ARAPÇADA MİSÂL FİİLLER
Mu‘tell fiiller grubunun ilk ögesi misâl fiillerdir. İlk harfi, yani fâu’l-fi‘l’i illetli olan fiillere misal fiiller denir. Misâl fiiller bu illetli harfin vav
(و)
ya da ye(ي)
oluşuna göre ikiye ayrılır: İlletli olan ilk harf vâv ise bu fiile misâl-i vâvî,
َ و
َ ج
َ د
(vecede) buldu /َ ل َ ص َ و
(vasale) vardı, ulaştı /َ ف ق َ و
(vakafe) durdu gibi. İlletli olan ilk harf ye ise bu fiile misâl-i yâ‘î adı verilir.
َ رُس َ ي
(yesura) kolaylaştı /َ ع ن َ ي
(yene‘a) olgunlaştı gibi.Misâl-i Vâvî’nin Mâzî Çekimi
Misâl fiilin mâzî (di’li geçmiş zaman) çekimi tıpkı sâlim bir fiilin mâzî çekimi gibidir.
ََد َجَو
(vecede) örneğinde bunu görelim:
Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil (Mufred)
ْمُه اودَجَو
Onlar buldular
ادَجَو اُهُ
O ikisi buldu
َدَجَو َوُه
O buldu
Gâib
َّنُه َنْدَجَو
Onlar buldular
اُهُ
اتَدَجَو
O ikisi buldu
ْتَدَجَو َيِه
O buldu
Gâibe
َأـْن ْمُتـ ْدَجَو ُْت
Sizler buldunuz
امُتْـنَأ ْدَجَو اُتُ
Siz ikiniz buldunuz
َتْنَأ ْدَجَو َت
Sen buldun
Muhâtab
َُّتُـْنَأ ُتْدَجَو َّن
Sizler buldunuz
امُتــْنَأ ْدَجَو اُتُ
Siz ikiniz buldunuz
ِتْنَأ ْدَجَو ِت
Sen buldun
Muhâtaba
ُنَْنَ
ْدَجَو ان
Biz bulduk
انَأ ْدَجَو ُت
Ben buldum
Mutekellim
Misâl-i Vâvînin Muzâri Çekimi
Misâl-i vâvîler genellikle 2. kalıptandır ve 2. kalıptan olan misâl-i vâvilerin muzârilerinde baştaki vâv düşer. Bundan sonra muzâri çekime tıpkı sâlim bir fiildeki gibi devam edilir.
َُدِج ي
َ
َُدِج َْو ََ ي
َ د ج و لِص ي
َُلِص َْو ََ ي
َ ل ص و
Misâl fiillerin olumsuz çekimleri de tıpkı sahîh fiillerin olumsuz çekimleri gibidir.
Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil (Mufred)
َ مُه
ََنودِج ََي
Onlar buluyorlar, bulurlar
َ امُه
َِنادِج ََي
O ikisi buluyor, bulur
ََوُه ََي
َُد ِج
O buluyor, bulur Gâib
َ هُه
َ
ََن دِجَي
Onlar buluyorlar, bulurlar
َ امُه
َِنادِج ََت
O ikisi buluyor, bulur
ََيِه
َ
َُد ِج ََت
O buluyor, bulur Gâibe
ـ وَأ
َ مُتـ
َ
ََنودِج ََت
Sizler buluyorsunuz, bulursunuz
امُت وَأ
َ
َِنادِج ََت
Siz ikiniz buluyorsunuz,
bulursunuz
ََت وَأ
َ
َُد ِج ََت
Sen buluyorsun, bulursun
Muhâtab
َ هُتـ وَأ
ََ
ََن دِجَت
Sizler buluyorsunuz, bulursunuz
امُتــ وَأ
َ
َِنادِج ََت
Siz ikiniz buluyorsunuz,
bulursunuz
َِت وَأ
َََت
ََهيدِج
Sen buluyorsun, bulursun
Muhâtaba
َُه حَو
َ
َُدِج ََو
Biz buluyoruz, buluruz
َ اوَأ
َُد ِجَأ
Ben buluyorum, bulurum Mutekellim
MİSÂL FİİLLERDE EMİR VE NEHİY ÇEKİMİ
Misâl Fiilin Emr-i Hâzır Çekimi
Misâl-i vâvî olan (
َدَجَو
- buldu) fiilinden emr-i hâzır kipi elde etmek istediğimizde, yine sulâsî fiillerde emr-i hâzır kipinin bulunuşuna ilişkin yolu izlememiz gerekmektedir. Buna göre:1. Fiilin ikinci şahıs muzârisi (eril) alınır:
َُد ِج تَ تْنأ
2. Baştaki muzâraat harfi atılır:
َُدِج
3. Baştaki muzâraat harfi atıldıktan sonra ardından gelen harf okunabildiği için başa elif harfi getirilmez.
4. Son işlem olarak fiilin sonu cezm edilir:
َْدِج َ
Emr-i hâzır bulma kuralını, ikinci şahsa ait diğer formlar üzerinde de uygulayacak olursak, şöyle bir sonuç elde ederiz:
اد ِج تَامُتْ نأ
َِن
َ
َ
َ ←
اد ِج
َ
َود ِج تَْمُتْ نأ
َ ن
َ
َ
َ ←
َُدِج او
َ
يد ِج تَ ِتْنأ
َ ن
َ
َ
َ ←
َِد ِج ي
َ
َامُتْ نأ اد ِج ت
َِن
َ
َ
َ ←
اد ِج
َ
َ نْدِج تَّنُتْ نأ
َ
َ
َ ←
َ نْدِج
Buna göre,
َدَجَو
fiilinin emr-i hâzır kipinin çekimini şu şekilde düzenleyebiliriz:Çoğul (Cem‘)
İkil (Tesniye)
Tekil (Mufred)
َْمُتْ ن َ أ
َُدِج او
Sizler bulunuz
َامُتْ ن َ أ اد ِج
Siz ikiniz bulun
َ تْن َ أ
َْد ِج
Sen bul
Muhâtab
َ نُتْ ن َ أ
َ نْدِج َ
Sizler bulunuz
َامُتْ ن َ أ د ِج ا
Siz ikiniz bulun
َ أَْن
َ ِت د ِج ي
Sen bul
Muhâtaba
Misâl Fiilin Nehy-i Hâzır Çekimi
Nehy-i hâzır çekiminin kuralını artık biliyorsunuz. (
َدَجَو
) fiilinin nehy-i hâzır çekimini ilgili şahıslar için aşağıdaki gibi yaparız.Çoğul (Cem‘)
İkil (Tesniye)
Tekil (Mufred)
َْمُتْ ن َ أ
َ لا
َُد ِج ت َ او
Sizler bulmayınız
امُتْ ن َ أ
َ لا اد ِج ت َ
Siz ikiniz bulmayın
َ تْن َ أ
َ تَلا
َْد ِج
Sen bulma
Muhâtab
َّنُتْ ن َ أ لا
َ نْد ِج ت َ
Sizler bulmayınız
َامُتْ ن َ أ اد ِج تَلا
Siz ikiniz bulmayın
َ أَْن يد ِج تَلا َ ِت
Sen bulma
Muhâtaba
Misâl Fiilin Emr-i Gâib Çekimi
Emr-i gâibin üçüncü şahıslara dönük emir kipi olduğunu ve nasıl yapıldığını artık biliyorsunuz.
Şimdi (
َدَجَو
) fiilinin emr-i gâib çekimini aşağıdaki tabloda inceleyelim.Misâl Fiilin Nehy-i Gâib Çekimi
Şimdi (
َدَجَو
) fiilinin nehy-i gâib çekimini görelim:Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil (Mufred)
لاَمه اود ِج ي َ
Onlar bulmasınlar
لاَامه اد ِج ي َ
O ikisi bulmasın
وه
َ يَلا َ
َْد ِج
O bulmasın
Gâib
َّنُه
َ يَلا َ
َ نْدِج
Onlar bulmasınlar
امه
َ لا اد ِج ت َ
O ikisi bulmasın
يِه
َ لا
َْدِج ت َ
O bulmasın
Gâibe Çoğul (Cem‘) İkil (Tesniye) Tekil
(Mufred)
َْمُه
َِلَ ي
َُد َِج او
Onlar bulsunlar
ََِلَ ي امُه اد ِج
O ikisi bulsun
َ وُه
َْد ِج ي ََِل
O bulsun
Gâib
َ نُه
َ نْدِج ي َِل
Onlar bulsunlar
امُه ادِج ت ََِل
O ikisi bulsun
َ يِه
ََِلَ ت
َْد ِج
O bulsun
Gâibe
