ZONGULDAK BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
ZONGULDAK’IN MADENCİLİK TARİHİ VE KÜLTÜRÜ DERS NOTLARI
(Son Güncelleme: Kasım 2019)
Dr. Öğr. Üyesi Alaaddin ÇAKIR
1) KÖMÜR İŞLETMECİLİĞİNİN BAŞLANGICI (1848 ÖNCESİ)
► 1828’de, Tüccar Artemis tarafından, II. Mahmut’a, İngiltere’den getirilen Swift isimli buharlı vapur hediye edilir.
► 8 Kasım 1829’da, Uzun Mehmet, Kdz. Ereğli’nin Kestaneci köyünde kömürü bulur.
2) HAZİNE-İ HASSA (EVKAF NEZARETİ : VAKIFLAR BAKANLIĞI) DÖNEMİ (1848-1865)
Kömür işletmeciliğinin başlangıcı olarak kabul edilen 1848’de, Padişah 1. Abdülmecit tarafından görevlendi- rilen Kapıcıbaşı Ahmet Nazif Ağa ile Ebniye-i Hassa mimarlarından Hüsnü tarafından, Ereğli-Amasra arasında taşkömürü bulunan yerler saptanarak, havzanın sınırları ilk olarak belirlenir.
► Galatalı Sarraflar (Kuyumcular-Bankerler) İşletmeciliği (1849-1854)
♦ 1849’da, büyük mali güce sahip olan Galatalı Bankerler, Osmanlı İmparatorluğu’ndan taşkömürü işletme imtiyazı alırlar.
♦ 1850’de İngiltere’den getirilen demiryolu malzemesi ve vagonlarla, Papas Havzası’ndan (şimdiki Kozlu Mü- essese Müdürlüğü) Kozlu sahiline kadar, Havza’nın ilk dekovil hattı (ray aralığı 60 santimetre ya da daha az olan, vagonların insan, hayvan ya da buharlı lokomotif gücüyle yürütüldüğü dar demiryolu) inşa edilir ve de- miryolu taşımacılığına başlanır.
♦ 1851-1852’de, özel bir anlaşma ile Havzaya getirilen İngiliz Barclay Kardeşler tarafından Kozlu sahilinde
‘oluk’ adı verilen yükleme tesisleri inşa edilir. Ocaklardan çıkarılan kömür, dekovil hattı boyunca katırlar ta- rafından çekilen vagonlarla taşınır ve bu oluklardan gemilere yüklenir.
► Geçici İngiliz Yönetimi (1854-1856)
♦ 1854-1856’da, İngiliz Barclay Kardeşler tarafından Zonguldak, Çaydamar, Üzülmez ve Kilimli dekovil hatları inşa edilir.
► Kumpanyalar İşletmeciliği (1856-1859)
♦ 1856’da İngiliz sermayesi ve ortaklarıyla Otonom Bank kurulur.
♦ Barclay Kardeşler ve diğer İngiliz madenciler İngiltere’ye geri döner. İşletme hakkı Hazine-i Hassa Maden Müdürünün denetiminde ocak çalıştıran kumpanyalara bırakılır.
► Zafiropulos Kömür Kumpanyası İşletmeciliği (1859-1860)
Kumpanyalar tarafından çıkarılan Osmanlı İmparatorluğu’na satılan kömürlerin paralarının ödenememesi ne- deniyle kumpanyalar üretim yapamaz hale gelir. İşletme hakkı, Galatalı Sarraf Yorgaki Zafiropulos’a verilir.
► İngiliz Kömür Kumpanyası İşletmeciliği (1860-1861)
Zafiropulos’un ton başına verilen ücreti yetersiz bulması ve kasıtlı olarak üretimi artırmaması nedeniyle mu- kavelesi iptal edilir ve İşletme hakkı İngiliz Kömür Kumpanyası’na verilir.
► Evkaf Nezareti İşletmeciliği (1861-1865)
♦ 1863’te Otonom Bank’a Fransız ortakların da katılımıyla Osmanlı Bankası kurulur.
♦ İngiliz Kömür Kumpanyası’nın üretimi 35.000 ton/yıl üzerine çıkaramaması ve İngiltere’den kömür ithal edil- mek zorunda kalınması nedeniyle mukavelesi iptal edilir ve işletme hakkı Evkaf Nezareti’ne iade edilir.
3) BAHRİYE NEZARETİ (DONANMA BAKANLIĞI) DÖNEMİ (1865-1908)
► Artan kömür ihtiyacını karşılamak amacıyla kömür üretimini artırmak için askeri bir düzenleme yapılır.
İşletmeciler, Bahriye Nezareti adına kömür çıkaran müteahhitler olarak çalıştırılmaya başlanır. Havza, Alaca- ağzı (Armutçuk), Kozlu, Zonguldak, Kilimli, Çatalağzı ve Amasra olmak üzere 6 üretim bölgesine ayrılır.
► 1867’de 100 maddelik Dilaver Paşa Nizamnamesi yürürlüğe girer. 1. Bölüm (Madde 1-5) arama ve işletme ruhsatı alma zorunluluğu getirir. 2. Bölüm (Madde 6-9) ocaklardan harman ve iskelelere taşıma işlerini dü- zenler. 3. Bölüm (Madde 10-12) kömür bulunan yerlerde ruhsatsız bina yapımını yasaklar ve ocaklarda çalış- tırılan işçilere barınmak amacıyla baraka yapımını zorunlu hale getirir. 4. Bölüm (Madde 13-20) Ereğli Sancağı ormanlarını maden direği teminine tahsis eder. 5. Bölüm (Madde 21-35) Ereğli Sancağı içinde bulunan 14 kazanın 13 yaşından 50 yaşına kadar olan erkeklerine ayda 12’şer gün ara ile ocaklarda çalışma mükellefiyeti getirir ve çalışma sürelerini 10 saat ile sınırlandırır. 6. Bölüm (Madde 36-42) kömürlerin tartılması ve Bahriye Nezareti idaresine teslimini düzenler. 7. Bölüm (Madde 43-100) Ereğli’den Amasra’ya olarak belirlenen ilk havza sınırlarını Cide’ye (Kastamonu) kadar genişletir. Havza sınırları içerisinde yabancıların madenlerde ça- lışması Bahriye Nezareti idaresinin iznine bağlar. Çıkarılan kömürün tamamının Bahriye Nezareti idaresine satılması zorunluluğunu getirir.
