T Ü R K İ Y E C U M H U R İ Y E T
M E R K E Z B A N K A S I
ANONİM ŞİRKETİ
26 Nisan 1979 tarihli
HİSSEDARLAR GENEL KURULU’NA sunulan
1 9 7 8
Kırkyedinci Hesap Yılı Hakkında
BANKA MECLİSİNCE HAZIRLANAN YILLIK FAALİYET RAPORU DENETLEME KURULU RAPORU BİLANÇO, KÂR VE ZARAR HESABI
A N K A R A
1 9 7 9
31.12.1978 tarihi itib a riy le
Başkan Ü ye
) I
Üye
»»
Başkan Başkan
T Ü R K İY E C U M H U R İY E T M ER K EZ B A N K A S I B A N K A M EC LİSİ ( * )
İsmail Hakkı A Y D IN O G LU Turgut A L T U N K A Y A Haydar BOGENÇ Ziya K A Y L A Rahmi GÖNEN İlhan E V L İY A O G L U
D E N E T L E M E K U R U L U ( * )
Fikret ELBİZİM Tarık H A T U S İL Kemal T O G A Y Ayhan A Ç IK A L IN
Y Ö N E T İM K O M İTESİ <*)
İsmail Hakkı AYD IN O G LU
Yardımcısı Naci TİBET
( * ) Y ıl içinde meydana gelen değişikliklerle ilgili notlar arka sayfadadır.
T Ü R K İY E C U M H U R İY E T M E R K E Z B A N K A S I B A N K A M E C L İS İ
İsmail Hakkı A Y D IN O Ğ L U (26.10.1978 __ ) Naci TİB E T (19.9.1978 — 25.10.1978)
Doç. Dr. C afer T a yya r S A D IK L A R (12.7.1976 — 18.9.1978) İsmail Hakkı A Y D IN O Ğ L U (1.5.1978 — 26.10 1978) Turgut A L T U N K A Y A (1.5.1978 — ) Haydar BOGENÇ (11.9.1978 — ... ) Ziya K A Y L A (11.9.1978 — )
Rahmi ÖNEN (11.9.1978 — ... ) İlhan E V L İY A O G L U (23.10.1978 — .... . ) Mehmet A r if A T A L A Y (23.1.1970 — 26.4.1978) İlyas K A R A Ö Z (5.12.1975 — 30.4.1978)
Halûk T İM U R T A Ş (1.5.1967 — 11.9.1978) Turan Ş A H İN (23.1.1970 — 11.9.1978)
İsmail Hakkı A K D O Ğ A N (1.5.197G — 11.9.1978) Ekrem B A R L A S (1.5.1976 — 11.9 1978)
D E N E T L E M E K U R U L U
Üye Fikret E LB İZİM (1.5.1977 — ... ) T an k H A T U S İL (15.7.1970 — ... )
Kemal T O G A Y (1.5.1978 — ... ) Ayhan A Ç IK A L IN (11.9.1978 — ) Orhan GÖNCÜOGLU (17.6.1977 — 30.4.1978) Hilmi OKÇU (25.7 1977 — 30.4.1978)
Y Ö N E T İM K O M İTESİ Başkan İsmail Hakkı A Y D IN O Ğ LU
Doç. Dr. C afer T ayyar S A D IK L A R Başkan Yardım cısı Naci TİB E T
Osman Ş IK L A R (2.11.1976 — 7.10.1978) Başkan
Başkan V ekili Başkan Üye
G Ü N D E M
1 — Banka M eclisi ve Denetleme Kurulu’nun 1978 hesap yılına ait raporlarının okunması ve görüşülmesi;
Bilanço ve K âr ve Zarar hesabının onaylanması.
2 — K â r’ın teklif gereğince dağıtılmasının karara bağ
lanması.
3 — Banka M eclisi ve Denetleme Kurulu’nun aklanması.
4 — Banka M eclisindeki görev süreleri 30 Nisan 1979 ta
rihinde sona erecek iki üyeliğe, üç yıl süre için, iki üye seçilmesi.
5 — Banka M eclisinde münhal bulunan bir üyelik için, eski üyenin gö re v süresini tamamlamak üzere, (30 Nisan 1981 tarihine kadar) bir üye seçilmesi.
6 — Denetlem e Kurulunda görev süreleri 30 Nisan 1979 tarihinde sona erecek iki üyelik için, (B-C) sınıfı hissedarlarınca bir, (D ) sınıfı hissedarlarınca bir üye seçilmesi.
7 — 2.9.1978 tarihinde 256.310,67 liraya bastırılan 3.000 adet kitap hakkında karar alınması.
İ Ç İ N D E K İ L E R
Sahife
GİRİŞ ... 15
B i r i n c i B ö l ü m DİŞ E K O N O M İK GELİŞMELER A. GENEL D U R U M ... 16
B. D Ü N Y A T İC A R E T İ ... 19
C. U L U S L A R A R A S I ÖDEMELER DENGELERİNDE GELİŞM ELER ... 20
D. U L U S L A R A R A S I P A R A S A L HAREKETLER ... 21
E. U L U S L A R A R A S I P A R A SİSTEM İ S O RU N LAR I ... 24
İ k i n c i B ö l ü m İÇ EKO NO M İK GELİŞMELER A. M İL L İ G ELİR KESİM LER ve G E L İŞ M E L E R İ... 28
1 — M İL L İ GELİR ... ... 28
2 — KESİM LER ve GELİŞM ELERİ ... 28
a. Tarım ... ... ... 28
b. Sanayi ... ... 29
c. İnşaat ve Konut ... ... 30
d. Ulaştırma ve Haberleşme ... 30
3 — Ç A L IŞ M A S O RU N LAR I ... 31
B. P A R A V E K R E D İ... 32
1 — M ERKEZ B A N K A S I ... 32
a. Banknot Emisyonu ... ... 32
b. M erkez Bankası Kredileri ... 34
c. Altın Döviz Durumu ... 39
d. Mevduat ve Öteki İşlemler ... 39
2 — B A N K A L A R ... 41
a. Toplu Bakış ... ... ... 41
b. Kullanım ... 43
1) K re d ile r... 43
2) Öteki A k tif İşlemler ... 47
c. Kaynaklar ... 47
1) Mevduat ... 47
2) Öteki Pasif İşlemler ... 4^
S a h ife
3 — PA R A - B A N K A SİSTEM İ ... ...5 0
a. Para Hacmi ... 50
b. Kredi Hacmi ... 51
C. S ER M AYE P İY A S A S I ...51
D. DIŞ T İC A R E T VE ÖD EM ELER ... ... 54
1 _ DIŞ T İC A R E T REJİMİ ...54
2 _ DIŞ T İC A R E T G E LİŞM E LE Rİ ... ...59
a. Genel Durum ... ... 59
b. Dışsatım ... ... 60
c. Dışalım ... ... 62
3 _ K A M B İY O REJİM İ ... ... ...64
4 _ ÖDEMELER DENGESİ GELİŞM ELERİ ...6 8 E. F İY A T L A R ... 70
1 _ T O P T A N E ŞYA F İY A T L A R I ENDEKSİ .... ... ...70
2 — GEÇİNME ENDEKSLERİ ... ... 73
3 — A L T IN F İY A T L A R I ... 75
4 _ F İY A T DÜZENLEM E Ç A L IŞ M A L A R I ... ...76
a. Fiyat Kontrol Kom itesi Çalışmaları ... ...76
b. Fiyat Tesbit, K ontrol ve Koordinasyon Kom itesi .... 76
c. Taksitli Satışlar ... ... 77
F. K A M U M Â L İY E S İ ... ... 78
1 — KO NSO LİDE BÜTÇE ... 78
2 — K AM U B O R Ç LAR I ... 79
Ü ç ü n c ü B ö l ü m İD A R t İŞLER İdari İşler ... ...81
D ö r d ü n c ü B ö l ü m B İLA N Ç O M U ZU N İRDELENM ESİ, D ENETLEM E K U R U LU R A P O R U B İLA N Ç O , K A R VE Z A R A R HESABI B İL A N Ç O M U Z U N İR D ELE N M ESİ ... ...84
DENETLEME K U R U L U R A P O R U ... ... ...9 5 BİLANÇO , K Â R V E Z A R A R HESABI ... ... 97
İS T A T İS T İK C E TV E LLE R İ ... 105
İ S T A T İ S T İ K C E T V E L L E R İ
M İL L Î G E L İR - K E S İM L E R V E G E L İŞ M E L E R İ
1. Türkiye M illî G eliri — Sabit Fiyatlarla 2. Türkiye Milli Geliri — Cari Fiyatlarla 3. Tarım Üretim i
4. Sanayi Üretimi 5. Satış ve Stoklar 6. Y e n i İnşaat
7. Yeni İlâve veya Kısmen Biten Y a p ıla r 8. U laştırm a Hizmetleri
9. Haberleşm e Hizmetleri
DIŞ T İC A R E T
10. Dış Ticaret Hacmi
11. Dış Ticaretin M addeler İtibariyle Dağılışı 12. Yatırım , Tüketim ve Ham m adde Dışalımı 13. Kaynakların Çeşidine göre Dışalım
14. Dışsatım ve Dışalımın Ü lke Grupları İtibariyle Dağılışı
Ç A L IŞ M A
15. Sektörlere Göre istihdam 16. Dış Ülkelere Gönderilen İşçiler
P A R A - KREDİ
17. Merkez Bankası — Başlıca İşlemler
18. Merkez Bankası — Banknot Emisyonu ve Başlıca Etkenleri 19. Merkez Bankası — K rediler ve Dağılımı
20. Altın Mevcudu ve Dağılışı
21. Altın vc D öviz Durumu — A.B.D. Doları 22. Altın ve D öviz Durumu — Türk Lirası 23. Diğer Altın ve D ö viz Hesapları
24. Merkez Bankası — M evduat ve Dağılımı 25. Bankalar — Başlıca İşlem ler
26. Bankalar — Başlıca İşlem ler — Değişiklik 27. Bankalar — K rediler ve Dağılımı
28. Bankalar — K rediler ve Dağılımı — Mutlak Pay 29. Bankaların Hesap Durumu ö ze ti
30. Para — Banka Sistemi - Başlıca Toplam Kaynaklar v e Kullanım ı 31. Para — Banka Sistemi - Başlıca Toplam Kaynaklar ve Kullanımı
Değişiklik
32. Para — Banka Sistemi - Kredi Hacmi ve Dağılımı 33. Para — Banka Sistemi - Para Hacmi ve Başlıca Etkenleri
34. Para — Banka Sistemi - Para Hacmi - Para - Banka Kurumlan ve Dağılımı
K A M U M Â L İY E S İ 35. Konsolide Bütçe 36. Genel Bütçe 37. Katma Bütçe
38. Hazine Nakit Durumu 39. Kamu Borçları — İç Borçlar
40. Türkiye’nin Dış Borçlan — D övizle öden ecek Dış Borçlar
41. Türkiye’nin Dış Borçları — Türk Parasiyle ödenecek Dış Borçlar
Ö D E M E LE R D E N G E S İ
42. Yeni ödem eler Dengesi
F İY A T L A R
43. A ylık Fiyat Endeksleri ve Altın Fiyatları 44. Yıllık Fiyat Endeksleri ve Altın Fiyatları 45. Tarımsal ürünlerin Destekleme A lım Fiyatları
1 9 7 8
Kırkyedinci Hesap Yılı
BANKA MECLİSİNCE HAZIRLANAN
FAALİYET RAPORU
S a y ın O rta k la r,
Bankamızın kırkyedinci hesap yılıyla ilgili işlemlerin sonuçlarını gös
teren 1978 yılı Bilanço ile K âr ve Zarar Hesabını inceleme ve onayınıza sunar, yüksek Kurulunuzu saygı ile selâmlarız.
