Kapesitabin Tedavisi Alan Hastada Geliflen El-Ayak Sendromu

Kapesitabin Tedavisi Alan Hastada

Geliflen El-Ayak Sendromu

Hand-Foot Syndrome Due to Capecitabine Therapy: Case Report

Gökhan Uslu, Göksun Karaman, Meltem Uslu,

Ekin fiavk, Neslihan fiendur, Nezih Meydan*

Palmar plantar eritrodizestezi sendromu olarak da bili-nen el-ayak sendromu, avuç içi ve ayak tabanlar›n› etki-leyen, çeflitli derecelerde dizestezi, eritem ve ödemi ta-kip edebilen kuru ya da nemli deskuamasyonun izlendi-¤i bir ilaç reaksiyonudur. El-ayak sendromuyla iliflkili ilaçlar; sitarabin, doksorubisin, kapesitabin, epirubisin, florodeoksiüridin, hidroksiüre, merkaptopürin, siklofos-famid, dosetaksel, vinorelbin ve 5-FU'i içermektedir1_.

Bu yaz›da meme karsinomu nedeniyle kapesitabin te-davisi almaktayken el-ayak sendromu geliflen olgu bil-dirilmektedir.

Olgu

Altm›flsekiz yafl›nda kad›n hasta, 6 haftad›r ellerinde ve ayaklar›nda olan yanma, k›zar›kl›k ve yaralar, 9 ay-d›r da el ve ayak t›rnaklar›nda olan ayr›lma yak›nma-lar› nedeniyle baflvurdu. Özgeçmiflinde, 3,5 y›l önce

in-vaziv duktal meme karsinomu nedeniyle opere oldu¤u ve kemik metastaz› nedeniyle 14 ayd›r zoledronik asit maleat (Zometa) ve anastrozol (Arimidex), 1 y›ld›r do-setaksel (Taxotere) ve 7 ayd›r kapesitabin (Xeloda) ile kemoterapi almakta oldu¤u ö¤renildi.

Dermatolojik incelemede; her iki palmar ve plantar bölgelerde, el ve ayak bileklerine uzanan, üzerinde yer yer deskuamasyonun izlendi¤i, diffüz eritemli ve ödemli plaklar mevcuttu. Her iki el ve ayak t›rnaklar›n-da distal onikolizis, sa¤ ayak 3., 4., 5., sol ayak 2., 3., 4. ve 5. t›rnaklarda subungual hiperkeratoz izleniyordu. Ayr›ca sa¤ ayak 1., sol ayak 1. ve 3. parmak distallerin-de üzerindistallerin-de kanama ve s›z›nt›n›n izlendi¤i, 1-1,5 cm çaplar›nda erode alanlar vard› (fiekil 1a,1b).

Hastan›n laboratuar incelemesinde Hb: 9.9 gr/dL, Hct: % 28, MCV: 99.7 fL, MCH: 35.2 pg olarak saptand› ve kemoterapiye sekonder megaloblastik de¤ifliklikler olarak yorumland›. Akci¤er grafisi, kan biyokimyas›,

Yaz›flma AAdresi: Dr. Gökhan Uslu, Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi, Dermatoloji Anabilim Dal›, 09100 Ayd›n, Türkiye Tel.: 256 444 12 56 Fax: 256 214 64 95 E-mail: gokhanuslu@msn.com Al›nd›¤› ttarih: 31.12.2004 Kabul ttarihi: 25.02.2005

Özet

Palmar plantar eritrodizestezi sendromu olarak da bilinen el-ayak sendromu, çeflitli kemoterapi ilaçlar›n›n kullan›m› s›ras›nda oluflan bir ilaç reaksiyonudur. Palmar ve plantar bölgelerde çeflitli derecelerde dizestezi, eritem ve ödemle beraber deskuamas-yon izlenir. El-ayak sendromuyla iliflkili ilaçlar; sitarabin, doksorubisin, kapesitabin, epirubisin, florodeoksiüridin, hidroksiüre, merkaptopürin, siklofosfamid, dosetaksel, vinorelbin ve 5-FU'i içermektedir. Bu yaz›da meme karsinomu nedeniyle kapesita-bin tedavisi almaktayken palmar ve plantar bölgelerde diffüz eritemli ve ödemli plaklar geliflen 68 yafl›nda kad›n hasta bildi-rilmektedir. (Türkderm 2006; 40: 105-7)

Anahtar Kelimeler: El-ayak sendromu, kapesitabin

Summary

Hand-foot syndrome, also known as palmar-plantar dysestesia is a drug reaction which is characterized by dysestesia, erythe-ma, and edema desquamation in palms of hands and soles of the feet. Cytarabine, doxorubicine, capecitabine, epirubicin, flu-orodeoxyuridine, hydroxyurea, mercaptopurine, cyclophosphamide, docetaxel, vinorelbine and 5-FU are the drugs related with hand-foot syndrome. We report an 68 year old woman with breast carcinoma who developed diffuse erythematous and edematous plaques on her hands and feet due to capecitabine therapy. (Turkderm 2006; 40: 105-7)

Key Words: Hand-foot syndrome, capecitabine

Olgu Bildirisi

Case Report

105

eritrosit sedimentasyon h›z› (15mm/sa) ve idrar tetkikleri nor-mal olan hastan›n ayak parmak distallerindeki erode alanlar-dan al›nan yara yeri kültüründe üreme olmad›.

