Volume 1, Issue 1, Haziran 2020, pp 23-41
TRABZONLU EL-HÂC MUHAMMED EMÎN ABDU’L-HAY EFENDİ’NİN (v.1961) BİNÂ KİTABI TERCÜMESİ
TRANSLATION OF BİNÂ BOOK BELONGS TO EL-HÂC MUHAMMED EMÎN ABDU’L-HAY EFENDI TRABZONÎ (Date of Death: 1961 )
Ömer NECÂTÎ
Tasavvuf Tarihi Araştırmacısı
ORCİD: https://orcid.org/0000-0003-1182-2301
Öz
Arapça kelime yapısını inceleyen Sarf ilmi konusunda yazılmış temel eserlerden birisi, Binâ kitâbıdır. Arapça fiilleri konu edinen Binâ kitâbı asırlarca Arapça eğitimi için temel ders kitapları arasında yer almıştır. Binâ kitabının pek çok tercümesi ve şerhi yapılmıştır. El-Hâc Muhammed Emîn Efendi’nin, Binâ tercümesi, sâde bir üslûb ile soru ve cevap şeklinde kaleme alınmıştır. Binâ kitâbı, fiillerin yapısını izah eden temel bir eser olmasının yanında, Arapça ibâreleri çözme konusunda mükemmel bir alıştırma kitâbı olarak da Arapça eğitimi sahasında yerini almıştır. Kitabın muhtevâsının açık ve tekrarlanan ibârelerden oluşması, yeterli örnek cümlelerin verilmesi, onu sarf ilminin eğitiminde temel eserlerden biri yapmış, mübtedîlerin Arapça cümle yapısını kavrama yeteneğinin gelişmesinde çok önemli bir mevkiye koymuştur. El-Hâc Muhammed Emîn Efendi’nin tercümede kullandığı üslûb ise, Binâ kitabının eğitici özelliğini daha da artırmıştır. Binâ Kitabı Tercümesi el yazması hâlinde, El-Hâc Muhammed Emîn Efendi kütüphânesinde bulunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Muhammed Emîn, Binâ, Arapça Dilbilgisi.
Abstract
One of the basic works written on the subject of Arabic Morphology (Sarf) which examines the Arabic word structure, is the book of Binâ. The Binâ book, which deals with Arabic verbs, has been among the basic textbooks for Arabic education for centuries. Many translations and commentaries of the Binâ book have been made. The translation of al-Hâc Muhammed Emîn Efendi, was written in a simple style of question and answer. In addition to being a basic work
that explains the structure of Arabic verbs, the Binâ book has taken its place in the field of Arabic education as an excellent exercise book for understanding Arabic sentences structure.
The fact that the content of the book consists of clear and repetitive phrases, and giving sufficient sample sentences, has made it one of the basic works in the education of the science of Sarf, and placed it in a very important position in the development of the ability of the converts to comprehend Arabic sentence structure. The style used by El-Hâc Muhammed Emîn Efendi in translation further increased the educational feature of the book of Binâ. The manuscript translation of the Binâ Book is in the library of El-Hâc Muhammed Emîn Efendi.
Keywords: Muhammed Emîn, Binâ, Arabic Grammar.
1. GİRİŞ
Arapça Sarf ilmi konusunda yazılmış olan temel eserlerden birisi Binâ kitâbıdır. Binâ kitâbı Arapça fiillerin 35 bâbını konu edinir. Bu bâbları, sülâsi mücerred, rubâî mücerred, sülâsî mezîd, rubâî mezîd ve bunlara mülhâk olanlar başlıkları altında ayrı ayrı inceler. Her bâbın veznini, mevzûnunu, alâmetini ve binâsını örnekleri ile birlikte gösterir. Kitaptaki ibârelerin sâde oluşu ve her bâb için yapılan târiflerin ana unsurları itibârı ile aynı olup tekrarlanması, mübtedîlerin sarf kâidelerini fehmetmesini kolaylaştırmış, pek çok kere tekrarlanan cümlelerin yapısına âşinâlık oluşturmuştur. Böylece Arapça cümle yapısını ihtivâ eden Nahiv ilminin kâidelerine geçmeden önce, öğrencinin zihninde Arapça cümle yapısı genel itibârı ile şekillenmiş bulunmaktadır. Binâ kitâbının ibâreleri tekrarlayan bu öğretici üslûbuna sülasî mücerred fiillerin birinci bâbı örnek verilebilir:
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, ُلﱠوَ ا birinci bâb, vezni var mevzûnu var. Vezin, mevzûn demek, her
şeyin benzeri yani karşılığı demek. ُُ ُزو Vezni ُ ُ ْ َ َ َ َ fe’ale yef’ulü dür, ُُ وُز ْ َ onun mevzûnu, yânî fe’ale yef’ulü nün karşılığı ُ ُ ْ َ َ َ َ nesara yardım etti, yensuru yardım eder, ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne olmaktır? ِ ِ%ْ ِ ُ&ْ'َ yânî kelimenin ortası, ً) ُ ْ َ üstün olmaktır, nerede üstün olmaktır? *ـِ, َ- ا *ِ fi’l-i mâzide, yânî geçmiş zamanda, kelimenin ortası üstün olur, ً ُ- ْ.َ dahî ötür olmaktır, nerede? َو ِعِر َ.ُ- ا *ِ fi’l-i muzâride, kelimenin ortası ötür olur, yânî َ َ َ da Sâd üstün geldi, mazide, ُ ُ ْ َ da Sâd ötür geldi, muzâride, gelecekte. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ Fi’l-i müteaddî içindir, yâni mefûl isteyen fiil içindir, ً ِ َ6 ekseri halde. ً ز َ7 ُن ُ"َ ْ5َ8َو Bazı kere bu binâ, lâzım için olur. Bu cümlelerde renklendirilmiş Arapça ibâreler, 35 bâbın hemen hepsinde tekrarlanan ifâdelerdir. Bu da Sarf kurallarının ezberlenmesini kolaylaştırdığı gibi, bu kuralları ifâde eden Arapça cümlelerin yapısını da zihne nakşetmektedir.
Büyük âlim, mütefekkir ve mutasavvıf El-Hâc Muhammed Emîn Abdu’l-Hay İbn-i Abdu’l-Âlî Alî İbn-i Abdu’l-Velî İbrâhîm İbn-i Muhammed İbn-i Alî İbn-i Muhammed el-Hasenî et- Trabzonî, Binâ kitâbını İmâm Aliyyu’l-Mürtezâ’ya (Radiyellahu anhu ve Kerramellahu vechehu) atfetmiş, örneklerde Musannif olarak İmâm Aliyyu’l-Mürtezâ’yı (Radiyellahu anhu ve Kerramellahu vechehu) göstermiş, İmâm Aliyyu’l-Mürtezâ’nın (Radiyellahu anhu ve Kerramellahu vechehu) zâhiri ve bâtınî bütün ilimlerde Rasûlullah’a (Sallellahu Aleyhi ve Sellem) açılan kapı olması sebebiyle, şu cümlelerle mânâ cihetinden sarf ilminin asıl kaynağına işâret etmiştir. El-Musannif Aliyyüni’s-Sehî ve’l-Vefîyyi’r-Râzî Kerremellahu vechehu ve Radiyellahu Teâlâ anhu ilâ yevmi’l-Kıyâm. Aslı Musannif Hazret-i İmam Ali Kerremellahu Vechehu ve Radiyellahu Teâlâ anhu. Bu nükteyi mülhaklar bahsinde şöyle ifâde etmiştir. Bu binânın aslını, İmam Alî Kerremellahu Vechehu ve Radiyellahu Teâlâ Anhu söyledi. Fakat sonradan, müellif ibâreyi ilhak etti.
El-Hâc Muhammed Emîn Efendi, Trabzon Polathane Sanka medresesinde Sarf ilmine giriş olarak okuttuğu okuttuğu Binâ kitâbını, Avâmil-i Cürcânî kitâbının tercümesinde olduğu gibi, öğretici bir üslûb ile kaleme almış, ilim tâlipleri için çekici, fehmi kolay bir eser ortaya koymuştur.
2. BİNÂ KİTÂBI TERCÜMESİ
ِ9'ِ)ﱠ ا ِ&َ-ْ)ﱠ ا ِﷲ ِ9ْ;ِ3
*<<<,ر râzı olsun, kim ﷲ Cenâb-ı Allah, kimden? <<< Bizden, dahî 9" و Sizden, dahî, و
&'-%;- ا 4 = yânî kâffe-i Müslümanlardan Allah râzı olsun, âmîn Allahümme âmîn, âmîn Yâ Rabbe’l-Âlemîn. Âmîn, Hatemu Rabbi’l-Âlemîn.
ِﱠﷲ ِ9ْ;ِ3 Allahu Teâlâ’nın Âlim ismiyle bu kitâba ibtidâ eder başlarım Öyle Allah ki, ِ&َ- ْ)ﱠ ا dâr- ı dünyâda her kim Cenâb-ı Allah’tan duâ edip isterse, duâsını kabul edip her ihtiyâcını temin eder 9'ِ)ﱠ ا Öyle Allah ki dâr-ı âhirette, dünyâda onu sevenleri, cennete idhâl edip, fazlı ile cemâlini müşâhede ettirir.
Bu Binâ kitâbıdır. El-Musannif Aliyyüni’s-Sehî ve’l-Vefîyyi’r-Râzî Kerremellahu vechehu ve Radiyellahu Teâlâ anhu ilâ yevmi’l-Kıyâm.
ْ9َ%ْ ِا Ey hitâba sâlih olan kimse, bil, neyi bil? ِ> ِ ْ ﱠ ا َباَ ْ3َأ ﱠنَأ Enne, tahkik ilm-i sarfın bâblarını bil, yânî ilmin kapılarını bil, nedir? ٌ4َ;ْ-َ@ beştir َن ُA َAَو ve otuzdur, hepsi 35 bâbdır.
Ne yönünden? ً3 َ3 Kapı yönünden ٌ4ﱠ ِﺳ 6 bâb var, neden? َCْ ِ Bu otuz beş bâbdan, ne içindir?
ِدﱠ َEُ- ا ﱢ*ِA َ ﱡH%ِ sülâsî mücerred içindir. Sülâsi mücerred demek, üç harfli kelime demektir, َ َ َ Fe’ale gibi
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, ُلﱠوَ ا birinci bâb, vezni var mevzûnu var. Vezin, mevzûn demek, her şeyin benzeri yani karşılığı demek. Vezni ُ ُ ْ َ َ َ َ fe’ale yef’ulü dür, ُُ وُز ْ َ yânî fe’ale yef’ulü nün karşılığı ُ ُ ْ َ َ َ َ nesara yardım etti, yensuru yardım eder, ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne olmaktır? ِ ِ%ْ ِ ُ&ْ'َ yânî kelimenin ortası, ً) ُ ْ َ üstün olmaktır, nerede üstün olmaktır? *ـِ, َ- ا *ِ fi’l-i mâzide, yânî geçmiş zamanda, kelimenin ortası üstün olur, ً ُ- ْ.َ َو dahî ötür olmaktır, nerede? ِعِر َ.ُ- ا *ِ fi’l-i muzâride, kelimenin ortası ötür olur, yânî َ َ َ da Sâd üstün geldi, mazide, ُ ُ ْ َ da Sâd ötür geldi, muzâride, gelecekte. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ Fi’l-i müteaddî içindir, yâni mefûl isteyen fiil içindir, ً ِ َ6 ekseri halde. ً ز َ7 ُن ُ"َ ْ5َ8َو Bazı kere bu binâ, lâzım için olur. يﱢ5َ َ ُ- ا ُل َHِ Fi’l- i Müteaddîye misâl, yânî mefûl isteyen fiile misal, ُ ْJَ ne gibi misâl demek اً ْ- ٌ5ْ َز َ َ َ Nesara yardım etti, kim? İmâm Alî Kerremellahu Vechehu ve Radiyellahu Teâlâ Anhu, kime yardım etti? Hazret-i Hâlid-i Ensârîye Radiyellahu Teâlâ anhu. ِمِز ﱠ ا ُل َHِ َو Lâzıma misâl, ُ ْJ ne gibi misâl? ٌ5ْ َز َجَ َ@ Harace çıktı, kim? İmâm Ali Radiyellahu Teâlâ anhu. َ ُھ يﱢ5َ َ ُ- اَو Bu fiil-i müteaddî nedir? َ Ol bir fiildir ki, ُزَو َEَ َ ister, ne ister? ِ ِ َ ْ ا ُ ْ ِ Yânî fâilin fiili, N ِإ ِِ3 ِل ُ ْ َ- ا mefûl-i bih ister İşte müteaddî denilen fiil mutlaka mefûl ister ُمِز ﱠ اَو Yânî bazı kere lâzım için olur demiştik, işte o lâzım için olan fiil, َ َ ُھ ol bir şeydir ki, ِ ِ َ ا ُ ْ ِ ْزَو َEَ َ ْ9َ
Fâilin fiili, istemez, ne istemez? ِ ِ3 ِل ُ ْ َ- ا Nَ ِإ Mefûl istemez, harace Aliyyün gibi ْ َ3 belki, َPَ8َو Vâki olur, nerede? ِ ِ;ْ َ *ِ Kendi nefsinde vaki olur.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, *ِ ﱠH ا ikinci bâb, vezni var mevzûnu var Vezni ُ ِ ْ َ َ َ َ fe’ale yef’ılü dür. ُُ وُز ْ َ yânî bunların karşılığı ُبِ ْ.َ َبَ َ, dur. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne olmaktır? ِ ِ%ْ ِ ُ&ْ'َ yânî kelimenin orta harfi, ً) ُ ْ َ üstün olmaktır Nerede? *ِ
*ـِ, َ- ا Fi’l-i mâzide, geçmiş zamanda, اًر ُ;ْ"َ َو dahî esre olmaktır, nerede? ِعِر َ.ُ- ا Fi’l-i *ِ
Muzâride, yânî gelecekte. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın temeli ne içindir ً.ْ َأ bundan evvel geçen bâb gibi ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ Yâni fiil, mefûl ister, ً ِ َ6 çok halde ُن ُ"َ ْ5َ8َو az kere bu binâ olur ً ز َ7 lâzım için olur
ُل َHِ
يