: Ödeme sistemleri (EFT, PÖS, EMKT ) kullanıcı grubu toplantısı, Sapanca

B i l g i l e n d i r m e

Kime : EFT - EMKT Katılımcısı Bankalar Kimden : T. Bankalar Birliği Genel Sekreterliği

Konu : Ödeme sistemleri (EFT, PÖS, EMKT ) kullanıcı grubu toplantısı, Sapanca Tarih : 11 Mayıs 2016

TC Merkez Bankası (TCMB) ve Ödeme Sistemleri (Elektronik Fon Transferi, Elektronik Menkul Kıymet Transferi ve Perakende Ödeme) kullanıcısı bankalardan temsilcilerin katılımıyla her yıl yapılmakta olan geleneksel Ödeme Sistemleri Kullanıcı Grubu toplantısı bu yıl 7-8 Mayıs 2016 tarihleri arasında Sapanca’da gerçekleştirilmiştir.

Toplantıya, TCMB ve bankalardan 120 kişilik bir katılım olmuştur.

Toplantı, T. Bankalar Birliği Genel Sekreteri Dr. Ekrem Keskin ve TCMB Ödeme Sistemleri Genel Müdür Yardımcısı Mustafa Ömer Okay’ın konuşması ile başlamış ve gündem konularına geçilmiştir.

Açılış konuşmasında, süregelen yakın işbirliği ve özelde bu organizasyon için TBB’ye ve emeği geçenlere teşekkür edilmiştir. Ülkemiz ekonomisinin işlemesi için kritik öneme sahip olan sistemlerin TCMB tarafından yeniden geliştirilmesinden bu yana güvenli, verimli ve kesintisiz bir şekilde başarıyla çalıştığı, ödeme sistemleri ile ilgili kanun ve ikinci düzenlemelerle ilgili çalışmaların büyük bir eksikliği giderdiği ve TCMB bünyesinde ödeme sistemleri ile ilgili yeni yapılanmanın bu alandaki sinerjiyi artırdığı vurgulanmıştır. Bu gelişmelere bağlı olarak oluşacak faydaların önümüzdeki dönemde daha büyük oranda görüleceği belirtilmiştir. Uzun yıllara dayanan ve TBB platformlarında sürdürülen yönetişim modelinin uygulanmaya devam edileceği, katılımcıların sürece dâhil edilmesine büyük önem verildiği ve bu kapsamda Kullanıcı Grubu toplantılarının önemli bir eşgüdüm ve paylaşım platformu olduğu ifade edilmiştir.

Gündemde bulunan konulardan kısaca bahsedilmiş, yürütülen ve planlanmakta olan çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir.

Gerçekleştirilen oturumlarda, TCMB yetkilileri tarafından çeşitli konularda yapılan tanıtıcı ve ayrıntılı sunumlar kapsamında;

• Nesrin İLHAN, Sistemlerin Operasyonel Değerlendirmesi

• Sinem Gerede, Türkiye’de Muhabir Bankacılık ve EFT Sistemi

• Dr. Cemil ULU, TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Kullanıcı Kılavuzu

• İlker DURUSOY, TCMB Ödeme Sistemlerinde Likidite Durumunun Analizi

• Yaşar AKMAN, TCMB Ödeme Sistemlerinde Likidite Yönetimi Olanakları

TBB/EFT-EMKT Kullanıcı Grubu Toplantısı, 7-8 Mayıs 2016 2

• Serkan TEKBACAK, TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Araçları

hakkında bilgiler vermiş, ihtiyaç duyulan alanlarda detaylar tartışılmış, katılımcıların soruları yanıtlanmış ve TCMB yetkilileri tarafından sektörün talepleri not alınmıştır. Bu kapsamda alınan talepler değerlendirildikten sonra, uygun bulunması durumunda Birlik bünyesinde oluşturulacak çalışma grupları aracılığıyla ortak çalışmalar yapılabileceği belirtilmiştir.

Toplantının ilk gününün ilk oturumunda; Deutsche Bank’tan konuşmacı olarak katılan Sinem GEREDE Türkiye’deki muhabir bankacılık uygulamaları ve EFT sistemi, Takasbank’tan konuşmacı olarak katılan Tuncay YILDIRAN, bankasının Borsa İstanbul A.Ş. ile NASDAQ arasında imzalanan stratejik iş birliği anlaşması çerçevesinde yürüttüğü Nasdaq süreci ve Merkezi Karşı Taraf Uygulaması hakkında bilgi vermiştir.

Ayrıca, TBB Ödeme Sistemleri Çalışma Grubu Başkanları Hüseyin ÖZTÜRK ve Serap VATAN “EFT-EMKT Çalışma Grubu Gündemi” konulu bir sunum gerçekleştirmişlerdir.

Toplantının birinci günü gün içerisinde yapılan sunumlarla ilgili soruların yanıtlandığı oturumla tamamlanmıştır.

Toplantının ikinci gününde yapılan genel değerlendirme oturumunda; TBB Çalışma Gruplarına katılım sağlanmasının önemine değinilmiş, daha aktif bir yürütülmesinin beklendiği görüşleri ifade edilmiştir. Kullanıcı Grubu toplantılarını içeren yönetişim modelinin etkin çalışması için bankaların daha aktif bir katılım göstermesi ve konuların Çalışma Gruplarında değerlendirilip olgunlaştırıldıktan sonra gündeme getirilmesi talep edilmiştir.

Kullanıcı grubu toplantılarının, katılımcıların etkin biçimde sisteme ilişkin değerlendirme ve önerilerinin alınabildiği önemli bir bilgi paylaşım ortamı olduğu, gündemdeki konuların tartışılması açısından oldukça yarar sağladığı ayrıca ifade edilmiştir.

Toplantıda; TCMB Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü Araştırma ve İş Geliştirme Müdürlüğü uzmanlarından Dr. Serdar Murat ÖZTANER tarafından Finansal Teknolojiler (FinTECH) alanında yaşanan gelişmeler kapsamında P2P (Peer To Peer) Sanal Para Ödeme Düzenekleri ve bunların altyapısı oluşturan Blockchain (Dağıtık Defteri Kebir) Teknolojisi konusunda bilgilendirme amaçlı bir sunum yapılmıştır. Sunumda, finansal alanda çığır açma potansiyel yüksek bir teknoloji olduğu değerlendirilen ve birçok büyük finans kuruluşunun yatırım yapmakta olduğu Blockchain teknolojisi konusunda olası uygulama alanları da dâhil olmak üzere güncel bilgiler verilmiştir.

Sonuç bildirgesinin okunmasının ardından, Merkez Bankası adına yapılan kapanış konuşmasında Sayın OKAY, çok faydalı bir toplantı olduğunu, ülke genelinde yaygın kullanımı olan sistemlerinin etkin bir şekilde çalıştığının teyit edildiğini, sistemlerle ilgili katılımcı ihtiyaçlarının çalışma grubu aracılığıyla belirlenmesi halinde Merkez Bankası olarak gerekli desteğin verileceğini, ancak bankacılık sektörünün çok çeşitli ihtiyaçlarının sadece ödeme sistemleri zemininde çözülmesinin mümkün olmadığını, bu konuların ilgili diğer alanları da kapsayan bütüncül bir yaklaşımla ele alınması

gerektiğini ifade ederek katkıları için TBB’ye ve katılımcılara Merkez Bankası adına teşekkürlerini bildirmiş ve etkin katılımlarından duyduğu memnuniyeti ifade etmiştir.

Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü Sapanca, 7 Mayıs 2016

TCMB Ödeme Sistemlerinde

Likidite Durumu

 Dönemsel Değerlendirme

 Ödeme Sistemlerinde Likidite ve Likidite Riski

 TCMB Ödeme Sistemlerinde Likidite

 Değerlendirmeler

Sunum Planı

3

Bankamız Ödeme Sistemlerinin Dönemsel Değerlendirmesi

Banka ödeme sistemlerinin Bankamızda, Ülkemizde ve dünyada

ödeme sistemleri ve teknoloji alanında gerçekleşen gelişmeler ışığında gözden geçirilmesi, değerlendirilmesi ve gerekmesi durumunda

geliştirilmesi için öneriler üretilmesi amacıyla, belirlenen temalar çerçevesinde dönemsel olarak değerlendirilmesi yapılmaktadır.

2015 yılı değerlendirmesi Likidite Yönetimi teması çerçevesinde yapılmıştır.

TCMB Ödeme Sistemlerinde Likidite Yönetimi Konulu Değerlendirme Raporu İçeriği

 Ödeme Sistemlerinde Likidite ve Likidite Riski

 Likidite Riski ve Merkez Bankaları

 Likidite Yönetimi Araçları: İkili/Çok Taraflı Mahsuplaşma, Likidite Ayırma vb.

 Likidite Yönetimi Örnekleri: TARGET2, CHAPS, Fedwire, CHIPS vb.

 TCMB Ödeme Sistemlerinde Likidite

 TCMB’nin Piyasa Likiditesini Düzenleme Mevzuatı ve Araçları

 Zorunlu Karşılıklar

 TCMB Ödeme Sistemlerinde Likidite Tasarrufu Sağlayan Araçlar

 EFT Sisteminde Likidite Gerçekleşmeleri

 Mutabakat Yöntemlerinin Benzetim ile Karşılaştırmalı Değerlendirmesi

 Türk Lirasının CLS’te İşlem Görmesinin Likiditeye Etkisi

 Katılımcı Değerlendirmeleri

 Tespit ve Öneriler

 Sonuç ve Değerlendirme

5

 Dönemsel Değerlendirme

 Ödeme Sistemlerinde Likidite ve Likidite Riski

 TCMB Ödeme Sistemlerinde Likidite

 Değerlendirmeler

Sunum Planı

Likidite ve Likidite Riski

Finansal sistemin düzgün bir şekilde çalışması için ödeme yükümlülüklerinin

ödeme sistemleri kanalıyla

zamanında yerine getirilebilmesi gereklidir.

Likidite:

Bir finansal kuruluşun yükümlülüklerini zamanında yerine getirebilme yeteneğidir.

Likidite Riski:

Likidite riski, ödeme yükümlülüklerinin zamanında gerçekleştirilememesini ifade eder.

7

Ödeme Sistemlerinde Likidite Yönetimini Etkileyen Unsurlar

 Mutabakat kuruluşunun likidite sağlama yetisi

 Ödeme sisteminin mutabakat modeli

 Ödeme sistemindeki likiditeyi tasarruflu kullanmak üzere sağlanan teknik olanaklar

 Diğer sistemlerle bağlantılar

 Gün içi kredi olanakları

Ödeme Sistemlerinde Likidite – Mutabakat Yöntemi

 Mutabakat yöntemi likidite miktarına ve zamanına ilişkin ihtiyacı doğrudan etkilemektedir.

 Gecikmeli Net Mutabakat (DNS) yönteminde mutabakat netleştirme sonrasında genellikle gün sonunda,

Gerçek Zamanlı Brüt Mutabakat (RTGS) yönteminde

mutabakat işlem bazında ve gerçek zamanlı gerçekleştirilir.

 Kredi riski barındırmadığı için yüksek tutarlı, zaman bağımlı, kritik ödemelerin mutabakatında tercih edilen RTGS

yönteminde, mutabakatı gerçekleştirmek üzere gün içerisinde daha çok likiditeye ihtiyaç duyulur.

 Ülkemizdeki Ödeme Sistemleri

 RTGS Sistemler: TCMB Ödeme Sistemleri (EFT + PÖS)

 DNS Sistemler: BKM, BTOM, GÖSAŞ

9

Gün İçi Likidite

Bir finansal kuruluşun ödeme yükümlülüklerini yerine getirmek üzere gün içerisinde sahip olduğu ya da borç alabileceği fonlardır.

Gün İçi Likidite Kaynakları

 Günbaşı bakiyeleri

 Diğer katılımcılardan alınan ödemeler

 Gün içi kredi olanakları

 Katılımcıların piyasadan temin ettikleri ödünç fonlar

RTGS Sistemlerinde Likidite Sorunları

Döngüsel Likidite Sıkışıklığı Likidite Tıkanıklığı (gridlock)

11

Likidite Riski ve Merkez Bankaları (1)

Güvenli ve etkin işleyen ulusal ödeme sistemlerinin varlığı, merkez bankalarının para politikası uygulamalarının etkinliği,

finansal istikrar ve ekonominin gelişimi açısından önem taşıdığından

ödeme sistemleri merkez bankalarının temel ilgi ve görev alanlarından biridir.

Merkez bankaları ödeme sistemleri alanında işletici, mutabakat kuruluşu ve gözetici gibi çeşitli rolleri üstlenirler:

 Ödeme Sistemi İşleticisi

 Sistem tasarımı, risk yönetimi

 Mutabakat Kuruluşu

 Merkez bankası parası üzerinde mutabakat

 Ödeme Sistemleri Gözeticisi

 Sistemik risklerin önlenmesi

 Gün İçi Kredi Sağlayıcısı

Likidite Riski ve Merkez Bankaları (2)

 Sistemlerdeki yüksek hacimler

 Yüksek dolaşım oranları

 Sistemler arasındaki bağlantılar

 Zamanı kritik ödemeler ve piyasa zamanlamaları

 Ödemelerin düzgün bir şekilde akması için paydaşlar arasında koordineli bir çalışma ve sistemde bunu destekleyen kurallar olmalıdır.

 Likidite yönetimine verilen önem artmıştır.

 Likidite tasarruf mekanizmaları

 SWAP anlaşmaları

 Merkez bankaları arasında yeni muhabirlik ilişkileri

 Likidite / teminat havuzları

13

Likidite Riski ve Merkez Bankaları (3)

Finansal istikrar, para politikası ve ödeme sistemlerinin etkililiği arasında ilişki vardır.