► 1872’de, Kozlu dekovil hattı İhsaniye’ye kadar uzatılır ve Çatalağzı dekovil hattı inşa edilir.
► 1875’te, Osmanlı İmparatorluğu borçlarını ödeyemeyeceğini ve iflasını ilan eder.
► 1877-1878’de, Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) yapılır ve bu savaş Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilgisi ile sonuçlanır.
► 1878’de, Havzadaki tüm ocakların numaralandırılmasına başlanır ve 120 civarında işletmeciye ait olan 500 civarında ocağa numara verilir.
► 1879’da Bahriye Nezareti tarafından, Havzanın “4 saatlik Uzaklık = 10 Mil” ölçekli bir haritası hazırlanır.
► 1879’da, Havzanın geliri Osmanlı Bankası’na bırakılır.
► 1882’de, çıkarılan kömürün %60’ının Bahriye İdaresi’ne, %40’ının ise serbest olarak satılmasına izin verilir.
► 1884’te, Kurcioğlu Panos Efendi, PM Courtgi (Kurci) Şirketi’ni kurarak havzada kömür işletmeciliğine baş- lar. Üzülmez’de, 63 Numaralı Kemerbaca ocağı ile Kerpiçlik (şimdiki Üzülmez Atölyesi) arasında, 63 Vinci ola- rak da bilinen, havzanın ilk havai hat tesisini kurar.
► 1885’te, Kurci Şirketi, Kozlu’da, 1 Numaralı Kurci Kuyusu olarak bilinen, havzanın ilk kuyusunu açar.
► 1885’te, Karamanyan Şirketi, Alacaağzı’nda, havzanın ilk varagelini kurar.
► 1891'de, Ereğli'li Kasapoğullarından İsmail Ağa, kurduğu mandıra çevresinde yer alan kömür damarlarının ruhsatını alarak işletmeciliğe başlar. Bu bölge Kasaptarla olarak adlandırılır.
► 1892’de, Osmanlı İmparatorluğu Hükümetinin Gemi Mühendisi Yanko Bey’e, Kozlu sahilinde bir liman in- şaatı ve kömür yükleme tesislerinin yapımı için 42 yıl süreli bir yetki verilir. Liman inşaatına başlanır ancak Kozlu’da bir liman yapımının uygun olmayacağı düşüncesiyle çalışmalar yarıda kesilir.
► 1893’te, 18 maddeden oluşan, “Ereğli Madeninin Bulunduğu Zonguldak İsimli Yerde Bir Liman Yapımı, İşletilmesi ve Kömürlerin Vapur Ambarlarına Hızla Ulaştırılması ve Yükleme Yerlerinin Yapımı” hakkında bir şartname yapılır.
► 1895’te, Kurci Şirketi, Kozlu’da, Domuzini Kuyusu olarak bilinen, havzanın ikinci kuyusunu açar.
► 1896’da, Osmanlı Bankası, Fransız Sermayeli 2 Yatırım Fonu, Gemi Mühendisi Yanko Bey, Sarraf Zarifi ve Orman-Maadin- Ziraat Bakanı Melhame Paşa ortaklığında, Societe d’Heraclee Osmanlı A.Ş. (Ereğli Şirketi) ku- rulur.
► 1897’de, Ereğli Şirketi, Zonguldak mendireği ve yükleme rıhtımlarını inşa eder.
► 1898’de, Ereğli Şirketi, Karadeniz sahilinden 100 adım içeride, 1 No’lu Zonguldak Lavvarı’nı inşa eder.
► 1899’da, Ereğli Şirketi, 1 dökümhane ve 1 tamirhane ile vagon ve lokomotiflerin tamiri için bir şimendifer atölyesi inşa eder.
► 1900’de, Zonguldak mendireği ve yükleme rıhtımları büyük bir fırtınayla yıkılır.
► 1900’de, Sarıcazadeler Şirketi kurulur ve Kozlu’da 6 adet, Kandilli’de 5 adet ve Alacaağzı’nda 6 adet olmak üzere toplam 17 ocağı 6500 altın karşılığında satın alır.
► 1900’de, Zonguldak ve çevresinde 45, Kozlu ve çevresinde 29, Kilimli ve çevresinde 24, Kandilli ve çevre- sinde 14 ile Amasra ve çevresinde 14 olmak üzere toplam 126 adet işletmeci olduğu tespit edilir.
► 1901’de, Sarıcazadeler Şirketi, Kozlu’da, 17 Kuyusu (+14/-98) olarak bilinen, havzanın üçüncü kuyusunu açar. Bu kuyu sonraki yıllarda -140 kotuna kadar iner.
► 1902’de, Ereğli Şirketi, 5.200 m uzunluğunda Gelik-Asma Havai taşıma hattını kurar.
► 1903’te, Binbaşı Besim Bey tarafından Fransız Maden Nizamnamesi’nden yararlanılarak, 56 maddelik
“Ocakların Genel Kaideleri” adlı bir talimatname hazırlanır.
► 1905’te, Ereğli Şirketi, Soğuksu Deresi ile Üzülmez Deresi arasında kalan alanda, 2 Numaralı Zonguldak Lavvarı ile Kok ve Briket Fabrikasını inşa eder.
► 1907’de, Doktor Dünyas, Üzülmez’deki 63 numaralı Rombaki ocak karosunda, Üzülmez Lavvarını inşa eder.
4) MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908-1920)
► 1865’den 1908 yılına kadar süren 43 yıllık Bahriye Nezareti (Donanma Bakanlığı) yönetiminden sonra havzanın yönetimi Nafia Nezareti’ne (Bayındırlık Bakanlığı) verilir. 5 ay süren Nafia Nezareti Yönetimi döne- minde müdürlük görevini Mühendis Arnavut Eşref Bey yürütür.
► Ereğli Madenleri Müdürlüğü kurulur ve Müdürlük, Kozlu’daki Bahriye Kışlaları’nda faaliyete geçer.
► 1909'da, ocakların çevresinde her biri 18'er kişilik ilk işçi barakaları inşa edilir.
► Haziran 1909’da havzanın yönetimi Orman ve Maadin Ticaret ve Sanayi Nezareti’ne devredilir.
► Mayıs 1910’da Ereğli Madenleri Müdürlüğü’ne Hüseyin Fehmi İmer atanır. Ereğli, Kozlu ve Kilimli’de Mü- dürlüğe bağlı Memurluklar oluşturulur. Ereğli Madenleri Müdürlüğü’nün yaptığı belli başlı işler şunlardır:
♦ Maden Müdürlüğü (Maden Dairesi) binası ve Zonguldak Hükümet Konağı binası inşa edilir.
