiiren veya anlayisa yol acan: imler ya da simgelerle etkilesim tirrudur. Gerilimi art nran benzer etkilesim de iletisimdir, Ancak Farkh diizeydir. Bu durum degisik bir simgesel kimlik bildirimini kapsamaktadir.Iv)

I'kinci ulam (kategori) veya grup tarumlarda iletisime iliskin durumlarda, ortaya bir yarnt koymak icin niyete ya da istege bag- h bir diirtu aktarimi yapilmarmsnr. Ornegin boyle tanimlarm birinde, «acik» ve «kapah» iletisirnden ^SOZ edilrnistir. Acik olanda, geleneksel anlamda, insanlar arasmda ortak anlayisi saglamada dilin kullamhsi iizerinde durulrnustur ki, birinci ulamdaki (kate- gorideki) veya gruptaki tammlar arasma girmektedir. Kapalida ise, daha cok bilinc disi davrarns simgelerinin ve kisinin kiiltiiriine bag- h yorumu one gecmektedir ki bu ramm ikinci ulamdakiler icinde yer alrnaktadirf I O)

Baska bir goriiste «dolaysiz», «dolayli» iletisim terimleri kul- Iarulrrnstir. Birinci ulam veya gruptaki tammlara giren «dolayli»

iletisim: bir kisiden baskasina giden, icindeki herhangi bir seyin simgelere cevrildigi siirec olurken; «dolaysiz» iletisim: insanlann bir baskasiyla ozdeslesmenin (identification) islevi (fonksiyonu) olmaktadir ki, bu simgesel bir araci bulunmayan iletisimdir: baska deyisle bir yasantuun (tecrirbenin) ozdes kilmmasidir.f l l )

Benzer bir tarumlamada, birisi baskasmdan belli izlenimler edindigi zarnan, ikincisi birincisine birseyi iletmektedir, denilmek- tc ve ornegin bahcesinde cop toplanmasina izin veren adam; bu-

(9) A.g.k.

(10) A.g.k. S. Ls'dan. EDWARD SAPIR, "Communication», Encyclopedia of the Social Sciences, New York, The Macmillan Company, 1933, Vol. IV, s. 79.

(11) NILSEN, s. 19'dan: BAKER BROWNELL, The Human Community: its Philo- sophy and Practice for a Time of Crisis, New York, Harper and Brothers, 195D, s. 240.

5

(6)

nu bilsin veya bilmesin komsusuna birsey iletir aciklamasi geti- rilmektedir.(12)

Bazi goriislerde.il etisim terimi, insan disi etkilesimleri de kapsayacak bicimde, genis tutulmustur. Ornegin bunlardan birinde;

iletisim icin « ••genis, yoneylemsel (operational), davramscil (beha- vioristic)» denildikten soma; iletisim bir diirtuye (stimulus) orga- nizmamn ayirdedici yamtidir (response) ... Buna gore iletisim cev- resel bir rahatsizhk (diirtii) organizma iizerine bask! yaptigmda meydana gelir ve organizma buna bir karsihk verir (ayirdedici yamt-discriminatory response). Eger diirtii organizmaca yokumsa- mrsa, iletisim soz konusu olmaz. Deneme bir cesit ayrimci tepkidir.

Bir yamt almayan ileti, iletisimde yer alrnaz» gorusu one sirriil- mektedir.(13)

Bu tirr tammlamalann son asamasmda, iletisimin kapsarnma makinelerin etkilesimini alan bir gorusle de kaI'~1Ia~I1ml~t1r.(14)

«Iletisim sozcugi; burada, bir zihnin digerini etkileyecek tiirn genyontemleri kapsayacak en genis anlarmyla kullarnlacaktir. .. Bir bakirna bunun icine bir mekanizmamn (diyelim ki bir ucagi izleye- eek ve beklenen _UC;U~ konumlanm hesaplayaeak otomatik aygit) baska mekanizmayi (sozgelimi bu ucagi kovalayan gudiimlii fuze) etkiledigi durumu genyontemleri de kapsayaeak daha genis bir iletisim tamrm almabilir».

