Büyükdere Caddesi No:173 1. Levent Plaza A Blok Kat:4 34394 Levent/İstanbul
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ ISBN 978-975-6483-55-8
+90 212 280 8567 +90 212 280 8589 info@tspb.org.tr www.tspb.org.tr
TÜRKİYE SERMA YE PİY AS ASI 2015 TÜRKİYE
SERMAYE
PİYASASI
2015
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ I
TÜRKİYE
SERMAYE PİYASASI 2015
EDİTÖRLER
Ekin Fıkırkoca-Asena Gökben Altaş
YAZARLAR Deniz Bayram Mustafa Özer Onur Salttürk
ÜYE VERİTABANI Aslı Hondu İmamoğlu Telman Şahbazoğlu
BASKI Printcenter
BİRİNCİ BASKI
İstanbul, Mayıs 2016 TSPB Yayın No. 78 ISBN 978-975-6483-55-8
www.tspb.org.tr.
Bu rapor Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB) tarafından bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu
raporda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler hazırlandığı tarih itibariyle
güvenilirliğine inanılan kaynaklardan elde edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden ve ticari
amaçla kullanılmasından doğabilecek zararlardan TSPB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Bu
raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla yayınlanabilir.
II TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
İÇİNDEKİLER
1 EKONOMİ
1 DÜNYA EKONOMİSİ
3 TÜRKİYE EKONOMİSİ
7 FİNANSAL PİYASALAR
7 FİNANSAL PİYASALARDAKİ GELİŞMELER
8 ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMALAR
17 FİNANSAL ARAÇLARIN GETİRİLERİ 18 SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER
22 PAY SENETLERİ
28 VADELİ İŞLEMLER VE OPSİYONLAR
29 KALDIRAÇLI İŞLEMLER
29 YATIRIM FONLARI
33 YATIRIMCILAR
33 YATIRIM TERCİHLERİ
35 PAY SENEDİ YATIRIMCILARI
42 DEVLET İÇ BORÇLANMA SENEDİ YATIRIMCILARI 43 ÖZEL SEKTÖR BORÇLANMA SENEDİ YATIRIMCILARI 44 VDMK VE VTMK YATIRIMCILARI
45 VARANT VE SERTİFİKA YATIRIMCILARI 45 YATIRIM FONU YATIRIMCILARI 46 EMEKLİLİK YATIRIM FONU YATIRIMCILARI
49 ARACI KURUMLAR
51 A1 CAPITAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
52 ACAR MENKUL DEĞERLER A.Ş.
53 AK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
54 ALAN YETIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
55 ALB MENKUL DEĞERLER A.Ş.
56 ALNUS YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
57 ALTERNATİF YATIRIM A.Ş.
58 ANADOLU YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.
59 ASYA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
60 ATA YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.
61 ATAONLİNE MENKUL KIYMETLER A.Ş.
62 ATIG YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
63 BAHAR MENKUL DEĞERLER TİCARETİ A.Ş.
64 BAŞKENT MENKUL DEĞERLER A.Ş.
65 BGC PARTNERS MENKUL DEĞERLER A.Ş.
66 BİZİM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
67 BURGAN YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
68 CITI MENKUL DEĞERLER A.Ş.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ III
69 CREDİT SUİSSE İSTANBUL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
70 DELTA MENKUL DEĞERLER A.Ş.
71 DENİZ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.
72 DESTEK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
73 DEUTSCHE SECURITIES MENKUL DEĞERLER A.Ş.
74 ERSTE SECURİTİES İSTANBUL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
75 EURO FINANS MENKUL DEĞERLER A.Ş.
76 FİNANS YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
77 GALATA MENKUL DEĞERLER A.Ş.
78 GARANTİ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.
79 GCM MENKUL KIYMETLER A.Ş.
80 GEDİK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
81 GLOBAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
82 HALK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
83 HSBC YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
84 IKON MENKUL DEĞERLER A.Ş.
85 ING MENKUL DEĞERLER A.Ş.
86 INVEST-AZ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
87 IŞIK MENKUL DEĞERLER A.Ş.
88 INFO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
89 İNTEGRAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
90 İŞ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
91 MARBAŞ MENKUL DEĞERLER A.Ş.
92 MEKSA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
93 MERRILL LYNCH MENKUL DEĞERLER A.Ş.
94 METRO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
95 MORGAN STANLEY MENKUL DEĞERLER A.Ş.
96 NOOR CAPITAL MARKET MENKUL DEĞERLER A.Ş.
97 OSMANLI MENKUL DEĞERLER A.Ş.
98 OYAK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
99 PHILLIPCAPITAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
100 PİRAMİT MENKUL KIYMETLER A.Ş.
101 POLEN MENKUL DEĞERLER A.Ş.
102 PRİM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
103 REEL CAPITAL MENKUL DEĞERLER A.Ş.
104 REFERANS MENKUL DEĞERLER A.Ş.
105 SANKO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
106 SAXO CAPITAL MARKETS MENKUL DEĞERLER A.Ş.
107 STRATEJİ MENKUL DEĞERLER A.Ş.
108 ŞEKER YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
109 TACİRLER YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
110 TEB YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
111 TEKSTİL YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
112 TERA MENKUL DEĞERLER A.Ş.
IV TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
113 TURKISH YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
114 UBS MENKUL DEĞERLER A.Ş.
115 ÜNLÜ MENKUL DEĞERLER A.Ş.
116 VAKIF YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
117 VENBEY YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
118 X TRADE BROKERS MENKUL DEĞERLER A.Ş.
119 YAPI KREDİ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
120 YATIRIM FİNANSMAN MENKUL DEĞERLER A.Ş.
121 ZİRAAT YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş.
123 BANKALAR
125 AKBANK T.A.Ş.
126 AKTİF YATIRIM BANKASI A.Ş.
127 ALBARAKA TÜRK KATILIM BANKASI A.Ş.
128 ALTERNATİFBANK A.Ş.
129 ANADOLUBANK A.Ş.
130 ASYA KATILIM BANKASI A.Ş.
131 BANK OF TOKYO-MITSUBISHI UFJ TURKEY A.Ş.
132 BANKPOZİTİF KREDİ VE KALKINMA BANKASI A.Ş.
133 BİRLEŞİK FON BANKASI A.Ş.
134 BURGAN BANK A.Ş.
135 CITIBANK A.Ş.
136 DENİZBANK A.Ş.
137 DEUTSCHE BANK A.Ş.
138 DİLER YATIRIM BANKASI A.Ş.
139 FİBABANKA A.Ş.
140 FİNANSBANK A.Ş.
141 GSD YATIRIM BANKASI A.Ş.
142 HSBC BANK A.Ş.
143 ICBC TURKEY BANK A.Ş.
144 ING BANK A.Ş.
145 JP MORGAN CHASE BANK NATIONAL ASSOCIATION MERKEZİ COLUMBUS OHIO İSTANBUL TÜRKİYE ŞUBESİ 146 KUVEYT TÜRK KATILIM BANKASI A.Ş.
147 NUROL YATIRIM BANKASI A.Ş.
148 ODEA BANK A.Ş.
149 PASHA YATIRIM BANKASI A.Ş
150 RABOBANK A.Ş.
151 SOCIETE GENERALE (SA)
152 ŞEKERBANK T.A.Ş.
153 T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş.
154 THE ROYAL BANK OF SCOTLAND PLC. MERKEZİ EDINBURGH İSTANBUL MERKEZ ŞUBESİ 155 TURKİSH BANK A.Ş.
156 TURKLAND BANK A.Ş.
157 TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş
158 TÜRKİYE FİNANS KATILIM BANKASI A.Ş.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ V
159 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş.
160 TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş.
161 TÜRKİYE İHRACAT KREDİ BANKASI A.Ş (TÜRK EXIMBANK) 162 TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş.
163 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.
164 TÜRKİYE SINAİ KALKINMA BANKASI A.Ş.
165 TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O.
166 YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş.
167 GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIKLARI 169 AKFEN GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
