TORK VOKSEKOGRETiMiNiN BUGONKO DURUMU

(1)

T.C.

vUKSEKOGRETiMKURULU BA~KANLIGI

TORK VOKSEKOGRETiMiNiN

BUGONKO DURUMU

KASIM 1997

(2)

l<;:lNDEIdLER

Sayfa

I. GiRi$ ... 1

2. T ARtH<;:E ... 1

3. YCrKSEKOORETtME GiRt$ ... 4

3.1. iST ATtSTtKt VERtLER ... 4

3.2. <;:E$iTLt OORENCt GRUPLARlNIN BA$AR1 ORANLARININ iROELENMESt ... IO 3.3. 1996'OA Y APll..AN OUZENLEMELER VE GELECEK t<;:iNONERtLER ... 13

4. LisANS VB ONLisANS OUZEYiNOEKt OORENCi VB OORETiM ELEMANI SA YILARI ... 16

4.1. OORENCtSAYILARI ... 16

4.2. OORETtM ELEMANI SA YILARI... ... 29

4.3. OORETtM WESt YETi$TiRME F AALlYETLERi ... 32

5. PROGRAM GELi$TiRME FAALlYETLERi ... 51

5.1. OORETMEN YETi$TiRME ... 53

5.2. Y A YGIN BtLGtSA Y AR EGiTtMt ... 56

5.3. MESLEK YUKSEKOKULLARI.. ... 59

5.4. UZAKTAN OGRETtM TEKNOLOJiLERi ... 62

5.5. iLAHlY AT FAKUL TELERi iLE iLGiLt OUZENLEMELER ... 63

6. LisANSUST'O EOiTiM VE ARA$TIRMA F AALlYETLERt.. ... 65

7. ULUSAL AKADEMIK AO VE BiLGl MERKEZl (ULAKBtM) iLE iLGiLi <;:ALI$MALAR ... 79

7.1. BiLGi HiZMETLERi ... 83

7.2. 2000 YILI VE OTESiNOE ULUSAL AKAOEMlK AO VE BtLGt MERKEZt... ... 84

8. YUKSEKOGRETtMiN FiNANSMANI... ... 85

9. SONU<;: VE ONERiLER ... 95

(3)

(4)

1.

GiRi~

Bu tapor, Tilrk: yiiksekogretim si,steminin Kaslm 1997 taribi i~ban ile durumunu sayIsaL ,>{~ler

yamnda, miimIdin olan <i19iide kalite diizeyi baklmlDdan irdeleyen ve k8ll1 k8Illya bulunulan sorunlann giderilmesi yoniinde 1996-1997 akademik yIhnda b~latlian bazl 9all~ma1an

ozetlemektedir.

Raporda yer alan ogrenci ve ogretim eleman! sayIlanna ili~kin en son veriler, Cgrenci Se~e ^ve

Yef~inne Merkezi'nce (OSYM) yayImlanml~ olan 199~-199i YUksekiigretim istatfstikleri kitablDdan alIDDlI~ur. Aynca, Tiirk yiiksekogretiminin bugiin U.I§ oldugu noktanm tarihsel bir perspektifi9inde goriilebilmesi i9in sistemin klsa bir tarihej:esi sunulmu~tur.

2. TARtHC;:E

Tiirk yiiksekogretiminin tarihine ili~kin yaymlann neredeyse tiimiinde, Sel9uk Tiirklerinin 11.

yUzyIlda Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463'de kurdugu istanbul Medresesi'ne atlfiar vardlf. Ancak, islam iilkeleiiriin ve bu iilkelerdeki kurumlann, A vrupa' mn karanhk 9aglannda, daba oneeki bilimsel birikimi mubafaza etti1deri, batta bilime bazl katkilarda bulunduklan, bu birikimin Endiiliis yoluy\a A vrupa'ya ge9tigi ve islam medreselerinin

ayIll yolla Orla C;ag A vruplISi 'ndaki iiniversiteleri etkiledilderi ne kadar dogruysa, bugiinldi Tiirk yiiksekogretiminin kokenlerini medreselerde aramak da 0 kadar yanh~ttr.

Bugiinldi yiiksekogretim kurumlanmlz, Bau'da oldugu gibi yiizlerce yIlllk bit siire9 i9inde tiirlii

degi~ikliklere ugrayarak ve batta yer yer verilen biiyiik miicadeleler sonucunda ~ekillenmemi§,

tersine, daha:6nce bu alandaki kurumlanmlzln yerine geej:niek iizere, BaU'dan oldugu gibi aldlgImlZ kurumlardlr.

Batl tiirii yiiksekogretim kurumlanmn iilkemizdeki ilk omekleri, 1773'de kurulan Miihendishane-i Baltri-iHilinayun; 1795'te kuru1an Miihendisbane-i Berri-i Hiimayun. 1.827'dekurulanTlbbiye ve 1834'dekurUlan Harbiye'dir. OndokuzuncuyiizyIlm sonunadogro've 20. yiizyIlm b~mda, Fransa'daki Grandes Ecoles'e bertzer bir ~ekilde ge~itli bakanhklara bagb olarak kurulan Miilkiye Mektebi (1877), Hukuk Mektebi (1878), Tiearet Mekteb-i Alisi (1882); M:ekteb-i Sanayi-i Nefise-i

~ahane (lS82) ve 1909'da Miihendis Mekteb-i Alisi ad! ile reorganize ednenMiihendishane ile ara kademe teknik personel yeti~tirmek amaelyla 1911'de kurulan Kondiiktor Mekteb-i Alisi iilkemizdeki Bau tiirii yiiksekogretim kurumlannm diger omekleridit. Bu kurumlann bazllan bugiinkU istanbul Teknik Oniversitesi (iTO), Marmara,

Mimar

Sinan ve YIldJz Teknik Universiteietinin nllveieridir. 1863'de kurulan ve 1912'de miihendislik btiliirnleri eklenen Robert Kolej Ise iilkemizdeki ilk Anglo-Amerikan tiirii yiiksekogretim kurumu olup, bugiinldi Bogazi9i Universitesi'nin niivesidir.

Giilhane Fermant'ndan ktsa bir siire sonra modem bir iiniversitenin kurulmasl, 1846'da zamanm Maarif Meelisl'nce kabul edilmi~ ve iiniversite 186S'de a9Ilml~ttr. 1870 ve 1874'de iki kez reorganize edildikten sonra 1881'de kapanan iiniversite, 1900'de Dar'iil-fUnun-i Osmani adl He

(5)

tekrar a~dffil~ ve yeni kurulan Ulum-i Aliye-i Diniye, Edebiyat, Ulum-i Riyaziye ve Tabiiye

~ubelerinin yanmda, daha once kurulm~ olan Tlbbiye ve Hukuk mektepleri de Dariilfiinun'a

baglanml~t1r.

Cumhuriyet'in ilanmm hemen ardmdan b~latllan egitim seferberligi ile yiiksekogretim kurumlanmn Anadolu'ya yaYllmasmdaki ilk adlmlar atdmaya b~lannll~ ve Ankara'da 1925'de Hukuk Mektebi, 1926' da Gazi Egitim Enstitiisii, 1930' da ise Ziraat Enstitiisii kurulmu~tur.

Atatiirk, Cumhuriyet'in ilanmdan sonra Dariilfiinun iizerinde onemle durmu~ ve bu kurumu degerlendirmek iizere davet edilen tsvi~re'li Profesor Albert Malche'nin 31 MaYis 1932 tarihli raporundan klsa bir siire sonra 1933'de Dariilfiinun lagvedilerek yerine tstanbul Universitesi

kurulmu~tur. 1933 Reformu (Kaouo No: 2152) ~agda, iioiveniteoin iilkemizdeld ger~ek

ba,laogIClwr.

Yiiksek Miihendis Mektebi'nin 1944'de reorganize edilmesi He iTO kurulm~ olup bunu 1946'da, Ankara'da daha once kurulmu~ olan mektep, fakiilte ve enstitiilerin birle~tirilmesiyle kurulan Ankara Universitesi izlemi~tir. Aynca, 1946'da 2252 saYll! Kanun yiiriirliikten kaldmlml§, ~ikanlan

4936 saYlh Kanunla iiniversitelere muhtariyet verilmi~tir. . 1955~1957 Ylllan arasmda kurulan Ege Universitesi, Karadeniz Teknik Universitesi, Omi Dogu Teknik Universitesi (ODTO) ve Atatiirk Universitesi ile yiiksekogretimin Anadolu'ya yaYilmasl hlZ kazanml§t1r.