Iletisim kavramma iliskin tammlamalan iki ulamda (kategoride) toplayan cahsmada: bunlara yasamdan somut ornek olabile- eek bazi olaylar one siirirlmektedir. Konunun acrkhga kavusmasi bakimmdan bunlan aktarrnayi uygun gcrmekteyiz.I'l S)

Sozgelirni, masalannda birtakim kisilerin cahsmakta oldugu bir isyeri diisiinelim. bgleye dogru isyeri sahibi ozel biirosundan C;lk1P, bir gorevliye kisa siireli konusma yapsm. Konusmamn konusu da, isyeri sahibinin daha once gorevliye haznlamasuu iste- digi rapor olsun. Burada hemen isveren ve isgoren arasmda bir ile-

(}2) THEODORE M. NEWCOMB -Social Psychology, New York- The Dryoan Press, 1950,s. 269.

(13) A.g.k. S. zo'den. S.S.STEVENS, «Introduction: A Definition of Communica- tion», The Journal of A coustical Society of America, XXII, November, 1950, s.689.

(14) CLAUDE E. SHANNON- WEAVER, The Mathematical Theory of Communi.

cation, The University of Illinois Press, 1949, s. 95.

(15) Ayrmtih bilgi Icin bkz NILSEN, s. 20-22.

(7)

tisirnin meydana geldigini soyleyebiliriz. Yine aym kesinlikle ileti- sirnin basarih oldugunu da belirtebiliriz. Raporun istenilen bicirn- de, her ayrintisma uygun olarak hazrrlanip, hazirlanmamasi baska deyisle cok basarih olmamasi: iletisimin bulunmadigmi degil, sadece bazi yanhs anlamalann oldugunu gosterir.

Simdi de, isyeri sahibinin (patronun) odayi adimladigmi, cevresine soyle bir goz attiktan sonra, hie soz etmeden veya yamt alacak bir davrarusta bulunmadan, kendi biirosuna donmiis oldugunu varsayahm. Bu durumda ornegin, gorevliler, isyeri sahibinin herkesin cahsip, cahsmadigim denetlemek istedigini diisunebilir.

Bundan baska, patronun kendilerini gozlemekte oldugu yamnda onlan hie diisimmedigi gibi bir kamyi da paylasabilirler. Yine ay- m sekilde: eger patronun ortaya cikacagim beklerlerken; 0 da bunu yaprnarmssa: boyle bir durum da belli yanrt ya da tepkileri cagrisnracaknr.

Uciincu olarak; daha ileri diizeyde bir olayi ele alalim. Diye- lim ki, bir gorevli biiyirk serna i.izerinde cahsiyor durumda olsun.

Masasi cahsmaya pek elverisli bulunmayacak bicimde kiicirktiir.

Alan darhgi verimliligi diisurmekte: cahsrnasiru cok daha zorlas- tirmaktadir. Bu durumda gorevli kisi, dus krrikhgi ve kizginhk gosterebilir. Dahasi soz konusu kiiciik masasmm saygmhgim azalt- ugim: bunun kendisine verilen degerin ki.i:<;iikliigi.iniin gostergesi oldugunu dusiinebilir. Ote yandan baska birisi de, oturdugu san- dalyeyi rahatsiz bulabilir. Cevresine uyum saglamak icin durma- dan egilip, biikiilrne durumunda kalmasmm; isyeri sahibinin, ca- hsanlarmm rahatina, saygmliga pek az ilgi duydugunun karnti sayabilir.

Ornek olarak verilen ti.im bu olaylarda; yukanda birinci ve ikinci ulamdaki iletisim tammlamalanmn kapsamma giren du- rumlar vardir. Sozgelimi, isyeri sahibinin bir gorevliden rapor is- temesinde: digerleri acisindan davrarusi etkilemek icin diisiirriilmiis bir isaret veya simge kullarnrm yoktur. Ancak yamt alma amaciyla etkileme vardir: dusunce ahsverisi vardir, Biiro kultiiruniin sez- gisel davrarns yorumu ile bilincsiz benzesimi yuriu-liiktedir. Ayri- ca insanlann bir baskasiyla ozdeslesmesi anlammda dolaysiz iletisim de soz konusudur. Oyle ki; bununla isletmeye karsi ortak duygulanm da dile getirebilmektedirler. Bunun karsismda eger is- yerinin yonetimi; bazi isgorenlerin, kendilerinin diisiindiikleri kadar onernli olmadiklarim onlara anlatmak istiyorsa; boyle bir ile-

(8)

tisimde kuciik masa, rahatsiz sandalye gibi araclari kullanabilmek- tedir.

Kuskusuz genelde, «iletisimsel» olarak tammlanan olgularla, olmayanlar arasmda kesin bir smir cekilmeyecektir. Iletisimin araclari ile dis dimyamnkiler arasmda da belirgin bir cizgi yoktur.