170 AKİŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
171 AKMERKEZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
172 ALARKO GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
173 ATA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
174 ATAKULE GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
175 AVRASYA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
176 DENİZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
177 DOĞUŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
178 EMLAK KONUT GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
179 HALK GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
180 İDEALİST GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
181 İŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
182 KİLER GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
183 KÖRFEZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
184 MARTI GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
185 NUROL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
186 ÖZAK GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
187 ÖZDERİCİ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
188 PANORA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
189 PERA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
190 REYSAŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
191 SAF GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
192 SERVET GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
193 SİNPAŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
194 TORUNLAR GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
195 TSKB GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
196 VAKIF GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
197 YAPI KREDİ KORAY GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
198 YENİ GİMAT GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
199 YEŞİL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
201 GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIKLARI
203 EGELİ-CO GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
204 EGELİ-CO TARIM GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
205 GEDİK GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
VI TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
206 GÖZDE GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
207 HEDEF GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
208 İŞ GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
209 RHEA GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
210 VERUSATURK GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
211 MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIKLARI
213 ATLAS MENKUL KIYMETLER YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
214 ECZACIBAŞI YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
215 EURO KAPİTAL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
216 EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
217 EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
218 GARANTİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
219 İŞ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
220 OYAK YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
221 VAKIF MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.
223 PORTFÖY YÖNETİM ŞİRKETLERİ
225 24 GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
226 ACTUS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
227 AK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
228 ALBARAKA GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
229 ALKHAIR PORTFOY YÖNETİMİ A.Ş.
230 ASHMORE PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
231 ATA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
232 ATLAS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
233 AZ NOTUS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
234 AZIMUT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
235 BİZİM PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
236 BURGAN PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
237 DENİZ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
238 EGELİ&CO PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
239 FİBA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
240 FİNANS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
241 FOKUS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
242 GARANTİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
243 GEDİK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
244 GLOBAL MD PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
245 HALK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
246 HEDEF PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
247 HSBC PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
248 ICBC TURKEY PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
249 ING PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
250 İSTANBUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
251 İŞ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
252 KALENDER GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ VII
253 KARE PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
254 KT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
255 LOGOS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
256 MAGNA CAPITAL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
257 MARMARA CAPITAL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
258 MEKSA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
259 OMURGA GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
260 OSMANLI PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
261 OYAK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
262 PERFORM PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
263 QINVEST PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
264 RE-PIE GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
265 STRATEJİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
266 ŞEKER PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
267 TAALERİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
268 TACİRLER PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
269 TEB PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
270 TROYA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
271 ÜNLÜ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
272 VAKIF PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
273 YAPI KREDİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
274 ZİRAAT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 1
Dünya Ekonomisi
Küresel krizin ABD ekonomisi üzerindeki etkilerinin dağılmaya başlamasıyla, 2013 yılında ABD merkez bankası FED para politikasında normalleşmenin sinyallerini vermeye başlamıştır. 2014 yılının Ocak ayından itibaren finansal kurumlardan varlık alımını azaltan FED, aynı yılın Ekim ayında varlık alımını sonlandırmıştır. FED’in parasal genişlemeyi durdurma sürecinde oluşan beklentiler ile 2014 yılında, gelişmekte olan ülkelerdeki kur oynaklığı belirgin şekilde artarken, yatırımcıların risk iştahı ve bu ülkelere olan sermaye akımları önemli ölçüde azalmıştır.
Büyük ölçüde gelişmekte olan ülkeler kaynaklı olmak üzere, küresel ekonomide son 5 yıldır süren yavaşlama, 2015 yılında da sürmüş, IMF’nin tahminlerine göre büyüme küresel krizden bu yana en düşük seviyeye ulaşmıştır. Kriz sonrası gelişmiş ülkelerdeki genişleyici para politikalarının gelişmekte olan ülkelerde artırdığı likidite, 2013 yılından itibaren azalırken, 2015 yılında da FED’in faizleri artırması beklentisiyle daralmaya devam etmiştir. Gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı, Çin’deki yoğun çıkışın etkisiyle 2015’te daha önce görülmemiş seviyelere ulaşmıştır. Nitekim FED, yıl boyunca verdiği sinyallerin ardından 2015'in son toplantısında gecelik borç verme faizinde 0,25 puanlık artışa gitmiştir. Banka’nın faizleri kademeli olarak artıracağını bildirmesi, FED’in faizi uzun vadeye yayarak yükselteceği algısını oluşturarak piyasaları rahatlatmıştır.
2015 yılında talep yetersizliğinden dolayı emtia fiyatlarında gözlenen düşüş, gelişmekte olan ülkelerdeki yavaşlamayı daha belirgin hale getirmiştir. ABD’nin üretimini arttırmasının da etkisiyle 2014 yılının ortasında 105 $ civarında olan petrolün varil fiyatı, 2015 sonunda 36 $’a kadar inmiştir. Bu durum aralarında Rusya’nın da bulunduğu petrol ihracatçısı gelişmekte olan ülke ekonomilerini yoğun şekilde etkilemiştir. Çin, Rusya, Brezilya ve Güney Afrika gibi ülkelerde yaşanan durgunluk, küresel ticareti zayıflatarak yayılma etkisi göstermiş ve diğer gelişmekte olan ülkelerdeki yavaşlamayı şiddetlendirmiştir.
ABD ekonomisinde 2010 yılından bu yana devam eden toparlanma hızını artırırken, Avrupa Birliği ülkeleri ve Japonya düşen petrol fiyatları, destekleyici para politikaları ve para birimlerinin değer kaybetmesinin de etkisiyle 2015 yılında ılımlı toparlanma sergilemiştir. Çin Merkez Bankası’nın Ağustos ayında ulusal para birimi renminbinin yabancı para birimleri karşısında değerini düşürmesi ve petrol ihracatçısı ülkelerin para birimlerinin değer kaybetmesi, diğer gelişmekte olan ülkeleri de olumsuz etkilemiştir. Ortadoğu’da, IŞİD’in Irak ve Suriye topraklarının önemli bir bölümünü ele geçirmesi, buna bağlı olarak Avrupa ve bazı Ortadoğu ülkelerinde yaşanan göçmen krizi ve Rusya’nın Suriye’ye müdahalesi de uluslararası alanda siyasi riskleri artırmıştır. Sonuç olarak para birimlerindeki oynaklık ve jeopolitik riskler, gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akımlarını olumsuz etkilemiştir.
Ekonomi
2015 yılında emtia
fiyatlarında yaşanan
düşüş, gelişmekte
olan ülkelerdeki
yavaşlamayı daha
belirgin hale
getirmiştir.
2 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
Sonuç olarak ABD ve Avrupa Birliği ülkelerindeki toparlanma ile gelişmiş
ülkelerin 2015 yılında %1,9 büyüme gösterdiği tahmin edilmektedir.
Gelişmekte olan ülkelerdeki büyüme ortalamasının ise, Rusya ve Brezilya’daki küçülme ve Çin’deki büyümenin yavaşlamasıyla, 2010 yılından bu yana devam eden yavaşlamasını sürdürerek 2014 yılında
%4,6’dan 2015’te %4’e indiği düşünülmektedir. IMF tahminlerine göre küresel ekonomideki toplam büyüme oranı 2014 yılında %3,4’ten 2015’te
%3,1’e düşerek, 2010 yılından bu yana en düşük seviyesine inmiştir.
Gelişmiş ekonomilerde 2014 ve 2015 yıllarında gözlenen ılımlı ekonomik toparlanmaya rağmen, bu ülkelerdeki enflasyon oranı emtia fiyatlarındaki düşüşün de etkisiyle merkez bankalarının hedeflediği seviyelerin altında seyretmeye devam etmiştir. Gelişmiş ülkelerde 2014’te %0,7 olarak gerçekleşen yıllık enflasyon, 2015’te fazla değişmeyerek %0,8’de kalmıştır. Büyümenin yavaşladığı gelişmekte olan ekonomilerde ise yıl sonu enflasyon oranı 2015 yılında %5,1’dan %5,7’ye yükselmiştir. Gelişmekte olan ülkelerdeki ortalama enflasyon, emtia fiyatları ve düşük talebin yarattığı aşağı yönlü baskıya rağmen, bazı para birimlerinin belirgin şekilde değer kaybetmesiyle artış göstermiştir.
DÜNYA EKONOMİSİ: SEÇİLMİŞ MAKRO GÖSTERGELER
2011 2012 2013 2014 2015T 2016T 2017T
GSYH Büyüme Oranları, %
Dünya 4.2 3.4 3.3 3.4 3.1 3.4 3.6
Gelişmiş Ekonomiler 1.7 1.2 1.1 1.8 1.9 2.1 2.1
ABD 1.6 2.2 1.5 2.4 2.5 2.6 2.6
Avro Bölgesi 1.6 -0.8 -0.3 0.9 1.5 1.7 1.7
Gelişmekte Olan Ekonomiler 6.3 5.2 5.0 4.6 4.0 4.3 4.7
Brezilya 3.9 1.8 2.7 0.1 -3.8 -3.5 0.0
Çin 9.5 7.7 7.7 7.3 6.9 6.3 6.0
Hindistan 6.6 5.1 6.9 7.3 7.3 7.5 7.5
Rusya 4.3 3.4 1.3 0.6 -3.7 -1.0 1.0
Türkiye 8.8 2.1 4.2 3.0 4.0 2.9 3.7
Enflasyon, Yıllık TÜFE, %
Gelişmiş Ekonomiler 2.7 1.7 1.3 0.7 0.8 1.4 1.9
Gelişmekte Olan Ekonomiler 6.8 6.0 5.4 5.1 5.7 5.0 4.7
Türkiye 10.4 6.2 7.4 8.2 8.8 6.5 6.5
İşsizlik Oranı, %
Gelişmiş Ekonomiler 8.0 8.0 7.9 7.3 6.8 6.5 6.3
ABD 8.9 8.1 7.4 6.2 5.3 4.9 4.8
Avro Bölgesi 10.2 11.4 12.0 11.6 11.0 10.5 10.1
Gelişmekte Olan Ekonomiler
Brezilya 6.0 5.5 5.4 4.8 6.6 8.6 8.9
Çin 4.1 4.1 4.1 4.1 4.1 4.1 4.1
Rusya 6.5 5.5 5.5 5.2 6.0 6.5 6.0
Türkiye 9.1 8.4 9.0 9.9 10.3 11.2 10.9
Genel Yönetim Brüt Borç/GSYH, %
Gelişmiş Ekonomiler 101.8 106.1 104.9 104.6 104.5 104.6 104.0
ABD 99.0 102.5 104.8 104.8 104.9 106.0 105.8
Avro Bölgesi 86.4 91.0 93.1 94.2 93.7 92.8 91.5
Gelişmekte Olan Ekonomiler 37.8 38.1 39.4 41.4 44.4 46.2 47.3
Brezilya 61.2 63.5 62.2 65.2 69.9 74.5 75.8
Çin 35.6 37.1 39.4 41.1 43.2 46.0 48.3
Hindistan 68.1 67.5 65.8 66.1 65.3 63.9 62.8
Rusya 11.6 12.7 14.0 17.8 20.4 21.0 21.9
Türkiye 39.1 36.2 36.1 33.5 32.9 32.6 34.5
T: Tahmin
Kaynak: IMF WEO Update Ocak 2016 (Büyüme, Enflasyon), IMF WEO Ekim 2015 (İşsizlik, Bütçe, Türkiye tahminleri). Türkiye gerçekleşmeleri için TÜİK ve Hazine Müsteşarlığı verileri kullanılmıştır.