Onkoloji bölümüyle konsülte edilerek halen almakta oldu¤u kapesitabin tedavisi sonland›r›ld›. Ayak parmaklar›ndaki ero-de alanlar için epitelizan (ero-dekspantenol), palmar ve plantar yüzlerdeki eritem ve deskuamasyon için permanganat banyo-su ile birlikte nemlendirici tedavi verildi. Ayr›ca parestezik ya-k›nmalar› için 500 mg/gün oral piridoksin tedavisi baflland›. Tama yak›n ayr›lma izlenen sa¤ ayak 1. t›rnak eksize edildi. Tedavinin 2. gününde palmar ve plantar bölgedeki eritemde solma izlendi. Tedavinin 4. gününden itibaren de ayn› bölge-lerdeki yanma yak›nmalar›nda azalma ve ayak parmak distal-lerindeki erode alanlarda epitelizasyon gözlendi. Taburcu edil-dikten sonraki 2 ayl›k izlemi boyunca deri ve t›rnak bulgular› gerilemeye devam etti ve aktivasyon izlenmedi (fiekil 2a,2b).

Tart›flma

Kapesitabin birçok insan tümöründe yüksek konsantrasyonda timidin fosforilaz enzimi bulunmas› bilgisinden yola ç›k›larak gelifltirilmifl 5-FU'in bir ön ilac›d›r2_{. Tümör bölgesinde klinik}

olarak aktif düzeylerde 5-FU üretimine neden olur ve daha az sistemik toksik etkileri vard›r. Antrasiklin ya da taksoid teda-visinin baflar›s›zl›kla sonuçland›¤› ilerlemifl ya da metastatik meme karsinomlu hastalarda tek etkili tedavidir. Bir di¤er kul-lan›m alan› da metastatik kolorektal kanserdir. S›k görülen yan etkileri el-ayak sendromu, deri pigmentasyonu, diare, bu-lant›, kusma ve halsizliktir3-5_{. Faz 1 ve 2 çal›flmalarda}

kapesita-binin en s›k görülen yan etkisinin el-ayak sendromu oldu¤u ve s›kl›¤›n›n %10-50.7 aras›nda de¤iflti¤i bildirilmektedir6,7_.

El-ayak sendromu, avuç içi ve ayak tabanlar›nda yanma ve hassasiyetin izlendi¤i bir prodromal dönem sonras›nda, özel-likle parmaklar›n lateral k›s›mlar›nda, tenar ve hipotenar ç›-k›nt›lar üzerinde, simetrik, keskin s›n›rl›, eritemli, ödemli plak-lar›n geliflmesi ile karakterizedir. Ayr›ca ülserasyon oluflabilir. Bu durum oldukça a¤r›l›d›r ve aktiviteyi k›s›tlar1,8,9_.

Metastatik kolorektal kanseri olan 67 hasta ile yap›lan bir ret-rospektif çal›flmada COX-2 inhibitörleri (celecoxib) ile el-ayak sendromunun hem insidans›n›n hem de fliddetinin azaltabile-ce¤i bildirilmifltir. Bu nedenle el-ayak sendromunun COX-2'nin fazla eksprese edildi¤i bir inflamatuar fenomen nedeniyle olufltu¤u hipotezi öne sürülmüfltür10_.

Olgumuzda kapesitabinle birlikte, el-ayak sendromuyla iliflkili

fiekil 1a. Sa¤ ayak parmak distallerinde erode alanlar

fiekil 1b. Ellerin palmar yüzlerinde diffüz eritem

fiekil 2a. Tedavi sonras› ayaklar›n görünümü

fiekil 2b. Tedavi sonras›nda ellerin görünümü

Uslu ve ark.

Kapesitabin Tedavisi Alan Hastada Geliflen El-Ayak Sendromu

Türkderm 2006; 40: 105-7

106

olabilen bir di¤er ajan olan dosetaksel kullan›m› da mevcuttu. Ancak semptomlar›n kapesitabin tedavisi baflland›ktan sonra or-taya ç›kmas› ve tedavinin kesilmesiyle tam remisyonun elde edil-mesi; bu durumun kapesitabinle iliflkili oldu¤unu göstermifltir. Kapesitabin genellikle bizim olgumuzda da oldu¤u gibi 14 günlük tedavi sonras›nda 7 günlük dinlenme periyodunu içe-ren sikluslar fleklinde uygulanmaktad›r. El-ayak sendromunun da yer ald›¤› baz› yan etkiler doza ba¤l› görünmektedir ve doz s›n›rlay›c› toksisiteler aras›nda yer al›r. El-ayak sendromu ge-nellikle tedavinin en az 2 siklusundan sonra gecikmifl bir yan etki olarak görülür2_{. Ancak Abushullaih ve ark.n›n yapt›¤› bir}

çal›flmada bu yan etkinin en s›k ve en fliddetli olarak tedavinin ilk 2 siklusunda oldu¤u bildirilmifltir11_{. Olgumuzda el-ayak}

sendromu tedavinin 7. siklusundan sonra ortaya ç›km›flt›r ve bu yan etki tedavinin sonland›r›lmas›na neden olmufltur. Maino ve ark., kapesitabinin dermatolojik yan etkileri aras›n-da el ayak sendromunun yan› s›ra onikolizisin de bulundu¤u-nu bildirmifltir12_{. Olgumuzda da kapesitabin tedavisi}

öncesin-de mevcut olup, kapesitabin tedavisiyle total t›rnak kayb›na kadar ilerleyen onikolizis mevcuttu.

El-ayak sendromunda günde 2 kez 150 mg piridoksinin ve to-pikal nemlendirici tedavinin yararl› oldu¤u bildirilmifltir8_.

Bi-zim olgumuzda da benzer flekilde yanma ile birlikte erozyon-lar oluflmufltur ve piridoksin tedavisiyle parestezik yak›nmaerozyon-lar- yak›nmalar-da gerileme izlenmifltir.

El-ayak sendromu kemoterapötiklerin kullan›m›na ba¤l› ola-rak onkologlar taraf›ndan s›k görülebilse de dermatoloji pra-ti¤inde s›k rastlanan bir durum de¤ildir. Bu semptomlarla ge-len kemoterapi hastalar›nda el-ayak sendromu tan›s›n›n önce-likle ak›lda tutulmas›n›n erken tedavi ve yaflam kalitesinin dü-zeltilmesi aç›s›ndan önemli olaca¤›n› düflünüyoruz.

Kaynaklar

1. Elasmar SA, Saad ED, Hoff PM: Case report: hand-foot syndrome induced by the oral fluoropyrimidine S-1. Jpn J Clin Oncol 2001; 31: 172-174.

2. Budman DR: Capecitabine. Invest New Drugs 2000; 18: 355-363. 3. Chen GY, Chen YH, Hsu MML, Tsao CJ, Chen WC:

Onychomade-sis and onicholyOnychomade-sis associated with capecitabine. Br J Dermatol 2001; 145: 521-523.

4. Gerbrect BM: Current canadian experience with capecitabine: partnering with patients to optimize therapy. Cancer Nurs 2003; 26: 161-167 (Abstract).

5. Liu X, Song S, Guan Z, Wu S: Capecitabine (xeloda) in the treat-ment of relapsed and metastatic breast cancer. Zhonghua Zhong Liu Za Zhi 2002; 24: 71-73 (Abstract).

6. Nishida M: Pharmalogical and clinical properties of xeloda (cape-citabine), a new oral active derivative of fluoropyrmidine. Nip-pon Yakurigaku Zasshi 2003; 122: 549-553.

7. Smorenburg CH, Bontenbal M, Verweij J: Capecitabine in breast cancer: current status. Clin Breast Cancer 2001; 1: 288-293 (Abst-ract).

8. Vivier A: Atlas of Clinical Dermatology. 3. Bask›. Spain, Elsevier Science Limited, 2002: 405-411.

9. Risum S, Langer SW: Plantar-palmar erythrodysesthesia. A new and relatively frequent side effect in antineoplastic treatment. Ugeskr Laeger 2003; 165: 3161-3162 (Abstract).

10. Lin E, Morris JS, Ayers GD: Effect of celecoxib on capecitabine-in-duced hand-foot syndrome and antitumor activity. Oncology 2002; 16: 31-37.

11. Abushullaih S, Saad ED, Munsell M: Incidence and severity of hand-foot syndrome in colorectal cancer patients treated with capecitabine: a single institution experience. Cancer Invest 2002; 20: 3-10.

12. Maino KL, Norwood C, Stashower ME: Onycholysis with the ap-pereance of a “sunset” secondary to capecitabine. Cutis 2003; 72:234-236.

Uslu ve ark. Kapesitabin Tedavisi Alan Hastada Geliflen El-Ayak Sendromu Türkderm

2006; 40: 105-7

107