Ekonomik çalkantı durumlarında

 İhtiyati talep

 Ödemeleri gerçekleştirmekte isteksizlik

 Borçlanma faizlerinin artması

 Ödeme sistemlerine etkisi

 Likidite sıkışıklıkları

 Ödeme yapmak için gelen fonları bekleme

 Mutabakatların geç saatlere yığılması

Araç : Gün İçi Kredi Olanağı

Likidite Riski ve Merkez Bankaları (4)

Merkez bankaları tarafından sağlanan Gün İçi Kredi

 Ödemelerin düzgün akmasının sağlanması, sistemik risklerin engellenmesi

 Aynı gün geri ödenmek üzere yüksek tutarlarda

 Gecelik krediye dönüşmesini caydıracak tedbirler Fed

 Limit dahilinde: teminatsız - kullanım süresine bağlı ücret karşılığı

 Limit üstü tutarlar için: teminat karşılığı Eurosystem, İngiltere, İsviçre, İsveç

 Limitsiz, ücretsiz ancak tam teminat karşılığı Kore

 Gün içi repo veya teminat karşılığı kırmızı bakiye

 Öz sermayenin %25’ine kadar ücretsiz, aşan kısmı için faiz karşılığı

15

Ödeme Sistemlerinde Likidite Yönetimi Yöntemleri

 İkili/Çok Taraflı Mahsuplaşma (Offsetting)

 Likidite Ayırma (Fon Rezervasyonu)

 Mesaj Gönderim Limitleri (İkili ve Çok Taraflı Limitler)

 Likidite Havuzu

 Ödemelerin Bölünmesi

 Ödemelerin Zamanlamasına Yönelik Yaklaşımlar

 Kırmızı Bakiye (Overdraft)

Ülke Örnekleri

 Avrupa Birliği – TARGET2

 Acil ve normal ödemeler arasında ayrım

 Fon Ayrımı (acil ve çok acil ödemeler için)

 Kuyruk Yönetimi (acil ve çok acil ödemeler için)

 İki Taraflı ve Çok Taraflı Limitler ve Mahsuplaşma

 İngiltere – CHAPS

 Acil ve normal ödemeler arasında ayrım

 Likidite Tasarruf Aracı (mahsuplaşma)

 Kuyruk Yönetimi

 İsviçre – SIC

 Kuyruk Yönetimi

 Çok taraflı mahsuplaşma

 Ödemelerin bölünmesi

 Zamana göre ücretlendirme

17

 Dönemsel Değerlendirme

 Ödeme Sistemlerinde Likidite ve Likidite Riski

 TCMB Ödeme Sistemlerinde Likidite

 Değerlendirmeler

Sunum Planı

TCMB’nin Piyasa Likiditesini Düzenleme Mevzuatı

 TCMB Bankalararası Para Piyasası (Hazır İmkânlar) ve Açık Piyasa

işlemleri (APİ) yoluyla finansal sistemdeki likiditeyi düzenlemektedir.

 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun (TCMB

Kanunu) 52, 56 ve 40-(I)-(a) maddelerine dayanarak çeşitli para piyasası işlemleri gerçekleştirmektedir.

 1211 sayılı Kanun, Madde 40-I-a)

Banka, nihai kredi mercii sıfatıyla ödeme sisteminde aksamalara sebep olabilecek geçici likidite sıkışıklıklarını ve finansal piyasaların etkin bir şekilde çalışmasını engelleyebilecek teknik kaynaklı ödeme sorunlarını gidermek amacıyla, sisteme, teminat karşılığında gün içi veya gün sonu kredi imkânı sağlayabilir.

19

Katılımcıların Likidite Kaynakları

Gelen Ödemeler

Gün İçi Kredi (TCMB – GİL, Diğer Bankalardan) Çok Taraflı

Mahsuplaşma (ÇTM) Katılımcının TCMB’deki TL

Rezervleri (Zorunlu Karşılıklar)

TCMB’deki TL Rezervler - Zorunlu Karşılıklar

 TCMB Ödeme Sistemleri katılımcılarının ilk ve en önemli likidite kaynağı, ZK hesaplarında tuttukları TL rezervleridir.

 Sistemdeki gün sonu bakiyeleri Ankara Şubesindeki ZK hesaplarına aktarılır.

 Gün başında ise tekrar Sisteme gün başı bakiyesi olarak aktarılır.

 TL mevduatlarına karşılık tutması gereken ZK’lar sadece TL olarak değil döviz ve altın olarak da tesis edilebilmeye başlanmıştır.

TL olarak tutulan ZK tutarlarının zaman içerisindeki değişimi

Günlük işlem:

101 milyar TL

Günlük işlem:

150 milyar TL

Günlük işlem:

210 milyar TL

21

TCMB Ödeme Sistemlerindeki Dolaşım Oranı

 Katılımcıların likidite kaynağı olarak, gelen ödemeler önem kazanmıştır.

 Sistemde likidite yönetiminde kullanılan araçların etkinliği artmıştır.

Günlük işlem:

101 milyar TL

Günlük işlem:

150 milyar TL

Günlük işlem:

210 milyar TL

Çok Taraflı Mahsuplaşma (ÇTM)

 ÇTM işlevi:

 Otomatik olarak dakikada bir devreye girer.

 Mahsuplaşabilecek ödemeleri bulur, bunların mutabakatını aynı anda yapar ve bakiye değişikliklerini hesaplara yansıtır.

 Önceliklere göre oluşan işlem sırasını gözetir.

 Günlük 30 milyar TL’lik mutabakat ÇTM ile yapılmaktadır

 toplam tutarın %16’sı, toplam adedin %11’i

 TCMB ödemeleri dışındaki ödemelerinin tutar olarak %17,3’si

 Bakiye yetersizliği nedeniyle kuyruklarada bekleyen

ödemelerin %55’inin mutabakatı ÇTM ile gerçekleşmektedir.

 Benzetim çalışması ile ÇTM’nin günlük ortalama 3,47 milyar TL

tutarında likidite tasarrufu sağladığı belirlenmiştir.

23

 ÇTM mutbakatının toplam mutabakata oranı %16 düzeyindedir.

 Bazı günlerde ÇTM katkısı %33’düzeyine kadar yükselebilmektedir.

Çok Taraflı Mahsuplaşma (ÇTM)

Mutabakatı ÇTM Tarafından Yapılan Ödemelerin Tüm Ödemelere Oranı

33,23 33,01

0 5 10 15 20 25 30 35

%

Gelen Ödemeler - İtfa Gününde TCMB Bakiyesi

-25 -20 -15 -10 -5 0 5 10

08.42 08.47 08.47 08.55 08.58 09.05 09.10 09.17 09.18 09.20 09.20 09.21 09.22 09.26 09.33 10.00 10.36 10.53 11.33 12.09 13.34 14.05 14.30 14.55 15.29 16.00 16.16 16.29 16.35 16.42 16.46 16.48 16.53 16.56 17.03 17.12

Milyar

Bakiye Hareket

25

Gelen Ödemeler - Haftalık Fonlama Gününde TCMB Bakiyesi

-25,00 -20,00 -15,00 -10,00 -5,00 0,00 5,00 10,00

08.30 08.50 09.20 09.40 10.00 10.10 10.30 10.50 11.10 11.20 11.40 12.00 12.10 12.30 13.20 13.40 13.50 14.10 14.20 14.40 14.50 15.10 15.30 15.50 16.00 16.20 16.30 16.50 17.00 17.20