Gelişmekte olan ülkelerdeki büyüme 2010 yılından bu yana devam eden yavaşlamasını sürdürerek 2015’te
%4’e düşmüştür.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 3
2015 yılında ABD’de işgücü piyasaları iyileşme göstermeye devam etmiş, işsizlik oranı küresel kriz öncesi seviyelere yaklaşmıştır. Ancak işsizlik Avrupa Birliği ülkelerinde önemli bir sorun olarak devam etmekte, yapısal ve uzun dönemli işsizlik özellikle genç nüfusu etkilemektedir.
Nitekim bu durum, Yunanistan ve İspanya’da yeni siyasi partilerin yükselişini beraberinde getirmektedir.
2016 yılında ABD ve Avrupa’da ılımlı bir toparlanma beklenirken, petrol fiyatlarındaki belirsizliğin gelişmekte olan ülkeleri etkilemeye devam etmesi ve Çin’deki büyümenin kademeli olarak yavaşlaması beklenmektedir. Buna rağmen, Brezilya, Rusya ve başta Irak olmak üzere bazı Ortadoğu ekonomilerinde gerçekleşecek kısmi düzelmenin, gelişmekte olan ülkelerdeki ortalama büyümeyi %4,0’ten %4,3’e yükselteceği tahmin edilmektedir. Böylelikle 2016 yılında küresel büyümenin %3,1’den %3,4’e çıkması beklenmektedir.
Türkiye Ekonomisi
2013 yılı başında küresel ekonomideki belirsizlikler ve yurtiçindeki siyasi gerilimler ile Türk lirası hızla değer kaybetmeye başlamıştır. Bu nedenle Mayıs 2013’ten itibaren Merkez Bankası, Türk lirasının değer kaybının enflasyon üzerindeki olumsuz etkilerini sınırlamak için para politikasında sıkılaşmaya gitmiştir. Merkez Bankası, TL’nin değer kaybına müdahale etmek için 2014 yılı başında döviz satışının yanı sıra politika faizi olan 1 haftalık repo faizini %4,5’ten %10’a yükseltmiştir.
Merkez Bankasının faiz artışının ardından, kurlardaki gevşemenin enflasyondaki görünümü iyileştirmesi ile Banka, 2014 yılı Mayıs ayından itibaren politika faizini kademeli şekilde düşürerek 2015 yılı Şubat ayında
%7,5’e çekmiştir. Aynı toplantıda gecelik borç verme faizi %10,75’e, gecelik borç alma faizi %7,25’e indirilmiştir. TCMB’nin ortalama fonlama faizi ise 2015 yılı genelinde izlenen sıkı likidite politikası sonucunda kademeli olarak yükseltilmiş, Mart ayından itibaren gecelik repo faizlerinin faiz koridorunun üst bandında (%10.75) oluşması sağlanmıştır.
2015 yılı tekrarlanan genel seçimlerle birlikte, politik gelişmelerin ekonomi üzerindeki etkilerinin belirgin şekilde hissedildiği bir yıl olmuştur. 7 Haziran’da gerçekleştirilen genel seçimler sonucunda hiçbir partinin tek başına güvenoyu alabilecek çoğunluğa ulaşamaması, 2002 yılından bu yana ilk kez koalisyon hükümetini gündeme getirmiştir. Ancak seçimlerde en yüksek oyu alan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) liderliğindeki koalisyon görüşmelerinden sonuç alınamamış ve AKP ile Halkların Demokratik Partisi (HDP) ortaklığında bir seçim hükümeti kurulmuştur. 1 Kasım 2015’te gerçekleştirilen erken seçim sonucunda ise Ahmet Davutoğlu liderliğindeki AKP %48 oranında oy alarak tek başına iktidar olmuştur.
Seçim döngüsünün uzamasıyla, Haziran seçimleri öncesinde düşüşe geçen tüketici güven endeksi Eylül ayında küresel krizden bu yana en düşük seviyesine inmiştir. Özel sektör yatırımları ise sonuçsuz kalan seçimler sonrası üçüncü çeyrekte sert bir şekilde düşmüştür. Siyasi belirsizlik ile birlikte yılın ikinci yarısı tekrar hızla değer kaybetmeye başlayan Türk lirası, seçim hükümetinin kurulmasının ardından değer kazanmaya başlamış, Kasım seçimlerinde AKP’nin iktidara gelmesi ile birlikte değerini korumuştur.
2015 yılı tekrarlanan
genel seçimlerle
birlikte, politik
gelişmelerin
ekonomi üzerindeki
etkilerinin belirgin
şekilde hissedildiği
bir yıl olmuştur.
4 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
Gıda fiyatlarındaki artış ve Türk lirasındaki değer kaybının gecikmeli
etkileri ile 2015 yılı sonunda enflasyon ivme kazanmış, yıllık enflasyon
%8,8 olarak gerçekleşmiş, önceki yıl olduğu gibi %5 olarak belirlenen hedefin hayli üzerinde kalmıştır. Bu dönemde başta petrol olmak üzere emtia fiyatlarındaki gerileme enflasyonu sınırlayan etken olurken, çekirdek enflasyon yıl içinde artış göstermiştir.
Enerji fiyatlarında yıl boyunca devam eden aşağı yönlü harekete paralel olarak ithalat 2015’te %14 oranında gerileyip 207 milyar $’a inmiştir.
İthalattaki düşüşün yarısı azalan enerji fiyatlarının etkisiyle mineral yakıt ve yağlar kaleminden kaynaklanmıştır. TL’deki değer kaybı ise ihracatı artırmaya yeterli olmamış, özellikle Rusya ve Irak olmak üzere emtia ihracatçısı ticaret ortaklarının ekonomilerinde yaşanan durgunluk ve avro/dolar paritesindeki değişimlerin etkisiyle ihracat %9 azalmış, 144 milyar $’a düşmüştür. Buna rağmen dış ticaret açığı, ithalattaki düşüşün ihracata ağır basması ile daralmıştır. Böylece cari açık 44 milyar $’dan 32 milyar $’a gerilemiş, 2009’dan beri en düşük seviyesine inmiştir.
2015 yılında cari açığın %36’sı doğrudan yatırımlar ile finanse edilmiştir.
Doğrudan yatırımlar, 2014’e kıyasla 6 milyar $ artarak 11,5 milyar $ olmuştur. Bu tutarın 2,5 milyar $’lık kısmını Türkiye’de bir bankada ortaklığı olan yabancı bir bankanın çoğunluk hisselerine hâkim olmak için yaptığı yatırım oluşturmaktadır. Yatırımların 1,3 milyar $’lık kısmı ise yabancı bir yatırım bankasının rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı sektöründe faaliyet gösteren bir şirkete ortaklığını yansıtmaktadır.
Kaynağı belirsiz para girişi olarak nitelendirilen akımları ifade eden net hata noksan kalemi, yılın ilk 5 ayında seçim öncesi belirsizlikler ve kur oynaklıklarına bağlı olarak 10 milyar $’a yaklaşırken, 2015 yılı toplamında bu kalem 9,3 milyar $ ile cari açığın %30’unu karşılamıştır.
Cari açık finansmanının %23’ü ise hükümetin yurtdışındaki tahvil ihraçlarından sağlanmıştır.
2015 yılında Türkiye’nin dış borcu, kamu sektörü borcundaki azalmayla birlikte 5 milyar $ azalmış, 398 milyar $ olmuştur. Bununla birlikte, Türk lirasındaki değer kaybı nedeniyle dış borç stokunun milli gelire oranı artmış, 2002’den bu yana en yüksek seviyesi olan %55’e ulaşmıştır. Borç yapısı incelendiğinde, bankaların kısa vadeli borcunun 26 milyar $ azaldığı, uzun vadeli borcunun ise 20 milyar $ arttığı görülmektedir. Bu değişimde, TCMB’nin Ağustos 2015’ten itibaren geçerli olacak şekilde bankaların ve finansman şirketlerinin yabancı para cinsinden 1-3 yıla kadar vadeli çekirdek dışı yükümlülüklerine uygulanan zorunlu karşılık oranlarını %8’den %15’e çıkarması, 5 yıldan uzun vadeli yükümlülüklere uygulanan zorunlu karşılık oranlarını ise %6’dan %5’e indirmesi etkili olmuştur.
Merkez Bankası’nın döviz rezervleri 2015 yılında 2014’e kıyasla 17 milyar
$ gerilemiş, altın dâhil net rezervler 111 milyar $’a düşmüştür. Bu düşüşte büyük ölçüde kurdaki oynaklık nedeniyle Merkez Bankası’nın 2014 sonundan itibaren enerji ithalatçısı kamu iktisadi teşebbüslerine ihtiyaçları doğrultusunda döviz satmaya başlaması etkili olmuştur.