♦ Kilimli şimendifer hattı 3 m kadar düşürülür ve İnağzı ocağına sahilden demiryolu ile bağlanır. Bu hatta 2 adet lokomotif ve 6 tonluk vagonlar çalışmaya başlar.
♦ Kozlu şimendifer hattı, 1,5 m kadar yükseltilir. Kozlu’ya demir bir iskele yapılır ve bu iskelenin başına bir kantar yerleştirilir.
► Ocak 1911’de Tezkere-i Samiye (Başbakanlık Yazısı) yayımlanır ve Havza-i Fahmiye Sınırı çizilir. Bu sınır, bugünkü yerleşim yerlerine karşılık olarak, Alaplı’dan başlar, Ormanlı, Eğerci, Yenice ve Ulus üzerinden Ku- rucaşile’ye bağlanır. Tezkere-i Samiye’yle, ocakların çevrelerindeki yapılaşmanın üretimi ve üretim tesislerini engellemeye başlaması nedeniyle, Havza-i Fahmiye sınırları içinde her ne şekilde olursa olsun, devletin izni olmaksızın arazi açmak, bina inşa etmek gibi faaliyetlerin tümü yasaklanır.
► Bu dönemde Ereğli Şirketi tarafından yapılan işler şöyledir:
♦ 1910’da, buharlı lokomotiflerin ve kömür vagonlarının tamiri amacıyla Merkez Atölyeleri kurulur.
♦ 1911’de, şimdiki İncirharmanı Kuyusu (+30/-200) açılır ve -200 kat hazırlıkları yapılır.
► 1911’deki Zonguldak’ın durumu, 1923 yılında Havza-i Fahmiye Müdürü olarak görev yapan Yüksek Ma- den Mühendisi Hüsrev Güleman’ın hatıra yazılarında ayrıntılı olarak anlatılır.
► Şubat 1914’de, İstanbul’un elektrik ihtiyacını karşılamak üzere, Türkiye’nin ilk termik elektrik santrali olan ve Zonguldak Havzasından gemilerle taşınan taşkömürüyle çalışan Silahtarağa’da elektrik üretimine başlanır.
► Haziran 1914’te, Osmanlı-Alman ittifakı imzalanır ve 1. Dünya Savaşı seferberliği ilan edilir. Havzanın yö- netimi, “Harp Kömür Merkezi” adı verilen bir komisyon aracılığıyla Almanlara devredilir.
► 1916-1917 yıllarında, Alman jeoloji ve maden mühendislerinden oluşan bir ekip tarafından yapılan ayrın- tılı incelemeler sonucunda; Kozlu, Zonguldak, Kilimli ve Çatalağzı vadileri havza olarak tanımlanır ve en bü- yük şirket olan Ereğli Şirketinin 600.000 ton/yıl civarında kömür üretmekte olduğu belirtilir.
► 1. Dünya Savaşı döneminde; Ereğli Şirketinin çıkardığı hisse senetlerinin önemli bir bölümü Ruhr Havzası Sanayicisi Stinnes tarafından satın alınır ve Şirketin yönetimi Stinnes’e devredilir. Stinnes, Kozlu Lavvarı’nın yarım kalan inşaatını tamamlar ve hizmete açar. Ayrıca, Kozlu 17 Kuyusu mevkiinden Zonguldak’a bir havai hat yapımına başlar ancak bu hattı tamamlayamaz.
► 1918'de, İtalyan Kont Giuseppe Volpi, (Trablusgarp Savaşı (1911-1912) sonunda Osmanlı İmparatorluğu ile İtalya arasındaki anlaşma sürecinde müzakerecilik yapmıştır.) Bender-Ereğli Şirketi'ni kurar ve Sarıcaza- deler'e ait ocaklarda işletmeciliğe başlar.
► Ekim 1918’de 1. Dünya Savaşı’nın bitimini takiben Almanlar havzayı terk ederler.
► Zonguldak’ın Kurtuluşu:
♦ Mart 1919’da, Fransızlar, Maden Ocakları Muhafız Birliği adı altında 350 kişilik bir Nizamiye Taburu ile Zonguldak’a konuşlanırlar ve şehrin kontrolünü ele geçirirler.
♦ Haziran 1920’de, Fransız’lar Ereğli’ye asker çıkararak havzanın denetimini tam olarak ele geçirme girişi- minde bulunurlar. Ancak Ereğli halkının direnişi ve Büyük Millet Meclisi’nin girişimleri sonucu Ereğli’yi terk etmek zorunda kalırlar.
♦ 21 Haziran 1921’de, Fransızlar, Osmanlı bandıralı Giresun vapuruna binerek Zonguldak’ı terk ederler. Bu tarih, halen, Zonguldak’ın Kurtuluş Günü olarak kutlanmaktadır.
5) CUMHURİYETİN KURULUŞU VE BAŞLANGICI DÖNEMİ (İKTİSAT VEKÂLETİ : EKONOMİ BAKANLIĞI YÖNETİMİ) (1920-1940)
► Ağustos 1920’de 154 Sayılı “Kömürün Satış ve Sevki Hakkında Konulmuş Kayıtların Kaldırılması ve Vergi- lendirilmesi” konulu Büyük Millet Meclisi Kararı ile havzanın yönetimine yönelik ilk uygulama yürürlüğe gi- rer.
► Mayıs 1921’de 114 Sayılı “Kömür Tozlarının İşçi Yararına Satışı” yasayla, kömür üretiminde ortaya çıkacak olan kömür tozlarının Amele İdare Heyeti’nce İktisat Vekâleti gözetiminde açık arttırma yöntemiyle satıl- ması ve hâsılatın Ağustos 1888’de kurulan Ziraat Bankası’na yatırılması kararlanır.
► Eylül 1921’de 151 Sayılı “Kömür Havzası İşçilerinin Hukukuna İlişkin Kanun”, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk iş yasası niteliğindedir. 15 maddeden oluşan bu yasa ile, 50 civarında madencilik şirketinin faaliyet gösterdiği bir dönemde daha önce olmayan, yetersiz olan ya da uygulanmasında sorunlar yaşanan yasalar ve konuların çözümü hedeflenmiştir.
► 1922’de Zonguldak Mithatpaşa İlkokulu’nda Arap harfleriyle eğitim-öğretim faaliyetlerine başlanır ve 1924 yılında ilk mezunlarını verir.