MilyarTL

Hareket Bakiye

Takasbank EFT Gün İçi Bakiyesi

-6,00 -4,00 -2,00 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00

08.47 08.57 09.10 09.19 09.22 09.26 09.57 10.08 10.20 10.50 10.55 11.18 11.37 12.10 12.18 12.50 13.24 13.52 13.59 14.04 14.06 14.22 14.38 14.49 14.53 14.59 15.02 15.11 15.18 15.25 15.34 15.40 15.44 15.56 16.03 16.06 16.11 16.16 16.16 16.32 16.34 16.42 16.48 17.17

milyar TL

HAREKET BAKIYE

27

Yoğun Muhabirlik Hizmet Veren Bir Bankanın EFT Bakiyesi

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6

08:30 10:40 11:30 13:30 14:30 15:20 16:20 17:10

Milyar TL

Hareket Bakiye

Likidite Sorunu Olmayan Bir Bankanın EFT Bakiyesi

-2,00 -1,00 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00

08:30 10:10 11:50 13:50 14:40 15:40 16:40

Milyar TL

Hareket Bakiye

29

 Gün sonunda geri ödenmek üzere, saat 09.00-15.00 arasında sağlanır.

 Tam teminat karşılığında kullanılır.

 Bankalar bu imkandan limitleri (BAL) dâhilinde yararlanabilirler.

 Limitler bankaların aktif büyüklüklerine göre belirlenmiştir.

 Milyonda 10* oranında komisyon tahsil edilir.

 Zamanında geri ödemezse veya gecelik krediye dönüşüm için zamanında başvuru yapmazsa temerrüde düşülür.

 GİL etkin olarak kullanılmamaktadır.

 Bazı bankalar GİL kullanmaya ihtiyaç duymamaktadır.

 Bazı bankalar limitlerinin düşük olması nedeniyle kullanmamaktadırlar.

 Bazı bankalar yüksek maliyeti (komisyon ve teminat bulundurma oranlarının yüksekliği) nedeniyle kullanmamaktadırlar.

* 2 Mayıs 2016 itibarıyla milyonda 48’den milyonda 10’a düşürülmüştür.

Gün İçi Limit - GİL

EFT Sisteminde Ödeme Tutarlarının Zamana Göre Dağılımı

31

EFT Sistemindeki Likidite Gerçekleşmeleri

 Likiditenin temel kaynağı ZK hesaplarındaki bakiyelerdir

 TCMB’nin para politikası çerçevesinde sağladığı krediler ve bunların geri dönüşleri likidite üzerinde büyük etkisi vardır

 ÇTM’nin olumlu etkisi görülmektedir

 GİL olanağı ender olarak kullanılmaktadır

 Likidite dağılımı gün içerisinde farklılık göstermektedir

 TCMB piyasalarının zamanlamaları

 Takasbank ödemelerinin zamanlaması

 Muhabirlik ödemeleri

 Katılımcılar likidite yönetimine büyük önem vermektedirler

Mutabakat Yöntemlerinin Benzetim ile Karşılaştırmalı Değerlendirmesi

BOF-PSS2 Benzetim Uygulamasının Yapısı

33

Benzetim Sonuçları – 1:

Ödemelerin EFT ve PÖS Sistemi arasında paylaştırılması

EFT ve PÖS yerine tek sistem kullanılması durumunun benzetimi yapılarak, bankalararası ödemeler ile perakende ödemelerin farklı sistemlerde

işlenmesinin

 Sistemlerin kendilerine özgü likidite tasarrufu düzeneklerinin işlevleriyle örtüştüğü

 Sistemlerin verimliliğini ve etkililiğini artırırken likidite ve diğer risklerin daha kolay yönetilmesini sağladığı

saptanmıştır.

Örnek:

18 Şubat 2015 tarihi için EFT verileri

 ortalama mutabakat süresi: 150 sn

18 Şubat 2015 tarihi için EFT-PÖS tek sistem benzetimi verileri

 ortalama mutabakat süresi: 421 sn

* Ortalama mutabakat sürelerine bakiye yetersizliği nedeniyle kuyruklanan ödemeler de dahil edilmiştir.

Benzetim Sonuçları – 2:

EFT Sisteminde ÇTM’nin Etkisi

 ÇTM işlevi kullanılmasaydı;

 Sistemde likidite tıkanıkları (gridlock) ve bazı günlerde likidite yetersizlikleri (deadlock) oluşacağı,

 Ortalama mutabakat süresi ile kuyrukta bekleyen mesajların tutar ve adedinin önemli ölçüde artacağı,

 Bazı günlerde likidite yetersizliği nedeniyle bazı ödemlerin gerçekleşemeyerek gün sonunda iptal edileceği,

 ÇTM işlevinin;

 günlük ortalama 3,47 milyar TL tutarında likidite tasarrufu sağladığı,

 Ortalama mutabakat ve kuyrukta bekleme süresini azalttığı saptanmıştır.

Örnek: ÇTM’siz ile ÇTM’li EFT Sistemi karşılaştırılması (2 Ocak – 31 Mart 2015)

 ortalama mutabakat süresi: 13,93 kat (artış)

 ortalama kuyrukta bekleme süresi: 7,51 kat (artış)

35

Benzetim Sonuçları – 3:

EFT Sisteminde ÇTM Çalışma Sıklığının Değiştirilmesinin Etkisi

 Çalışma sıklığı azaldıkça (1 dakikadan 2 dakikaya çıkarıldığında),

 Likidite tasarrufunun çoğaldığı,

 Ancak, ortalama mutabakat süresinin arttığı görülmüştür.

 Mevcut çalışma sıklığı uygundur.

Örnek: Farklı ÇTM çalışma sıklıklarının karşılaştırılması (2 Ocak – 31 Mart 2015) ÇTM Sıklığı 1 dk:

 ortalama mutabakat süresi: 53,86 sn

 ortalama kuyrukta bekleme süresi: 270,32 sn ÇTM Sıklığı 2 dk:

 ortalama mutabakat süresi: 57,82 sn

 ortalama kuyrukta bekleme süresi: 274,95 sn

1 dk’dan 2 dk’ya çıkınca 148,49 milyon TL tutarında ek likidite tasarrufu

Benzetim Sonuçları – 4:

EFT Sisteminde İkili Mahsuplaşmanın Olası Etkisi

Sisteme her bir mutabakat işlemi sırasında devreye giren İkili Mahsuplaşma işlevi eklenmesi durumunda,

 Ortalama mutabakat süresinin bir miktar kısalacağı,

 Ancak, ÇTM tarafından sağlanan likidite tasarrufu tutarının yaklaşık 1 milyar TL azalacağı

hesaplanmıştır.