Banka, 2015 yılı boyunca programlı döviz ihaleleriyle piyasaya 11 milyar
$’lık, enerji ithalatçısı KİT’lere ise ihtiyaçları doğrultusunda 10 milyar $’lık döviz satmıştır. Hazine’nin yurtdışında tahvil ihracı ile Merkez Bankası’nca ihracatçılara Türk lirası cinsinden kullandırılan ancak, döviz cinsinden tahsil edilen reeskont kredilerinden sağlanan 14 milyar $’lık geri dönüş rezervleri desteklemiştir. TCMB 2015 yılında döviz rezervlerini artırıcı önlem olarak ihracatçı firmalara finansman imkanı sağlayan ve bir para politikası aracı olan ihracat reeskont kredilerinin
Enerji
fiyatlarındaki aşağı yönlü hareket nedeniyle ithalat
%14 azalmış, cari
açık 32 milyar $’a
gerilemiştir.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 5
limitlerini artırmış, bu kredilere yeni imkanlar getirmiştir. Bankaların TCMB’de tutmak zorunda oldukları Türk lirası zorunlu karşılıklarının belirli bir yüzdesini döviz cinsinden tesis edebilmelerine imkân tanıyan ve böylece Banka’nın döviz rezervlerini güçlendiren rezerv opsiyon mekanizması üzerinde yeni düzenlemeler yapmıştır.
Kamu maliyesi tarafında, vergilerden sağlanan gelirler sayesinde toplam bütçe gelirleri %14 artarak 483 milyar TL olmuştur. Vergi gelirleri 2015 yılında %16 artarken, bu artışta başta Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) olmak üzere tüketime dayalı vergiler büyük ölçüde etkili olmuştur. Faiz dışı giderler, bu giderlerin yaklaşık yarısını oluşturan sosyal güvenlik harcamaları dâhil kamu personeline yönelik harcamalardaki artışa paralel olarak önceki yıla göre %13 oranında yükselerek 453 milyar TL’ye ulaşmıştır. Sonuç olarak, faiz dışı fazla önceki yılın %15 üstünde, 30 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz giderleri ise önceki yıla göre 3 milyar TL artmış böylece, bütçe açığı fazla değişmeyerek 23 milyar TL seviyesinde seyretmiştir.
TÜRKİYE EKONOMİSİ: SEÇİLMİŞ MAKRO GÖSTERGELER
Birim 2011 2012 2013 2014 2015
Nüfus ve İstihdam
Nüfus Mn. 74.7 75.6 76.7 77.7 78.7
İstihdam Edilen (ortalama) Mn. 23.3 23.9 24.6 25.9 26.6
İstihdam Oranı (ortalama) % 43.1 43.6 43.9 45.5 46.0
İşgücüne Katılım % 47.4 47.6 48.3 50.5 51.3
İşsizlik % 9.1 8.4 9.0 9.9 10.3
Milli Gelir
GSYH Mn. TL 1,297,713 1,416,798 1,567,289 1,748,168 1,953,561
GSYH Mn. $ 773,979 786,282 823,044 799,370 719,967
GSYH Değişim % 8.8 2.1 4.2 3.0 4.0
Yerleşik Hanehalkı Tüketimi % 7.7 -0.5 5.1 1.4 4.5
Devletin Nihai Tüketimi % 4.7 6.1 6.5 4.7 6.7
Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu % 18.0 -2.7 4.4 -1.3 3.6
Mal ve Hizmet İhracatı % 7.9 16.3 -0.2 7.4 -0.8
Mal ve Hizmet İthalatı % 10.7 -0.4 9.0 -0.3 0.3
Dış Denge
İhracat (FOB) Mn. $ 134,906 152,462 151,803 157,610 143,883
İthalat (CIF) Mn. $ 240,839 236,544 251,661 242,177 207,199
İhracat / İthalat % 56.0 64.5 60.3 65.1 69.4
Dış Ticaret Dengesi Mn. $ -105,933 -84,082 -99,859 -84,567 -63,317
Cari Denge Mn. $ -74,402 -47,961 -63,608 -43,552 -32,192
Net Doğrudan Yatırım (net) Mn. $ 13,812 9,179 8,757 5,476 11,495 TCMB Rezervleri (altın dâhil) Mn. $ 88,346 119,163 131,004 127,302 110,529
Dış Borç Mn. $ 303,909 339,022 389,054 402,705 398,038
Enflasyon, Yıllık Değişim
TÜFE % 10.4 6.2 7.4 8.2 8.8
ÜFE % 13.3 2.5 7.0 5.4 5.7
Mali Göstergeler
Bütçe Gelirleri Mn. TL 296,824 332,475 389,682 425,383 483,386
Faiz Dışı Giderler Mn. TL 272,375 313,471 358,239 398,839 452,987 Faiz Dışı Bütçe Dengesi Mn. TL 24,448 19,004 31,443 26,544 30,400
Faiz Giderleri Mn. TL 42,232 48,416 49,986 49,913 53,006
Bütçe Dengesi Mn. TL -17,783 -29,412 -18,543 -23,370 -22,606
AB Tanımlı Gen. Yön. Brüt Borç Stoku Mn. TL 507,966 512,261 566,388 585,986 643,238 Döviz Kurları
Dolar Kuru (yıl sonu) Dolar/TL 1.89 1.78 2.13 2.33 2.92
Avro Kuru (yıl sonu) Avro/TL 2.44 2.35 2.93 2.83 3.18
Kaynak: TCMB, TÜİK, Hazine Müsteşarlığı
6 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
107 milyar TL’lik iç borç geri ödemesine karşın yurt içinden 90 milyar TL
borçlanan Hazinenin iç borç stoku 3 milyar TL azalarak 2015 sonunda 458 milyar TL olmuştur. İç borçlanmanın ortalama vadesi ise 3 ay artarak 6 yıla yükselmiştir. Dış borçlarla beraber kamu kesiminin Avrupa Birliği tanımına göre toplam borcunun 2015 sonu itibariyle 643 milyar TL, diğer bir deyişle milli gelirin yaklaşık üçte biri olduğu hesaplanmaktadır.
2014 yılında, tüketici kredilerindeki büyümeyi sınırlandırmaya yönelik tedbirlerin de etkisiyle hanehalkı tüketimi yavaşlamış, Türkiye ekonomisinin büyümesi hız kaybederek %3 oranında gerçekleşmişti.
2015 yılında ise zayıf tüketici güvenine rağmen başta ulaştırma ve haberleşme ile sağlık harcamaları kaynaklı olarak hanehalkı tüketimi artmıştır. Kamu tüketim ve yatırım harcamalarının da desteği ile büyüme oranı beklentilerin üzerine çıkmış, %4 olarak gerçekleşmiştir. Petrol ihracatçısı ticaret ortaklarında görülen gelir etkisi ise 2015 yılında ihracatı ve büyümeyi sınırlandıran etken olmuştur. 2015’te milli gelir %4 büyürken, Türk lirasının dolar karşısında değer kaybetmesi sonucunda dolar cinsinden kişi başına milli gelir 10.395 $’dan 9.261 $’a düşmüştür.
2014 yılında %9,9 ile son beş yılın en yüksek seviyesine ulaşan işsizlik, 2015 yılında artmaya devam ederek, %10,3’e (3,1 milyon kişi) çıkmıştır.
2015 yılında işgücü 900.000 kişi artarken, istihdam edilen kişi sayısı yalnıza 700.000 kişi artmıştır. Özellikle kadınlar arasında ve genç nüfusta işsizlik oranının arttığı görülmektedir. Genç nüfusta bu oran 2014’te
%17,9’dan 2015’te %18,5’e yükselmiştir. Kadınlarda işgücüne katılma oranı 2015 yılında 1,2 puan artarken, istihdamdaki artış işgücü arzını karşılayamamış ve kadınlarda işsizlik oranı 0,7 puan artarak %12,6 olmuştur.
ABD ekonomisindeki toparlanma ve FED’in para politikasındaki normalleşmenin gelişmekte olan ülkelerin para birimleri üzerindeki etkileri, Türk lirası üzerinde ağır olarak hissedilmiştir. 7 Haziran seçimlerinin oluşturduğu siyasi belirsizlik ve jeopolitik risklerin de etkisiyle Türk lirası 2015’te ABD doları karşısında %25 değer kaybetmiştir. ABD doları, avro karşısında %10 değer kazanırken, Türk lirası avroya karşı %13 oranında gerilemiştir.
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşları Moody’s ve Fitch, 2015 yılında Türkiye’nin kredi notu ve görünümünü sırasıyla Baa3 (negatif) ve BBB- (durağan) ile yatırım yapılabilir seviyede tutmuştur. Diğer bir kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poor’s (S&P) ise yabancı para cinsinden spekülatif seviyedeki kredi notu BB+ ve negatif görünümü değiştirmezken, yerel para cinsinden notunu Mayıs ayında BBB (negatif)'den BBB- (negatif)‘ye indirmiştir.
2015 yılında büyüme, artan hanehalkı tüketimi ve kamu
harcamalarının
desteği ile %4 olarak
gerçekleşmiştir.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 7
Finansal Piyasalardaki Gelişmeler
2014 yılında düşük emtia ve petrol fiyatları ile gelişmiş ülkelerin para politikaları finansal piyasalara yön verirken, Ortadoğu ve Ukrayna’daki gelişmeler ve siyasi riskler de etkili olmuştu. 2015 yılında ise, ABD ekonomisindeki toparlanma ve FED’in para politikasının normalleşmesi ile dolardaki güçlenmeye ek olarak, artan jeopolitik riskler finansal piyasaların gündemini belirlemiştir.