► 17 Şubat - 4 Mart 1923’de İzmir’de toplanan 1. İktisat Kongresi’nde alınan kararlardan biri, “Ana Ticaret Bankaları” kurulmasıdır. Bu karar doğrultusunda; Ağustos 1924’de ‘Türkiye İş Bankası’ ve Nisan 1925’de
‘Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası’ kurulur.
► 30 Mart 1923’de 25 yataklı Amele Hastanesi (şimdiki Devlet Hastanesi) açılır. Bu hastaneye 1938’de 80 yataklı bir ilave bina yapılır ve Zonguldak Memleket (Millet) Hastanesi adı verilir.
► Temmuz 1923’de, “Amelebirliği Biriktirme ve Yardım Sandığı Talimatnamesi” hazırlanarak Amelebirliği kurulur.
► Milli Mücadele süresince bölge halkından 5000 civarında işçi cephelere gönderilmeyip kömür ocaklarında çalıştırılır.
► Nisan 1924’de 463 Sayılı yasa ile havzanın yönetimi İktisat Vekaleti’ne devredilir.
► Nahid Sırrı Örik, “Kıskanmak” adlı romanında Cumhuriyet sonrası Zonguldak’ı anlatır. Bu roman; 2009 yılında Yönetmen Zeki Demirkubuz tarafından sinema filmi haline getirilmiştir. Kıskanmak filminde; Maden Mühendisi Halit rolünde Serhat Tutumluer, Halit’in eşi Mükerrem rolünde Berrat Tüzünataç ve Halit’in kız- kardeşi Seniha rolünde Nergis Öztürk rol almışlardır. Nergis Öztürk, bu filmdeki Seniha rolünden ötürü 46.
Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde (10-17 Ekim 2009) En İyi Kadın Oyuncu ödülü almıştır.
► 1924’de, “Zonguldak Yüksek Maadin ve Sanayi Mühendis Mektebi” açılır ancak 1931 yılında ekonomik nedenlerden ötürü kapatılır.
► Ağustos 1924'de, Türkiye İş Bankası kurulur. Tüzüğünün 2. maddesi uyarınca, bankacılık işlemlerinin yanı sıra tarım, sanayi, bayındırlık ve madencilik alanlarında faaliyette bulunacak şirketler kurmak üzere çalışma- lara başlar. Bu çalışmalar kapsamında, Zonguldak Kömür Havzasında, Türkiye İş Bankası tarafından kurulan şirketler şunlardır:
♦ Kozlu Kömür İşleri TAŞ (Kömüriş):
3 Haziran 1926'da kurulur. Kozlu bölgesinde (İncirharmanı ve İhsaniye) faaliyet gösterir.
♦ Maden Kömürü TAŞ (Türkiş):
1 Temmuz 1926'da kurulur. Üzülmez bölgesinde (Asma, Dilaver ve Gelik) faaliyet gösterir.
♦ Kilimli Kömür Madenleri TAŞ:
1 Mart 1927'de kurulur. Kilimli (Kilimli ve Güntepe) bölgesinde faaliyet gösterir.
♦ Kireçlik Kömür Madenleri TAŞ:
11 Ağustos 1927'de Basmacızadeler tarafından kurulur ve 1934'de Türkiye İş Bankası tarafından satın alınır.
Kireçlik (Armutçuk) bölgesinde faaliyet gösterir.
► Temmuz 1926'da, Sarıcazadeler'e ait ocaklarda işletmecilik yapan İtalyan Bender-Ereğli Şirketi kendini fesheder ve bu ocaklar, yine İtalyanlar tarafından kurulan Türk Kömür Madenleri AŞ tarafından işletilmeye başlanır.
► 1926'da, atıl durumda bulunan Kasaptarla ocaklarının müdürlüğüne Hafız İsmail Bey (Ergener) getirilir ve ocaklar tekrar faaliyete geçer.
► 1927'de, Amasra bölgesinde faaliyet göstermek üzere, Esat Paşa ve Nebil Bey tarafından Amasra İşletme Bölgesi TAŞ ile Ahmet Mürüvvet ve Ortakları tarafından Amasra Kömür Şirketi TAŞ adlarında 2 özel maden- cilik şirketi kurulur.
► 1930’da “Türk Maden Mühendisleri Cemiyeti” kurulur. Bu cemiyet, Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB)’nin kuruluşuna öncülük eden 4 cemiyetten biridir ve halen Zonguldak Maden Mühendisleri Derneği olarak faaliyetlerine devam etmektedir.
► 1930'da, Ereğli Madenleri Müdürlüğü, Havza-i Fahmiye Müdürlüğü'ne dönüştürülerek, İktisat Vekaleti Maden Umum Müdürlüğü'ne bağlanır.
► 26 Ağustos 1931'de Gazi Mustafa Kemal Atatürk Zonguldak'ı ziyaret eder. Üzülmez'deki ocaklarda incele- meler yaptıktan sonra, diğer resmi görüşmelerinin ardından ziyaretini tamamlayarak aynı gün İstanbul'a geri döner.
► Şubat 1932’de, Dil-Tarih-Edebiyat, Güzel Sanatlar, Tiyatro, Spor, Toplumsal Yardım, Halk Dersaneleri ve Kurslar, Kütüphane ve Yayın, Köycüler ile Müze ve Sergi olmak üzere 9 şubeden oluşan Zonguldak Halkevi açılır.
► 1933'de 1. 5 Yıllık Sanayi Planı (1933-1937) uygulanmaya başlanır.
► 1934’de, Mimar Seyfi Arkan tarafından tasarlanan projelere uygun olarak, Kozlu Kömüriş Evleri (Kılıç Ma- hallesi) ve Üzülmez Türkiş Evleri (Üzülmez ve Rat Mahalleleri)’nin yapımına başlanır. Bu projeler kapsa- mında, yönetsel tesisler (idare binaları), sosyal tesisler (ilk ve ortaokullar, sinemalar, ekonomalar, sağlık dis- panserleri, lokaller vb.), yerleşim tesisleri (tek ve çift katlı lojmanlar vb.) ve spor tesisleri (basketbol, voley- bol, tenis ve golf sahaları vb.) inşaları yapılır.
► 1934’de Amelebirliği Hastanesi’nin (şimdiki Zonguldak Uzunmehmet Göğüs ve Meslek Hastalıkları Hasta- nesi) yapımına başlanır ve 1936’da 60 yataklı “modern” bir hastane olarak hizmete açılır.
► Ağustos 1934’de Zonguldak-Filyos demiryolunun yapımına başlanır. 3 yılda tamamlanan bu demiryolu hattında 16 adet tünel bulunmaktadır.
► Haziran 1935’de, 1. Beş Yıllık Plan doğrultusunda, işletilebilir maden yataklarını belirlemek amacıyla Ma- den Tetkik ve Arama Enstitüsü (MTA), madencilik, enerji üretimi ve dağıtımı amacıyla Etibank ve ülkenin elektrik enerjisine yönelik potansiyelini ve politikasını belirlemek amacıyla Elektrik İşleri Etüt İdaresi kurulur.
► Ekim 1935’de Üzülmez Kok Fabrikası deneme üretimlerine başlar ve 1936 yılının başında tam kapasiteyle faaliyete geçer. Üzülmez Kok Fabrikası, Mayıs 1976’da, ekonomik ömrünü doldurduğu gerekçesiyle kapatılır.
► 1936’da, Kömüriş’in 2 numaralı İhsaniye ocağında +27/-100 kotları atasında 100 ton/saat kapasiteli skip sistemi kurulur. Ağustos 1937’de ise, bu sistemin devamı olarak inşa edilen 830 m havai hat ile İncirharmanı Lavvarına kesintisiz bir taşıma sistemi faaliyete geçer.
► Mayıs 1937'de, madenlerde, diğer işçilerle eşit düzeyde ve birlikte "Hükümlü İşçiler" çalıştırılmaya başlanır.
Bu uygulama 1950 yılına kadar devam eder.
► Ağustos 1937'de, Kozlu-İhsaniye'deki +27/-100 skip kuyusu ile İncirharmanı lavuarı arasında kesintisiz ta- şıma yapacak olan 830 m uzunluğundaki havai hat işletmeye açılır.
► Ağustos 1937’de Zonguldak Kömür Havzası, demiryoluyla Ankara’ya bağlanır.
► 1938’de, havzadaki tüm şirketlere hizmet vermek amacıyla Merkez Tahlisiye İstasyonu kurulur.
► Eylül 1938’de Zonguldak ilinin ilk lisesi olan Mehmet Çelikel Lisesi’nde eğitim-öğretim faaliyetlerine baş- lanır. Aynı tarihte Zonguldak ilinde, Zonguldak Merkez, Ereğli ve Bartın ortaokulları olmak üzere 3 ortaokul ve 197 ilkokul bulunmaktadır.
► Mayıs 1939'da, Havza-i Fahmiye Müdürlüğü'nün adı, Havza İktisat Müdürlüğü olarak değiştirilir.
► 1940 yılına kadar kömür üretimi, günlük üretimleri 5-1600 ton arasında değişen 31 ocaktan yapılmakta, üretilen kömürler, günlük kapasitesi 10-100 ton/saat olan 11 lavvarda yıkanmakta ve ocakların elektrik ge- reksinimi, havzada kurulu bulunan 11 termik elektrik santralinden sağlanmaktadır.
► Ocakların Devletleştirilmesi:
♦ Haziran 1935’de kurulan Etibank önderliğinde, 1936 başlarında ocakların devletleştirilmesi süreci başlar.
♦ Şubat 1936'da, Türkiş (Maden Kömürü TAŞ) ve 30 kadar kömür ocağı Etibank'a devredilir.
♦ Kasım 1936'da, Ereğli Şirketi, 3.500.000 TL karşılığında Cumhuriyet Hükümeti tarafından satın alınır.
♦ Nisan 1937’de, Etibank çatısı altında Ereğli Kömürleri İşletmesi TAŞ (EKİTAŞ) kurulur.
♦ Haziran 1937'de, Ereğli Şirketi'nden satın alınan ocaklar EKİTAŞ'a devredilir.
♦ Ağustos 1937'de, EKİTAŞ - Kozlu Kömür İşletmesi kurulur ve Kömüriş (Kozlu Kömür İşleri TAŞ) bu işletmeye devredilir.
♦ 1940’da çıkarılan bir dizi kanunla havzadaki diğer tüm ocaklar devletleştirilerek EKİTAŞ'a devredilir, mü- dürlüğüne İhsan Soyak atanır ve devletleştirme süreci tamamlanır.
6) EREĞLİ KÖMÜRLERİ İŞLETMESİ (EKİTAŞ-EKİ) DÖNEMİ (1940-1957)
► 28 Şubat 1940'da Ücretli İş Mükellefiyeti (2. Mükellefiyet) uygulanmaya başlanır. Bu uygulama, civar köy- lerdeki tüm erkeklerin 45 gün zorunlu olarak maden ocaklarında çalıştığı, sonraki 45 günü köyünde geçirdiği münavebeli (dönüşümlü) bir çalışma yöntemidir. 2. Mükellefiyet, 1 Eylül 1947'ye kadar devam eder.
► Şubat 1941’de 1. Amenajman (belgelerde Umumi Amenajman olarak geçer) Projesi (1941-1943) uygulan- maya başlanır. Amenajman kelimesinin Türkçe karşılığı “düzenleyim” kelimesi olup, doğal kaynakların düzen- lenmesi ve kullanılması anlamını taşımaktadır. Bu proje kapsamında:
• Kozlu deresi derivasyonu (Dere, ırmak, nehir vb.nin yatağının değiştirilmesi) (Başlangıç: 20 Ekim 1941 / Bitiş: 2 Mayıs 1948)
• Üzülmez ve Kilimli dereleri derivasyonu,
• Zonguldak-Kozlu demiryolunun yapımı (4300 m / Bitiş: 2 Mayıs 1943),
• Zonguldak-Asma demiryolunun yapımı (4030 m),
• Zonguldak-Çaydamar demiryolunun yapımı,
• Zonguldak-Çatalağzı demiryolunun yapımı,
• Ereğli-Armutçuk demiryolunun yapımı,
• Merkez Ambarları, Merkez Atölyesi, Merkez Garajı, 69 Ambarları ve Hangarları (Gıda, Arpa ve Saman, Maden Direği) ve Baştarla Akaryakıt Ambarı'nın yapımı,
• Üzülmez - Asma Lavuarının onarımı ve genişletilmesi,
• Karadon Lavuarının yapımı işleri gerçekleştirilir.
► Mart 1941’de Karabük Demir ve Çelik Fabrikaları (Kardemir) kuruluşunu tamamlayarak üretime başlar.
Kardemir’in yapımına Nisan 1937’de başlanmış, Haziran 1939’da elektrik santrali, Temmuz 1939’da kok fab- rikası, Eylül 1939’da da yüksek fırın hizmete girmiştir.
► 1942'de EKİTAŞ'da çalışanların giyim, gıda vb. ihtiyaçlarının bedeli karşılığında ancak kâr amacı olmaksızın karşılanması için 14 adet Ekonoma açılır.
► 1942'de askerlik muafiyetine dayalı mükellefiyet uygulamasına başlanır.
► Mayıs 1943'de 2. Amenajman (belgelerde Büyük Amenajman olarak geçer) Projesi (1943-1948) uygulan- maya başlanır. Bu proje kapsamında, 1 Numaralı Kozlu Uzun Mehmet Kuyusu (608 m / Başlangıç: 7 Nisan 1945 / Bitiş: 13 Haziran 1948) açılır.
► Ekim 1943'de, EKİTAŞ; Mahdut Mesuliyetli Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi (EKİ) haline dönüştürü- lür.
► 1945-1950 arasında:
• Ekonomalarda yapılan alışverişlerde kullanılması amacıyla EKİ tarafından bastırılan "Delikli Paralar", kul- lanılır.
• Havza güvenliğinin sağlanması amacıyla EKİ tarafından kurulan üniformalı ve silahlı "Kömür Alayları" gö- rev yapar.
• Çalışanların çocuklarının eğitimi amacıyla EKİ tarafından inşa edilen, donatılan ve her türlü ihtiyacı karşı- lanan ilkokullar inşa edilir.
• Tüm havzaya EKİ tarafından elektrik, su ve yol şebekeleri döşenir.
• Bu dönemde binlerce lojman, sosyal tesis, okul, sinema, cezaevi, cami vb. inşaatı yapılır.
► Şubat 1947’de Ereğli Kömür Havzası Maden İşçileri Sendikası kurulur.
► 1948'de 3. Amenajman (belgelerde Birinci Amenajman olarak geçer) Projesi (1948-1960) uygulamaya baş- lanır. Bu proje, 1948-1952 ve 1953-1957 olmak üzere 2 devreye ayrılır. Bu proje kapsamında:
• 1956'da Çatalağzı Lavuarı (500 ton/saat),
• 1957'de Zonguldak Lavuarı (750 ton/saat),
• 1960'da Armutçuk Lavuarı (250 ton/saat),
• Armutçuk-Kandilli arasında 1200 m havai hat,
• Armutçuk Kuyusu,
• Kozlu 1 ve 2 No.lu Kuyular,
• Karadon 1 No.lu Kuyu,
• Çatalağzı İhraç Kuyusu,
• İncivez Havalandırma Kuyusu (-300'e kadar),
• Baştarla Oksi-Asetilen Fabrikası,
• Üzülmez Kok ve Briket Fabrikasının modernizasyonu,
• Merkez Atölyesinin imalat yapacak şekilde modernizasyonu
gibi büyük yatırımlar gerçekleştirilir. Bu dönemde, ana lağımlarda çelik bağ, ayaklarda çelik direk ve sarma kullanılması, elektrikli lokomotif (troley) ve 5 tonluk vagon kullanılması, tek zincirli konveyör kullanılması ile basınçlı hava enerjisi ve buna bağlı olarak martopikör ve matoperferatör kullanılması gibi önemli teknolojik atılımlar yapılır.
► Kasım 1948’de 3 İngiliz firması tarafından inşa edilen Çatalağzı Termik Elektrik Santrali (ÇATES), 64.500 kW kurulu güçle elektrik üretimine başlar.
► 1950’de Filyos Ateş Tuğla Fabrikası (SÜMERATEŞ) 14.000 ton/yıl kapasiteyle işletmeye açılır.
► 1950'de, 26 adet prefabrik binayla Kozlu-Kılıç Mahallesi inşa edilir.
► 1954’de, Zonguldak Limanı’nın yapımı tamamlanır. Haziran 1949'da, Zonguldak Limanı'nın genişletilmesi, demiryolu bağlantılarının tamamlanması ve kömür yükleme tesislerinin inşası çalışmalarına başlanmış, Hol- landa Kraliyet Liman İnşaat Şirketi tarafından yürütülen bu çalışmalar Ağustos 1953'de tamamlanmıştır. Aynı tarihte, kendi imkanlarımızla Zonguldak limanına Kömür, Direk ve Kargo olmak üzere 3 yeni rıhtım inşasına başlanmış ve bu çalışmalar 1954 yılı sonunda tamamlanarak Zonguldak Limanı bugünkü halini almıştır.
► 1956'da, "Dar Hat" olarak inşa edilen Zonguldak-Kozlu, Zonguldak-Asma, Zonguldak-Çaydamar, Zongul- dak-Çatalağzı ve Ereğli-Armutçuk demiryolları genişletilerek, TCDD ölçülerine uyumlu hale getirilir.
7) TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU (TKİ) DÖNEMİ (1957-1984)
► 31 Mayıs 1957’de Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) kurulur. Kurumun bankacılık ve kredi işlemleri Etibank’a devredilir.
► 2 Eylül 1957’de Ereğli Kömürleri İşletmesi (EKİ) Müessesesi ve Armutçuk Kömürleri İşletmesi (AKİ) Mües- sesesi TKİ’ye bağlanır.
♦ EKİ;
• Kozlu Bölge Müdürlüğü’ne bağlı İhsaniye ve İncirharmanı Bölümleri
• Üzülmez Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Çaydamar, Asma ve Dilaver Bölümleri
• Karadon Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Gelik, Kilimli ve Karadon Bölümleri
• Amasra Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Amasra Bölümü
olmak üzere 4 bölge müdürlüğü ve 9 bölümünden oluşmaktaydı.
♦ AKİ;
• Kandilli Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Kandilli Bölümü
• Alacaağzı Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Alacaağzı Bölümü
olmak üzere 2 bölge müdürlüğü ve 2 bölümünden oluşmaktaydı.
► 1960’da Kozlu-İhsaniye, Üzülmez-Rat, Karadon ve Armutçuk-Kandilli'de inşa edilen 1020 adet işçi konutu- nun (işçi sitelerinin) yapımı tamamlanır. Bu çalışmalara 1954'de başlanmıştır.
► Kasım 1962’de Bartın Çimento Fabrikası 300.000 ton/yıl kapasiteyle işletmeye açılır.
► Mayıs 1965’de Ereğli Demir ve Çelik fabrikaları (Erdemir) kuruluşunu tamamlayarak üretime başlar. Erde- mir’in yapımına Mayıs 1960’da başlanmış, Eylül 1964’de kok fabrikası, Şubat 1965’de de yüksek fırın hizmete girmiştir.
► 30 Mayıs 1967’de, işçilere mesleki eğitim konuları, işçi sağlığı ve iş güvenliği öğütleri, EKİ’nin tamim ve talimatları ile olağanüstü hallerde uyarı ve alarm bilgileri vermek üzere EKİ Eğitim radyosu kurulur. Yayın gücü 250 W, yayın alanı 15-25 km ve yayın saatleri 07.30-09.00, 12.00-14.00 ve 17.00-19.30 olan bu radyo 1980 başlarında kapatılır.
► Nisan 1970’de SEKA Çaycuma Kağıt Fabrikası, ülkenin kraft kağıt (çimento torba kağıdı ve mukavva) ihti- yacının yaklaşık yarısını karşılayacak şekilde üretime geçer.
8) TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU (TTK) DÖNEMİ (1984- )
► 10 Ekim 1983'de Armutçuk, Kozlu, Üzülmez Karadon ve Amasra Taşkömürü İşletme Müesseselerinden oluşan Türkiye Taşkömürü Kurumu kurulur ve Ana Statüsü 11 Aralık 1984'de Resmi Gazete'de yayımlanarak faaliyete geçer. Bu yeniden yapılandırma çalışmaları sonucunda;
♦ Armutçuk Taşkömürü İşletme Müessesesi:
• Alacaağzı Bölümü kapatılır.
• Kandilli Bölümü’nün adı Armutçuk İşletmesi olarak değiştirilir.
• Armutçuk Müessesesi, tek işletmeyle (Armutçuk İşletmesi) faaliyetlerini sürdürmektedir.
♦ Kozlu Taşkömürü İşletme Müessesesi:
• İhsaniye ve İncirharmanı Bölümleri birleştirilir ve bu Bölümler Kozlu İşletmesi adı altında tek işletme ha- line getirilir.
• Kozlu Müessesesi, tek işletmeyle (Kozlu İşletmesi) faaliyetlerini sürdürmektedir.
♦ Üzülmez Taşkömürü İşletme Müessesesi:
• Çaydamar Bölümü kapatılır.
• Asma ile Dilaver Bölümleri birleştirilir ve bu Bölümler Asma-Dilaver İşletmesi adı altında tek işletme haline getirilir.
• Bağlık-İnağzı adı altında yeni bir işletme açılır.
• Üzülmez Müessesesi, iki işletmeyle (Asma-Dilaver İşletmesi ve Bağlık-İnağzı İşletmesi) faaliyetlerini sür- dürmektedir.
♦ Karadon Taşkömürü İşletme Müessesesi:
• Gelik Bölümü’nün adı Gelik İşletmesi olarak değiştirilir.
• Kilimli ile Karadon Bölümleri birleştirilir ve bu Bölümler Kilimli İşletmesi adı altında tek işletme haline geti- rilir.
• Karadon Müessesesi, iki işletmeyle (Gelik İşletmesi ve Kilimli İşletmesi) faaliyetlerini sürdürmektedir.
♦ Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi:
• Amasra Bölümü’nün adı Amasra İşletmesi olarak değiştirilir.
• Amasra Müessesesi, tek işletmeyle (Amasra İşletmesi) faaliyetlerini sürdürmektedir.
► 2018 yılı sonu itibariyle, TTK müesseselerine ait rezervler, memur ve işçi sayıları, galeri ilerlemeleri ile toplam üretim değerleri Çizelge 8.1'de verilmektedir.
Çizelge 8.1. 2018 yılı sonu itibariyle TTK müesseselerine ait bazı bilgiler.
MÜESSESE
İŞLETME/BÖLÜM VE REZERVLER (Milyon Ton)
MEMUR SAYISI
İŞÇİ SAYISI
TOPLAM ÜRETİM
(Ton)
Tüvenan Satılabilir Armutçuk
Armutçuk: 21 Alacaağzı: 11 Toplam: 32
131 898 145.494 92.685
Kozlu Kozlu: 155
Toplam: 155 182 1,491 256.600 148.573
Üzülmez
Asma-Dilaver: 166 Bağlık/İnağzı: 136 Toplam: 302
198 1,264 267.375 157.458
Karadon
Gelik: 148
Gelik Dik Kanat: 23 Kilimli: 238
Toplam: 409
239 2,462 434.818 240.585
Amasra
Amasra A: 16 Amasra B: 606 Toplam: 622
139 494 100.953 46.841
TOPLAM 1.520 889 6,609 1.205.240 686.142
► 2009-2018 yılları itibariyle TTK’nın tüvenan ve satılabilir kömür üretimleri tablosu ile 1941-2013 yılları iti- bariyle TTK’nın toplam kömür üretimi grafiği aşağıda verilmektedir.
YILLAR TÜVENAN SATILABİLİR 2009 2,833,243 1,879,630 2010 2,727,414 1,708,844 2011 2,607,182 1,592,515 2012 2,441,270 1,457,104 2013 2,190,837 1,369,922 2014 2,083,643 1,300,154 2015 1,585,275 948,573 2016 1,496,223 908,107 2017 1,332,165 823,042 2018 1,205,240 686,142
0 1,000,000 2,000,000 3,000,000 4,000,000 5,000,000 6,000,000 7,000,000 8,000,000 9,000,000
1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020
ÜRETİM(ton)
YILLAR
9) ZONGULDAK’LI YAZARLAR - ZONGULDAK’I YAZANLAR
Zonguldak, yalnızca yeraltındaki taşkömürü madeni ile değil, ülkemizin kültürel yaşamına olan katkılarıyla da zengin bir kenttir. Fazıl Hüsnü Dağlarca'dan Orhan Veli'ye, Ceyhun Atıf Kansu'dan Sennur Sezer'e, Melih Cevdet Anday'dan İlhan Berk'e, birçok ünlü yazar ve şairin Zonguldak'la ilgili yazılarını veya şiirlerini bulmak mümkündür. Ancak, bu bölümde, Zonguldak doğumlu olan yazar ve şairlerle, Zonguldak doğumlu olmayan, fakat Zonguldak'ı konu ettikleri ürünlerini kitaplaştırmış yazar ve şairlerin bazıları tanıtılacaktır, ki bu yazar ve şairlerin toplam sayısının 150'nin üzerinde olduğu belgelenmiştir (Zonguldaklı Yazarlar, Zonguldak'ı Ya- zanlar. Hazırlayan: Ahmet ÖZTÜRK. Zonguldak Kültür ve Eğitim Vakfı (ZOKEV) Yayınları. Zonguldak. 1998.
139 s.)
ADI VE SOYADI DOĞUM YERİ
VE YILI BAZI ESERLERİ
Ahmet Naim Çıladır İstanbul, 1904
Uzun Mehmet (Oyun, 1932)
Zonguldak Kömür Havzası (İnceleme, 1934) Bir Müstemlekenin Tarihi (İnceleme, 1993) Behçet Kemal Çağlar Erzincan, 1908
Çoban (Oyun, 1932)
Burada Bir Kalp Çarpıyor (Şiir, 1933) Hür Mavilikte (Gezi Notları, 1947) Ece Aykız Zonguldak, 1959 Aşk Düşü (Şiir, 1992)
Şiirlerle Geçen Bir 5 Yıl (Şiir, 1996) Erol Çatma Zonguldak, 1951
Zonguldak Madenlerinde Hükümlü İşçiler (Araş- tırma, 1996) Kömür Tutuşunca (Belgesel Öykü, 1997)
Hamit Kalyoncu Çaycuma, 1942 Sesim Kömür Karası (Şiir, 1994) Kömürde Açan Çiçek (Araştırma, 2005) Hatice Erol Bartın, 1957 Çözün Bağları (Roman, 1997)
Hüseyin Fehmi İmer Vidin, 1871 Hayatı ve Hatıraları (Anı, 1973) İbrahim Behçet Kalaycı Urfa, 1922 Türküsüz Kent (Şiir, 1983)
Kıvırcık (Roman, 1992) İbrahim Tığ Devrek, 1970 İlk Yaz Vurgunu (Şiir, 1994) İbrahim Yıldız Eflani, 1928
Işığın Kanı (Şiir, 1990) Toplumun Teni (Şiir, 1990) Tay (Şiir, 1994)
İlhami Soysal Ereğli, 1928 Sıfıra Sıfır, Elde Sıfır (Derleme, 1969) Günün İçinden (Derleme, 1975) İrfan Yalçın Zonguldak, 1934
Pansiyon Huzur (Roman, 1974) Ölümün Ağzı (Roman, 1979) Uzun Bir Yalnızlığın Tarihçesi (1992) Kadri Yersel İstanbul, 1907 Madencilikte Bir Ömür (Anı, 1989) Kadriye Canlı Ordu, 1946
Yaşarken Olen Madenci (Şiir, 1991) Zonguldak Ölüm ve Umut (Şiir, 1997)
Ölüm Kokusu Zonguldak ve Kan Yüreğim (Şiir, 1993) Koksal Toptan Rize, 1943 Türkiye'de İrat Müessesesi
Maksude Çubukçu Ereğli, 1934 Sevgiye Alkış Tuttum (Şiir, 1993) Sular Boşa Akmasın (Şiir, 1995) Mehmet Şeyda İstanbul, 1919
Yanartaş (Roman, 1970)
Bana Karşı Ben (Gülmece, 1976) Zonguldak Hikayeleri (Öykü, 1962) Mehmet Yılmaz
Karaibrahimoğlu Giresun, 1947
Madencinin Günlüğü (Şiir, 1994) Grev Günleri (Şiir, 1992)
Yayla Çiçeğine Türkü (Şiir, 1990)
Melahat Türk Bartın, 1929 Karaelmas Ülkesi Zonguldak (Araştırma, 1979)
ADI VE SOYADI DOĞUM YERİ
VE YILI BAZI ESERLERİ
Muzaffer Tayyip Uslu İstanbul, 1922 Şimdilik (Şiir, 1945) Mübeccel Kıray İzmir, 1923 Ereğli (Araştırma, 1964) Mümtaz Soysal Zonguldak, 1929
Halkın Yönetime Etkisi (Araştırma, 1968) Güzel Huzursuzluk (Derleme, 1975) Demokrasiye Giderken (Araştırma, 1983) Necdet Sakaoğlu Divriği, 1939
Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi (Araştırma, 1991) Çeşm-i Cihan Amasra (Araştırma, 1966)
Amasra'nın 3000 Yılı (Araştırma, 1987) Nursema Aldoğan Aksu Karabük, 1957 Yürekteki Kısrak (Şiir, 1992)
Rüştü Onur Devrek, 1920 Rüştü Onur (Derleme: Salah Birsel, 1956)
Sadi Yaver Ataman Yanya, 1906
Safranbolu Düğünleri, Oyun ve Türküleri (Derleme, 1936) Bu Toprağın Sesi Memleket Havaları (Der- leme 1953)
Dağcıl Saz Şairlerinin Hür Fikirleri Yaymadaki Rolleri (Araştırma, 1944)
Saffet Can Zonguldak, 1953
Kitabın Var Mı Özgürlük (Belgesel-Anı, 1993) Emin Dayı - Zonguldak'ta İlk Grev ve Toplu Söz- leşme (Araştırma, 1995)
Saniye Demir ve Fatime Demir
Çaycuma, 1965 Çaycuma, 1966
Ağlamaklı Ninniler (Şiir, 1993) Çığır (Şiir, 1997)
Savaş Büke Zonguldak, 1942
Buralarda Yaşanmaz Ki Birader (Oykü, 1973) Sıcağı Çok Seven Çocuk (Öykü, 1985) Minibüs Vitesleri ve Demokrasi (Öykü, 1997) Sevda Orhan Zonguldak, 1948 Sevgiye Kanat Çırpmak (Oykü, 1995)
Tahir Akın Karauğuz Safranbolu, 1898
Anadolu'dan Kovduklarımız (Şiir, 1922)
Zonguldak Havzası: Uzun Mehmet'ten Bugüne Ka- dar (Derleme, 1934)
Zonguldak Kılavuzu (Araştırma 1959)
Türkan Karahasan Zonguldak, 1944
Çığlıkçı (Oyun, 1979)
Aa, Kömürleşen Kumsalda Türkü Söyleyenler Var (Oyun, 1984)
Baret ve Mızrap (Oyun, 1985) Zafer Muratoğlu Kars, 1955 Yenik Palyaço (Şiir, 1993) Zihni Anadol Devrek, 1918 Truva Altında İlk Akşam (Anı)
Kırmızı Gül ve Kasket (Anı) Ziya Mısırlı Çaycuma, 1926
Gurbette Bir Damla (Şiir, 1957) Kara Çanta (Öykü, 1970) Işıksız Yaşantılar (Öykü, 1979)
