10 Nisan 2005 B‹L‹MveTEKN‹K
Geçti¤imiz y›l›n sonlar›na do¤ru
gökbilimcilerden oluflan farkl› ekipler, Mars atmosferinde metan gaz› belirlediklerini aç›klam›fllard›. Metan’›n önemi, mikrorganizmalarca da üretilebilmesi. Bulgular›n iflaret etti¤i bir baflka önemli nokta da, Mars’taki metan gerçekten de mikroorganizmalar›n ürünüyse, bu sürecin halen devam ediyor olmas› gerekti¤i. Çünkü komflu gezegendeki fotokimyasal ve baflka süreçler, metan gaz›n› yok ediyor.
Dolay›s›yla stok sürekli olarak yenileniyor olmasayd›, Mars atmosferinde çoktan tükenmifl olmas› gerekirdi.
Gözlemlerin en ayr›nt›l›s›n› yapan, Michael Mumma yönetimindeki bir NASA ekibi, gezegen atmosferinde yapt›¤› tayfölçüm gözlemlerinde, gezegenin ekvatorundaki baz› bölgelerde yo¤unlaflan, kutuplara do¤ruysa azalan miktarlarda metan belirlemifl. Ekibin, bir asteroit ya da kuyruklu y›ld›z›n çarpmas› sonucu olufltu¤u
düflünülen Hellas havzas›n›n kuzeyinde ölçtü¤ü metan deriflimi, milyarda 250 parça.
Gerçi bu gaz›n metanca zengin bir kuyrukluy›ld›z›n çarpmas›, ya da düflük düzeyde volkanik ve jeotermal s›z›nt›lardan da kaynaklanabilece¤i de belirtiliyor, ama bir olas›l›k da Mars yüzeyinin alt›nda çok uzun süre önce biyolojik ya da jeotermal süreçlerce oluflturulan metan›n yavafl yavafl yüzeye s›z›yor olmas›. Ekvatordan kutuplara do¤ru h›zla azalan deriflim, gaz›n küçük yerel bölgelerde ortaya ç›k›p h›zla geri emildi¤ini, ayr›ca metan›n atmosferde ayakta kalma süresinin eskiden san›ld›¤› gibi 300 y›l de¤il, günler ya da haftalarla s›n›rl› oldu¤unu gösteriyor. Bu da, metan›n üretim ve emilim bölgelerinin, eskiden düflünüldü¤ünden 10.000 kat daha genifl oldu¤unun bir göstergesi.
Mumma’n›n ekibinin görece yüksek bulgular›, yeni gözlemlerle do¤rulansa bile, Dünya’daki düzeylerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda hayli sönük kal›yorlar. Dünyam›z›n çok daha yo¤un olan atmosferindeki ortalama metan deriflimi, milyarda 1.700 parça. Bu da Mars’ta gerçekten atmosfere metan salan mikroorganizmalar varsa, bunlar›n birbirinden yal›t›lm›fl küçük koloniler halinde yaflad›klar›n› ortaya koyuyor.
Sky & Telescope, Mart 2005
Tozdan Gezegene
Gezegenden Toza
Spitzer K›z›lötesi Uzay Teleskopu ile yapt›klar› gözlemlerde gökbilimciler, gezegenlere sahip alt› Günefl benzeri y›ld›z›n çevresinde, oluflum halindeki baflka gezegenlerin çarp›flmas› sonucu olufltu¤u düflünülen toz diskleri belirlediler. Toz diskleri gezegenlerin hammaddesini oluflturuyor. Nitekim gözlenen alt› y›ld›z›n hareketindeki düzenli yalpalar, hepsinin bir ya da daha çok gezegene sahip oldu¤unu gösteriyor. Yayg›n kabul gören modellere göre toz zerrecikleri birbirleriyle birleflerek molozlar›, onlar da bileflerek “gezegenimsi” denen daha büyük cisimleri, nihayet bunlar da çarp›fl›p kaynaflarak daha büyük gezegenleri meydana getiriyorlar. Vega gibi oluflumunu görece yeni tamamlam›fl genç y›ld›zlar›n çevresindeki gaz ve toz diskleri içindeki “tepeler” ya da disk içindeki yar›klar, oluflmufl ya da oluflmakta olan gezegenlerin iflaretleri olarak de¤erlendiriliyor.
Ama ifller her zaman böylesine do¤rusal bir geliflim göstermiyor. Ortamdaki tozu çekerek büyüyen gezegen adaylar› çarp›flarak yeniden toza dönüflebiliyorlar. Nitekim Spitzer’in izledi¤i
y›ld›zlar›n her birinin en az 1 milyar yafl›nda oldu¤u belirlenmifl. Bu durumda, sözkonusu y›ld›zlar›n çevrelerindeki tozu kütleçekimleriyle çoktan yutmufl ya da bafllang›çtaki güçlü rüzgarlar›yla uzaya püskürtmüfl olmalar› gerekirdi. Demek ki, bunlar›n çevresindeki toz,
çok daha sonra, Günefl’in çevresindeki Kuiper Kufla¤›’ndakine benzer küçük kayaç gezegenimsiler aras›nda s›k s›k meydana gelen çarp›flmalarla oluflmufl.
Sky & Telescope, Mart 2005
Gökbilim
B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Mars’ta Yaflam
Varsa Bile Güçlü De¤il
Spitzer Uzay Teleskopu’nca gönderilen bu yapay renkli görüntülerde fazla ayr›nt› izlenememesine karfl›n y›ld›zlar›n her biri çevresinde bir toz diski bulundu¤u anlafl›l›yor.