Küresel ekonomideki belirsizliklere ek olarak IŞİD’in ilerlemesi ile artan jeopolitik riskler ile gelişmekte olan ülkelerdeki portföy çıkışlarını artırmıştır. Gelişmekte olan ülkelerdeki portföy çıkışlarıyla beraber kurlar oynak bir seyir izlemiştir.
Ekonomisi nispeten toparlanma eğilimi gösteren ABD’de FED varlık alımlarını sonlandırmış ve 2006 yılından itibaren ilk kez 2015’in Aralık ayında 0.25 puan faiz artırarak normalleşme sürecinin kademeli olacağını açıklamıştır. ABD’deki bu gelişmeye karşın ekonomilerini toparlamak için Avrupa, Çin ve Japonya merkez bankaları para politikalarını gevşetmiş, bu durum da küresel likidite koşullarında nispeten iyileştirici bir etki yaratılmıştır. Avrupa Merkez Bankası, 22 Ocak 2015 tarihinde Avro Bölgesinde toparlanmayı destekleyici
‘’Genişletilmiş Varlık Alım Programı’’ duyurmuş, 2015 sonunda programın süresini 2017 yılı Mart ayına kadar uzatmıştır.
2015 Temmuz ve Ağustos aylarında Çinli Şanghay Borsası dolar bazında
%15 değer kaybetmiş, gelişmekte olan ülkelerindeki pay piyasaları özellikle bu düşüşten etkilenerek aşağı yönlü hareket etmiştir. Ancak yılın ikinci yarısında Çin dâhil olmak üzere Asya borsaları yeniden yükselişe geçmiştir. Çinli borsalar 2015’te en fazla değer artışı sağlayan ilk 10 borsa arasında yer almıştır.
Küresel alanda bu gelişmeler yaşanırken, Türkiye sermaye piyasası 2015 yılında dalgalı bir seyir izlemiştir. Pay endeksi, düşük petrol fiyatları ve bol likidite ile yıla yükselişle başlamış olsa da yurtiçinde artan terör saldırıları, yükselen döviz kurları ve seçim sürecinden dolayı oluşan belirsizlik pay piyasasını olumsuz etkilemiş ve BİST 100 endeksi 70.000 civarına gerilemiştir. Böylece 2014’te %26 değer kazanan BİST 100 endeksi, 2015 yılında bir önceki yıla göre %16 değer kaybetmiştir.
Bu gelişmelerin yanı sıra, 2013 yılında ülkedeki diğer borsaları bünyesine alarak özel şirket konumuna geçen Borsa İstanbul, Nasdaq OMX Grubu ile stratejik işbirliği kapsamında BİSTECH adı verilen
“Teknoloji ile Dönüşüm Programı”nın ilk aşaması Pay Piyasası İşlem Sistemi devreye alınmış ve 30 Kasım 2015 itibariyle Borsa İstanbul’daki pazarların yapıları değişmiştir. Bu gelişmeler ile birlikte Borsa’nın
Finansal Piyasalar
Ekonomik risklere
ek olarak jeopolitik
riskler 2015 yılında
sermaye
piyasalarında etkili
olmuştur.
8 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
önümüzdeki yıllarda daha yüksek standartlarda bir işlem platformuna
sahip olması planlanmaktadır.
Türkiye finansal piyasalarının ele alındığı bu bölümde, uluslararası karşılaştırmalar çerçevesinde analize başlanacak, ardından 2015 yılı gelişmeleri detaylı şekilde incelenecektir.
Uluslararası Karşılaştırmalar
Küresel para politikasındaki belirsizliklerin ve jeopolitik risklerin damgasını vurduğu 2015 yılında, gelişen ülke para birimlerinde oynaklıklar artarken, petrol fiyatlarındaki sert düşüş piyasaları farklı yönde etkilemiştir.
Dünya Borsalar Federasyonunun 61 borsadan derlediği verilere göre dünyada kote olan şirketlerin toplam piyasa değeri 2015 sonunda önceki yıla göre ufak bir düşüşle 67 trilyon $ olmuştur. 2015 yılında, FED politikaları neticesinde dolardaki güçlenme, emtia fiyatlarının düşüklüğü, Suriye’deki belirsizlikler ve küresel ekonomik büyümeye yönelik kuşkular borsa endekslerine yön vermiştir. 2015 yılında TL bazında %16 değer kaybeden BİST-100 endeksi dolar bazında %33 değer kaybı ile dünya sıralamasında sondan 5. sırada yer almıştır.
Borçlanma araçları tarafında, incelenen borsalarda toplam işlem hacminin bir önceki yıla göre %13 azalarak 17 trilyon $’a düştüğü görülmüştür. 2015 yılında toplam vadeli işlem ve opsiyon sözleşmesi işlem hacmi ise %22 azalarak 1,7 katrilyon $ olmuştur. Borsalardaki türev işlem hacminin %76’sı vadeli işlem sözleşmelerine aittir.
46 ülkeden toplanan verilere göre, bu ülkelerdeki fonların toplam büyüklüğü 2015’te bir önceki yıla göre fazla değişmeyerek 37 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir.
Pay Senetleri
Bu bölümde, pay senetleri için Dünya Borsalar Federasyonundan (World Federation of Exchanges-WFE) alınan verilere göre 58 ülkeyi kapsayan 63 borsa arasında, çeşitli başlıklarda sıralama yapılmıştır.
Piyasa Değeri
2014 yılında ABD, AB ve Japonya gibi çeşitli merkez bankalarından gelen destekleyici politikalar ile faiz oranları ve risk primleri düşerken, borsa endeksleri yükselmeye başlamıştır. 2015 yılında ise, FED politikaları neticesinde dolardaki güçlenme, emtia fiyatlarının düşüklüğü, Suriye’deki belirsizlikler ve küresel ekonomik büyümeye yönelik kuşkular borsa endekslerine yön vermiştir. Bu etkenler neticesinde, dünya borsalarının piyasa değeri toplamı 2014 yılına göre 1 trilyon $ azalarak 2015 sonunda 67 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir.
Dünya borsaları piyasa değerine göre sıralandığında, ilk 10’daki borsalarda 2014 yılına göre önemli bir değişim olmadığı görülmüştür. İlk sırada yer alan New York Borsasındaki (NYSE) şirketler, %8 değer
2015 yılında, FED politikaları neticesinde dolardaki güçlenme, emtia fiyatlarının
düşüklüğü, Suriye’deki belirsizlikler ve küresel ekonomik büyümeye yönelik kuşkular borsa endekslerine yön
vermiştir.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 9
kaybetse de dünyadaki toplam piyasa değerinin %27’sini oluşturmaktadır. NYSE, ardından gelen Nasdaq ile beraber ele alındığında ABD borsalarındaki şirketlerin toplamda 25 trilyon $’lık bir piyasa değerine sahip olduğu ve bunun dünya borsalarının toplam piyasa değerinin %38’ine denk geldiği anlaşılmaktadır. Avrupa’nın en büyüğü ise 4 trilyon $ piyasa değeri ile İtalyan borsasını da içeren Londra Borsası Grubudur. Uzakdoğu’da ise yıl içindeki çalkantıya rağmen Çinli şirketlerin değerlenmesiyle Çinli borsaların bir önceki yıla göre ön sıralara çıktığı görülmektedir.
Şanghay Borsası 2015’te bir sıra artışla 4. sıraya yükselmiştir. 2014’te 9.
sırada yer alan Şenzhen Borsası ise piyasa değerindeki %75 artış ile 2015 yılında 6. sıraya yükselmiştir.
BORSALARIN PİYASA DEĞERİ (2015)
Ülke
Piyasa Değeri (Milyar $)
Piyasa Değeri Payı
Piyasa Değeri/
GSYH
1 New York Borsası ABD 17,787 26.6% 99.0%
2 Nasdaq OMX ABD 7,281 10.9% 40.5%
3 Japonya Borsa Grubu Japonya 4,895 7.3% 118.9%
4 Şanghay Borsası Çin 4,549 6.8% 40.0%
5 Londra Borsası Grubu İngiltere, İtalya 3,915 5.8% 83.6%
6 Şenzhen Borsası Çin 3,639 5.4% 32.0%
7 NYSE Euronext (Avrupa) Hollanda, Belçika, Fransa, Portekiz 3,306 4.9% 86.3%
8 Hong Kong Borsası Hong Kong 3,185 4.8% 1034.8%
9 Deutsche Börse Almanya 1,716 2.6% 50.9%
10 TMX Grubu Kanada 1,592 2.4% 101.2%
32 Borsa İstanbul Türkiye 189 0.4% 25.4%
Toplam* 66,961 100.0% 96.4%
Amerika 27,943 41.7% 116.6%
Asya-Pasifik 23,141 34.6% 97.5%
Avrupa-Afrika-Ortadoğu 15,877 23.7% 73.1%
Kaynak: IMF, TÜİK, WFE
*Toplam değere Ulusal Hindistan borsası çifte kotasyondan dolayı dâhil edilmemiştir.
WFE, borsaları “Amerika, Asya-Pasifik ve Avrupa-Afrika-Ortadoğu”
şeklinde 3 farklı bölgeye ayırmaktadır. Buna göre, ABD, Kanada ve Güney Amerika ülkelerinin yer aldığı 10 Amerika borsası, toplam piyasa değerinde %42 paya sahiptir. Asya ve Pasifik bölgesindeki 18 borsanın toplamdaki payı %35 iken, Avrupa, Afrika ve Ortadoğu bölgesindeki 33 borsanın payı ise %24’te kalmaktadır.