1973-1981 arasl iiniversitelerin tam anlarm ile Anadolu'ya yayIldddan bir donemdir. Tiirkiye'nin her bakimdan zor ~artlar altmda bulundugu bu donemde, Diyarbakir, Eski§ehir, Adana, Sil/as, Malatya, Elazlg, Samsun, Konya, Bursa ve Kayseri'de on yeni iiniversite kurulmu§ ve biiylece iilkemizdeki iiniversite saYisl ondokuza yiikselmi~tir. Hlzla artJnakta olan iiniversite ve bunlara b8$vuran iigrenci saYilan kar§lSlnda 1914 yllmda Ogrenci Sefme ve Yerle~tirme Merkezi (OSYM) kurularak iiniversitelere merkezi smavla ogrenci ahmnasma ba§lanml§t1r. Yiiksekiigretime artan talep k8r§lsmda, aym Yll kurulan ve mektupla iigretim yapan YAYKUR ile iilkemizde iirgiin ogretim yanmda a~lkogretim veya daha dogru bir deyimle uzaktan iigretime de b~lanml§t1r.

BUrada bir parantez a~arak yiiksekogretimde iiniversiteler dl§mdaki geli§melere de klsaca bakmakta yarar vardlr. Universitelerden farkh olarak Batl'daki politekniklere benzer bir ,ekilde kitlesel mesleki egitime agl1'llk vermek amaelyla kurulan akademiler, zaman i~inde bu amaftlanndan

uzakl~ml~lar ve 1911'de ~Ikanlan 2095 saYlh Kanunla iiniversiteler He akademiler arasmda

i~levsel farkhllk fiilen ortadan kalkml§t1r. Ancak, iiniversiteler He akademHer arasmda ~eki~me

ba,laml, ve Danl~tay akademilerin ftlkardlgl yonetmelikleri siirekli olarak iptal etmi~tir.

Hlzla artan gen9 niifusun yiiksekiigretime olan talebi 1960'h Yltlann ortalanndan ba~layarak, ge,itli alanlarda mesleki ogretim yapan elliye yakm, kar ama9h yiiksekokulun a~:tlmasma yola~ml~ ve bu okutlardaki ogrenci saYisl klsa siire i~inde elli bine ul~ml~t1r. Ancak, Anayasa Mahkemesi'nin bu okullan 1911'de Anayasa'ya aykm bulmasl He bu okullar 1418 saYlh Kanunla akademilere

baglanml~t1r .

2

(6)

1981 )'lIma gelindiginde iilkemizde:

• 'Oniversiteler

• Akaderniler

• Bir lasml diger bakanhklara, yogu Milli Egitim BakanhSt 'na bagh iki )'lIbk meslek yiiksekokullan ile konservatuvarlar

• Milli Egitim Bakanhgt 'na bagh ii~ yllhk egitim enstiruleri

• YAYKUR

olmakiizere be~ tiirde, toplam 166 yiiksekogretim kurumunda 20.816 ogretim elemam gorev yapmakta ve YAYKUR'a kaYlth 9.742 ogrenci dahil, toplam 237.369 ogrenci ogrenim gormekte idi.

1981 'de ylkanlan 2547 sa)'lh Yiiksekogretim Kanunu ile iilkernizdeki tUm yiiksekogretim kurumlan YiiksekOgretim Kurulu (YaK) yahSI altmda toplanml$, akademiJer iiniver.sitelere, egitim enstiruleri egitim fakiiltelerine donii~tiiriilmii~ ve konservatuvarlar ile meslek 'yUksekokul1an iiniversitelere baglanml~t1r. Bu diizenleme kapsammda tstanbul'da Mimar Sinan, 'Marmara ve YildlZ Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, tzmir'de Dokuz Eyliil ve Edirne~<~~ Trakya Oniversiteleri mevcut kurumlann reorganizasyon ve bir1e~tirilmesi He oluturulm~, Va'n'da ise Yiiziincii YII Oniversitesi adl He yeni bir iiniversite kurulmu~tur. Boylece, Tiirk yiiksekogretim sistemi 1982 )'lh itiban He yirmiyedi iiniversite He bunlara bagh fakiilte, enstiru, yiiksekokul, konservatuar ve meslek yiiksekokullanndan olu~an birle~ik bir yaplya donii~tiiriilm~. Bu meyanda, YAYKUR'un

i~levleri Anadolu Oniversitesi'ne bagh Aylkogretim Fakiiltesi'ne devredilerek uzaktan ogretimin iilkemizde yaygml~masl hlzlandmlml~tlT.

Anayasa'da yer alan hiikiimlere uygun olarak getirilen yeni yasal diizenleme ile kar antaCI

giitmeyen valaflann ozel yiiksekogretim kurumlan kurmalanna imkan sagIanml~!tr. Bu tiir ilk iiniversite olan Bilkent Dniversitesi 1984' de kurularak faaliyete geymi~tir. Ancak, Bilkent Oniversitesi'nin yasal konumu, Anayasa Mahkemesi'nde ay!lan iki davanm sonucunda Mahkeme 'nin bu tiir iiniversitelerinde kanunla kurulmalan gerektigine karar vermesi iizerine, 1992

Ylhnda~lkanlan 3785 saylll Kanunla aylkhga ka~m~tur.

ODTU'ne bagh olarak faaliyet gosteren Gaziantep'teki fakiilte ve okullardan olu$an Gaziantep Onlversitesi 'nin 1987' de kurulmasl ile iiniversite saYlsl yirmidokuza yiikselnii,tir.

3 Temmuz 1992'de ylkanlan 3837 sa)'lh Kanunla, yogu daha once 0 ilIerde mevcut olan birimlerin niive _te~kilettigi, 21 yeni iiniversite ile 2 yiiksek teknoloji enstitiisiiniin AfYon, AydJl;l,Ballkesir, . Bolu, . C;anakkale, Denizli, Hatay, Kars, Isparta, iZmir, Kahramanm~, Kink)cale, .I<;.ocaeli, Kiitahya, MlUlisa. Mersin, Mugla, Nigde, Sakarya, $anhurfa, Tokat ve Zonguldak iIlerimizde kurulmasl ile iiniversite sa)'lmlZ elliiiye yiikselmi~tir. .

1993'de Anadolu Oniversitesi'nin ikiye bOliinmesi. ile Eski$ehir'deki ikinci iiniversite olan Osmangazi Oniversitesi, 1994'de iilkemizin ii~iincii vaklfiiniversitesi olan Ba~kent Oniversitesi ile Franslzca egitim yapan Galatasaray Dniversitesi kurulmu~.

1996'da 5, 1997'de ise 8 vaklf iiniversitesinin kurulmasl ile iilkemizdeki yiiksekogretim kurumu saYISl 69'a yiikselmi~tir. Yiiksekogretim kurumlanmlzm kurulu, tarihleri Tablo I 'de gosterilmi~tir.

3

(7)

Boylece, 1923-24 egitim-ogretim yilmdan 1996-97 egitim-6gretim ythnakadar.ge,.en)3 ytlhk Cumhuriyet doneminde:

• ·Yiiksekogretim kuruinu saYlsl 1 'den 69'a,

• Ogrenei saytsI2.914'den 1.222.362'ye,

• YIlhk mezun saytsl 321 'den 146.309'a,

• Ogretim elemaru saytsl307'den 54.744'e

yiikselmi~ olup, yakl~tkolarak ogrenci saytsmda 420, ytlhk mezun s8ytsmda 450, ogretim elemanl saytsmda ise 180 kathk art~lann gerrrekle,tiriidigi ve yiiksekogretim kurumlannm istanbul' dan Anadolu'nun en uera ko§elerine kadar yaytlmasmm saglandlgt goriilmektedir.