Örnek: ÇTM ve İM’nin birlikte çalıştırılması (2 Ocak – 31 Mart 2015) ÇTM:

 ortalama mutabakat süresi: 53,86 sn

 kuyruklanan ödeme sayısı: 2706

 kullanılan ek likidite tutarı: 1,7 milyar TL ÇTM ve İkili Mahsuplaşma:

 ortalama mutabakat süresi: 49,41 sn

 kuyruklanan ödeme sayısı: 2323

 kullanılan ek likidite tutarı: 2,6 milyar TL

 Geliştirme maliyetli ve riskli

 Ortalama mutabakat süresindeki kazanç sınırlı ve likidite tasarrufu azalmakta

37

Benzetim Sonuçları – 5:

EFT Sisteminde Kırmızı Bakiye Sağlamanın Olası Etkisi

Ödemelerin beklemeden gerçekleşmesi için gerekli olan ek likidite gereksinimi incelemek üzere her bir katılımcının limitsiz olarak kırmızı bakiye

kullanabilmesi durumu analiz edilmiştir.

 Sisteme verilmesi gereken toplam ek likidite: 5,48 milyar TL

 Yüksek tutarlı muhabirlik ödemeleri yapan ve ödemelerini gerçekleştirmek için aldığı ödemeleri kullanan bankaların daha yüksek likiditeye ihtiyacı var

Benzetim Sonuçları – 6:

PÖS’te Geçişli FIFO Kullanılmasının Etkisi

 PÖS’te likidite sıkışıklığının gözlemlenmediği,

 FIFO yöntemi kullanılması halinde,

 kuyrukta ortalama bekleme süresinin 7,30 kat

 ortalama mutabakat süresinin ise 9,40 kat artacağı belirlenmiştir.

√ Geçişli FIFO seçeneğinin genellikle düşük tutarlı olan perakende

ödemelerin gerçek zamanlı brüt mutabakatını gerçekleştiren ve hâlihazırda likidite sıkışıklığı yaşanmayan PÖS için uygun olduğu teyit edilmiştir.

39

 TL-FX işlemlerinin hacmi günde 56 Milyar USD (116 Milyar TL)

 EFT’deki muhabirlik ödemelerinin payı : %50 (102 / 205 Milyar TL)

 CLS’te netleştirme sonrasında gereken likidite ihtiyacı : %3 (3,5 milyar TL)

 EFT tutarlarında ve likidite ihtiyacında azalma olacaktır.

 EFT’de bankalar arası işlemlerin yoğun zamanı: 16.00 - 17.00

 EFT Sistemi saat 08.00’de işlem gerçekleştirmeye başlayacaktır

 Ödemeler 08.00 – 10.00 arasında iki dilimde gerçekleştirilecektir

 EFT işlem zamanlarında değişiklik olacaktır.

 Sistemde likidite sıkışıklıklarını/tıkanıklıklarını azaltıcı etkisi olacaktır

 Ancak, CLS işlemleri için muhabirlik hizmeti sağlayacak Türk bankalarının erken ek likiditeye ihtiyaçları olabilir.

 Konu TCMB içinde ilgili birimlerce çalışılmaktadır

Türk Lirasının CLS’te İşlem Görmesinin Likiditeye Etkisi

TCMB Ödeme Sistemleri Likidite Durumu Katılımcı Anketi (1)

 Anketi 38 katılımcı cevapladı.

 2 bölüme ayrılmış şekilde 18 soru soruldu.

 TCMB Ödeme Sistemlerinde Likidite Yönetimini Kolaylaştıran Araçların Kullanımı

 TCMB’nin Gün İçi Likiditeyi Düzenleme Araçlarının Kullanımı

 Sistemin sağladığı likidite yönetim araçlarını faydalı olduğu, ancak tüm olanaklardan yeterince yararlanılmadığı değerlendirilmektedir.

 ÇTM ve diğer teknik imkanların tanıtılması faydalı olacaktır.

 Likidite ihtiyacını belirlemek üzere katılımcılar arasında bilgi akışı vardır.

 Katılımcılar birbirlerinden ödünç fon sağlayabilmektedirler.

 İhtiyacı olan bankaya olan ödemeleri öncelikle gönderilmektedir.

 Katılımcıların GİL imkanını nadiren kullandıkları belirlenmiştir.

41

 Dönemsel Değerlendirme

 Ödeme Sistemlerinde Likidite ve Likidite Riski

 TCMB Ödeme Sistemlerinde Likidite

 Değerlendirmeler

Sunum Planı

Değerlendirme (1)

 Ödemelerin EFT ve PÖS arasında ayrıştırılmasının etkin likidite yönetimi açısından faydalı olduğu değerlendirilmektedir.

 ZK politikaları sistemdeki gün içi likiditeyi büyük oranda etkilemektedir.

 TCMB piyasalarının ve ödemelerinin zamanlamaları Sistemde ek gün içi likidite kaynağı olarak değerlendirilmektedir.

 Katılımcılar için likidite yönetimi oldukça önem arz etmeye başlamıştır.

 Pozisyon belirleme için bilgi paylaşımı

 Likidite ihtiyacı olan bankalara ödemelerin öncelikle gönderilmesi

 Karşılıklı ödemelerin anlaşarak aynı anda gönderilmesi

 Bankalardan (iyi niyet kuralları çerçevesinde) gün içi ödünç fon temini

43

Değerlendirme (2)

 ÇTM, bekleme ve mutabakat sürelerini azaltıp, önemli bir likidite tasarrufu sağlamaktadır.

 Düzenli olarak takip ve parametrelerin gözden geçirilmesi

 Ek likidite tasarruf yöntemlerinin uygunluğunun değerlendirilmesi

 Diğer fon yönetimi araçları ile desteklenmesi ihtiyacı

 GİL imkanından daha etkin bir şekilde faydalanılması mümkündür.

 GİL için ayrı bir limit tanımlanması

 GİL limitinin ödeme sistemindeki sistemik önemine göre belirlenmesi

 Maliyetlerin gözden geçirilmesi

 Limitler dahilinde (bankanın aktif büyülüğüne göre)

 Teminat karşılığı

 Ücretli (milyonda 48  milyonda 10)

 CLS açısından kullanılabilirliği

 Daha erken saatte verilmesi

 CLS için nostro hizmeti sağlayacak bankalar için değerlendirmeler

Teşekkürler

45

Piyasa veya Sistem Başlangıç

Saati

Bitiş Saati Bankalararası Takası Odaları

Merkezi Sistemi

12.00

TCMB Açık Piyasa İşlemleri 10.00 16.45

TCMB Döviz Efektif Piyasası 10.00 15.00

BIST(Takasbank) Para Piyasası 10.00 16.00

BIST Hisse/Tahvil Nakit-Kıymet Borç Kapatma

16.30

TCMB Gün İçi Likidite 09.00 15.00

TCMB Gecelik Repo 10.00 16.00

TCMB Geç Likidite Penceresi 16.00 17.00

TCMB Döviz Efektif Piyasası 10.00 15.30

Döviz Müdahaleleri Sistem kapanışına

kadar

TCMB’nin Piyasa Likiditesini Düzenleme Araçları

TCMB tarafından piyasaya likidite sağlamak üzere kullanılan araçlar:

 Doğrudan Alım İşlemleri

 Geri Satım Vaadiyle Alım (Repo)

 Gün İçi Limit (GİL)

 Depo (Vadeli Mevduat) Satımı

 Geç Likidite Penceresi (GLP)

TCMB tarafından piyasadaki likiditeyi daraltmak (sterilizasyon) amacıyla kullanılan araçlar:

 Doğrudan Satım İşlemleri

 Geri Alım Vaadiyle Satım (Ters Repo)

 Depo (Vadeli Mevduat) Alımı

 Geç Likidite Penceresi (GLP)

 Likidite Senedi İhracı

Bu araçlar kotasyon veya ihale yöntemi kullanılarak uygulanmaktadır.

Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü 7-8 Mayıs 2016

TCMB Ödeme Sistemleri

İş Sürekliliği Çalışmaları

Sunum İçeriği

İş Sürekliliği ve Olağanüstü Durum Yönetimi

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı ve Katılımcı Kılavuzu

Değerlendirme

3

Sunum İçeriği

İş Sürekliliği ve Olağanüstü Durum Yönetimi

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı ve Katılımcı Kılavuzu

Değerlendirme

İş Sürekliliği ve Olağanüstü Durum Yönetimi

İş Sürekliliği Yönetimi (İSY)

Kurumun kritik iş süreçlerini ve bu süreçleri kesintiye uğratabilecek riskleri belirleyen, olası kesintilerin iş operasyonlarına etkilerini tanımlayan, kurumsal itibarı

korumak ve kurumun stratejik işlevlerinin sürekliliğini sağlamak üzere bu etkileri en aza indiren veya gideren

önlemleri içeren bütüncül bir yönetim sürecidir^(*).

(*)(ISO 22301:2012)

Olağanüstü Durum Yönetimi (ODY)

Kritik iş süreçlerini destekleyen önemli bilişim sistem ve altyapılarında yaşanan olağanüstü durumlardan kurtulmak üzere tanımlanan plan

ve yordamları içerir.

5

İş Sürekliliği ve Olağanüstü Durum Yönetimi

İSY, iş sürekliliğine ilişkin tüm hususları bütüncül bir yaklaşımla ele alarak kurumsal işlev ve kritik

operasyonların sürekliliğini sağlamayı hedefler.

ODY, bilişim teknolojilerindeki kesintilere ve bu kesintilere

ilişkin senaryo ve çözüm yöntemlerine odaklanırken,

İş sürekliliğinin sağlanmasına yönelik geliştirilen çözüm stratejileridir.

Bu stratejiler,

Olağanüstü durumların gerçekleşme olasılığının ve/veya olağanüstü durumların potansiyel etkilerinin azaltılması için gerekli önlemleri,

Kritik süreçlerin sürdürülmesi ve yeniden geri kazanımı için izlenecek yöntemi,

Kritik süreçlerin dışında kalan diğer süreçlerin olağanüstü durumlarda ne şekilde sürdürüleceğini

açıklamaktadır.

İş Sürekliliği Yönetimi

Strateji ve Plan

İş Sürekliliği Stratejisi

7

İş Sürekliliği Strateji Belgesinde belirlenen stratejiler çerçevesinde, kritik süreçlerin devamlılığının sağlanması ve kesintinin yarattığı etkinin giderilmesi için olağanüstü durum senaryoları bazında hazırlanan eylem planlarını içermektedir.

İş Sürekliliği Yönetimi

Strateji ve Plan

İş Sürekliliği Planı

İş sürekliliği planında;

 Kritik işlerin geri kazanımında geri kazanım ekiplerine

rehberlik etmek,

 Kritik işlerin geri kazanımında izlenecek kuralları belirlemek,

 Alternatif kaynaklar ile yerleşkeleri belirlemek hedeflenmektedir.

Sunum İçeriği

İş Sürekliliği ve Olağanüstü Durum Yönetimi

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı ve Katılımcı Kılavuzu

Değerlendirme

9

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları Etkenler

Yasal düzenlemeler

(6493 sayılı Kanun)

TCMB Ödeme Sistemleri Mevcut Durum

TCMB İş Sürekliliği Çalışmaları (İŞÇK) TCMB Ödeme Sistemleri

Risk Yönetim Çerçevesi

TCMB

Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği

Yönetimi

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları Yasal Düzenlemeler

20 Haziran 2013 tarihli ve 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (Kanun)

o Madde 5 (Sistem İşleticisinin Faaliyet İzni)

o Fıkra 2, ç bendi : Sistem işleticisinin yeterli risk yönetimine sahip olması ve bilgilerin güvenliği ile güvenilirliğine ve iş sürekliliğine dair gerekli tedbirleri alması gerekir.

Resmi Gazete’nin 28 Haziran 2014 tarihli 29044 sayılı nüshasında yayımlanarak yürürlüğe giren Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerinin Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik (Yönetmelik)

o Madde 25 (Yedek merkez, yedek sistemler ve iş sürekliliği planı)

o Fıkra 5: Sistem işleticisi, sistemin kesintisiz işlemesini olumsuz etkileyebilecek acil ve beklenmedik durumlara ilişkin senaryolar ile bu senaryoların gerçekleşmesi nedeniyle sistemde yaşanabilecek kesintilerin, makul bir süre içinde ve veri kaybı olmaksızın giderilmesine ilişkin hususları da içerecek iş sürekliliği planını oluşturmak ve düzenli olarak test etmek zorundadır.

11

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları Bankamız Teşkilat ve Görevleri Esas Yönetmeliği

Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü’ne verilen görevler:

 Finansal piyasa altyapılarının kesintisiz bir şekilde işlemesini sağlamak

 Bankanın sahip olduğu ve işlettiği ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin düzgün işlemesini ve iş sürekliliğini sağlamak amacıyla uygulanacak süreçleri belirlemek ve uygulamak

 Katılımcılar nezdinde sistemlerle ilgili risk

farkındalığının artırılması ve sistemlerin sorunsuz

işletiminin devamı yönünde çalışmalar yapmak.

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları BIS-CPMI/IOSCO – Piyasa Altyapıları İçin İlkeler

Finansal Piyasa Altyapıları İçin İlkeler (FPAİ) 17. İlke (Operasyonel Risk)

Bir FPA, hem iç hem dış operasyonel risklere ilişkin olası kaynakları tanımlamalı ve uygun sistemlerin, politikaların, prosedürlerin ve kontrollerin kullanımı yoluyla bu risklerin etkisini azaltmalıdır. Ödeme sistemleri yüksek derecede güvenlik ve operasyonel güvenilirliği sağlamak üzere tasarlanmalı ve yeterli, ölçeklenebilir kapasiteye sahip olmalıdır. İş sürekliliği yönetimi, geniş ölçekli veya büyük bir kesinti durumunda dahil, operasyonların zamanında geri kazanımını ve FPA’nın yükümlülüklerini yerine getirmesini hedeflemelidir.

13

BIS-CPMI Finansal Piyasa Altyapılarında Siber Dayanıklılık

• Ödeme ve mutabakat işlemlerinin zamanında, kesintisiz ve güvenilir olarak gerçekleştirilmesi finansal sistemlerin istikrarı için kritik öneme sahiptir

• Finansal Piyasa Altyapıları (FPA), siber saldırılar için cazip hedef durumundadır.