Borsa İstanbul’daki şirketlerin piyasa değeri, 2015 yılında bir önceki yıla göre %14 azalarak 189 milyar $’a gerilemiştir. Dünya borsaları arasında Borsa İstanbul’un konumuna bakıldığında, piyasa değerine göre 2014 yılında 30. sırada yer alan borsanın, 2015 yılında 32. sıraya gerilediği görülmektedir.
Borsaların piyasa değerinin, bu borsaların yer aldığı ülkelerdeki milli gelire oranı, pay senedi piyasasının ülke ekonomisindeki yerini göstermektedir. 2015’te WFE’ye üye borsaların toplam piyasa değerinin ilgili ülkelerdeki toplam GSYH’ya oranı %96’dır. Bu karşılaştırmada, milli gelirinin 10 katı piyasa büyüklüğüne sahip olan ve Çinli şirketlerin tercih ettiği Hong Kong dikkat çekmektedir. Borsa İstanbul’un piyasa değeri, Türkiye milli gelirinin sadece dörtte birine denk gelmektedir. Bölgesel sınıflandırmada ise ABD’li borsaların ağırlığıyla Amerika kıtası %117 oran ile ilk sıradadır.
Dünya borsalarının
piyasa değeri toplamı
2015 sonu itibariyle
67 trilyon $’dır.
10 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
Kote Şirket Sayısı
2015 sonu itibariyle incelenen borsalara kote olan yerli ve yabancı şirketlerin sayısı 2014 sonuna göre yatay kalarak 48.036 olmuştur.
BORSAYA KOTE OLAN TOPLAM ŞİRKET SAYISI (2015)
Şirket Sayısı Toplamdaki Payı
1 Bombay Borsası 5,836 13.1%
2 BME İspanya Borsası 3,651 8.2%
3 TMX Grubu 3,559 8.0%
4 Japonya Borsa Grubu 3,513 7.9%
5 Nasdaq OMX 2,859 6.4%
6 Londra Borsası Grubu 2,685 6.0%
7 New York Borsası 2,424 5.5%
8 Avustralya Borsası 2,108 4.7%
9 Kore Borsası 1,961 4.4%
10 Hong Kong Borsası 1,866 4.2%
24 Borsa Istanbul 393 0.9%
Toplam 48,036 100.0%
Amerika 10,203 14.9%
Asya-Pasifik 23,607 53.1%
Avrupa-Afrika-Orta Doğu 14,226 32.0%
Kaynak: WFE
*Toplam değere Ulusal Hindistan borsası çifte kotasyondan dolayı dâhil edilmemiştir.
İncelenen borsalar arasında en fazla şirketin kote olduğu borsa Bombay Borsasıdır. Bombay Borsasında 5.836 şirket koteyken, bunların tamamı yerli şirketlerdir. Onu, 3.651 şirket ile BME İspanya Borsası ve 3.559 şirket ile Kanadalı TMX Grubu izlemektedir.
Piyasa değeri bakımından Amerika kıtasındaki borsaların gerisinde kalan Asya-Pasifik borsalarına, Hintli borsaların etkisiyle, dünya piyasalarında işlem gören şirketlerin yarısından fazlası kotedir.
Uluslararası finans merkezlerinden olan New York ve Londra, yabancı şirketlerin ilgisini çekmektedir. Kote şirket bakımından dünyada ilk sıralarda yer alan bu merkezlerdeki borsalarda yabancı şirketlerin oranı New York borsasında %21’ken, Londra borsasında %19’dur. 518 şirket ile Londra Borsası Grubu incelenen borsalar arasında en fazla yabancı şirketin kote olduğu borsa konumundadır. Tabloda yer almayan Lüksemburg, Singapur ve Şili borsaları da yabancı şirket sayılarının oransal olarak yüksek olduğu borsalardandır.
Toplam kote şirket sayısında Borsa İstanbul, 393 adet şirket ile 24.
sırada yer almaktadır. Mevcut durumda sadece 1 yabancı şirket Borsa İstanbul’a kotedir. Kotasyonla ilgili tanım değişikliklerinden ötürü 2014’te sadece 227 şirketin kote olduğu Borsa İstanbul bu yıl 393 adet şirket bildiriminde bulunmuştur.
İşlem Hacmi
İşlem hacmi bakımından, ABD ve Çin borsaları 2015 yılında listenin ilk sıralarında yer almıştır. 2014 yılında üçüncü sırada yer alan Şanghay Borsası, 2015’te New York borsasını geçerek sıralamada ikinci sıraya yerleşmiştir. Çinli bireysel yatırımcıların borsaya olan artan ilgisiyle Şenzhen Borsası’ndaki işlem hacmi 2015’te hayli yükselmiştir.
2015 yılında Borsa İstanbul kote şirket sayısında dünyada 24.
sıradadır.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 11
Diğer taraftan, sağladıkları düşük maliyet, yatırımcı kimliğinin gizlenmesi, hızlı işlem ve tek merkezden birçok piyasaya ulaşabilme gibi imkânlar ile alternatif işlem platformları da son yıllarda yatırımcılarca tercih edilmektedir. ABD merkezli BATS Global Market önemli alternatif işlem platformlarından biri olup, 2014 yılında WFE üyesi olmuştur. Bu platformda 2015 yılı içinde yapılan pay senedi işlem hacmi 14 trilyon $’a ulaşmış olup, dünyanın en büyük borsalarındaki işlem hacimlerine yaklaşmıştır. Yine BATS Global Markets’ın iştiraklerinden olan ve Avrupa’da faaliyet gösteren BATS Chi-X Europe’daki pay senedi işlem hacmi ise 8 trilyon $’ın üstüne çıkmıştır.
Borsa İstanbul, 2015 yılında 351 milyar $’lık işlem hacmiyle dünya borsaları arasında bir sıra düşerek 23. sırada yer almıştır.
PAY SENEDİ İŞLEM HACMİ (2015)
İşlem Hacmi (Milyar $)
İşlem Hacmi Payı
Hacim/Piyasa Değeri
1 Nasdaq OMX 32,984 22.7% 472.6%
2 Şanghay Borsası 20,502 14.1% 521.3%
3 New York Borsası 19,991 13.8% 103.3%
4 Şenzhen Borsası 18,878 13.0% 910.9%
5 BATS ABD 14,217 9.8% -
6 BATS Chi-x Avrupa 8,289 5.7% -
7 Japonya Borsası 6,192 4.3% 141.4%
8 Londra Borsası Grubu 4,291 3.0% 106.9%
9 NYSE Euronext 3,237 2.2% 97.5%
10 Hong Kong Borsası 2,256 1.6% 69.8%
23 Borsa İstanbul 351 0.2% 159.7%
Toplam 145,202 100.0% 216.8%
Amerika 69,922 48% 250.2%
Asya-Pasifik 52,951 36% 228.8%
Avrupa-Afrika-Orta Doğu 22,330 15% 140.6%
Kaynak: WFE
Pay senedi işlem hacminin toplam piyasa değerine oranı, ilgili piyasanın likiditesine ilişkin bir gösterge olarak kullanılabilir. Pay senedi devir hızı olarak adlandırılan bu oranın yüksek olması likit bir piyasaya işaret ederken, aynı zamanda bu borsadaki yatırımcıların portföylerini daha kısa vadeli olarak değerlendirdiklerini göstermektedir. Bu anlamda, en likit piyasanın %911 devir hızı ile Şenzhen Borsası olduğu görülmektedir.
Onu takip eden Çinli Şanghay Borsası ile Nasdaq OMX devir hızları sırasıyla %521 ve %473’tür. %160 devir hızıyla Borsa İstanbul 6. sırada yer almaktadır.
Endeks Getirileri
2015 sonunda Çinli borsalar yıl içinde yaşanan çalkantıya rağmen en çok kazandıran borsalar arasında yer almıştır. Şenzhen borsası %56 artarken Şanghay borsası %5 yükselmiştir.
%49 artışla OMX Kopenhag borsası en çok değerlenen ikinci borsa olurken, bu borsaları %20 civarında artışla İtalya, Malta ve İrlanda borsaları takip etmiştir. Bununla birlikte, söz konusu borsaların yerel para cinsinden getirileri daha yüksektir. Örneğin dolar bazında %56 getiri sağlayan Şenzhen Borsası, yerel para cinsinden %63 değer kazanmıştır.
Türkiye işlem hacmi bakımından dünya borsaları arasında 23.
sırada yer almaktadır.
12 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI ABD$ BAZINDA ENDEKS GETİRİLERİ (2015)
İlk 10 Borsa Son 10 Borsa
1 Şenzhen Borsası 56.0% Kazakistan Borsası -50.7%
2 OMX Kopenhag 49.4% Kolombiya Borsası -41.6%
3 İtalya Borsası 21.0% Peru Borsası -40.9%
4 Malta Borsası 20.1% BM&FBOVESPA -40.9%
5 İrlanda Borsası 17.4% Borsa İstanbul -32.8%
6 Japonya Borsası 10.2% Atina Borsası -31.0%
7 Euronext Lisbon 7.1% Güney Kıbrıs -28.6%
8 Tel Aviv Borsası 6.7% Mısır Borsası -28.1%
9 Nasdaq OMX 5.7% TMX Grubu -25.7%
10 Şanghay Borsası 4.6% Buenos Aires Borsası -24.6%
Kaynak: WFE
Listede son sıralarda yer alan borsaların performansları ABD dolarının yıl içinde değer kazanmasına paralel olarak daha da zayıflamıştır.
BİST-100 endeksi dolar cinsinden %33’lük düşüş ile karşılaştırmada sondan 5. sırada yer almıştır.