Iletisimi tammlama sorunu, biraz «ogrenimi» tammlamadakine benzemektedir. Bir bakima, tiim ogrenme deneyimleri, ogrenim- seldlr. Ancak hizh ve kazanch bir ogrenme icin belli ogrenme ko- sullari diizenlenir. Genelde «ogrenim» terimi, soz konusu kosullar altmdaki uygulamayla smirlamr. Baska deyisle geleneksel anlamda geleneksel anlamda ogrenim, onun aynlmaz parcasi bulunan diger deneyim alanlanyla islevsel iliski icinde goriilmektedir. Iletisimde de asagi yukari boyle bir durum vardir. Ozelljkle, konusma dedigi- miz iletisim siirecinde bu cok iyig orulmektedir.Clo)

iLETiSiM KAVRAMINA BA<)LI TOPLUMSAL iSLEVLER Iletisim kavramimn kapsamma giren konulara bakildigmda, bunlann birey ve to plum arasmda gidip, gelen; bazan bireyde, bazanda toplumda yogunlasan bir ozellik gosterdigi gozlenmekte- dir.

Bir cekicinin (kamera) genis ve dar acilar ile uzayar (zoom) devinimlerini (hareketlerini) andiran bu durumda; ornegin ruhbi- limciler ile iletisimin daha cok bireysel islevleri uzerinde durur- larken; siyaset bilimciler, toplumbilimciler ve ekonorniciler genis acih merceklerle, iletisimin degisik toplumsal islevlerine iliskin kuramlanm one siirmiislerdir.f l Z)

Sozgelimi bir siyaset bilimci iletisim kavrarruna giren su ii<;

toplumsal islevi belirtrnistir.fl S):

1 - Cevrenin gozetimi

2 - Cevre karsismda farkh toplum kesimlerinin bagmtrsi (ko- relasyonu)

3 - Bir kusaktan digerine toplum kalrtrrnn (mirasmm) geciril- mesi

(16) Bu konudaki ayrrntih yorum ve aciklarnalar icin bkz: A.g.k. s. 22-24.

(17) WILBUR SCHRAMM-WILLIAM E. PORTER; Men, Women, Messages and Media; Harper and Row PUblishers, New York, 1973, s. 26.

(18) A.g.k. s. 26'dan: H.D.LASSWELL; «The Structure and Functions of Communi- cation in Society».

(9)

Soz konusu lie; toplumsal islevin, lie; gruptaki uzman ya da meslek adammm yasammda onem tasidigi ayrrca vurgulanmistrr.

Bunlar srrasiyla diplomatlar, ateseler, yabanci Iliskilerinde gorev yapanlar ki; hepsi cevre konusunda deneyimlidir; toplumun ic tep- kilerini dile getiren yazarlar, gazeteciler, cesitli kesimlerin konus- macilari ile toplumsal kahti (mirasi) kusaktan kusaga geciren aile ve okullardaki egiticilerdir.

Toplumda iletisimin gordiigu islevler kisaca <;iZELGE-l'deki bicimiyle ortaya konabilmistir.I lv) Cizelgedeki islevlerin herbiri- nin Ice ve disa dogru bir gorimiimii bulunmaktadir. Aslmda bu durum tiim iletisim tiirleri icin gecerlidir. Soyle ki; biri bilgi arar veya verirken; bir digeri bilgiyi ahr ve siirecler. Bunu aciklamada

<;iZELGE-l'de diizenlenen Iletisimin gortinumlert one siiriilmustiir.

Soz konusu cizelgeyi diizenleyen goriise gore; toplumsal arar (sosyal radar) benzetmesi pek kotii sayilmaz. Gece sis icinde yol alan bir geminin kaptam, nerede oldugunu bilmelidir. Aynca; di- saridaki kimdir? Giivenli limanlara giden deniz yollari hangileri- dir? Bu duruma benzer olarak hepimiz her yil daha biiyiiyiip, kar- masiklasan bir cevreyi gozetim altmda tutabilmekteyiz. Soyle ki;

oradaki kimdir? Dost mu, diisman rm? Yerli mi, yabanci rni? Teh- likeli mi, yararh mi ? Hepimizin icinde yasadignrnz toplumun, onun kulturunun bir parcasi oldugumuz bicimindeki baglihk ile cevre- miz ve yasam modellerimizle bir dereceye kadar uyum ve karar- Iihk icinde oldugumuz duygusuna gereksinimiz vardir.Gl )

Aym goriis dogrultusunda, ilkel insanlarm da magaralarinda soguga ve tehlikeye karst bir araya toplanarak asagiyukari aym nitelikte su sorulari sorduklan belirtilmektedir: Neredeyiz? Disart- daki kimdir veya nedir? Bu sorulara bagh olarak kuskusuz karan- hktaki tehlikeleri, ne gibi durumlarm oldugunu kendilerini nelerin tehdit ettigini ogrenmek istemislerdir. Dusmanlar var mi? Vah- si hayvanlar dolasiyor mu- gibi sorular bu olgunun icinden dogal

(19) SCHRAMM-PORTER, s. 28.