• CPMI-IOSCO, FPAİ İlke 17 (operasyonel risk), FPA’lar için fiziksel ve siber yıkımları da içine alan iş sürekliliği hedefleri koymuştur (örneğin, işlemlerin kaldığı yerden devam etmesi için en fazla 2 saatlik kesinti süresi, günsonundan önce işlemlerin tamamlanması, vb.).

• 2012 yılında BIS-CPMI tarafından «FPA’larda Siber Güvenlik» konulu bir çalışma grubu oluşturulmuştur.

• Çalışma grubu, Kasım 2014’de «Cyber Resilience in Financial Market Infrastructures»

başlıklı raporunu sitesinde paylaşıma açmıştır: http://www.bis.org/press/p141111.htm

• 2015 yılında IOSCO da dâhil olacak şekilde «FPA’larda Siber Dayanıklılık» ismi ile grup yeniden yapılandırılmıştır.

• Çalışma grubu,Kasım 2015’de FPA’lara yönelik siber dayanıklılık rehberinin taslak sürümünü tamamlayarak kamu istişare sürecini başlatmıştır. Raporun nihâi sürümü Haziran 2016’da tamamlanacaktır. https://www.bis.org/cpmi/publ/d138.htm

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları

Ödeme Sistemleri Alanındaki En İyi Uygulamalar

(TARGET-2)

TARGET-2 kullanıcı kılavuzunda^(*) normal iş akışlarının yanı sıra olağanüstü durum senaryoları ve kurtarma senaryoları

 Olağanüstü duruma neden olan bileşen

 Olayın gerçekleştiği zaman aralığı

 Olayın türü (operasyonel, teknik)

 Bağlantılı sistemler

 İletişim yordamları

 Olağanüstü durum testleri

vb. hususlar göz önüne alınarak açıklanmaktadır.

(*) : Avrupa Merkez Bankası, «Information guide for TARGET2 users (v5.1),» 2012.

http://www.ecb.europa.eu/paym/t2/shared/pdf/professionals/nov_2011/infoguide_V5_1.pdf

15

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları

Ödeme Sistemleri Alanındaki En İyi Uygulamalar (Avrupa Merkez Bankası)

(*) : European Central Bank, «Business continuity oversight expectations for systemically important payment systems (SIPS),» 2006.

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/businesscontinuitysips2006en.pdf

Avrupa Merkez Bankası (ECB) tarafından yayınlanan

"Sistemik Olarak Önemli Ödeme Sistemlerinde İş Sürekliliği Gözetimine İlişkin Beklentiler"adlı Belgede^(*) ödeme sistemlerinde:

 İş Sürekliliği Stratejisinin tanımlanması

 İş Sürekliliği kapsamında değerlendirilecek kritik işlevlerin belirlenmesi

 İş Sürekliliği hedeflerinin belirlenmesi

 İş Sürekliliği Planlarının ilgili tüm tarafları (katılımcılar, üçüncü taraf hizmet sağlayıcılar vb.) kapsayacak şekilde geliştirilmesi

 Olağanüstü Durumlarda iletişim ve kriz yönetimi

 Olağanüstü Durum Plan ve Yordamlarının test edilmesi ve güncellenmesi

adımlarının izlenmesi ile sağlanabileceği ifade edilmekte ve zaman bağımlı kritik ödemelere özel iş sürekliliği düzenlemelerinin yapılması gerektiği vurgulanmaktadır (minimum service level of critical functions).

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları Uluslararası İş Sürekliliği Standartları

 TCMB İş Sürekliliği Strateji Belgesi, "BS 25999-1:2006 Business Continuity Management-Code of Practice” ve “BS 25999-2:2007 Business Continuity Management-Specification” standartları esas alınarak hazırlanmıştır.

 2012 yılında, ISO tarafından, “ISO 22301:2012 Societal Security–Business Continuity Management Systems–Requirements” adıyla bir standart geliştirilmiştir.

17

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları

2000

 İkinci kuşak Elektronik Fon Transfer Sistemi (EFT2) ve Elektronik Menkul Kıymet Transfer Sistemi (EMKT) projesi kapsamında Olağanüstü Durum Yönetimi çalışmaları başlatılmıştır.

 EFT2-EMKT bileşenleri teknolojik altyapı ve sistem bileşenleri tekil arıza noktası içermeyecek şekilde tasarlanmış, uygulamalar gerçek zamanlı yedekleme özellikleriyle donatılmıştır.

2002 ^ EFT2-EMKT Sistemleri Olağanüstü Durum Kılavuzu yayınlanmıştır.

Tarihçe

 Bankamız İş Sürekliliği Çalışma Komisyonu kurulmuştur.

2009

 İSÇK üyesi birimlerin de katılımıyla iş etki analizi gerçekleştirilmiş, bu kapsamda kritik iş süreçleri ile bu süreçler için Geri Kazanım Zamanı Hedefleri (GKZH) ve Geri Kazanım Noktası Hedefleri (GKNH) belirlenmiştir.

2010

 EFT2-EMKT Sisteminde geniş kapsamlı bir arıza yaşanmıştır.

 EFT2-EMKT Sisteminde geniş kapsamlı bir arıza yaşanmıştır.

3 Haziran 2011

 Acil Durum Uygulama Paketi (ADUP) geliştirilmiştir.

 Acil Durum Uygulama Paketi (ADUP) geliştirilmiştir.

2011

 TCMB Ödeme Sistemleri yeniden yapılandırma çalışmaları tamamlanmıştır.

12 Temmuz 2013

 Banka Meclisi kararıyla Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur.

24 Temmuz 2013

 Olağanüstü Durum Kılavuzu güncellenmiştir.

29 Temmuz 2013

 ÖSGM, İSÇK üyesi olmuştur. İSÇK faaliyetleri kapsamında çalışmalara devam edilmektedir.

16 Ocak 2014 27 Mayıs

2015

 TCMB İş Sürekliliği Strateji Belgesi ve TCMB İş Sürekliliği Planı TCMB Yönetim Komitesi’nce onaylanmıştır.

Aralık 2015 ^ TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı hazırlanmıştır.

2016 ^ TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı Katılımcı Kılavuzu hazırlıkları devam etmektedir.

Aralık 2015

 ADUP - 4 işletime alınmıştır.

 2014 yılında, katılımcıların iş sürekliliği kapsamında yürüttükleri çalışmalara yönelik aşağıdaki başlıklar altında bir anket gerçekleştirilmiştir:

 Kurumun iş sürekliliği ve olağanüstü durum çalışmaları

 Kurumun TCMB ödeme sistemleri olağanüstü durum planlaması

 Kurumun siber güvenlik hususlarına ilişkin çalışmaları

 TCMB ödeme sistemleri olağanüstü durum hizmet ve uygulamaları

Anketin değerlendirilmesi sonucunda, katılımcıların iş sürekliliği konusunda

farkındalıklarının yüksek olduğu ve çeşitli seviyelerde çalışmalar yürüttükleri tespit edilmiştir.