Bankamızın işlemlerini incelemeye başlamadan önce 1978 yılı içinde dünyada v e yurdumuzda oluşan ekonomik gelişm eleri topluca gözden geçirm ekte yarar görüyoruz.
Dış ekonomik gelişm elerde genel durumun kısa bir özetinden sonra dünya ticareti, uluslararası ödemeler, parasal hareketler ve uluslararası para sistem i sorunları; iç ekonomik gelişm elerde ise, milli gelir ve kesimleri, çalışma, para - kredi, sermaye piyasası, dış ticaret ve ödemeler, fiyatlar v e kamu m âliyesi ele alınmaktadır.
15
B i r i n c i B ö l ü m DIŞ E K O N O M İK G ELİŞM ELER
A. G E N E L D U R U M
1978 yılı genel konjonktürü ağısından sanayileşmiş ülkeler dışında kalan ülke gruplarında GSMH büyüme hızı ve fiyat artışları yavaşlarken, sa
nayileşmiş ülkelerde 1976 ve 1977 de izlenen ekonomik canlanma devam et
miş fiyat artışları yavaşlamış, ancak, işsizliği giderm e yönünde yeterli so nuç alınamamıştır.
1974 yılında başlayan uluslararası ekonomik bunalımın etkilerinden 1076’dan itibaren kurtulmaya başlayan sanayileşmiş ülkelerin G S M H ’ların- daki artış oranı ortalaması 1977 de % 3,8, 1978’ de % 3,7 dolaylarındadır.
Sanayileşmiş ülkelerden AB D ’de G S M H ’nın büyüme hızı yavaşlarken 1978 yılında ekonomik canlanmanın “ lo k o m o tifliğ in i yapmaları beklenen Japonya ve F. Alm anya’nın büyüme hızlarında artış izlenmiştir. ABD v e öteki sanayileşmiş ülkelerde gözlenen bu ters yönlü gelişm e sonucu dünya konjonktüründe son yıllarda izlenen ikilemli gidişin (A B D ’deki yüksek büyüme hızı ve yüksek oranlı enflasyon, öteki sanayileşmiş ülkelerdeki, özellikle Japonya ve F. Alm anya’daki düşük oranlı büyüme hızı ve fiyat artışları) giderilmesi amacı gerçekleşmiştir. 1978 yılındaki gelişm eler GSMH artışları açısından amaçlanan yönde bir gelişm e gösterirken, fiy a t
larda amaca ters bir gelişme izlenmiştir. N itekim G S M H ’nın fiy a t deflatörü İsviçre, F. Almanya, Fransa ve Danimarka dışında kalan tüm sanayileşmiş ülkelerde azalırken AB D ’de 1977'de 5,9’dan 1978’de % 7,4’e yükselmiştir.
Sanayileşmiş ülkelerde ekonomik canlanma ve enflasyonist gidişi ön
leme yönünde elde edilen kısmi başarı işsizliği giderm e yönünde sağla
namamış ve ABD, F. Alm anya ve İngiltere dışındaki ülkelerde işsizlik oran
larında 1977’ye göre artışlar gözlenmiştir.
Orta derecede gelişmiş olan ülkelerde 1977’de % 2,7 artan reel G SM H 1978’de % 2,8 Iik bir artış göstermiş, ortalama enflasyon oranı ise % 17,9 dan c/ ( 17,1’e düşmüştür.
16
Petrol üretm eyen gelişm ekte olan ülkeler 1973’ ten sonra, hızla artan pet
rol fiyatlarının, sanayileşmiş ülkelerdeki yavaş büyümenin ve yüksek oranlı enflasyonun etkisinde kalmışlardır. Bu ülkelerdeki GSM H artış hızı 1978'dc
% 5,2 olmuştur. Bunalım öncesi dönemde ortalama c/ f 10 olan enflasyon oranlan 1974 - 77 dönem inde % 30’ Iarı aşmış ve 1978’de uygulanan istikrar
program larının bir sonucu olarak % 25,3’e inmiştir.
Petrol dışsatımı yapan başlıca ülkeler hızla artan petrol gelirleri ne
deniyle genişletici ekonom ik politikalar uyguladıkları için yüksek enflas
yonla karşı karşıya kalmışlardır. Bu ülkelerin diğer bir sorunu da üretim yetersizliği v e dıştan alman malların dağıtımında karşılaşılan darboğaz
lardır. Bunun üzerine 1975 - 76 döneminde bu ülkeler politikalarını değiştir
mişler, istemi sınırlayıcı, sunu olanaklarını iyileştirici, enflasyonu azaltıcı önlem ler almışlardır. 1976’ da % 12,8, 1977’de •% 6,2 olan reel GSMH artışı 1978 yılında °/c. 2,5’e düşmüştür. Tüketici fiyatlarındaki artış hızı 1976’da
<7c 16,4 den 1977’de % 15,1’e, 1978’de ise % 10,0’a inmiştir.
Belli başlı sanayileşmiş ülkelerin 1978 yılı içerisindeki yurt içi geliş
meleri aşağıda belirtilm iştir.
A B D ’de GSM H'daki reel artış hızı 1976'da % 5,7 iken 1977'de % 4,9'a.
1978’de ise % 3,9’a düşmüştür, ö t e yandan, 1977 yılında % 5,9 olan fiyat artışı 1978’de % 7,4 oranına varmıştır. Bu gelişm eye ücretlerdeki artışlar, dolar değerindeki düşüş sonucu yükselen dışalım fiyatları, yiyecek mad
deleri ile diğer mal ve hizm et fiyatlarındaki artışlar neden olmuştur. Ayrıca azalan verim lilik de birim başına maliyeti artırarak fiyat yükselişlerine yol açmıştır.
ABD, 1978 yılı sonlarında, doların değerindeki düşüşü önlemek ve enflasyonla savaşmak için çeşitli önlemler almıştır.
Ekim ayında hazırlanan pakette şu önlemlere yer verilm iştir : Kamu harcamalarını kısıp bütçe açığını azaltmak,
Ücret ve yan gelirlerdeki artış oranının % 7 tavanını aşmasını (zo rla yıc ı önlem lere başvurmadan) önlemek,
Firmaların gelecek hesap yılında mallarına uygulayacakları fiyat ar
tışlarını 1976 - 77 dönemindeki ortalama artıştan °/c 0,5 daha düşük tut
mak ve 1976 - 77 artışına bakılmaksızın fiyat artışlarını c/r 9,5 tavanı ile sınırlamak,
G etirilecek yasa değişiklikleri ile devlete enflasyona yol açacak har
camaları kısma yetkisi vermek,
Reel ücret sigortası için Kongre’ye öneri götürmek (bu öneride gö
nüllü olarak % 7 ücret artışı sınırlamasını kabul eden işçilere, enflasyonun
% 7 oranını aşması halinde uğrayacakları kaybın verilmesi öngörülmüştür).
1 kasım 1978’de alınan önlemler çerçevesinde : Reeskont oranı % 8,5’den % 9,5'e çıkarıldı,
100.000 doları geçen vadeli mevduatlarda % 1 ile % 6 arasında deği
şen mevduat munzam karşılık oranı % 2 artırıldı,
Doların değerindeki düşüşü önlemek için 30 m ilyar dolarlık bir destek
leme planı hazırlandı ve bu konuda F. Almanya, Japonya ve İsviçre m erkez bankalarıyla işbirliği yapılması planlandı,
Aralık 1978’de başlamak üzere ABD hâzinesinin altın satışlarını ayda en az 1 1/2 milyon ons’a çıkarması kararlaştırıldı.