(20) A.g.k.

(21) A.g.k. s. 28-29. Ayru kaynakta bu gorusu desteklemek uzerc tarihct ARNOLD TOYNBEE'nin sik sik, yeni bir yere gitttginde, oranm bir haritasrm eline geclrip, nerede bulunduquriu ogreninccvo kadar cok huzursuzluk duydugun dan soz edilerek; bizlerin de her gun cal isma haritalarmuzi gozden gecirip.

guncellcstirmek, bulundugumuz yer ya da yasantumzla ne kadar bagrntr- rruzi zayif gorursek, ⁰ kadar toplumsal ararirmza (sosyal radanmlza) baqli kalacagmnza dikkat cekilmoktcdir.

(10)

olarak crkmaktadir. Benzer durum, yetistigimiz veya yeni gir- digimiz cevrede de soz konusu olmaktadir. Buralarda da ar- kadaslrklar, dostluklar aranz. Bizim tehlikeli veya yararh olabi- lecek yerleri belirleriz. Baska deyisle toplumsal arann (radarm) gosterdiklerini yorumlayip, kendi haritalarurnzi yapanz. Eskinin Tas Devri insanlan, cevreyi gozetlemek iizere bir tepeye gozcii ko- yarlarrms, Bugiin kendi haritalarumzi yapmak icin ozkislsel ile-

c;iZELGE-l : tLETt~tMtN TOPLUMSAL t~LEVLERt

styASAL DOZEN Genel Gozetirn -Bilgi toparlarna.

Uyumlastirrna (Koordinasyon) -Bilginin Yorumu;

politika yapnru, yayilrnasi, yurii.

tulmesi- Aktarma

-Toplumsal kalrtm, yasa ve gelenekle- rin kusaklara ge- cirilmesi

EKONOMtK DOZEN

Kaynaklar ve ahrn satim islerine iliskin bilgi

Bilginin yorumu;

ekonomi politika- smm diizenlenrne- si; piyasamn isle- yis ve denetimi

Ekonomik davra- nisi saglama

GENEL TOPLUM DOZENt

Toplumsal diizgii- ler (normlar), rol- ler, vb, iliskin bilgi ile bunlarm ona- Yl veya reddi.

Kamu anlayis ve iradesinin uyum- lastmlmasi ile toplumsal denetimin cahsnrilmasi.

Toplumsal duzgu- lerin ve rol bek- lentilerinin toplumun yeni liyeleri- ne aktanlmasi (ge- cirilmesi)

Eglenme (Bos za- marn degerlendir- me, is ve sorunlar karsisinda yorgun- luk cikarrna, degisik ogrenmeler ve toplumsallasma)

(11)

c;iZELGE-2 iLETiSiMiN GORUNUMLERi

iSLEV DrSA DOGRU

tcs

DOGRU

GORUNUM GORUNUM

Toplumsal arar Bilgi bulur, verir Bilgi ahr (radar)

Yirriirluge koyma, Inandmr, Yorumlar karar-yonetirn komuta eder karar verir

-

Ogretim Bilimsel bilgi Ogrenir

(knowledge) bulur, ogrctir

Eglence Eglenir Hoslarnr

tisimimize ve tepeleri gozden gecirmek icin de kitle iletisim arac- lanna bagh kalmaktayiz.Gz)

Toplumsal arar (radar) davramsi bir yoniiyle oldukca ozel bir konum ortaya koymaktadir. Soyleki: tiiccar kentteki fiyatlan:

ciftci ekime baslayacagi gunlerde havalann durumunu; bir gene de yeni tarnstigi kizla cikip, cikamayacagim ogrenmelk istemektedir.

Ote yandan soz konusu davrarns, bir diger yonuyle de 90k genel bir durumu gosterrnektedir. Sozgelimi; gazete eksikliginde bazi kisiler rahatsizhk duymakta, cunkii kendi ararlanyla ahsilrms belirtileri kaydedememektedirler. Bu konuda kendisiyle gorusulen bir ev er- kegi: haber yerine karismi izlemek zorunda kaldigmdan yakimr- ken; bazi ev kadmlari da bulmaca cozmek yerine kocalarmi izlemek durumunda kaldiklarindan yakmrmslardir, Aslmda biraz alti karrstirildigmda, bu yakmmalarm gerisinde kisilerin dis dimyaya kapah oldugu: ellerine gazete gectiginde de on un sadece bashkla- rina goz atip: pek seyrek olarak ilgilerini ceken bir yazryi basmdan sonuna okuduklan gerceginin yer aldigi gozlenmistir. Yine aym sekilde, ailelerinden, kendi arkadaslarmdan uzakta kalrrns yash kim- selerin de, cevrelerinde konusacak pek az insan bulduklanndan cevrelerinde olan bitenle bagmti kurup, yasamla iliskilerini surdiir-

(22) Ag.k. s. 29.

11

(12)

mek icin cogu kez kitle iletisim araclarmin diigmelerini cevirdik- leri goriilmektedir. Burada da, yashlar soz konusu araclardan al- diklari haberler ve bilgilere iliskin olaylara katilmadiklar: halde boyle bir tutumla yalruzhgm ve yabancilasrnanm, soguk, karanhk yiiziiyle savasima girmektedir (23).

Buraya kadar aciklamalardan goruldugi; gibi, toplumsal arar olarak iletisimi hepimiz degisik bicimlerde kullanmaktayiz. c::iZEL- GE-2' deki konumuyla, iletisim «Yurirrliige Koyma» amaclari icin Cle kullamlmaktadir. Giinliik yasarrumiza bir goz atarsak, baskala- nndan istedigirniz davrarnslan saglamada baska yontemler yerine iletisime basvurdugumuz acikca gorulmektedir. «Ayse hamm size Bir mektup yazdirmak istiyorum»: «Ahmet efendi disari cik da, bana gazeteyi getir»: «Liitfen sekeri bu tarafa gecirirmisiniz»:

«DUR.», «15-18 arasi Sola Doniis Yapilmaz»: «Oyunuzu erken secim icin kullarnn»: «Cop bocegi olmayin», «i~i Olmayan Giremez»,

«Yasak Bolge»; «Haydi sinemaya gidelim» gibi soz ve uyanlar bas- kalanna istediklerimizi yaptirmada, fiziksel giig veya daha acik odiilleri one siirrne gibi cabalarm yerine gecmektedir.

c::iZELGE-2' de yer alan yururliige koyma (manipulative) ileti- siminin diger bir yonii de Karardir. Bazan bu, sekeri gecirrnek kadar, cabayi gerektirmeyecek kolayhktadir. Ancak, sirasmda bir se- cimde oy kullanmak, bir evlilige karar vermek gibi, zorluklar da icerebilir (24).

Karar ve yururluge koyma (baska deyisle uygulama) bir ma- dalyonun iki yiizii gibidir. Onernli bir karar, genellikle rekabete dayana uygulamanm sonucu olurken; baskalarim kapsayan karar ise yiiriirluge koymada bazi cabalari gerekli kilacaktir. Bunlann her ikisi birlikte bir till' Iletisimin yonetiml olgusunu ortaya koymaktadir (25).

C::iZELGE-2'de gorulen baska iletisim uygulama alam ogretim olmaktadir. Soz konusu olan, ogretmenin simfta yaptiklari ile buna karst ogrenci davramslarmi, sadece birtakim aciklamalarm ya- pilrnasim degil: rehberligi, sorun cozme uygulamalanm da kap- sarnaktadir. Kuskusuz boyle bir kapsamda smif icinde olanlar yanmda, okul dismdakiler de yer alrnaktadir. Sozgelimi birisine evi-

(23) A.g.k.

(24) A.g.k. 5.30.

(25) A.g.k.

(13)

mizi tarif ederken; en iyi hangi yoldan gidebilecegini soyleriz. <;0- cuklara, «liitfen», «giinaydin» diyebilmeyi, sofra kurup, yataklarmi yapmalarmi ogretebiliriz. ate yandan, giilmeyerek veya yarnt ver- meyerek, bazi kimselere, heryerde kaba saka yapilmayacagim an- latabiliriz ki, burada <;iZELGE-2'de yer alan yirrurliige koyma ve ogretim birbirine cok yaklasir. Yeni bir makine alrmssak, kullan- rna kilavuzunu okuruz. Bir yol haritasindan gidecegimiz kamp ye- rini bulabiIiriz. Bu durumda da toplumsal arar (sosyal radar) ile ogrerim yakinlasmasi soz konusu olur.