Zaman zaman irrinde bulunulan olumsuz siyasi ve ekonomik ,artlara ragmen, yer yer verilen biiyiik mucadeleler ve buyiik fedakarhklarla saglanan bu geli§me Tiirkiye Cumhuriyeti'nin gurur tablolan ve rragda§ uygarhgt yakalama azim ve iradesinin onemli simgelerinden biridir.

·

3.1.

istatistiki Veriler

Dlkemizdeki rr~it1i iiselerden mezun olan ogrenci saytlanmn yillara ve lise tiirlerinegore degi,imi Tablo 2'de gosterilmi§tir. Bu tabloda goriildugii gibi, 1982-83 ogretim ythnda 179.004 olan lise mezunu saylSI, 1996-97 ders ythnda 663.612'ye yiikselmi§tir. 1996-97 ders yth itibariyle imam- hatip lisesi kokenlilerin toplam mezunlar iyindeki payt % 6,4, diger mesleki ve teknik lise mezunlarmm payt ise % 29,3'dur. Buna gore, genel lise mezunlannmtoplam iyindeki payt % 61,8'dir. Genellise ve imam hatip lisesi mezunlanmn toplam mezun saytsl i9indeki paylan 1995- 96'da, SIraSI ile, % 59,1 ve % 9,1 idi.

,

Turk yiiksekogretim sistemi iizerinde olu§an demograftk basklmn terne! nedeni, genel lise mezunlannm herhangi bir yiiksekogretim kurumuna giremedikleri takdirde gevimlerini saglayabileeek bilgi ve beeeriden buyiik olr;ilde yoksun olmalandlr. Zira, illkemiz i§ diinyasmda, i§e yeni girenler ir;in dilzenlenen i~ egitimi programlan yaygm olmadlgt gibi, genellise mezunlanmlzm da egitimleri itiban ile bu tilr programlara ham olup olIriadlklan tarttfma konusudur.

Yiiksekogretime giri§ amaelyla OSYM tarafmdan diizenlenen 6grenci Sefme Smavi (aSS) He Qgrenci Yerle§tirme· Smavl (OYS) sonurrlannm son onbe§ yil i9indeki dagthml Tabl0 3'de

gosterilmi~tir. Buradan goriildilgii gibi, 1983'de 361.158 olan aday saytsl 1997'de l.398.595'e Yiikse!mi§tir. Aday saytlannda bir oneeki ytla gore artt§ oranlan son altt ytl iyinde SIrasl ile % 12, % 18, % 8, % I ve % II 'dir. 1997'de ise artl§ hlZI eksiyi ge9mi§tir. Ba§ka bir deyi§le, yiiksekogretime

ba~vurularda bir duraganla§ma egilimi goriilmektedir. Lise son smlf ogrencilerinin toplam ba§vuru

i~indeki payt, 1983 'deki % 52,2 degerinden siirekli azalarak 1995'de % 37,1 'e ~m~, 1996'da ise ilk kez bir oneeki ·YIla gore artl, gostererek % 39,1 degerinde geryekle§irken 1997'de tekrar % 37,3'e du§m~tiir.

4

(8)

•

(9)

TABl02

lisElERDEN MEZUN OLAN O~RENCI SAYILARININ LIsE TORlERINE VE YlllARA GORE DE~ISIMI

VI L L A R

EGiTiM TOR VE KADEMESi 1982-83 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-98 1996-97 GENEL LISELER

Lise 99729 122008 107007 121163 119645 131263 136393 1401696 176463 192162 262551 ZA77a 229951 279299 390259 Anadolu Lisesi 1830 2161 2822 2824 3159 3959 4.w8 4722 8640 7611 10799 10971 18300 14785 13292

Ak,am Lises; 1756 775

- - -

⁵²⁶ ⁵²⁴ ⁶⁸³ ⁶⁵⁸ ⁷⁵⁶ ⁷⁸² ¹¹²⁰ ¹¹⁹³ ⁹⁸⁶ ¹⁴⁸⁶

Fen Lisesl 90 92 188 282 377 393 421 505 476 770 747 1132 1096 968 943

Anadolu Gaze! Sanattar Lises!

- - - - - - - - - - - - ^-

⁴⁶⁰ ²⁰⁹

Anadolu.Ogretmen Lisesi 2275 1791 2353 2588 3293 3250 2892 2565 2968 1348 2452 2967 3839 4256 4045 MESLEKi VE TEKNiK LisELER

Erkek Teknik Ogretlm 26696 31823 35115 42500 47935 47118 48839 58419 68617 12991 94317 66512 75733 92109 96850 K.z Teknik Ogretim 9599 9212 8956 9277 10317 11146 11768 12130 12695 13132 16134 16008 28471 23879 30482 Ticaret ve Turizm Ogretimi 21327 22215 22772 21218 20382 24790 23661 30701 38783 41029 48837 42332 56350. 53003 65233 Imam-Hatip Liselerl 10982 13573 13896 15727 15974 17574 17280 17060 18323 20658 26285 46137 41386 48480 42525 Resmi Liseler Toplam. 174284 203650 193109 215579 221082 240021 246276 271463 325623 350457 462704 434928 458321 518225 847324 fuel Liseler Toplam. 4720 4542 4711 5362 5371 6337 8887 7593 9921 11411 12278 13834 16517 13078 18288 GENEL TOPLAM 179004 208192 197820 220941 228453 246358 253143 279056 335544 381888 474962 4016782 472838 _~._{-_.} _- _--- --- 531303 883812

Kaynak T.C. Mill; Egnlm BakanllOindan allnan bilgiler.

(10)

OSVS'" aa. ... s.y, ..

u. ^SonStnlf Dlzeylnd. BltpLlru SlyiSJ

uso ... "Oir' ... Top."" 101_ ... %

u.. ...

nu_

FaIdIItIt.,. .. YIO ... YO .... ,.l'et1tttdrttenter

2 Ydl" Mnfek YO. 'IaIrIM V...t,..urtl..,ltr

Orgun OOretime yetlattirilenlet TopIaml

~lkOONtime yerttttirtlenMr(LlSllns)

Al:oooo ... me yotlofll .... lOI(Ontt .... ) AI;IkiIOreIIme YorIOfIIri""'_ TopIIm,

Topiom YotIofIIril ... ..,

_ _ VotIofII ... - Topiom 10;1_ ... %

TABL03

OSVM'CE OOZENLENEN VOKSEKO~RETtME GlRI$ SINAVLARININ Y1LLARA GORE SONUt;;LARI (LisANS VE ONLISANS oOzEvlNOEKf PROGRAMIAR) .. ^'

1983 1884 1886 1988 1887 1988 1988 1880 1881 1882 1883

.

381158 438175

- -

^62lIOB8 ^"3m ^1124128 ^6t2875 ^.7H33 ¹⁷¹⁰⁰² ^1154511

'188538

,_

₂₂₀₁₆₂ ₂₂₉₃₂₈ _25711!l8

211"'9 303077 _ 1 351M' 375432 45147.

.

$2.l.

.... .. ^..

^{. .}^.5 ^41.1 ^40.0

^....

^37.7 ^40.1 ^38.3 ^3U

,-

²⁰⁸¹⁰² ^1Il7120 ^220114. ^2210053 ²⁴¹³⁵⁸ ^253'43 ^:mtI58 ³³⁵⁵⁴⁴

^..,888 ^...

81881 1293, 17916 1\8)39 68202

... ^.-

^~¹¹³³⁵ ^111MB ¹¹⁴³⁸⁸

.

22373 27946 285 •• 28883 3 . . . .

.-

³²³³⁸

.. ^, ..

³⁵⁶³³

-

⁵⁸⁶⁵⁸

90254 '00877

.... ^,

⁰⁷⁰²² ¹⁰¹²⁶⁷ ¹⁰⁷³³³ ¹⁰⁸⁶²² ¹¹²⁸⁸⁵

"_

^'27742 11 . . . . '4182

_-

4""

-

^~^.. eoooo

-

¹¹⁸⁹¹¹

-

⁷³⁸²⁸

-

.'358

- - ^-

⁸³³¹⁸

^-

⁶²⁷¹⁷

-

⁸⁰⁹¹⁷51 . . . :

^.-

111080

--

14182 4"" ,eoooo _11891' ₇₃₈₂₈ ₈₁₃₅₈

- ^-

⁶²⁷⁸⁷ " 132561 241.

,_ _,...,. _{,_,}

₁₈₅₁₃₃ ₁₇₅₀₁₅

,_

₁₈₃₈₇₈ _1t18253 _1110735 _{: 2BII303}.

"4132 --

'4.2 32.2 31.4 41.' 42.2 43.1

....

^{-- 42.5} ^4,..

....

^".3

... am_COr.tort ... Topiom Vor\f. ~ ... % 58.' ".1

...

^4U ^40.2 ^41.5

....

^{37 ••} ³¹⁰⁴ ^31.5 ^{23 .•}

Toplam Y~n 8qWruJan 0r'arI1." 28.' ^38.1 ^{32 ••} ^33.0 ^{27 ..} ^27.2 23.5 22,0 22.t 28.6 35.9

. r

Toplam v.,..,.leItn Use Mlzvnlennl 0rIru. " ^. 58.8 71.5 79.' ^75.1 ^77.3 ^'71.8

71..

^7G.3 ".5 ^{71 ••} ^81.3

1884 1988 1988 1887

".

,''-,

^1285103

, ... , ,_

-

..

^...

^37.1 ⁵⁴⁷⁰⁸³^31.1 ⁵²¹¹¹⁴^37.3

448762

,_

472831 .. 531303 _....₁₂

'317"

^,37540 ^147l15O

74513

-

⁸⁹⁵⁷⁸ ¹⁰⁶¹⁵⁸

204973 2' ... ²²⁷¹¹⁸ 254008

... n 8288S tI6732 10B701

71381 84733

- -

,_

₁₆₇₈₂₈ _-185131 ₁₉₃₃₈₅

-^.

370828

_'<l

^.^~412Z$t ^{. .}⁷³⁷³

.

".7 OO! ^.

....

^".2

28.9 21.B 22.1 21.8

28.7 ^{" -} ^:'30A 28.5 32.0

02.8 81.2 77.' ^17.1

(11)

1983·1997 doneminde bir yiiksekogrctim kururnuna yer1e~tirilen ogrenci saylSl 105.236'dan 421.453' e ytikselmi~, as;lkogretimc yerle~tirilenlerin toplam yerle~tirilenler is;indeki pay!, 1993 'te % 58,3'e yiikseldikten sonra 1994'te % 44,Tye, 1995'te % 43,Tye, 1996'da % 44,9'a ve 199Tde ise

%, 42,4'e dii~mii~tiir.

Yerle~tirilen ogrencilerin ba~vurulara oram 1983'de % 29,1 iken, 1989·1991 doneminde % 23 civanna dii~rnii§, 1995'de ise % 30,4'e ytikseldikten sonra, 1996'da % 29,5'e dii~mii~, ancak 199Tdc tekrar % 32,0'a ytikselrni~tir.

1997 ylll rakamlanna baklldlgmda iki yllllk onlisans ve dort veya daha s;ok Yllhk lisans diizeyindeki iirgiin iigretim prograrnlanna yerIe~tirilenlerin 0 yilki lise son slmf ogrencilerinin % 49'una, a"lkiigretimle birlikte· toplarn yerle~tirilenlerin ise 0 yilki lise son simf iigrencilerinden

ba~vuranlann % 86'sma kar~1 geldigi goriilmektedir.

1983-1997 donemindeki as:lkogretim kontenjanlan ile bu programlara yerle~tirilen ve yerle~tirildigi

halde kaydolmayan iigrenci sayllan Tablo 4'de giisterihni~tir. Bu tabloda giiriildiigii gibi, a91kiigretim kontenjanlan 1992'de ba~layarak biiytik oranlarda artmlml~, buna kar~lhk

as:lkiigretime olan talep bagIl olarak aZalml~tlr. Omegin, 1995'de 979.595 as:lkogretirn kontenjanl ilan edilmesine kar~lhk, sadece 167.605 iigrenci yerle~tirilrni~, bunlann da ancak 114.404'ii kaYlt

yaptlrrm~tlr.

1996 yllmda once 575.220 a"lkogretim kontenjam ilan edilrni~, daha sonra ek yerle~tirme esnasmda 409.375 kontenjan daha ilan edilmi~tir. Buna kar~J11k, yukanda da belirtildigi gibi, as:lkiigretime olan talebin azalmasmdan dolaYl, ancak 185.136 ogrenci yer1e~tirilmi~, bunlardan da 138.356'SI kaYlt yaptlrml~tlr.

1996 Ylllnda yapllan smav sonucunda, 421.419'u ilk yerle~tirmede ve 25.954'ii ek yerle~tirmede

olmak iizere orgiin ogretime ve as:lkiigretime yerle~tirilen ve kaydolan ogrenci sayHan ile kaydolanlann yerle~tirilenlere oram a~agldaki gibidir:

. Yerle,tirilen Kaydolan KJY

(Y) (K) (%)

ORGUN OGRETtM

Lisans 137.540 132.462 96,3

Onlisans 89.578 70.588 78,8

TOPLAM ^227.118 ^203.050 ^89,4

ACIK OGRETiM

Lisans 96.732 73.847 76,3

Onlisans 88.404 64.509 73,0

TOPLAM ^185.136 ^138.356 74,7

GENEL TOPLAM 412.254 341.4()(j 82,8

Giiriildiigii gibi, iirgiin iigretimdeki lisans programlanna yerle~tirilen iigrencilerin biiyiik s;ogunlugu kaylt yaptlrmakta, orgiin iigretimdeki iinlisans programlan He as:lkogretimde ise yerle~tirilen

ogrencilerin yakla~lk % 25.'i kaydolri1amaktadtr.

8

(12)

TABL04

ACIKO~RETIM KONTENJANLARIILE YERLE$TIRiLEN VE KAYDOLAN O~RENCI SAYILARI

YIL KONTENJAN YERLU TIRILEN KAYDOLAN YER. HALDE KAYDOLMAYAN

1913 35000 14982 18898

-

1984 40000 47999 31003 1&996

1985 50000 ^, 50000 40455 19545

1986 60000 61911 .42722 26189

1987 55000 73828 54209 19619

1988 60000 81356 64289 17067

1989 65000 85056 69146 15910

1990 65000 83388 67022 16366 .

1991 65000 82767 66663 16104

1992 205917 132561 108730 23831

1993 . 616220 241686 139875 101811

1994 9916&1 165653 121383 44470

.

A895 ·979595 167605 114404 .53201

1996 575220 185136 138356 46780

1997 580220 191294 VY VY

Not; 1-1996 kontenjamnl ek kontenJan 409375'de eklendiOlnde toplam kontenJan 984595 olur. 1993, 1994 ve 1995 Yillarina ek kontenJan dahlf edl/ml,tlr.

2-1997 kontenJanml ek kontenJan dahil deglldlr.

VY: Veri Yok.

..

(13)

1997 Yllmda Kuzey Klbns Turk Cumhuriyeti'ndeki be~ universiteye 7.774, Hoca Ahmet Yesevi Uiusiararasl Tiirk Kazak Oniversitesi'ne ise 150 ogrenei yerle~tirilmi~tir. Tiirkiye'de faaliyette olan vaklfiiniversitelerine yerle~tirilen ogrencilerin iiniversitelere gore dokiimii ise a~agldaki gibidir:

Universite Ogrenci SaylSI

Bilkent 2.505

istanbul Bilgi 2.082

Yeditepe 2.012

Fatih 1.432

Ba~kent 996

I~lk 548

K~ 204

yeni Kurulanlar 3.646

TQPLAM 13.425

Buna gore vak!funiversitelerinin toplam orgiin ogretime yerle~tirilenler iyindeki pay! % 4,5'dir.

1997 Ylhnda bir yiiksekogretim kurumuna yerle~tirilenlerin % 64'ii genellise, % 36'sl meslek lisesi

~Ikl~h; % 40'1 klZ, % 60'1 ise erkektir.

3,2. C;::e~itli Ogrenci Gruplarmm Ba~an Oranlannm irdelenmesi

Yiiksekogretime giri~te, 1981 'den bu yana iki basamakh bir smav uygulanrnaktad!r. Birinei basarnak olarak bilinen Ogrenci Se~me Smavl'nda (OSS) adaylara sozel ve saYlsal boliimlerden

olu~an bir smav uygulanrnaktadlr. Sozel boliirn Tiirkge'yi kullanrna giicii ve sosyal bilirnlerdeki ternel kavram ve ilkelerde dii~unmeyi olgen sorulardan, saYlsal bOliim ise matematiksel ili~kilerden

yararlanrna giieiinii ve fen bilimlerindeki ternel kavram ve ilkelerde dii~iinrneyi olyen sorulardan

olu~maktadlr.

Birinei basamak smavmdan (OSS) en az 120 puan alan ogrenciler, ikind basamak smaVI olarak bilinen Ogrenei Yerle~tirme Smavl'na (OYS) girmeye hak kazanmaktadlrlar.Ogrenciler, ye~itli alan bilgisi testlerinden olu~an ikinei basamak smaVl sonuorlanna gore lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlanna yerle~tirilmektedir. A91kogretim ve orgiinogretim onlisans programlanna ise OSS smav sonu~larma gore yerle§tirmc yapllmaktadlr.

Yiiksekogretime giri~ iyin:

• Lise son smlf ogreneileri (beklemeli ve dl~ardan bitirenler dahil),

• Daha once girip de smavl kazanamayanlar,

• Daha once smavl kazalllp da bir yiiksekogretim programma yerle~tirildigi halde tekrar smava girenJer (smavl kazalllp kaydolmayan, ogrenimini siirdiirmekte olan, mezun olan),

olmak iizere ba~hca ii9 grup ogrenci OSYM'ne ba~vurmaktadlr.

10

(14)

1997 ythndaki O'SYM'ne bqvuran 1.398.595 ogrenciden l.349.559'u birinci basamak smavma

girmi~tir. Smava giren her bir aday grubundaki ogrenei saYlsl qa~daki gibidir:

AdayGrubu SmavaGiren

Lise son smlf ogrencisi 501.114 Oaha <inee kazanamayan 580.854

Daha once kazanan 267.591

TOPLAM 1.349.559

Smava giren toplam 1.349.559 adaym % 38,4'ii klZ, % 61,6'SI erkektir. Smavda klz adaylann

%77.2:si, erkek adayl~n i~e 'Yo71.7'si ba§anh olmu§tur. 1997 OSS'yi 105 ve daba yiiksekpuan aiarakkB?:anan ad~y sajIsl)!l6: 188'dir. 120 ve daha yiiksek puan ala:tilk OYS'ye giime hakkl kazanan aday sa.y1s1ise, '614.921 'dir. Dolaytslyla toplam adaylardan % 48'i bYS'ye girme hakki kazanml§tlr.

Daha once her. iki . basamagl da ba§ararak bir yiiksekogretim kurumuna girmeye hak kazanlp da, ge§itli nedenlerlj:)ekrar ba§vuran adayla:rm toplam saytsl 267.591, bu gruptaki adayilmn smava giren toplam adaysaytsma oram ise % 19,8'dir. Bqka bir deyi§le, yiiksekogretime daba once girmeye hak kazanml§ ogrencilerin yakla§lk olarak be§te biri girdikleri programdan ge§itli nedenlerlc;:mernnun kalmayarak tekrar smava girmektedir.

1997 Ogren~i Yerle§tirme SmaYI'na (OYS ikinci basamak) girmeye hak kazanan 647.921 adaydan 590.436'81 smava girmi§tir. Sadece birinei basamak smavlsonucu ile yerlC§mek isteyen adaylarla birlikte 768.265 aday ilk yerle§tirme i§lemine ahnml§tlr. ilk yede~tinrie i§lemi sdnucunda 445.302 aday yerle§tirilmi§tir. Yukanda sow edilen her bir aday grubundan bir yiiksekogretim programma yer1~tirilen ogrenei saytsl, ⁰aday gtubundan smava giren toplam

aday

saytsma bolifndiigunde elde edilen ba§an oranlan qagidaki gibidir :

AdayGrubu Balan Yiizdesi

GOriildiigii gibi, nihai bqan oranma gore, ilk slTayt % 42,5 hqan oramyla daba oneeki yularda smava girip kazanamayanlar almakta, bu grubu % 38 ile daha oneeki Ylliarda smavi kazananlar izlemekte ve 0 Yllki lise son smlf ogreneileri % 19,4 ba§an oranl ile ehsonda gelmektedir. Gerek ilk basamak gerekse her iki basamak sonucunda ortaya !,:Jkan slralama, ortaogretimle yiiksekogretime giri§ arasmdaki kopuklu~ aylk g<i8tergesidir.

11

(15)

Bir yiiksekogretim kurumuna yerle~tirilen, yani iki basamak sonucunda smaVl kazanan ogrencilerln ait olduklan aday grubuna gore dagillmlan ise ~iiyledir:

AdayGrubu Yerle,enler t~indeld Yilzdesi Lise son slmf oJUencisi 21,8

Daha once kazanamayan 55,3

Daha (jnce kazanan 22,9

Y ukanda sunulan istatistiki bHgiler He smava giren ogrenci gruplan ve bunlann b~an oranlan gozoniine ahndlgtnda §u son~lar ~lkmaktadlr:

a) 0 Yllki lise son slmf ogrencilerinin smavlara giren toplam (jgrenci saytsma oranI % 30'lara kadar

d~mii§tiir. ~ok biiyiik saYldaki ogrenci kitlesi smava ilk kez deneme iyin girmekte ve mezun olduktan sonra en az bir yill smavlara hazlrlanarak geyirmektedir.

b) ·1983-1997 doneminde ba§vuru saytsmda meydana gelen yakla§lk 3,5 misli artl§m ba§hca nedenleri, ~ag niifusundaki, yani lise son slmf iigrencilerindeki 2,5 misli artJ§m yanmda, daha once smaVl kazanamaYlp da tekrar girenler ile kaytth oldugu halde program degi§tirmek isteyenlerin saytsmdaki artl§tlf.

c) Arvlkogretime olan talep bagtl olarak biiyiik olrviide d~m~tiir. Bunun ba§hca nedeni, derece ve kademe ilerlemesi a!mak amaclyla a~:Jkogretime ba§vuran devlet memurlanmn bu talebinin zaman irvinde kaqtlanml§ olmasldlr.

d) 1983-1997diineminde orgiin iigretimde Iisans diizeyindeki kontenjanlar yakl~lk 2, onlisans diizeyindeki kontenjanlar ise yakla§lk 3,5 misli artJnlml§tIf. Ancak, onlisans diizeyindeki programlar lisans diizeyindeki programlar kadar cazip degildir. Bunun muhtemel nedenlerl ise meslek yiiksekokulu mezunlanna yedek subayhk hakkt verilmemesi ve fakiilte diplomasma atfedilen sosya! statiidiir.

Yiiksekogretime girl, irvin ba§wran ogrend saYlsmda son ytllarda bir duraganl~ma gorii1diigUne yukanda deginilmi§ti. Bunun yanmda, Devlet Istatistik Enstitiisii 'nOO a§agtda iizetlenen projeksiyonlarma gore yiiksekogretim rvag niifusu da 1995 'den itibaren aza1ma egilimine girmi§tir:

YII C;ag Niifusu (18-21 Y q)

1994 5.093.000

1995 5.228.000

1996 5.184.000

1997 5.142.000

1998 5.102.000

1999 5.063.000

2000 5.025.000

12

(16)

Buna ka~lllk, ortaOgretimdeki okulla~ma oram ise siirekli olarak artmaktacbr.Bu oran 1985-86'da

% 32 iken, 1995-96'da % S3'e, 1996-97'de ise % 54,2'ye yiikselmi~tir. B~ka bir deyi~le,

yiiksekogretime aday ogrenci saYlsl artmaya devam edecektir.

Ote yandan, Devlet istatistik Enstitiisii'niin son bir yaymma gore (Tiirkiye Niifusu, 1923-1994 Demografik Yapisl ve Geli~imi, 21. YiizYli Ortasma Kadar Projeksiyoniar), niifus cografi olarak batlya kaydtw gibi, deger yargilan itiban ile de batlhl~maktadlr.

Bu geli~me gerlVekle~tigi takdirde yiiksekogretime olan talebin de nitelik degi~tirerek, her ne ~ekilde

olursa olsun diplomadan, istihdam potansiyeli yilksek a1anlar He bu a1anlardaki kaliteli prograrnlara kaymasl beklenmektedir. Toplam b~vuru saYIsmdaki artl§lD lise mezunu saytsmdaki artl~m

iizerinde seyretmesi bu egilimin belki de ilk gostergesidir.

Nihaye!, 1983-1997 doneminde Tiirk yiiksekogretim sisteminin kontenjanlara gore orgiin ogretimde 2,5, a'iakogretimde ise yakla~tk 1 0 misli biiyiitiilmesine, ragmen, orgiin ogretimdeki okulla~ma oranl 1996'da ancak %' 13,S'e 1997'de ise %14,6'ya, alVlko8retim dahil toplam okulla~ma oranl ise, 1996'da ancak %.22,4'e 1997'de ise % 23,6'ya yiikseitilebilmi~tir. Tiirkiye, orgiin ogretimdeki

okull~ma oranma gore rakibi olan iilkelerin halen olduklVa gerisindedir. Bu baklmdan, TUrk yiiksekogretim sistetilinin kalite He istihdam ili~kisini one IVlkartmak kaydlyla biiyiimeye devam etmesi kar,:tnlimazdlt.

DolaYlSI ile sorun yiiksekogretimin hangi yonde biiyiiyecegidir. AlVlkogretimi bugiir1kii hali ile biiyiime alanl olarak gormek dogru degildir. Zira, yukanda da belirtilmi~ oldugu gibi, arrlkogretime olan talep bagll olarak biiyiik ol~iide dii~mii~tiir. A~lkogretim tedrici olarak asli i~levi olan

yeti~kinlerin teknolojik geli~melere uyumlu bir bi~imde siirekli ve tekrar egitimine

donii~tiiriilecektir.

Temel ilke, genrrlerin biiyiik kitlesinin miimkiin olan en k1sa siire ilVinde i~ hayatmahlzla uyum saglayabilecek bir formasyona sahip lohnmasldtr. Bu itibarla Tiirk yiiksekogretim sisteminin dogal biiyiime alam, tUm ileri iilkelerde oldugu gibi, iki ytlhk meslek yiiksekokullandtr. Bu. alanda

ba~Lat1lan ~ah~malarla gerekli goriilen yasal diizenlemeler 5.3. no'lu klslmda ele ahnml~tlr.

3.3. Yiiksekogretlme Girl, Sisteminde Yapllan Diizenlemeler ve Oneriler

Ulkemizde halen uygulanmakta olan yiiksekogretime giri~ sistemi siirekli ele~tiri konusu olmaktadtr. Bu ele~tirilerin temelinde, uygulanmakta olan smav sisteminin lise egitimini neredeyse devreden rrlkardlgt, ogrencileri smav stresine sokmgu ve sinava haztrllk kurslanmn ailelere biiyiik bit mali yiik getirdigi yatmaktadlr.

Bu ele§tirilerin bir klsml ge~erlidir. Ancak, yiiksekogretime olan talep ile arz arasmdaki biiyiik dengesizlik siirdiiklVe bu tiir merkezi giri~ smav sisteminin uygulamnaslmn k~mt1maz oldugu hususunda da birle~i1mektedir.

Egitimin temel amacl, bireyleri iyi insan ve iyi vatanda~ olarak yeti§tirmek ve yeteneklerine gore miimkiin olan en kiSS sUre ilVinde, ya~amlanm siirdiirebilecek bilgi ve becerilerle donatarak hayata hamlamaktlr. Bu hususlar goz online almarak, gerren ytl yiiksekogretime giri$ sisteminde yapJian diizenlemelerle 1997 Ylhnda ikinci basamak smavma (OYS) girebilmek ilVin gereken en dii$iik

13

(17)

birinci basamak (OSS) puam 105'ten 120'ye yiikseltilmi,; aneak, ll9ikogretim, meslek yiiksekokullan ve ozel yetenek smavlan ile ogrenci alman lisans programlanna

sm,

irvin gereken en dii~iik OSS puanl ise 105 olarak muhafaza edilmi~ti.

1998 Ylhndan itibaren ge<,:erli olaeak degi,ikliklerin anahatlan ise afagtda ozetlenmi~tir:

a) 1997 ve daba oneeki OSS'lerde iiry kez ba,anh olma smmnm altmda puan alml' adaylar, 1998 eSYS 'ye bafvuramayaeaklardlr.

b) 1998 OSYS'de Aglrhkh OSS ve OYS puanlan hesaplanlrken ortaogretim bafan puanma verilen aglrhklar a~agtdaki gibi olaeakhr:

• Ortaogretim kurumlanmn son smIt1annda okumakta olan, beklemeli durumda bulunan ve okul dl~mdan ortaogretim kurumunu bitiren adaykann ortaOgretim bafan puanlati, OSS'de 0,2, OYS'de 0,6 ile; onecki YIUarda mezun olup yiiksekogretimprogramma daha Onee

yerle~tirilmemi" bir yiiksekogretim programma yerle,tirilmi, aneak ka}'lt olmaml~, bir yiiksekogretim programmda ka}'lth, bir yiiksekogretim programmdan mezun, disiplin su<,:u dl,mdaki bir nedenle yiiksekogretimden kaydl silinmi, olan ortaOgretimba,an puanlan, OSS'de 0,13, eYS'de 0,4 ile; 1996 ve daha oneeki yIllarda mezun olanlarm ortaOgretim ba,an puanlan eSS'de 0,03, eYS'de 0,1 ile ryarpllarak test puanlanna ekleneeektir.

• Bir meslege yonelik programuygulayan liselerden gelen adaylar, alanlanyla ilgili bir yiiksekogretim programma yerle,tirilirken, ortaogretim kurumlannm son smlfmda okuyan adaylann ortaogretim ba,an puanlan, eSS'de 0,25, OYS'de 0,4 ile; aym liselerden gelen diger adaylann ortaogretim bafan puanlan, eSS'de 0,125, eYS'de 0,2 ile ryarpIlarak aStrhkh puanlara eklenecektir. 1997 eSYS' de bir yiiksekogretim programlna yerle,tirilen adaylar iryin yukanda belirtilen katsa}'llann tiimii yanya dii,UrUleeektir.

Bu degi,ikliklerle 0 }'Ilki lise son smlf iigreneilerinebir avantaj saglanmakta ve ogreneilerin yiiksekogretime giri, kapisl iiniinde gereginden fazla zaman kaybetmeyerek, yeteneklerine gore miimkiin olan en klsa sUre ir;inde i, hayatma atllmalan hedeflenmektedir.

Milli Egitim Bakanhgl'nca Subat 1997'de ya}'lmianan MilliEgitimde Hedefler baflikh kitap<,:tkta, Yiiksekiigretime Geryi, bafhgl altmda

,U

goro,lere yer verilmektedir:

< <. Ortaogretim programlanyla iiniversite girl, smavlan arasmda rehberlik ve yoneltme

< esasma dayah etkin biT bag kurulmaslnt, hem yiiksekogretime ge<,:i,in saghkh ve tutarh

olmasl, hem de ortaogretimde kazamlan bilgi ve beeerilerin onemli bir bOliimiiniin yiiksekogretimde degerlendirilerek egitimin bu kademesinde niteligin yiikseltilmesi .bakmllttdan gerekli goroyor, bOyle bir uygulamaya ge9meyi hedefliyonlZ.

Ortaogretimde okul ve ogretmen aglrhkh bir model olu,turularak sistemde "okul"un odak noktasl olmasl sagianacakttr. Yiiksek iigretimde }'Igllmalan iinlemek i<,:in otaogretimden yiiksekogretime ge<,:i,te lise ikinci ve ii<,:iincii slmfta yan olgunluk smavml, iiniversiteye giri,te de bir yetenek smavml ongaren bir sistemi hedeflemekteyiz.

14

(18)

Boyleee ogrencilerin iiniversiteye ginnek i~in dershaneye gitmelerine gerek kalmayaeaktlr. Aneak, dershanelerin egitim sistemimiz i~inde yer almaya devam etmesi gereken kurwnlar oldugunu kabul ediyoruz. Bu kurumlanmlzm ozel okula

donii~tfuiilmelerini veya mesleki becerilerin kazanlldl~ kurslar olarak faaliyet gostennelerini ongoriiyoruz.

Burada belirtilen hedeflere kallimamak miimkiin degildir. Aneak, oneelikle ilgili olarak a~a~daki

hususlann aillmn onemle ~izilmesinde yarar vardlr:

a) Onerilerin hazulanmasl ve varsa uygulamaya ili~kin aynnttlann tespitinde Bakanhk ile YOK ve OSYM arasmda bir i~birligi yapllmaml~tlr.

b) Smav saYlSlnm fiilen ikiden ii~e ~Ikanlmasl ve ortaogretim ba~an puanmm aglrhgmm artmlmasl onerilmektedir.

c) Ortaogretim programlanyla iiniversiteye giri~ smavlan arasmda rehberlik ve yoneltme esasma dayah etkin bir bagm kurulmasl ongoriilmektedir.

A~lk~a goriildiigii gibi, onerilen sistemin arzu edilen hedeflere ulqllmasmda ara~ olabilmesi i~in

ortaogretimde koklii diizenlemeler yapilmasl ka~lmlmazdlr. Zira:

a) Ulkemizde mevcut bulunan 40 tiir lisede okuyan ogrencilerin ortaogretimdeki bqanianm ortak bir temel iizerinden ve amaca hizmet edebilecek ~ekilde ifade edilmesi r;ok zordur.

b) Ulkemizde etkin bir rehberlik ve yoneltme sistemi maalesef heniiz kurulamaml~lIr. ilke olarak smav saYlSlnm artmasmda bir sakmea goriilmemektedir. Ancak, istenen sonueun ahnabilmesi

i~in ortaogretimde a~agldaki diizenlemelerin yapilmasmda yarar goriilmektedir.

• Cografi olarak birbirine yakm degi~ik tiirdeki liseler tek bir yonetim altmda toplanarak fok progrll1llltlise niteligindeki ortlloJretim bolgeleri ol~turulmahdir.

• Lisenin birinei Ylh sonunda yapllacak smav ile bilgi, beceri, yetenek ve bilin~ diizeylerine gore, ozellikle lisans diizeyindeki yiiksekogretim programlannaaday olmaya hazir olan ve olu~turan

kitle tespit edilmelidir.

• BunllD dl~mda kalan genel lise ogrencilerinin derslerinin bir klsmmm aym ortaogretim bOlgesi

i~indeki mesleki ve teknik liselerden almalanmn ozendirilmesi sureti ile, bu ogrencilere miimkiin oran en Iasa siire j~jnde bir mesleki beceri kazandmlmabdlr. Bu ama~la, ozellikle genelliselerde etkin bir tehberlik ve yoneltme birimi kurulmahdlr.

• Lisenin ikinci Yill sonunda ilk iki )'Iitn, ii~iineii )'Ihn sonunda da tiim ytllarm miifredatlm kapsayan smavlar yapilmah ve her ii~ smavm sonuylan ile ortaOgretim bqan puanlan bellekte tutularak lisans diizeyindeki programlara yerle~tinne i~lemi yapllmahdlr. .

• Mesleki ve teknik liseler en yakmlanndaki meslek yiiksekokullan ile irtibatlandmlmah ve hatta tercihen birle~tirilmeli, sekiz )'Ilhk temel egitim sonunda mesleki ve teknik egitim kulvanm

se~en ogreneiler ile lisenin birinei Ylh sonllDda klsmen veya tamamen bu alana yoneitilen ogrencilere, irtibatlandmldlklan mesiek yiiksekokulunllD ilgili programma smavslz giri§ hakla tanmmahdlr. Boylece isteyen ogreneilere, en geQ lisenin birinei yill sonunda, ilgili mesleki ve

15

(19)

teknik alanda ogrenimlerini ba~an ile siirdiirdiikleri takdirde bir yiiksekogretim diplomasl garanti edilmi§ olacaktu.

Buraya kadar sadece yurti~inde yiiksekogretime gm~ iizerinde duru1m~tur. Yurtdl§mda yiiksekogrenim gormekte olan ogrencilerimizin saylSl klsmi olarak bilinmemekle birlikte, bu saymm olduk~a yiiksek oldugu tahmin edilmektedir. Ne yazlktlr ki, bugiine kadar bu ogrencilerimize hi~ bir danl~manhk hizmeti verilmemi~tir. Bunun sonucunda halen kaqi kaqlya bulunu1an b~hca sorunlan ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

a) Heri Ball iilkelerine giden ogrencilerimizin bir kIsml, bilgi eksikligi nedeniyle kalite diizeyi

dii~iik yiiksekogretim kurumlanna gitmektedir.

b) Sosyalist sistemden serbest pazar ekonomisine geyi~ siirecini heniiz tamamlamaml~ olan iilkelere giden ogrencilerin saYlsl biiyiik boyutlara ula~ml~llr. Bu iilkelerde ternel fen :bilimleri, giizel sanatlar, filoloji ve tarih gibi alanlarda biiyiik bir bilirnsel birikim vardlr. Ancak, tIp, eczacl!lk, di~ hekimligi, hukuk,miihendislik, iktisat, i~letme, ogretmenlik ve ilahiyat gibi alanlarda, sistem farkhhklanndan kaynaklanan ciddi diploma denkliksorunlan y~anmaktadlr.

Resmi Gazete'nin 3.2.1996 tarih ve 22543 sayth niishasmda yaytmlanan Yurtd~1 YiiksekOgretim Diplomalan Denklik Yonetmeligi uyannca mesleki alanlarda yiiksckogrcnim goren ogrencilere diploma denkligi verilmesi i~in bir smav sistemi getirilmi~ve 1997 ythnda tip, eczaclltk,di~

hekimligi ve miihendislik alanlannda diploma denkligi seviye tespit smavlan yaptlml~tlr.

Serbestpazar ekonomisine ge~i~ siirecini ya~amakta olan iilkelere gidecek ogrencilerin mesleki alanlar yerine, bu iilkelerin bilimsel olarak giiylii olduklan alanlara yonlendirilebilmesi i~in, bu iilkelerdeki bazl yiiksekogretim kurumlanmn 6SYM sistemi i~ine ahmnalan iyin temaslar 1997 yilmda dasiirdiiriilmii~tiir. 1996 Yllmda Moldova'daki Devlet, Teknik ve Komrat iiniversiteleri He yapllan anla~madan soma 1997 yilmda Azerbaycan ve Klrglzistan ile benzer anIa~malar yapllml~tJ.r.

4. . LisANS VE ONLisANS DfrZEYINDEKt OGRENCI VE OORETiM ELEMANI SA YILARI

4.1. Ogrenci SayLIan

Her ytl 6SYM tarafmdan yaYlmlanan Yiiksekogretim istatistikleri'nden derlemni~ olan lisans ve onlisans diizeyindeki kaytth ogrenci ve mezun sayllannm ytllart garedegi~imi Tablo 5 ve 6'da, dart ytlhk yiiksekokullar ile iki yllhk meslek yiiksekokullartmn saytlan ile bu okullara kaytth ogrenci saYllannm geli~imi ise Tablo 7' de gosterilmi~tir.

1996·97 egitim-ogretim yth itiban ile iilkemizdeki diger yiiksekogretim kurumlan dahil, 401 fakiilte, 74 yiiksekokul ve 388 meslek yOksekokulunda yiirOtiilen lisans ve t>nlisans diizeyindeki programlara kaYlth ogrencilerin dokiimii a~agldaki gibidir:

16

(20)

ONtVERSt1ELER 6rgun 6iretim

• Fakiilteler

• 4 Y ilhkYiiksekokullar

• 2 YIlhR:Meslek Yiiksekokullan

• ikinci Ogretim Lisans Onlisans

A~lkiiiretim

478.105 26.095 138.680 77.636 29.454

• Lisans 275.345

• Onlisans 187.850

Universiteler ToplalJU 1.213.165 DtGER VOKSEK()GRETtM KURUMLARI

• Lisans 8.282

• Onlisans 915

rl1RKtYE

^TOPLAMI ^1.222.362

Bu ogrencilerden 18.420'si yabancl uyruklu olup bunlann biiyiik yogunlugu Tiirk Cumhuriyetleri He Tiirk ve Akraba Topluluklanndan gelen ogrencilerdir.

Deviet istatistik Enstitiisli verilerine gore ii1kemizdeki 1997 yili yiiksekoiretim ~ag nurnsn 5.142.000'dir. Bunagiire. ii1kemjz~e yuksekoiretimdeki toplam okulIa,ma oram % 23,6, orglin oeretimdeki okumafma 'Oralll ise % 14,6'dlr. Bu rakamlar, 1995-96 egitim..ogretim yllmda, sirasl .ile % 22,4 ve % 13,5 Idi. Lisansiistii ogrenciler de dahil edildilinde orgiin

oiretimdeki okullafma oram % 16,O'a yukselmektedir. .

Orgiin yiiksekogretimdeki okulla§ma oranl ABD'nde % 75, Kore'de % 46, Aljantin'de % 41, Japonya'da % 39, Singapur'da % 38, isvey'te % 33, Almanya'da % 33, Israil'de % 33, ispanya'da

% 32, Yunanistan'da % 29, Filipinler'de % 27, ~ili'de % 19, Portekiz'de % 17, Tayland'da % 16, Meksika'da % 14, Brezilya'da % 12, MaJezya'da % Tdir.

iki

Yllhk meslek yiiksekokullannm iilkemizde orgiin ogretimdeki pay! % 22,4; toplam iyindeki pay!

ise % 13,8'dir. Bu pay Heri iilkelerin ~ogunda % 30'lann iizerindedir (Avustralya'da % 66, Singapur'da % 63, Japonya'da % 44 ve ABD'de % 37).

Aylkogretimin sistemdeki payl iilkemizde % 38,2' dir. Tiirkiye bu baklmdan dtinya iilkeleri arasmda Tay\and (% 50) ve Urt!iiA'den (% 39) sonra iiyiincii mada olup, Tiirkiye'nin ardmdan % 30 He C!in ve % 23 ile Narnibya gelrl1ektedir.

17

(21)

TABLOS

ONIVERSiTELERDEKi KAYITLI OGRENCi VE OGRETIM ELEMANI SAYiLARININ YlLLARA GORE DEGI$IMI

KAYITLIOGRENCi SAYISI OORETiM ELEMANI SAYISI

YIL FAK. 4YIL YO. AOF 2Y1L. YO. TOPLAM PROF. DOC· Y.OOC.

1983-84 233655 13231 40874 34560 ' 322320 1823 2596 1984-85 271436 15793 ,65774 45182 398185 1891 2792 1985-86 280820 17017 99063 52514 449414 1877 2899 1986-87 284372 17679 124247 55302 481600 1911 3142 1987-88 288035 14830 133586 58730 495181 1970 3331 1988-89 294449 15665 175223 66381 551718 2772 2864 1989-90 311363 33964 228860 61642 635829 4433 2181 1990-91 '328980 34967 260962 70801 695710 4678 2359 1991-92 342697 40580 289745 75828 748850 4738 3121 1992-93 '397446 15173 347145 89056 848820 4932 3460 1993-94 433064 . 17359 516826 105063 1072312 5366 3432 1994-95 471495 21382 . 477315 125878 1096070 5831 3445 1995-96 ' 518698 22988 459460 148991 1150137 6581 3571 1996-97 555741 26095 463195 168134 1213165 7028 3733 NOT: AOF saydarlna, 1992-1993 Ojjretim Ylhndan Kibaren iki Yllhk programlar da dahil edilmillir .

• Ogretim GClrevlisi,Okutman, Uzman, C;:evitici, Egitim Ogretim Planlamaclsl.

2407 2503 2484 2714 3384 3469 3555 3683 3632 4089 4823 5414 6165 6783

O/GER· AR.GOR.

5023 7908 6312 8451

6659 9049

7088 9527 7383 10543 7796 11213 8340 12681 8815 14117 8957 13832 9572 15527 10309 17481 10769 17644 12390 20527 13395 21805

TOPLAM 19757 21949 22968 24382 26611 28114.

31190:

33652 34280 37580 41411 43103 49234 52744

(22)

YIL FAK. 4 YIL.YO.

1983-84 233655 13231 1984-85 271436 15793 1985-86 280820 17017 1986-87 284372 17679 1987-88 288035 14830 1988-89 294449 15665 1989-90 311363 33964 1990-91 328980 34967 1991-92 342697 40580 1992-93 397446 15173 1993-94 433064 17359 1994-95 471495 21382 1995-96 518698 22988 1996-97 5557~1 26095 VY: Veri yok

TABL06

ONivERSiTELERiN LiSANS VE ONLisANS DOZEYiNDEKi PROGRAM LARINA KAYITLI O~RENCi VE MEZUN SAYILARIILE ACIKO~RETiMIN BUNLAR ICINDEKI PAYI

KAYITLI OGRENCi SAYISI MEZUN OGRENCi SAYISI

2 YIL.YO. O.O.TOP. AOF TOPLAM AOFPAY,% FAK. 4 YIL.YO. 2 Y1L.YO. O.O.TOP. AOF 34560 281446 40874 322320 12,7 29358 1652 8845 39855 25 45182 332411 65774 398185 16,5 31243 1729 10862 43834 30 52514 350351 99063 449414 22,0 36116 2609 14253 52978 4870 55302 357353 124247 481600 25,8 42615 2343 17347 62305 6255 58730 361595 133586 495181 27,0 46764 2483 17228 66475 5675 66381 376495 175223 551718 31,8 47581 8199 12321 68101 5493 61642 406969 228860 635829 36,0 46976 8$80 14589 70445 8406 70801 434748 260962 695710 37,5 47568 8009 16570 72147 9638 75828 459105 289745 748850 38,7 55148 2012 18590 75750 9396 89056 . 501675 347145 848820 40,9 60136 2182 19327 .. 81~ 12428 105063 555486 516826 1072312 48,2 64179 2584 24484 . 91227 23085 125878 618755 477315 1096070 43,5 66893 2720 29310 989~ 34039 148991 690677 459460 1150137 39,9 73998 3052 3632:1 113371 32938 168134 749970 _~1!151213165 _. __ 38 .... 2 ,--VY VY

- '!'!..

- VY VY

NOT: AOF sayllanna, 1992-1993 ogretim Ylllndan itibaren iki yllhk programlar da dahil edilmi§tir.

TOPLAM AOFPAY,%

39880

-

43864

-

57848 8,4

.68560 9,1

72150 7,9

73594 7,5

78851 10,7

81785 11,8

85146 11,0

94073 13,2

114312 20,2 132962 25,6 146309 22,5

VY VY

(23)

TABL07

YOKSEKOKULLAR VE BU OKULLARDA

OKUYAN O<lRENCI SAYILARININ YILLARA GORE DEOiSIMI

A. OORT YILLIK YUKSEKOKULLAR (LiSANSJ YIL OKULSAYISI OGRENCi SAYISl

1983·84 35 13231

1984·86 40 15793

1986.86 41 17017

1986·81 43 17619

1987·88 39 14830

1988·89 42 15665

1989.90 $9 33964

1990.91 70 34967

1991 ·92 74 40680

1992·93 36 16173

1993·94 52 17369

1994·96 56 21382

1996·96 59 22988

1996.91 69 26095

B. IKJ YILLIK MESLEK YUKSEKOKULLARI (ONLISANS) YIL OKULSAYISI OGRENCi SAYISI

1983.84 17 34560

1984·86 83 45182

1985·86 88 52614

1986.87 95 65302

1987·88 106 58730

1988.89 118 66381

1989·90. 108 61642

1990·91 125 ^.. ·70801

1991 ·92 132 76828

1992·93 111 89056

1993·94 235 105063

1994·96 320 125878

1995 - 96 370 148991

1996·97 381 168134

Not: B tablosuna Ikl Yllhk tUm yUksekokuliar (Adalet YO., Saijllk Hlz.Mes.Yo., v.b.) dahUdir.

TORK VOKSEKOGRETiMiNiN BUGONKO DURUMU

T.C.