Sabit Getirili Menkul Kıymetler
Sabit getirili menkul kıymetler (SGMK) ile ilgili analiz, yine Dünya Borsalar Federasyonunun derlediği verilere göre yapılmaktadır. Bu bölümde 49 borsada işlem gören sabit getirili menkul kıymetler ele alınmıştır.
2015 yılında borsaların sabit getirili menkul kıymet piyasalarındaki işlem hacmi bir önceki yıla göre %13 gerileyerek 17 trilyon $’a inmiştir.
İncelenen borsalara 137.000 tahvil-bono kotedir.
Tahvil-bono işlemlerinde Avrupa borsaları öne çıkmaktadır. İspanya Borsası 7 trilyon $’lık işlem hacmiyle ilk sırada yer alırken, onu 2,2 trilyon $ ve 1,8 trilyon $ ile sırasıyla Londra Borsası ve Nasdaq OMX Avrupa grubu takip etmektedir. İtalya ve İngiltere borsalarını içeren Londra Borsası Grubu, 17.000’den fazla tahvil sayısı ile ilk sıradadır.
Uluslararası işlemlerin de yoğun olduğu grupta yabancı kote tahvil sayısı 7.000’i aşmıştır.
Bölgesel sınıflandırmaya bakıldığında, organize piyasalarda gerçekleşen toplam SGMK işlemlerinin %82’sinin Avrupa-Afrika-Ortadoğu’daki borsalarda yapıldığı görülmektedir. Kamu tahvili sayısı açısından Avrupa borsaları ön sıradayken, özel sektör tahvilleri Asya-Pasifik borsalarında daha yaygındır.
Eurobond ve özel sektör tahvillerini içeren kote yabancı tahvil sayısı 60.000 olup, yerli özel sektör tahvil sayısının üzerindedir. Bu tahvillerin önemli bir kısmı Lüksemburg, İrlanda ve Deutsche Börse’de işlem görmektedir.
BIST-100 dolar bazında %33 değer kaybederek,
dünyada sondan 5.
sırada yer almıştır.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 13 SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMET İŞLEMLERİ (2015)
Tahvil
Hacmi Kote Tahvil Sayısı
Milyar $ Kamu Özel Yabancı Toplam
1 BME İspanya Borsası 7,189 272 2,767 11 3,050 2 Londra Borsası Grubu 2,234 231 9,905 7,089 17,225 3 Nasdaq OMX (Avrupa) 1,770 332 5,752 1,995 8,079
4 Kore Borsası 1,582 5,341 7,021 2 12,364
5 Johannesburg Borsası 1,476 191 1,328 212 1,731
6 Norveç Borsası 649 68 1,645 6 1,719
7 Kolombiya Borsası 451 148 573 3 724
8 Şanghay Borsası 337 893 2,248 0 3,141
9 Taipei Borsası 283 0 1,204 236 1,440
10 Tel Aviv Borsası 241 32 662 0 694
13 Borsa Istanbul 180 54 464 27 545
Toplam 17,300 18,200 58,741 60,058 136,999
Amerika 708 818 2,480 4 3,302
Asya-Pasifik 2,381 14,087 19,797 281 34,165 Avrupa-Afrika-Ortadoğu 14,211 3,295 36,464 59,773 99,532 Kaynak: WFE
Borsa İstanbul 180 milyar $’lık tahvil işlemi ile 13. sırada yer almaktadır.
İşlemlerin neredeyse tamamı kamu tahvillerinde gerçekleşmektedir.
İleride de değinileceği üzere, Türkiye’de özellikle son dönemde özel sektör tahvil ihraçlarında önemli bir artış yaşanmıştır. 2015 sonu itibariyle borsaya kote tahvil sayısı 545 olup, bunların 464’ünü özel sektör ihraç etmiştir. Bununla birlikte, ileride de değinileceği gibi, özel sektör tahvil sayısı çok olmasına rağmen bu tahviller likit değildir. Aynı tarih itibariyle Hazine tarafından ihraç edilmiş 27 eurobond da borsaya kotedir.
Vadeli İşlemler ve Opsiyonlar
Dünya Borsalar Federasyonu 58 borsada işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri verilerini de derlemektedir. ABD Doları cinsinden verilen hacimler, temsili değerleri (notional value) ifade etmektedir.
DÜNYA BORSALARINDA DAYANAK BAZINDA VADELİ İŞLEM VE OPSİYON SÖZLEŞMELERİ İŞLEM HACMİ (2015)
İşlem Miktarı
(Milyon Adet)
İşlem Hacmi (Milyar $)
Vadeli İşlem Sözleşmeleri 12,710 1,251,649
Faiz 2,361 927,639
Hisse Senedi Endeksi 2,737 181,645
Emtia 4,686 84,075
Döviz 2,028 54,259
Hisse Senedi 897 4,017
Borsa Yatırım Fonu 2 14
Opsiyon Sözleşmeleri 9,379 405,883
Faiz 522 266,806
Hisse Senedi Endeksi 3,733 124,353
Emtia 186 6,727
Döviz 450 3,105
Hisse Senedi 3,239 4,227
Borsa Yatırım Fonu 1,249 666
Kaynak: WFE, Borsa İstanbul
Krizin ardından vadeli işlem ve opsiyon hacimleri daralmaya başlamış, 2013 yılında yeniden toparlanmış, 2014 yılında yatay bir seyir izlemiştir.
2015 yılında
dünya
borsalarında 17
trilyon $’lık
SGMK işlemi
yapılmıştır.
14 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
2015 yılına gelindiğinde toplam türev hacmi yıllık bazda %22 azalarak
1,7 katrilyon $ olmuştur. Organize borsalardaki türev işlem hacimlerinin
%76’sı vadeli işlem sözleşmelerine aittir. Aynı dönemde işlem gören kontrat sayısı %10 artarak 22 milyar adete yükselmiştir. Bu kontratlara dayanak varlıklara göre bakıldığında, hem vadeli hem de opsiyon sözleşmelerinde faiz kontratlarının önemli yer tuttuğu görülmektedir.
DÜNYA BORSALARINDA TOPLAM VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ İŞLEM HACMİ (2015)
İşlem Hacmi
(Milyar $)
Toplamdaki Payı (%)
1 CME Group 879,624 70.3%
2 ICE Futures Europe 85,353 6.8%
3 China Financial Futures Exchange 64,382 5.1%
4 Deutsche Boerse 47,327 3.8%
5 BM&FBOVESPA 37,762 3.0%
6 ASX SFE Derivatives Trading 36,528 2.9%
7 Bourse de Montreal 14,771 1.2%
8 Korea Exchange 11,844 0.9%
9 London Metal Exchange 11,317 0.9%
10 Shanghai Futures Exchange 9,795 0.8%
25 Borsa İstanbul 209 0.0%
Toplam 1,251,649 100.0%
Amerika 939,247 75.0%
Asya-Pasifik 164,038 13.1%
Avrupa-Afrika-Orta Doğu 148,364 11.9%
Kaynak: WFE, Borsa İstanbul
Kıyaslamada bir önceki yıl olduğu gibi CME grubu, 880 trilyon $’lık işlem hacmiyle ilk sırada olup, dünyadaki toplam işlemlerin %70’i bu grupta üretilmektedir. Vadeli işlemlere bölgesel bazda bakıldığında, işlemlerin Amerika’da yoğunlaştığı görülmektedir.
DÜNYA BORSALARINDA TOPLAM OPSİYON SÖZLEŞMELERİ İŞLEM HACMİ (2015)
İşlem Hacmi
(Milyar $)
Toplamdaki Payı (%)
1 CME Group 287,218 70.8%
2 Korea Exchange 80,808 19.9%
3 Deutsche Boerse 16,817 4.1%
4 National Stock Exchange of India 7,849 1.9%
5 Hong Kong Exchanges and Clearing 2,631 0.6%
6 TAIFEX 2,607 0.6%
7 ICE Futures Europe 2,387 0.6%
8 BSE India Limited 1,299 0.3%
9 BM&FBOVESPA 1,056 0.3%
10 ASX Derivatives Trading 611 0.2%
23 Borsa Istanbul 1.3 0.0%
Toplam 405,883 100.0%
Amerika 289,145 71.2%
Asya-Pasifik 95,961 23.6%
Avrupa-Afrika-Orta Doğu 20,778 5.1%
Kaynak: WFE, Borsa İstanbul
Borsa İstanbul’da 2015 yılında toplam vadeli işlem hacmi dolar bazında 199 milyar $’dan 209 milyar $’a çıkmıştır. Türkiye vadeli işlem hacimleri sıralamasında önceki yılki konumunu 2 sıra yükselterek 25. sırada yer almıştır.
Faiz kontratları türev
işlemlerinde
önemli yer
tutmaktadır.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 15
Opsiyon işlemlerine bakıldığında da işlem hacimlerinde 287 trilyon $ ile CME grubu ilk sırada yer alırken, toplam işlemlerin %71’i bu borsada yapılmıştır. Sıralamadaki ilk üç borsada toplam işlemlerin %95’i yapılmaktadır.
Henüz gelişmekte olan Borsa İstanbul opsiyon piyasasında işlemler 1.3 milyar $ civarında olup, verisi incelenen 30 borsa arasında 23. sırada yer almıştır.