Ayrn sekilde gelir vergisini beyannamesi ve doldurma kilavuzu hem ogretici, hem yuriirluge koydurucu niteliktedir. Birtiin bunlardan gortilmektedir ki, iletisim uygulama alanlan birbirleriyle ge- cisme egilimindedir. Aynca ilgili tum davrarns bicimlerinin icine cogu kez eglence de karisrr. Ornegin «hatip» dedigirniz kimseler, topluma karst konusmalarim mizah ya da birtakim fikra ve oyku- lerle daha hosnutlukla dinlenir, duruma getirirler. Boyle bir tutum, ogretmen davraruslarinda da gecerlidir. Gunumiizde ozellikle kitle iletisirn araclariyla yapilan cesitli yaymlarda; ogreticilik yanmda, bazan daha ileri diizeyde eglendirici iletilere agrrhk verildigi izlen- mektedir (26).

Kuskusuz tum bu islevler: insarnn ve toplumlann yeryiizunde gorimiisunden giiniimiize kadar; farkh kurumlann bunlan yerine getirmesine karsm, yine de giicliikle degismistir, Bunlann arasmda genisletilmis, mesleklestirilmis kamu yonetimleri, bicimsellestiril- mis (resrnilestirilmis) okul sistemleri ve kitle iletisim araclari ozellikle dikkati cekrnektedir. Soyleki, hiikiimetler simdiye kadar yap- tiklanru surdurrnekte: okullann gene insanlan onlan anne baba- Ian ve ustalan gibi toplumsallastirrnakta: kitle iletisim araclari kisisel iletisimin uzantisi olmaktadir. <;iZELGE-3 bu haritanm na- sil degistigini gostermektedir (27).

Acaba boyle bir iletisim islevleri haritasi, iletisen canh olarak bize neyi gostermektedir? Yasarmn icinde, siirekli iletisim iliski- siyle yolalrnaktayiz. Biz bunu; kendi kisisel ararimiz (radarimiz) olarak toplumsal cevrede iliskilerimizde guven, rehberlik ve yeni olarn aramakta; ayrn zamanda baskalarma kimligimiz ile iliskiler- deki anlayisrrmzi benimsetmekte kullanmaktayiz. l letisim bizim,

(26). A.g.k. s. 31.

(27) A.g.k. ^S 31-32.

13

(14)

karar alma ve baskalarmi inandirrp, eyleme gecirmede yonetim aracimiz olmaktadir. Kiiciik yasam yolumuzda, toplumun daha biiyiik karar alma programma katilmakta: sonra toplumun karar Iastirdtg; ve bizden bekledigi seyleri ortaya koyan uyanlan ahp, yorumlayip, tepki gostermekteyiz. Ozellikle toplumun yeni iiyele- rine bilgi, beceri, yasayis duzgiilerini (normlarmi) aktarrnaktayiz ki; her Y1J diinya yasamina giren bu «barbarlar» simfmm 20 yil icinde toplumsallastrrihp, kendilerinin yararh grup iiyeleri olarak, birlikte giiven icinde yasanabilen, birtakim sorumluluklan yiikle- nebilecek diizeye gelecek kisiler olmaya hazir duruma getirilmeleri gerekmektedir.

<;IZELGE-3

ILETI~IM

I

^SOZLU ORTAMDA ARA<;LI I~LEVI (Oral Society) ORTAMDA

(Media Society) TOPLUMSAL Kisisel iliski, goz- Kisisel iliski, ha- ARAR euler, cigrrtkanlar, ber araclari (Sosyal Radar) toplantilar , pazar-

lar, vb.

YONETIM Kisisel etki, on- _Ki~isel etki, on- derler, kurullar derler, kamu yonetim kurumlan hukuk, ^....

ve goru~

ortamlan, (kamu- oyu)

OGRETIM Ailede, uzman ya- AiJede ilk toplum- nmda, ciraklikla sallasma, ogrenim ogretme diizeni, ogretime

I ^I

^vebagli araclar^yakm ^ilgiye

EGLENCE Balad soyleyenler, Yaratici ve uygu- danscilar, oykii an- lamah sanatlar, latanlar, grup ka- eglence araclari trhrm