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları

19

Eylem Planı

Bankamız İş Sürekliliği Çalışmaları (İŞÇK) TCMB Ödeme Sistemleri

Risk Yönetim Çerçevesi

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları

CPMI Finansal Piyasa

Altyapıları İçin İlkeler Uluslararası iş

sürekliliği standartları

(ISO22301)

En iyi uygulama

örnekleri

TCMB Teşkilat ve Görevleri

Esas Yönetmeliği Yasal

düzenlemeler (6493 sayılı

Kanun)

TCMB Ödeme Sistemleri Mevcut Durum

Bulgular ve İyileştirme

Önerileri

Değerlendirme Raporu

Sunum İçeriği

İş Sürekliliği ve Olağanüstü Durum Yönetimi

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Çalışmaları

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı ve Katılımcı Kılavuzu

Değerlendirme

21

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı

TCMB Strateji Belgesi

TCMB İş Sürekliliği Planı TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı

TCMB Ödeme Sistemleri Risk Yönetim Çerçevesi Operasyonel ve

Teknik Yordamlar

Operasyonel Risk Yönetimi (TCMB Ödeme Sistemleri İSY) TCMB İş Sürekliliği Yönetimi

0

FPAİ ve Ödeme Sistemleri için yapılan

ulusal düzenlemeler

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı

KATILIMCI KILAVUZU Sürekliliği İş

TCMB

Tüm Kaynaklar

İşgücü

Bilgi ve Sistem İletişim

Altyapısı Fiziksel

Altyapı

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı

Olağanüstü Durumlar

23

İM – Ana Bilgisayar

Veri tabanı

ODM - Ana Bilgisayar

Veri tabanı

Yük paylaşımlı AKTİF-AKTİF konfigürasyon

Yönlendirici

TCMB Ödeme Sistemleri

İş Sürekliliği Uygulama Planı

“Sadece bilgi ve sistemin etkilendiği bilgisayar korsanlığı, sahtekarlık, rüşvet, hırsızlık, zararlı yazılımlar, uygulama yazılımları arızası/hatası, iletişim arızası/kesintisi, sistem yazılım arızası/hatası vb. durumları kapsamaktadır.”

TCMB Ödeme Sistemleri İş Sürekliliği Uygulama Planı

Bilgi ve Sistemi Etkileyen Olağanüstü Durumlar

25

Uygulanacak eylemin belirlenmesi çerçevesinde göz önüne alınan etkenler:

• Etki alanı

 Ödeme sistemi uygulamaları (EFT, EMKT, PÖS)

 Yardımcı uygulamalar (KAS)

 TCMB Ödeme Sistemleri Özel İletişim Ağı

 Katılımcı sistemleri (Katılımcının KAS istemcisi, anabilgisayarı, iletişim ağı bağlantısı)

• Oluşma zamanı

 Gün başı

 Gün içi

 Gün sonu

• Zaman bağımlı ödemelerin (kritik işlemlerin) mevcudiyeti,

• Olayın boyutu

 Kısa: 1 saaten az çözüm süresi

 Orta: Gün sonundan önce tüm işlemlerin tamamlanması

 Uzun: Takvim gününden önce tüm işlemlerin tamamlanması

 Çok Uzun: Birden fazla güne yayılması

TCMB Ödeme Sistemleri

İş Sürekliliği Uygulama Planı

TCMB Ödeme Sistemleri

İş Sürekliliği Uygulama Planı Katılımcı Kılavuzu

KILAVUZ İÇERİĞİ

• Amaç, Kapsam, Dayanak

• Kritik İşlemler

• Katılımcılar Tarafından Alınması Gereken Önlemler

• Olağanüstü Durum Yönetimi

• İş Sürekliliği Testleri

• Araçlar ve Yöntemler

• Olağanüstü Durum Senaryoları ve Eylemleri

• Kılavuzlar ve Referanslar

• Ekler

• ADUP

• Çevrim Dışı Yöntemler

• Formlar

27

İşletim Kuralları, 27. Madde Olağanüstü durumlar

‘’(1) Olağanüstü durumlarda izlenecek karar alma süreçleri, teknik, işletimsel ve operasyonel yordamlar ile araçlar TCMB tarafından hazırlanan Sistem Olağanüstü Durum Kılavuzu ile belirlenir’’.

TCMB Ödeme Sistemleri

İş Sürekliliği Uygulama Planı Katılımcı Kılavuzu

DAYANAK

TCMB Ödeme Sistemlerinin (EFT, EMKT ve PÖS) işletimini kesintiye uğratan olağanüstü durumlarda sistem katılımcılarının kullanacağı yöntem ve araçlar ile izlenecek yordamların ve kuralların belgelenmesi.

Kılavuz, TCMB İş Sürekliliği Uygulama Planında yer alan senaryolar çerçevesinde, TCMB Ödeme Sistemlerinin (EFT, EMKT ve PÖS) iş sürekliliğini sağlamak amacıyla katılımcılarla birlikte

yürüteceği faaliyetleri ve iş akışlarını kapsamaktadır.

KAPSAM AMAÇ

TCMB Ödeme Sistemleri

İş Sürekliliği Uygulama Planı Katılımcı Kılavuzu

KRİTİK İŞLEMLER

TCMB Ödeme Sistemlerinde; zamanında gerçekleşmemesi halinde; sistemin, katılımcıların ve diğer bağlantılı sistemlerin istikrarlı bir şekilde işletimini sürdürmesine engel olabilecek, sistemik riske yol açabilecek ve bunların sonucunda finansal veya yasal sonuçlar doğurabilecek işlemlerdir.

• Gün başı bakiyelerinin TCMB şube hesaplarından EFT Sistemine aktarılması,

• TCMB işlemlerine ilişkin ödemeler ve kıymet hareketleri (Repo ihaleleri, repo dönüş, TL karşılığı döviz alım/satımı, para piyasası işlemleri),

• Kritik kamu ödemeleri,

• DİBS itfa/ihraç işlemleri,

• EFT-PÖS arası bakiye aktarımları,

• Çek takası, Takasbank ve BKM gibi diğer ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin mutabakatına ilişkin ödemeler,

• TCMB Şubelerinden TCMB Ödeme Sistemlerine bakiye aktarımı.

Kritik işlemlerin hizmet kesintisinin yaşandığı zaman aralığında gerçekleştirilmesi gerekiyor ise içerisinde çevrim dışı yöntemlerin de yer aldığı alternatif iş akışlarına başvurulmakta ve öncelikli olarak bu işlemlerin tamamlanması hedeflenmektedir.

29

TCMB Ödeme Sistemleri

İş Sürekliliği Uygulama Planı Katılımcı Kılavuzu

KATILIMCILAR TARAFINDAN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

• Olağanüstü Durum (OD) Senaryolarının Uygulanması

• Katılımcı İş Sürekliliği Sorumluları

• Sistemlerin İzlenmesi

• Katılımcı Sistemlerinin Sürekliliği

• TCMB Ödeme Sistemleri Hizmet Yönetimi Çerçevesinde Sistem Yönetimi

• Veri İletişim Hatlarının İzlenmesi

• Uygun Fiziksel Ortamın Sağlanması