Yapılan hesaplara göre alman önlemlerin, özellikle parasal önlemlerin 1979’da istem ve üretimi kısması beklenmektedir. Bu ön lem ler istenilen etkiyi yaparsa büyüme hızı 1979'da % 3 dolayında kalacaktır.
1978 yılında A B D ’de işsizlik oranı % 7’den % 6’ya düşmüştür. Bu düşüşün nedeni reel ücret artışlarındaki yavaşlama ile kredi istem indeki artışa koşut olarak yükselen kısa vadeli faiz oranlarını düşürmek için piyasaya para sürülmesidir.
1978 yılında mamul madde fiyatları hammadde fiyatlarından daha fazla arttığı için ABD ticaret hadlerinde bir iyileşm e izlenmiştir. Ö Ç H cin
sinden ölçüldüğünde dışsatım birim değeri 1977'ye göre % 1,8 dışalım birim değeri ise % 0,8 artış kaydetmiştir. Bu olumlu gelişm eye karşın, ülkedeki enflasyon oranı ve iç istemin yeterince kısılamaması nedeniyle
1978’de dış ticaret açığı 34,2 milyar dolara yükselmiştir.
F. Almanyr/da 1977’de ^ 2 , 6 olan GSMH artış hızı 1978’de ■% 3,4 e çıkmıştır. Bu artış iç istem ve yatırımlardaki hızlanma ile yd ortasından itibaren gözlenen dış istemdeki canlanmadan kaynaklanmaktadır.
F. Alm anya’da fiyatlar 1977’de % 3,6, 1978’de c/o 3,9 luk bir artış kay
detmiştir. 1978 deki artışın daha da yüksek olmamasının tem el nedeni dış
alım fiyatlarındaki azalış ve üretimdeki artış sonucu düşen birim m aliyet
lerdir. Diğer taraftan, yatırımlardaki artış ve inşaat sektöründeki canlanma sonucu 1978 yılında işsizlik oranı % 4,3’e düşmüştür.
Y ıl içinde hacim olarak dışsatımı % 5,5, dışalımı % 8,4 artan F. A l
manya’nın 1978 de dış ticaret fazlası 19,4 milyar dolardan 24,4 m ilyar do
lara, cari işlemler fazlası da (resmi transferler dahil) 3,7 m ilyar dolardan 8,1 milyar dolara çıkmıştır.
Japonya’da 1977’de % 5,5 artmış olan reel GSMH, 1978 de, Y e n ’ in d o lar karşısında değer kazanması ve bilinçli olarak kısılan dışsatımın olum
suz etkilerine karşın, hızlanan yatırım lar ve iç istem sonucu % 5,7 o ra
nında artmıştır. F iya t artış hızı ise işçi ücretlerindeki artışın gönüllü olarak
% 5.9 oranıyla sınırlandırılm ası v e Y e n ’ in d eğer kazanmasıyla düşen dış
alım fiyatla rı sonucu % 6,4’ ten % 4,7’y e inmiştir. Öte yandan, işsizlik oram
% 2 den % 2,3 c çıkmıştır. T ica ret lıadlerindeki olumlu gelişme sonucu, 1977’de 17,3 m ilyar dolar olan ticaret fazlası 1978’de 25,1 milyar dolar olmuştur.
İn giltere’ de yatırım ların ve K u zey Denizindeki petrol üretiminin art
ması sonucu G SM H artış hızı 1977’de % 1,7 iken 1978’de % 3,2’ye yük
selmiştir. 19/8 de enflasyon oranı % 10,2’ye, işsizlik oranı ise 7c 5,7’ yc düşmüştür. İn g iltere ’de 1977'de 800 milyon dolar olan cari işlemler fazlası
1978’de 200 m ilyon dolara inmiştir.
İtalya’ da 1978 yılında GSM H artışı % 2 olmuştur. İşsizlik oranı 1D77 deki dü zeyin i korumuş (% 7,2), enflasyon oranı ise % 18,3'den % 13’e düş
müştür. Dış ticaret fazlası 1977’deki 100 milyon dolar düzeyinden 1978’de 3 m ilyar d olara çıkm ıştır. A y rıca turizm gelirlerinde büyük artışlar göz
lenmiştir. B öylelikle, cari işlem ler fazlası 4 m ilyar dolardan 7,9 milyar do
lara ulaşmıştır.
Fransa’da 1978 yılında % 2,9 luk büyüme hızı sağlanmıştır. 1976’dan beri azalan enflasyon oranı 1978’de % 9,8’e çıkmıştır. Yatırımlardaki dur
gunluğa bağlı olarak işsizlik oranı % 5,4’e yükselmiştir. 1977’de 3,3 milyar dolar olan cari işlem ler açığı 1978 yılında 2,2 m ilyar dolar fazlalığa dö
nüşmüştür.
B. D Ü N Y A T İC A R E T İ
1977 yılında % 13 oranında artmış olan dünya ticareti 1978 yılında da değer olarak % 14 oranında artmış ve 1.280 m ilyar dolara çıkmıştır. Dün
ya ticaretinin hacim itibariyle artışı ise % 4’ ten % 5’e çıkmıştır. Değer itiba
riyle dünya ticareti içinde en büyük paya % 66 ile sanayileşmiş ülkeler sa
hiptir. Bunları gelişm ekte olan ülkeler (% 12), OPEC ülkeleri (% 11) ve sos
yalist ülkeler (% 10) izlemektedir.
1978 yılında dünya ticaretinin değer itibariyle % 14, hacim itibariyle
% 5 arttığı dikkate alınırsa, '% 14 lük artışın büyük ölçüde fiyat artışların
dan kaynaklandığı anlaşılır. Dünya ticaretinin birim dolar değerleri, tica
rete konu malların yurtiçi fiyatlarının ve dolar kurlarının değişmesi so
nucu 1978’de % 9 artarak dünya ticaretinin değer ve hacim cinsinden büyüme oranlarını farklılaştırmıştır. Fiyat, artışlarının en hızlı olduğu madde grubu </o 14 artışla mamul mallardır. Birincil mallarda ise ancak 7o 3 fiya t artışı gözlenmiştir. Soruna gelişmekte olan ülkeler açısından bakınca yakıt hariç birincil malların dışsatım fiyatları % 5 gerilemiştir.
Mamul mallar genellikle sanayileşmiş ülkelerce üretildiğine göre dünya ticaret hadlerindeki gelişm e sanayileşmiş ülkeler yararına olmuştur.
C. U L U S L A R A R A S I Ö D E M E L E R D E N G E L E R İN D E G E L İŞ M E L E R
1978 yılının ödem eler dengesi açısından en belirgin ö ze lliği belli başlı sanayi ülkelerinin ödem eler dengelerinde gözlen en büyük açık v ey a fa zla
ların azaltılması çabalarının yoğunluk kazanmasıdır.
OECD’nin cari işlem ler dengesi 1977’de 27,5 m ilyar dolar açık verir
ken 1978’de bu açık 750 milyon dolara inmiştir. 27 m ilyar dolarlık iyileş
mede OPEC'in r/( 50’den fazla, petrol üretmeyen gelişm ekte olan ülkelerin 10 milyar dolarlık katkıları olmuştur. Cari işlemler açığının iyileşm esinde en önemli etken 1977’de 23,25 m ilyar dolar olan dış ticaret açığının ham
madde. özellikle petrol fiyatlarındaki durgunluk sonucu 1978’de 3,75 m il
yar dolar fazlalığa dönüşmesi olmuştur.
OECD ülkeleri arasında Japonya ve F. Alm anya, A B D ’nin baskısıyla cari işlemler fazlalarını azaltıcı politikalar uygulamaya zorlanm ışlardır.
Bu çabalara karşın A B D ’nin cari işlemler açığı 1978’de artarak 16,3 m ilyar dolara çıkmış, Japonya ve Fedeıal Alm anya’ nın ise cari işlem ler fazlası artarak sırasıyla 16,7 ve 8,1 milyar dolar olmuştur. Bu açık ve fazlalıkların son kur değişiklikleri ve göreli iç istem hareketleriyle azalm ası beklen
mektedir. Başta İspanya, İsveç, İtalya, Finlandiya ve N o rv eç olm ak üzere birçok OECD ülkesi istemi kısıtlayıcı önlemle e cari işlem ler dengelerini iyileştirmişlerdir.
OPEC ülkelerinin cari işlemler fazlası (resm i transferler hariç) 1974 deki 67,8 milyar dolarlık doruk düzeyinden 1977’de 33,2 m ilyar dolara ve 1978’de 9 milyar dolara inmiştir.
Petrol üretmeyen gelişm ekte olan ülkelerin açığı ise 1977’de 21,8 milyar dolar düzeyinden 1978'de 31 milyar dolara çıkmıştır. Cari işlemler açığındaki bu artış ticaret hadlerinin olumsuz gelişm esi ve dışalım hac
minin dışsatım hacminden çok hızlı artması sonucudur.
Türkiye’nin de içinde bulunduğu birincil madde üreten nisbeten geliş
miş ülkelerin açığı 1977'deki 13,5 milyar dolarlık düzeyinden 1978’de 6,9 milyar dolara inmiştir. İç istemi kısıtlayıcı politikaların uygulanması ya
nında hizmet dışsatımı ve turizm gelirlerinin artması ile gerçekleşmiştir.
SSCB ve Doğu Avrupa Ülkelerinin cari işlem ler açıklan 1977’de 9 m il
yar dolar iken 1978’de 9,5 milyar doları bulmuştur. Bu açığın O ECD ’ye olan dışsatımın artırılması yoluyla azaltılması öngörülmektedir.
1978 yılın da serm aye h arek etlerin d e başlıca şu gelişmeler gö zlen mektedir:
Yüksek cari işlem ler a ç ığı ile ö ze l ve resm i serm aye net çıkışını kar
şılamak ıçm A B D ’nin yabancı resm i kuruluşlara olan borcu 1978 yılımla önemli ölçüde artm ıştır. Jap on ya’da serm aye çıkışlarının denetiminin h a fif
letilmesi ve d iğer ülkelere gö re fa iz oranları farklılıkları sonucu 1978’de önemli ölçüde uzun vad eli serm aye net çıkışı olmuştur. F. Almanya'da cari işlemler fazla lığın ı d en geley ecek uzun vad eli sermaye çıkışı eğilimi görülmemiş, aksine uzun v a d eli ö ze l serm aye net girişi ve düşük ölçüde doğrudan yatırım çıkışı gözlen m iştir. Kısa vadeli sermaye girişi de büyük boyutlara ulaşmıştır.
Petrol üretm eyen gelişm ek te olan ülkelerin cari işlemler açığını uzun vadeli girişler rahatça karşılayabilm iştir. Resmi kaynaklardan gelen uzun vadeli sermaye v e yardım 1977’deki 18 m ilya r dolarlık düzeyinden 1978’de 19 milyar dolara çıkm ıştır. U zun vadeli özel serm aye net girişi 1977’deki 17 milyar dolar düzeyinden 1978’ de büyük bir artışla 27 milyar dolara yü k
selmiştir. Uzun vadeli serm aye girişleri cari işlem ler açığını karşıladığı gibi rezervlerin ö ze llik le Latin A m erik a v e A s y a ülkelerinde 11,5 milyar dolar artmasına v e 3,5 m ilyar d olarlık kısa dönem li sermaye net çıkışına (likid dış değerlerin artışı, kısa dönem li borçların ödenmesi) olanak ver
miştir.
Uluslararası rezerv hacmi, ö zel çekm e haklarından (ÖÇH), Uluslararası Para Fonu rezerv pozisyonlarından ve altın ve çeşitli dövizlerden oluşmak
tadır. R ezerv hacmi, ÖÇH cinsinden, 1978 yılın da % 5,9 artarak 277 milyara ulaşmıştır.
D ö viz rezervlerin deki artışın en önem li kaynağı AB D ’nin ödemeler dengesi açığıdır. Avru pa para piyasası uluslararası rezervlerin kaynağı ola
rak geçen yıla gö re önemini yitirm iştir.
Sanayileşmiş ülkelerin toplam rezervi 1978’de % 15 artarak 160 m il
yar Ö ÇH ’na ulaşmıştır. 1977’deki artış % 22,8 idi.
Petrol dışsatımı yapan ülkelerin toplam rezervi 1977'de % 10,7 art
mışken, 1978’de % 26 azalm ış v e 45,9 m ilyar ÖÇH olmuştur.
“ Diğer A v ru p a " ülkelerinde rezerv artışı 1977’de % 9, 1978’de % 32,6 olmuştur.
D. U L U S L A R A R A S I P A R A S A L H A R E K E T L E R
G eçtiğim iz yıllarda sanayileşmiş ülkeler grubunda görülen istikrar
sızlıklar ile büyüme, işsizlik ve enflasyon oranlarındaki farklılıklar ulus
lararası para piyasasını etkilem iştir.
ABD'de giderek büyüyen dış ticaret ve cari işlemler açığı ile m aliyet ve fiyatlarda izlenen artışlar, doların sürekli değer kaybına uğramasına ne
den olmuştur. Ayrıca, ABD para otoritelerinin doların değerini korumak amaciyle destekleme alımı yapmakta gösterdikleri isteksizlik para piyasa
larında dolardan kaçışı hızlandırmış ve kur dalgalanmalarına yol açmıştır.
ABD doları eylül 1977 -e ylü l 1978 döneminde % 12 lik e fe k tif bir değer kaybına uğramıştır. Aynı dönemde, AB D dolarının değer kaybetme oranları. Alman M arkı’na karşı % 28, Japon Y e n ’ ine karşı % 47, İsviçre I 'rangı’ na karşı % 55 olmuş ve 1978 yılında ticaret ağırlıklı ortalama değe
rinde % 20 lik bir düşme gözlenmiştir.
Doların değer kavbetmesi özellikle İsviçre, F. Alm anya ve Japon ya’nın uluslararası rekabet gücünü olumsuz yönde etkilemiş, O PEC’ i ise petrol fiyatlarını, 1979 başından geçerli olmak üzere, artırm aya yön elt
miştir.
Bu gelişmelerin ve doların özellikle Alman Markı ve Japon Y en i karşı
sında değer kaybına 1978 eylülünden sonra da devam etmesi sonucu “ Y ı lan Sistemi" içinde ve kambiyo piyasalarında müdahaleler yoğun'.aşmış tır. Doları destekleme amaciyle İsviçre ve F. Alm anya ve bir ölçüde de ABD merkez bankaları 30 m ilyar dolarlık bir fon ayırmışlardır. Ayrıca,
"Onlar Grubu” ülkelerinin resmi kuruluşları da temmuz-ekim 1978 döne
minde 11 milyar dolarlık destekleme alımı yapmışlardır.
Doların sürekli değer kaybı karşısında ABD M erkez Bankası 1 ka
sım 1978 de daha önce değinilen önlemleri almıştır.
Mevduat munzam karşılıkları oranının artırılması, karşılıklarda 3 milyar dolar artışa neden olmuştur. Yabancı merkez bankaları arasında kısa dönemli kredi anlaşmaları ile sağlanan dövizleri Federal R ezerv Ban
kası kambiyo piyasalarından dolar satın almak için kullanmıştır.
Mevduat munzam karşılıktan ve reeskont oranlarının artırılmasının bir amacı da ABD bankalarını iilke dışından fon aramaya yöneltm ek v e bu yolla da doların değer kaybını önlemekti. Bu oranların artırılması ile ABD deki kısa vadeli faiz oranlarının yükselmesi sonucu getirisi yükselen dolar cinsinden tahvillere (dollar denominated securities) ve dolayısiyle dolara olan istemin artması da bekleyişler arasında idi.
Doların değer kaybını önlemek amacı ile ABD M aliye Bakanlığı da 1 kasım 1978 de şu önlemleri almıştır :
10 milyar dolar değerinde yabancı para cinsinden hazine tahvil lerinin (treasury securities denominated in foreign currencies) özellikle
yabancı yatırımcılara sunulması,
, ~ . ™ F^ deki rezervlerd en 3 m ilyar dolar değerinde yabancı para çe
kilmesi v e Ö Ç H ’ lanndan 2 m ilyar dolarlık bir kısmının yabancı paralar karşılığında satışa çıkarılm ası,
A ra lık 1978’ den başlam ak üzere altın satışlarının ayda en az 1,5 milyon ons’ a çıkarılm ası.
Tüm bu ön lem ler sonucu yaratılan toplam 30 milyar dolarlık destek
leme alım fonunun bekletilm eden kullanılmaya başlanması, doların yeni
den d eğer kazanmasını sağlamıştır.
A vru p a Y ıla n S istem i” içinde Alman M arkı’ nın değer kazanması ise 1978 yazın da başlamıştır. Alman Markı ile birlikte Belçika Frangı ve Hollanda Florin i’ nin de d eğer kazanması sonucu ağustos ve eylül ayların da 1,75 m ilyar dolarlık desteklem e alımları yapılmıştır. F. Almanya Mer kez Bankası ekim ayı içinde ülkeye sermaye girişinin hızlandığını gözöniine alarak yılandaki öteki paralar lehine 3,5 milyar dolarlık bir destekleme alımı yapmışsa da m ark’m d eğer kazanmasını engelleyememiştir. Ekim ayı orta
sında mark, Belçika Frangı ve Hollanda Florini’ııe karşı % 2, Norveç Kronu’- na karşı is e % 4 revalüe edilm iş ve sonuçta efek tif olarak % 5, dolar karşı
sında ise % 12 değer kazanmıştır.
Yen, D olar karşısında ekim ayında da değer kazanmaya devam et
miştir. Japonya M erk ez Bankasının kasım ayında destekleme alımlannı artırm asına karşın D olar Y e n ’e karşı durumunu düzeltmemiştir.
1978’ in üçüncü üç aylık döneminde İsviçre Frangı'nın % 17 efektif değer kazanması üzerine, İsviçre M erkez Bankası ekim ayında 3 milyar dolar satın almıştır.
Sterlin ve İtalyan Lireti ekim ayında dolara karşı diğer güçlü para lar kadar değer kazanmamışlar, dolavısiyle efektif bazda değer kaybet
mişlerdir. Ingiltere ekim ayı içerisinde IM F ’e 1 milyar dolarlık geri öde
mede bulunmuş, dolan destekleme alımları yapmıştır. Fransız Frangı ve İsveç Kronu efek tif bazda değişm e göstermezlerken Kanada Doları 197G sonlarından 1978 sonuna kadar % 25 efektif değer kaybına uğramıştır.
1977’ n'in ikinci yarısıyla 1978’de, ABD ve F. Almanya para ve ser
maye piyasalarında geçerli fa iz oranlarındaki farklılıkların dolar lehine bir gelişm e gösterm esine karşın bu farklılıklar doların değer kaybetme beklentilerini etkisiz hale getirememiş ve bu dönemde ABD’den önemli ölçüde serm aye çıkışı gözlenmiştir. Dolara karşı güvensizlik, enflasyon beklentileri, parasal büyüklüklerin genişlemesi, AB D ’nin enflasyonla sa
vaşım politikasının yetersiz bulunması, dış ticaret ve carî işlemler açıkla
rının devam ı gibi etkenlerden kaynaklanmıştır.
Doların değer kaybının devamı nedeniyle OPEC ülkeleri plasman stra
tejilerini değiştirm işler ve 1978’in ilk üç ayında Avrupa Para Piyasasm-
da 1 milyar doları aşkın dolar cinsinden değerlerini, diğer paralar cinsin
den değerlere dönüştürmüşler ve ABD'deki mali yatırımlarım 1978’ in ilk iiç ayında 1,4 milyar dolar artırdıktan sonra, aynı yılın ikinci üç aylık dö
neminde bu yatırımlarını 2,25 milyar dolar azaltmışlardır.
Petrol üretmeyen gelişmekte olan ülkelerin döviz rezervlerinde 1978'in ilk yarısında 6 milyar dolarlık bir artış olmasına karşın A B D ’deki resmi varlıkları 1 milyar dolardan daha az artmıştır.
E, U L U S L A R A R A S I P A R A SİSTEM İ S O R U N L A R I
Uluslararası para sistemini, 1973'den bu yana süregelen dalgalı kam bivo kurları çerçevesinde yeniden düzenleyen Uluslararası Para Fonu Sözleşmesi ikinci değişikliği (Second Amendment to the Articles o f the Agreement o f the IM F) 133 üyeden 97’sinin oylamasıyla 1 nisan 1978’de yürürlüğe girmiştir.
Söz konusu sözleşmenin IV üncü maddesi, 1973’den bu yana parasal yapıya hakim olan dalgalı kurlar sistemini gözönünde bulundurarak, Fon’un denetimi altında olmak koşuluyla üye ülkelerin çeşitli kambiyo rejimlerinden birini uygulayabileceğini öngörmektedir. Ü ye ülkelerce y e ni sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihte uygulanan kambiyo rejim leri sap
lanmış ve ülkeler kambiyo rejimlerinde yapılan her değişikliği F'on’a bil
dirmekle yükümlü tutulmuşlardır.
Yeni değişiklik, uluslararası para reformu çerçevesinde altının ulus
lararası para fonu içindeki önemini azaltmıştır. Üye ülkelerin kambiyo kurlarını altın cinsinden tanımlamaları gereği, üyelerin herhangi bir işlem
le ilgili olarak Fon’a altın ödeme zorunluluğu ve altının resmi fiyatı (1 ons 35 ÖÇH) yürürlükten kaldırılmıştır. Fon’un bir üyeden altın kabul edebilmesi için % 85’ lik bir oy çoğunluğu ile alınacak bir karar gerekmektedir.
Yeni hükümlere güre, Ö ÇH ’ııın Fon içindeki önemi artırılmış ve Ö Ç H ’nı uluslararası para sisteminde önemli bir rezerv kaynağı haline g e tirilmesi amaçlanmıştır. ÜÇH'nın değerini altın cinsinden belirlem e gere
ci kaldırılmıştır. Bundan böyle Ö ÇH ’nın değerini saptama yöntemi top
lam oyların çoğunluğuyla kararlaştırılacaktır. 1974’den bu yana kullanılan ÖÇH değerini saptama yönetiminde 1 temmuz 1978’de bazı değişiklikler yapılmıştır.
Yeni ÖÇH sepeti, 1972- 1976 döneminde en fazla mal ve hizm et dış satımı yapan 16 ülkenin paralarından oluşmaktadır. İlk sepetteki Dani
marka Kron u ve Güney A frika Randı yerine İran R iyali ile Suudi Arabis
tan Riyali alınmıştır.
Her ülkenin parasma sepet içinde verilen ağırlık, ülkenin dünya mal ve hizmet dışsatımındaki göreli önemini yansıtmaktadır. ABD dolarının ağırlığı ticari ve mali öneminden dolayı yükseltilm iştir. Her paranın se
pet içindeki m iktarı, ülke paralarının 30 haziran 1978’den önceki 3 ay içindeki ortalam a kam biyo kurlarıyla ağırlıkları çarpılarak bulunmaktadır.
Uluslararası Para Fonu kaynaklarının kotalar yoluyla altıncı kez ar
tırılması için şubat 1976 da yapılm ış olan öneri uygulamaya konmuştur.
Kotasını artıran bir ülke, ya artışın tümünü kendi parasıyla veya r/r 25’ini ÖÇH veya Fon’ un b elirteceği ülke parasıyla v e geri kalan % 75’ ini kendi parasıyla ödem ek zorundadır. Türkiye kotasını, 21 nisan 1978’de 151 mil
yon Ö Ç H ’dan 200 m ilyon Ö Ç H ’na artırmıştır.
Kotaların yedinci k ez artırılm asıyla ilgili Guvernörler Kurulu ve Geçici K om ite görüşm eleri 1978’ de devam etmiştir. Toplam kotaların 39
milyar Ö Ç H ’dan 58,6 m ilyar Ö Ç H ’na artırılması amaçlanmaktadır.
Fon kaynaklarının artırılması yönünde ikinci girişim çerçevesinde Ek Finansman K olaylığın ın (Supplem entary Financing Facility) kurulması ile ilgili 29 ağustos 1977 tarihli G uvernörler Kurulu kararıdır. Yakın zamanda uygulanmaya konulması beklenen Ek Finansman K olaylığı dış ödemeler güçlükleri içinde bulunan ülkelere, m evcut olanaklarına ek olarak, normal kredi dilimlerinden (R egular Credit Tranches) daha çok ve daha uzun dö
nemli kaynak sağlama amacını gütmektedir. Bunun için, gerekli kaynağı, dış ödem eler fazlası veren güçlü ülkeler ile petrol dışsatımı yapan ülkeler sağlamayı taahhüt etmişlerdir.
Fon ile borç verecek ülkeler arasında imzalanan anlaşmaların top
lam tutarı 7,75 m ilyar Ö Ç H ’nı açtığı ve en az altı anlaşmanın her biri
nin en az 500 milyon ÖÇH olduğu tarihte. Ek Finansman Kolaylığı yürür
lüğe girecektir. 1978 sonu itibariyle 14 ülke ile İsviçre Milli Bankası top
lam 8,75 m ilyar ÖÇH sağlamaya hazır olduklarım bildirmişlerdir.
Bugünkü durumunda. Uluslararası Para Fonu üyelerine rezerv ve kredi dilim leri dışında devamlı olarak Telafi Edici Finansman Kolaylığı (Com pensatory Financing Facility), Tampon Stokları Finansman Kolay
lığı (B u ffer Stock Financing Facility), Genişletilmiş Kolaylık (Extended Facility) isimli olanaklardan kredi sağlamakta, geçici olarak da Petrol K olaylığı (O il Facility) ile Güven Fonu'ndan (Trust Fund) yararlanma olanağı tanımaktadır. Ülkeler bu çeşitli kredi kaynaklarından kotalarının belli bir yüzdesi kadar ve bazı yan koşullar içinde faydalanabilm ededir (Yüzdeler; R ezerv Dilimi’ nden 25, Kredi Dilim leri’nden 100 veya 25, Ge
nişletilmiş K o la ylık ’ tan 140, Ek Finansman Kolaylığı'ndan 140, Telafi Edici Finansman K ola ylığı’ ndan 75, Tampon Stokları Kolaylığı'ndan 50 dir). Ülkelerin bugünkü durumda çekebilecekleri toplam tutar, dilim po
litikasına göre (tranche policy) kotalarının % 250 siyle ve Genişletilmiş K olaylık’ tan faydalandıkları takdirde kotalarının °/o 315 i ile sınırlandırıl
mıştır. Ek Finansman K olaylığı uygulamaya konduğu takdirde ülkeler dilim politikasına göre kotalarının % 352,5’ini ve Genişletilm iş K olaylık olanağı dahil edilirse, kotalarının % 455’ ini çekebileceklerdir.
Altının uluslararası para sistemi içindeki öneminin altın satışları yo lu y
la azaltılmasına ilişkin işlemler 1978 yılında da sürdürülmüştür. D ört yıl için planlanmış olan 50 milyon ons'luk altın satışlarının ikinci yıl satışları mayıs 1978’de tamamlanmıştır. Üyelere doğrudan, ons’u 35 Ö Ç H ’dan 6,1 milyon ons’luk altın satılmıştır. A yrıca 6,3 milyon ons’ luk altın da açık artırmaya sunulmuştur. Altın satışı gelirlerinden Güven Fonu kanalıyla gelişm ekte olan ülkeler faydalandırılmıştır. 1976 - 1978’de Güven Fonu 104 gelişm ekte olan ülkeye 363 milyon dolarlık kâr dağıtımında bulunmuştur. Bunun ya- nısıra. Güven Fonu’ ndan Guvernörler Kurulu’nun program larını onayla
dığı 43 ülkeye ödemeler dengesi zorluklarını hafifletm ek am acıyla 688 milyon ÖÇH tutarında kredi de verilmiştir.
T ürkiye’nin payı bu kâr dağıtımında kotasıyla orantılı olarak 6.751.062 dolar tutmuştur.
Uluslararası Para Fonu kaynaklarından 1978 yılında yapılan toplam çekmeler tutarı 1977’ ye göre az bir artışla 3.774 milyon Ö ÇH düzeyine çıkmıştır. Toplam çekmeler tutarında sanayileşmiş ülkelerin payı 1977’ye göre azalarak % 62,9, gelişm ekte olan ülkelerin payı 1977’ye g ö re arta
rak % 27 olmuştur, 1978 yılında geri ödem eler şimdiye kadar gözlenen en yüksek düzeye çıkmış ve ilk kez toplam carî ödeme tutarı toplam çe kim tutarını 1.101 milyon ÖÇH aşmıştır. Uluslararası para v e sermaye piyasalarında kredi olanakları artışının Uluslararası Para Fonu kredi hac
minin daralmasında etken olduğu söylenebilir.
Toplam çekmelerden % 67’si rezerv diliminden, % l l ’i kredi dilim ’ lerinden ve % 15’ i T elafi Edici Finansman K ola ylığın d a n yapılmıştır.
R ezerv dilimlerinden yapılan çekme 1977’de 80 m ilyon Ö Ç H ’dan 1978’de 2.536 milyon Ö ÇH ’na çıkmıştır. Kredi dilimlerinden yapılan çek
me 1978’de 1977’ye göre % 85 azalmıştır. T ela fi Edici Finansman Kolay- lığı’ndan 1977’ ye göre % 139,8 daha çok yararlanılmıştır.
Avrupa Konseyi tarafından 6 - 7 temmuz 1978’de Avru pa Para Sis- tem i’nin (European M onetary System - E M S) kurulmasına karar verilm iş
tir. Belçika, Danimarka, Fransa, F. Almanya, Hollanda, Lüksemburg, İr landa ve İtalya’nın üye olduğu bu sistemin ana amacı üye ülkeler arasın da parasal bütünleşmeyi sağlamak ve d öviz kurlarına düzenlilik getirm ektir.
Bu çerçeve içinde aynı zamanda ABD Dolarının Avrupa kam biyo piyasa
larındaki baskısının azaltılması da amaçlanmaktadır. İngiltere v e N o rveç sistem dışında kalmışlardır.
Avrupa Para Sistemi nin para birimi Avrupa Para Birimi (European Currency U nit-ECU ) dir. Bu birim şimdi uygulamada olan Avrupa Hesap Birim i (European Unit o f Accou n t - E U A ) ile aynı değere ve hesaplama yöntem ine dayandırılm ıştır. Ü y e ülkelerin paralarının oluşturduğu para sepetinde ağırlıklar, üyelerin Avru pa Topluluğu G SM H ’daki ve topluluk içi ticaret hacmindeki paylarını yansıtmaktadır.
Ü ye ülkeler paralarının Avru pa Para Birim i’ne bağlı bir esas değeri olacak v e bu değerler bir seri ikili kambiyo kurlarının hesaplanmasında kullanılacaktır. Belirlenen her kurun üst ve altında % 2,25 dalgalanma sınırları olacaktır. Sınıra gelindiğinde ilgili ülkelerin merkez bankaları des
teklem e işlem leri yaparak ülkelerinin parasmı sınırlar içinde tutacaklardır.
Avru pa Para Birimi sapma göstergesi olarak üye ülke parasının di
ğer paraların ortalamasından ne derece saptığını belirleyecek ve esas değerinden en çok uzaklaşan parayı meydana çıkaracaktır. Bu sapmala
rın “ eşik noktası” , her üye iilke parasının maksimun sapma alanının
% 75’ i olarak belirlenecektir. Avru pa Para Birim i’nin sapma göstergesi olarak kullanılmasıyla, parası kuvvetli ve z a y ıf olan ülkelere düşen yükün
“ A vru pa Y ıla n ” sistemine göre daha adil dağılacağı umulmaktadır. " A v rupa Y ıla n ” sistemi parası za y ıf olan ülkeyle parası kuvvetli olan ülke
nin aynı anda müdahalesini gerektirm ektedir. Avrupa Para Sistemi’nde sapma göstergesi sistemi zora sokan parayı ortaya koyacak ve yalnız o ülke önlem ler alacak v e müdahale “ Avrupa Yıla n ” sistemine göre daha erken yapılmış olacaktır.
Avru pa Para Birimi, müdahale ve kredi mekanizmalarında birim olarak kullanılacaktır. Avrupa Parasal İşbirliği Fonu başlangıçta, üye ülkeler mer
k ez bankası altın ve d ö v iz rezervlerinin % 20’sine karşılık Avrupa Para Birimi cinsinden destek sağlayacaktır. Halen yürürlükteki kredi mekaniz
maları Avrupa Para Sistemi için de geçerli olacaktır.
öd em eler dengesi güçlüklerini karşılamak için merkez bankaları ta
rafından kulanılabilecek 14 m ilyar ECU’luk kısa dönemli kredi (9 ay) ola
nağı sağlanmaktadır. Avrupa Topluluğu Bakanlar Konseyi tarafından öne
rilen ekonomi politikasına uyulmak koşuluyla 2 ila 5 yıl için 11 milyar E C U ’luk hükümetlerarası orta vadeli kredi olanağı tanınmaktadır. Sis
tem içindeki ülkelerin enflasyon oranlarını ve büyüme hızlarını birbirlerine yakın duruma getirebilm eleri için daha düşük refah düzeyindeki üye ülke
lere Avrupa Yatırım Bankası kanalıyla beş yıl için her yıl 1 milyar ECU tutarında yardım olanağı sağlanacaktır.
En geç iki yıl içinde bu kredi mekanizmalarını kapsayacak Avrupa Para Fonıı’nun kurulması amaçlanmaktadır.
i k i n c i B ö l l i m
!Ç E K O N O M İK GELİŞM ELER
A. M İLLİ G ELİR K E SİM LE R VE G E L İŞ M E L E R İ
1 — M İLLİ GELİR
1978 yılı programında % 6,1 olarak öngörülen G SM H artış oranı Devlet istatistik Enstitüsünün ilk dokuz aylık verilere dayanarak hesaplanan ikinci tahminlerine göre % 3 olarak gerçekleşmiştir. Cari fiyatlarla GSM H artışı ise '/< 38,3’ tür (1 ve 2 sayılı cetveller).
1978 yılında, GSM H artış oranının programda amaçlanan orandan düşük olması dışalım tıkanıklıkları sonucunda, sanayi kesiminde hedeflere ulaşılamamasmdan ve dışalem gelirlerinin son yıllarda büyük oranlarda gerileme olmasındadır. Dışalem gelirleri 1978 yılında, 1968 faktör fiy a tla rıyla % 23,9 oranında gerilemiştir.
1978 yılı programında, G S M H ’nın bileşimi ile ilgili olarak, tarım sek
törünün G SYİH içindeki payının azalması, sanayi ve hizm etler sektörlerinin paylarının artması öngörülmüştü. Y ıl içindeki gelişm elerden sonra sanayi sektörünün payı °/f 19,1’den % 2 1 ,2 ’ye çıkarken tarım ve hizm etler sektör
leri payları toplam olarak aynı miktarda azalmıştır.
2 — KESİM LER VE GELİŞM ELERİ
Bu bölümde ekonomik kesimler, tarım, sanayi, inşaat ve konut, ulaş
tırma ve haberleşme olmak üzere dört bölümde incelenmiştir.
a. Tarım
Tarım sektörünün hasılası 1978 yılında, D evlet İstatistik Enstitüsü
nün GSMH ikinci tahminine göre, 1968 fak tör fiyatlarıyla ■% 5,1 oranında artarak 42,5 milyar liradan 44,7 milyar liraya yükselmiştir. A rtış oranı 1978 yılı için öngörülen hedefi % 1 oranında aşmaktadır. Bu artışın nedeni tahıl ürünlerinden mısır, buğday, arpa ile şekerpancarı, ayçiçeği v e zeytin üretimindeki gelişmelerdir. Tarım sektörünün alt kesimi çiftçilik grubu hasılası 1978 yılında % 5 ve ormancılık grubu % 4,5 oranında artmıştır.
28
D evlet İstatistik Enstitüsünün 1979 verilerin e göre, 1978 yılında, hububat üretimi bir ön ceki yıla göre, % 0,6 oranında artmıştır (3 sayılı cetvel).
Hububat içinde ufak bir paya sahip olan pirinç üretimi 1978 yılında r/( 19,5 oranında bir artış gösterm iştir. B akliyat üretimi bir önceki yılki seviyesini korumuş, m eyva üretimi % 5 oranında azalm ıştır. Tütün üretimi 1978 y ı
lında % 21 oranında artmıştır.
1978 yılın da hububattan buğday, mısır, pirinç üretiminde, ayrıca bak
liyat, fındık, zeytin, çay ve tütün üretim inde program hedefleri aşılmıştır.
b. Sanayi
D evlet İstatistik Enstitüsünün m illi gelir tahminlerine göre 1978 yı
lında sanayi sektörü hasılası, 1968 fak tör fiyatlarıyla % 4,8 oranında ar
tarak 43,5 m ilyar liradan 45,6 m ilyar liraya yükselmiştir. 1977 yılında gerçekleşen artış oranı % 10,8 ve 1978 programında hedeflenen artış oranı ■% 8,0 dır.
Ü retim açısından bakıldığında 1979 programında da belirtildiği gibi, sanayi sektörü v e bu sektörün alt kesimlerinde üretim artış oranları 1978 program hedeflerinin gerisinde kalmıştır. Buna neden olarak, dö
v iz darboğazı yüzünden gerekli dışalım girdilerinin yeterince sağlana
maması, kapasite kullanımının düşmesi, finansman yetersizliği ve ya
pılan yatırım ların planlanan süreler sonunda bitmemesi gösterilebilir.
Sanayi sektöründe 1978 yılında % 2,7 oranında üretim artışı gerçekleştiril miştir. 1978 y ılı programında hedeflenen artış oranı ise % 8,8 idi.
Sanayi sektörü alt kesimlerinden madencilik sektörü hasılası 1978 yılında, 1968 fak tör fiyatlarıyla % 17,6 oranında artmıştır. Bu sektörde 1978 yılında üretim i % 140 oranında artan manganez dışında diğer dallarda önem li üretim artışları kaydedilmemiş, krom, bakır, saf kükürt ve ham pet
rol üretim inde bir önceki yıla göre gerilem eler olmuştur (4 sayılı cetvel).
Sanayi sektörünün imalat alt kesimi hasılası, 1978 yılında 1968 faktör fiya tla rıyla % 3 oranında artmıştır.
İm alat alt kesimi içerisinde bulunan grupların 1978 yılı üretim durum
larına bakıldığında, demir, çelik ve çimento üretimlerinde artış görülmek
tedir. Ancak saç üretiminde azalma vardır. 1978 yılında içki üretimi, şarap hariç olm ak üzere, azalma göstermiştir. Dokuma dalında ise yün ipliği, pamuklu dokuma ve yünlü dokuma da artışlar kaydedilmiştir.
Sanayi sektörünün üçüncü alt kesimi olan enerji sektörü hasılası 1978 yılında, 1968 faktör fiyatlarıyla % 6,5 oranında artmıştır. Bu kesime giren petrol ürünleri üretiminde % 12,3 oranında bir düşme vardır. Yapılan tah
minlere göre, 1978 yılında petrol ürünleri üretimi 11,4 milyon ton olmuştur.
Elektrik üretimi ise 1978 yılında % 5,6 oranında artmıştır.
c. İnşaat ve Konut
1978 yılında inşaat sektörü hasılası, Devlet İstatistik Enstitüsü ikinci tahminine göre, 1968 faktör fiyatlarıyla % 5,3 oranında bir artış göstererek 11,8 milyar liradan 12,4 milyar liraya yükselmiştir. Konut gelirleri ise 1978 yılında, 1968 faktör fiyatlarıyla % 7,0 oranında artarak 8,6 milyar liradan 9,2 milyar liraya yükselmiştir.
Belediyelerce verilen inşaat ruhsatlan toplam değeri, 1978 yılının, mayıs hariç, ocak-ağustos döneminde geçen yılın eş dönemine göre % 152,6 oranında artarak 21,5 milyar liradan 54,2 milyar liraya yükselmiştir, ö te yandan inşaatları için ruhsat alman bu yapıların yüzölçümlerinde 1978’de
1977 yılına göre % 12,9 oranında artış vardır. 1977 yılının, mayıs hariç, ocak - ağustos döneminde 16.859 bin m2 lik inşaat ruhsatı verilirken bu rakam 1978 yılının eş döneminde 19.044 bin m- olmuştur (6 sayılı cetvel).
1978 yılı, mayıs hariç, ocak-ağustos döneminde belediyelerce verilen inşaat ruhsatları sayısında ve yüzölçümlerinde 1977 yılının eş dönemine göre normal düzeyde bir artış olmasına karşın, inşaat değerlerinde meydana gelen artış inşaat yüzölçiimlerindelci artıştan çok fazladır. Bunun nedeni inşaat malzeme fiyatlarındaki yükseliştir.
Belediyelerce verilen yapı kullanma izin kağıtlarına göre yeni ilave edilen veya kısmen biten yapılar 1978 yılında değer olarak % 122,9 ora
nında, yüzölçümü olarak % 2 ,3 oranında artmıştır (7 sayılı cetvel). 1978 yılında inşaat sektöründe meydana gelen yavaşlama bu verilerden de an
laşılmaktadır.
d. Ulaştırma ve Haberleşme
1978 yılında ulaştırma ve haberleşme sektörünün hasılası, Devlet İs
tatistik Enstitüsünün GSMH ikinci tahminine göre, 1968 faktör fiyatlarıyla
% 3,5 oranında artarak 19 milyar liradan 19,7 milyar liraya yükselmiştir.
Nüfus artışı, hızlı kentleşme ve ekonominin parasallaşmasına bağlı olarak yük ve yolcu taşımalarında genel artma eğilimi devam etmektedir.
Karayolları Genel Müdürlüğü tahminlerine göre karayollarında 1978 yılında taşınan yolcu sayısı % 8,7 oranında artarak 363 milyon kişiye, yük taşımacılığı ise % 14,9 oranında artarak 129 milyon tona yükselmiştir (8 sayılı cetvel).
Demiryolları taşımacılığına gelince, TCDD Genel Müdürlüğünden elde edilen verilere göre, taşman yolcu 1978 yılı ekim ayı sonu itibariyle 98 mil
yon kişi olmuştur. 1977 yılının eş dönemi ile karşılaştırıldığında % 14,7 oranında bir artış görülmektedir. Yük taşımacılığında ise 1978 yılı eylül
sonu itibariyle 1977 yılının eş dönemine göre % 0,8 oranında artış sağ
lanmıştır.
Yolcu taşımasında 1978 yılında meydana gelen artışa karşın demiryolu yolcu taşım acılığı kapasitesi yarayolu taşımacılığının karşısında göreli za
y ıflığım korumaktadır. Karayolu yolcu taşımacılığında da artışlar olduğu gözönüne alınırsa dem iryolu taşımacılığının aradaki farkı kısa dönemde kapatması oldukça uzak bir olasılıktır. Yü k taşımacılığında da benzer bir durum görülm ekte ve demiryollarının bu yapısı ile yük taşımacılığında karayolları ile rekabet edebilmesi kısa dönemde oldukça güç görünmektedir.
D enizcilik Bankasından alınan bilgilere göre 1978 yılında denizyol
larında, şehir hatları işletmeleri dahil, 139,4 milyon kişi taşınmıştır. Buna göre denizyolları yolcu taşımacılığında % 9,5 oranında bir artış vardır.
Ancak yük taşımacılığında 1978 yılında c/o 14 oranında bir gerileme mey
dana gelm iştir.
1978 yılında hava yollarında taşman yolcu ve yük miktarında önemli gerilem eler görülm ektedir. Nitekim Ulaştırma Bakanlığından alınan bilgi
lere göre taşınan yolcu sayısı 1978 yılında % 16,6, taşınan ticari yük % 16,3 oranında azalmıştır.
Telekom ünikasyon alanında, 1978 yılında da eskiden olduğu gibi dar
boğazlar devam etmektedir. T elefon abone sayısı 1978 yılında 851 binden 977 bine yükselm iştir (9 sayılı cetvel). 1978 y ılı sonunda ülkenin % 88’inin radyo yayınlarından, % 83’nün televizyon yayınlarından faydalandığı tah
min edilm ektedir.
3 — Ç A L IŞ M A S O R U N L A R I
H er üç plan döneminde de önemli bir sorun olan istihdam konusu 1978 yılında da bu özelliğini sürdürmüştür. Sivil işgücü sunusu 1978 yılında 1,5 oranında artarak 16,4 milyon dolayına çıkmıştır. Sivil işgücü istemi ise •% 0,8 artarak 14,9 milyona ulaşmıştır. Toplam işgücü sunusu ve iste
minin farklı oranlarda gelişmesi işsizliğin artmakta olduğunu göstermek
tedir. İşsizliğin artmasında sanayi sektörünün yeterli gelişme göstereme
mesinin payı büyüktür.
Sosyal Sigortalar Kurumu Genel Müdürlüğünden alınan bilgilere göre 1976 yılında 115,30 lira, 1977 yılında 146,53 lira olan ortalama sigortalı günlük ücreti 1978 yılında % 43,4 fazlasıyla 210,08 lira olarak tahmin edilmektedir. Prime tabi en yüksek günlük ücret ise 280 liradan 368 liraya yükseltilmiştir. Sigortaya kayıtlı işçi sayısı 1978 yılında 2.191 binden 2.320 bine yükselmiştir.
Çalışma Bakanlığından alınan bilgilere göre 1977 yılında 1.520 si özel, 653’ü kamu kesiminde bağıtlanan ve toplam 590 bin işçiyi kapsayan
2.173 toplu sözleşmeye karşılık 1978 yılında 1.440’ı özel 887 si kamu ke
siminde olmak üzere 5.339 işyerini ve 481 bin işçiyi kapsayan toplam 2.327 toplu sözleşme imzalanmıştır. Toplu sözleşmelerden yararlananların sayısı, ülkemizde sözleşmelerin büyük çoğunluğu iki yılda bir yenilendiği için, iki yıllık toplu sözleşmelerin kapsadığı işçi sayısına çok yakındır.
Bu özellik dikkate alınarak 1976-77 döneminde 1 milyon 66 bin kişinin, 1977-78 döneminde ise 1 milyon 71 bin kişinin toplu sözleşmelerden yararlandığı saptanmıştır.
Kamu kesiminde sağlanan toplu sözleşmelerin çoğunun süresi 1978 yılı içinde sona ermiş ve kamu kesiminde üretimi aksatmamak, her kesime enflasyon yükünü hakça paylaştırmak, kurumlararası ücret fark lılık larına son vermek ve özetle sınai ilişkileri iyileştirm ek am acıyla başlıca işçi kuruluşları olan Türk-Îş ve Disk’ le görüşm eler yapan yürütme organı Tiirk-lş’ le “ Toplumsal Anlaşma” olarak adlandırılan bir metni 20 temmuz
1978 günü imzalamıştır.
B. P A R A ve KREDİ
I — MERKEZ B A N K A S I
a. Banknot Emisyonu
Merkez Bankası banknot emisyonu 1978 yılında % 45,9 oranında (35,8 milyar lira) artarak 113,7 milyar liraya çıkmıştır. Emisyon 1975 y ı
lında yf 24,6, 1976 yılında % 27,2 ve 1977 yılında % 49,6 oranlarında art
mıştı. Görüldüğü gibi 1978 yılında banknot emisyonunun 1975 ten beri devam eden artış hızının yükselmesi durdurulmuş ve bir ölçüde de in
dirilmiştir (17 ve 18 sayılı cetveller).
1978 yılında banka sisteminin likidite üretimi çeşitli önlem lerle kısıt
lanırken Merkez Bankası kredilerindeki artış da olanaklar ölçüsünde ya
vaşlatılmıştır. 1977 yılında % 7 1 ,5 oranında artmış olan M erkez Bankası kredilerinin artış oram 1978’de % 27,5’e indirilmiştir. Ancak 1977 yılında d öviz işlemleri tüm olarak emisyona 18 m ilyar dolayında azaltıcı etki yaptığı halde 1978 yılında aynı işlemlerin yaklaşık 14 m ilyar liralık artırıcı etkisi olmuştur. Dışalım depozitoları 1977 yılında emisyona 35 milyar liralık azaltıcı etki yapmış, aynı etki 1978 yılında 24,2 milyar lira olmuştur.
Ayrıca, 1977 eylülünde oranlarındaki artış nedeniyle mevduat karşılıkları da 16,5 milyar lira artmıştır. Görüldüğü gibi 1977 yılında M erkez Bankası kredilerinden kaynaklanan 79,1 milyar liralık emisyon artırıcı etki d öviz rezervleri, mevduat karşılıkları ve dışalım depozitolarından kaynaklanan 69,3 milyar liralık azaltıcı etki ile giderilmişti. 1978 yılında ise Tarım Satış Kooperatifleri Birliklerinin konsolide edilen kredisi ile birlikte M erkez Bankası kredilerinde meydana gelen 58.1 m ilyar liralık artışa karşı aynı
işlemlerin eksiltici etkisi ancak 27,3 m ilyar lira olmuştur. Şu halde 1978 yı
lında M erk ez Bankası kredilerindeki artış önem li ölçüde yavaşlatıldığı halde emisyon artışının aynı ölçüde yavaşlanmamasının nedeni, döviz işlemlerin
deki gelişm e ile dışalım d ep ozitoları birikiminin ve mevduat karşılıkları ar
tışının yavaşlamasıdır.
Aşağıda, M erk ez Bankası K red ile ri" bölümünde ayrıntılı olarak in
celenmiş olan kredilerdeki gelişm eler şöyledir. Kamu İktisadi Teşebbüsle
rinin finansmanı için 25,5 m ilyar liralık M erk ez Bankası kredisi kullanıl
mıştır. Bunun 4,3 m ilyar lirası 1978 M ali y ılı Bütçe Kanununun 61 inci maddesi hükmü gereğin ce D evlet Yatırım Bankasına verilen krediler, geri kalan 21,2 m ilyar lirası ise desteklem e alım ları için kamu kuruluşlarına açılan kredilerdir. Bunlar tütün alımları için Tekel İdaresine açılan kre
dileri de içerir.
Hazine kısa vadeli avansının 1978 y ılı artışı 11,4 milyar liradır.
Toplam kamu kredilerindeki 36,9 milyar liralık artışa karşılık bankalar aracılığı ile özel kesime açılan kredilerdeki artış 15,3 milyar liradır.
1978 yılında gerçekleştirilen kısıntılar sonucunda kamu kesimi kredile
rinin toplam M erkez Bankası kredileri artışındaki payı % 72,9'dan % 70,8'e inmiştir. 1978 yılında kamu kesimi kredileri olanaklar ölçüsünde kısılmaya çalışılırken özel kesime bankalar aracılığı ile açılan kredilerde daha selektif bir politika uygulamasına ağırlık verilmiştir. 28 şubat 1978 tarihinde ya
yımlanan önlem ler çoğunlukla kredilerin yönlendirilmesine dönüktür. M ev
duat karşılıkları oranları yükseltilmemiş, getirilen değişikliklerde banka kaynaklarının belirli faaliyet alanlarına kaydırılması amaçlanmıştır. Kredi faizleri ve reeskont oranlarında yapılan değişiklik de aynı amaca yöneliktir.
Uygulanan bu politika sonunda M erkez Bankasının özel kesime açtığı kredilerde, Tarım Satış K ooperatifleri Birliklerinin konsolide edilen kredi
sinden kaynaklanan azalma dikkate alınmazsa, gerileme olmamıştır. Ancak M erk ez Bankası ekonomik faaliyetlerde herhangibir aksamaya meydan verm eden banka sisteminin finansmanını sağlamaya çalışırken, aldığı çe
şitli önlem lerle hem kredileri prodüktif alanlara yönlendirmeye, hem ta
sarrufları özendirm eye, hem de gerektiğinde piyasadaki fazla likiditeyi çekm eye özen gösterm iştir. Bu çerçeve içinde dışalım güvenceleri (İthalat Tem inatları) ve mal bedelleri ile piyasadan 24,2 milyar lira çekilirken, mev
duat karşılığı şeklinde 17,3 milyar lira bloke edilmiştir. Bu arada bankaların disponibilité oranları yeniden düzenlenmiştir.
Banknot emisyonunun yıl içindeki gelişmeleri incelendiğinde, emis
yonun mayıs sonuna kadar normal bir gelişme gösterdiği izlenmektedir.
Ocak ve şubat aylarında toplam olarak 3 milyar lira azalan emisyon mart ve nisan aylarında hem kamu, hem özel kesim kredilerindeki gelişmenin
etkisiyle 9 milyar lira artmıştır. M ayıs ayında ise emisyon 2,4 m ilyar lira dolayında azalmıştır. B öylece yılın ilk beş aylık döneminde banknot emis
yonu kredilerdeki 12,9 m ilyar liralık artışın etkisiyle 3,6 m ilyar lira artarak 81,5 milyar liraya çıkmıştır. Haziran - ağustos aylarında desteklem e alım kredileri ve Hazine kısa vadeli avansındaki artışların etk isiyle em isyon üç ayda 21,3 milyar lira artmış, eylül ayında önem li bir gelişm e gösterm e
miştir. Yılın son üç ayında emisyon, daha çok H azine kısa vad eli avansının etkisinde yeniden 10,5 m ilyar lira artmıştır.
B elirttiğim iz bu gelişm eler sonucunda banknot emisyonu 1978 yılında 77,9 milyar liradan 113,7 m ilyar liraya çıkarak ■% 45,9 oranında (35,8 milyar lira) artış göstermiştir. Banknot emisyonu 1977 yılında % 49,6, 1976 yılında % 27,2 oranlarında artmıştı.
b. Merkez Bankası Kredileri
M erkez Bankası kredileri 1978 yılında % 27,5 oranında (52,2 m ilyar lira) artarak 189,7 m ilyar liradan 241,9 m ilyar liraya çıkm ıştır. Oysa M erkez Bankası kredileri 1977 yılında % 71,5, 1976 yılında % 67,1 oran
larında artmıştı (19 sayılı cetvel).
Bu yıla kadar, mevduat karşılıklarından 1211 sayılı kanunun 40 mcı maddesi gereğince T.C. Ziraat Bankasına verilen “ Ziraî Finansman” ve 1789 sayılı Bütçe Kanunun 11 inci, 1823 sayılı Bütçe Kanunun 70 inci maddeleri gereğince D evlet Yatırım Bankasına verilm iş olan “ ö z e l F i
nansman” ile “ Özel İhracat Fonu” ndan yapılan finansman ö zellikleri ne
deniyle M erkez Bankası kredileri arasında gösterilm iyordu. Bankamız Haftalık Vaziyetlerinde kredilerin sektörler v e kredi türleri itibariyle dağılışına açrklık getirm ek üzere 29 aralık 1978 tarihinde yapılan değişik
likten sonra bu üç tür finansman işlemi de Bankamız kredileri arasında gösterilm eye başlanmıştır. M erkez Bankası kredilerindeki gelişm eler bu yeni düzenlemeye göre değerlendirilecektir.
Yukarıda da belirtildiği gibi M erkez Bankası kredilerinin artış hızı 1978 yılında önemli ölçüde yavaşlatılmıştır. K redi artışındaki yavaşlam a hem kamu kredilerinde, hem bankalara açılan kredilerde olmuştur. E n f
lasyonla savaşım program ı çerçevesinde Bankamızın uyguladığı k ısıtla
yıcı politika sonucunda M erkez Bankası kredi artışı % 71,5’ten % 27,5’e indirilirken kamu kredileri artış hızı % 83,6 ’dan % 29,2’ye v e bankalara açılan kredilerin artış hızı % 51,4’ten % 24,2’ye düşürülmüştür.
Kamu kesimi kredileri artışında görülen bu önemli yavaşlam a yılın ikinci yarısında M aliye Bakanlığı ile yapılan yakın işbirliği sonucunda kamu harcamalarının daha sağlıklı kaynaklara dayandırılarak M erk ez Bankası kaynaklarına başvurunun azaltılması ile sağlanabilmiştir.