Yatırım Fonları
Yatırım fonlarına ilişkin analiz için Avrupa Yatırım Fonları ve Varlık Yönetimi Derneğince (European Fund and Asset Management Association-EFAMA) derlenen bilgilerden yararlanılmıştır. EFAMA yatırım fonları, borsa yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları ile ilgili verileri 46 ülkeden toplayarak yayınlamaktadır. EFAMA, emeklilik fonlarına ilişkin verileri derlememektedir. Bu ülkelerdeki fonların toplam büyüklüğü 2015’te bir önceki yıla göre yatay kalarak 37 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir.
ABD, 18 trilyon $’a yaklaşan yatırım fonu büyüklüğü ile dünya sıralamasında ilk sırada yer almaktadır. Bu tutar, dünya genelindeki toplam yatırım fonu büyüklüğünün yarısını oluşturmaktadır.
MENKUL KIYMET YATIRIM FONLARI (2015)
Yatırım Fonları (Milyar $)
Yatırım Fonu
Payı
Yatırım Fonu/ GSYH
1 ABD 17,752 47.7% 98.8%
2 Lüksemburg 3,566 9.6% 6155.4%
3 İrlanda 2,067 5.6% 908.7%
4 Fransa 1,832 4.9% 75.6%
5 Almanya 1,800 4.8% 54.3%
6 İngiltere 1,578 4.2% 55.1%
7 Avustralya 1,521 4.1% 122.6%
8 Japonya 1,329 3.6% 32.3%
9 Çin 1,263 3.4% 11.1%
10 Kanada 890 2.4% 56.6%
34 Türkiye 13 0.0% 1.8%
Toplam 37,191 100.0% 58.8%
Amerika 19,557 52.6% 83.6%
Asya-Pasifik 4,739 12.7% 22.0%
Avrupa-Afrika 12,894 34.7% 66.1%
Kaynak: ICI, IMF, TÜİK
Lüksemburg, vergi ve operasyonel alanlarda sunduğu olanaklardan dolayı yatırım fonu ve yatırım ortaklığı gibi kolektif yatırım kuruluşlarının merkezi haline gelmiştir. Bu nedenle, Avrupa’da pek çok fon Lüksemburg’da kurulmakta, ancak payları diğer ülkelerdeki yatırımcılara satılmaktadır. 2015 yılı milli gelirinin 58 milyar $ olduğu tahmin edilen bu ülkedeki fon büyüklüğü 2015 sonu itibariyle 3,5 trilyon
$’dır. İrlanda da benzer fırsatlar sunarak kolektif yatırım şirketlerinin alternatif merkezi haline gelmeyi hedeflemektedir.
Verisi derlenen ülkeler arasında ilk 10 ülke toplam portföy büyüklüğünün
%90’ını oluşturmaktadır. Toplam yatırım fonu portföy büyüklüğünün incelenen ülkelerdeki milli gelire oranı %59’dur. Amerika ve Avrupa
ABD’de dünyadaki
toplam yatırım
fonlarının yarısı
bulunmaktadır.
16 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
bölgelerinde yatırım fonu büyüklüklerinin milli gelire oranı daha
yüksektir.
2015’te Türkiye’deki yatırım fonu portföy büyüklüğü 2014’e göre dolar bazında yatay kalarak 13 milyar $ olarak gerçekleşmiştir.
YATIRIM FONLARININ TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIMI (2015)
Pay Senedi
Tahvil- Bono
Değişken/
Karma
Para Piyasası
Anapara
Korumalı Gayrımenkul Diğer
ABD 56% 21% 8% 16% 0% 0% 0%
Lüksemburg 32% 32% 23% 9% 0% 1% 2%
İrlanda 26% 19% 4% 25% 0% 1% 25%
Fransa 18% 14% 19% 18% 2% 5% 24%
Almanya 15% 26% 45% 1% 0% 8% 5%
İngiltere 49% 12% 11% 1% 0% 2% 25%
Avustralya 40% 5% 0% 0% 0% 0% 55%
Japonya 88% 11% 0% 1% 0% 0% 0%
Çin 9% 9% 27% 54% 0% 0% 1%
Kanada 32% 12% 51% 2% 0% 0% 2%
Brezilya 5% 57% 20% 7% 0% 2% 8%
Türkiye 3% 50% 10% 32% 0% 0% 4%
Toplam 43% 21% 14% 14% 0% 1% 7%
Amerika 52% 22% 10% 15% 0% 0% 1%
Asya-Pasifik 29% 24% 21% 10% 1% 3% 13%
Avrupa-Afrika 43% 10% 9% 18% 0% 1% 20%
Kaynak: EFAMA
EFAMA, yatırım fonlarının portföy dağılımına ilişkin istatistikler de yayınlamaktadır. Tabloda, bir önceki tabloda yer alan ve yatırım fonu büyüklüğü en yüksek olan ülkelerdeki portföy dağılımı verilmiştir. Hisse senedi yatırımlarının en ağırlıkta olduğu ülke %88 pay ile Japonya’dır.
Dünyadaki toplam yatırım fonlarının yarısının bulunduğu ABD’deki fonlar ise portföylerinin yaklaşık yarısını hisse senedinde değerlendirmiştir.
İrlanda, Fransa gibi bazı ülkelerin fon dağılımının büyük bölümünün Diğer kategorisi altında sınıflandığı görülmektedir. EFAMA sınıflamalarına göre Diğer kategorisi yukarıda belirtilen geleneksel pay senedi, tahvil/bono gibi kategorilere dahil olmayan serbest yatırım fonu gibi daha çok alternatif yatırım fonlarını kapsamakta ya da hakkında sınıflama için yeterli bilginin mevcut olmadığı yatırım fonlarını içermektedir.
Dünya genelindeki toplam fonlarda hisse senedinin payı %43’tür.
Türkiye’deki menkul kıymet yatırım fon portföylerindeki pay senedi yatırımı ise sadece %3’tür. İleride de değinileceği üzere Türkiye’deki fon portföylerinin önemli bir kısmını sabit getirili enstrümanlar oluşturmaktadır.
Dünyadaki yatırım fonu portföylerinin
%43’ünü hisse senetleri
oluştururken, bu oran Türkiye’de yalnızca
%3’tür.
TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ 17
Finansal Araçların Getirileri
Türkiye’de başlıca sermaye piyasası araçları pay senetleri ile kamu kesimi tarafından ihraç edilen devlet tahvilleridir. Yatırımcılar, TL veya döviz cinsinden mevduat, tahvil, pay senedi, yatırım fonları ve altın alternatifleri arasında tercih yapmaktadır.
Yatırım araçlarının 2015 yılındaki karşılaştırmalı getirilerinin sunulduğu bu bölümde yatırım fonları hariç tutularak, yukarıda sayılan alternatifler içinde kısa ve uzun vadeli yatırımların getirilerinin karşılaştırması yapılmıştır.
Altın fiyatları için TCMB veri bankasından Borsa İstanbul’da gerçekleşen günlük ağırlıklı ortalama TL/kg fiyatları kullanılmıştır. Mevduat getirileri için TCMB veri bankasından alınan ortalama faiz oranları kullanılmıştır.
Dönem başında yapılan 1 ay ve 3 aylık mevduatın, geri dönüşünde anapara ve faiziyle beraber aynı vadeyle tekrarlandığı varsayılmıştır.
Getiriler gelir vergisi kesintisi göz önüne alınarak hesaplanmıştır.
Tahvil getirileri için ise Hazine Müsteşarlığından alınan iskontolu ihale faiz oranları kullanılmıştır. Uygun tahvil ihracına kadar geçen sürede yatırımcının Borsada gecelik repo yaptığı varsayılmıştır. Tahvilin vadesinin sene sonunu aştığı durumda ise, yalnızca ilgili döneme denk düşen faiz göz önüne alınmıştır. %10 stopaj oranıyla hesaplama yapılmıştır.
2014 yılında pay senetleri, en yüksek getiriyi sağlamışken, 2015 yılında en fazla değer kaybı pay senetlerinde yaşanmıştır. Dolar ve avro cinsinden yatırımlar ise, 2015 yılının en fazla değer kazanan yatırım araçları olmuştur. 2014 yılında %26 değer kazanan BİST-100 endeksi, 2015’te %16 değer kaybetmiş olup enflasyonu hesaba katınca kayıp
%23’e yükselmiştir.
SEÇİLMİŞ YATIRIM ARAÇLARININ GETİRİSİ (2015)
Nominal Reel
1 yıl $ Mevduat 27.7% 17.3%
6 ay $ Mevduat 27.5% 17.2%
3 ay $ Mevduat 27.5% 17.2%
1 ay $ Mevduat 26.8% 16.5%
$ 25.4% 15.3%
1 yıl € Mevduat 14.5% 5.3%
6 ay € Mevduat 14.2% 4.9%
3 ay € Mevduat 14.1% 4.9%
1 ay € Mevduat 13.6% 4.4%
€ 12.6% 3.5%
Altın 11.7% 2.6%
3 ay TL Mevduat 8.8% 0.0%
Gecelik Repo 8.7% -0.1%
6 ay TL Mevduat 8.5% -0.3%
1 yıl TL Mevduat 8.1% -0.6%
1 ay TL Mevduat 7.9% -0.8%
Tahvil/Bono 7.1% -1.6%
BİST-100 -16.3% -23.1%
TÜFE 8.8% -
Kaynak: Borsa İstanbul, Hazine, TCMB, TÜİK, TSPB hesaplamaları
Doların %15 reel değer kazandığı 2015 yılında, dolar cinsinden mevduatlarda yatırımcılar %17 civarında reel getiri elde etmiştir. Avro
2015 yılında en
yüksek getiriyi döviz
cinsinden araçlar
sağlamıştır.
18 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI
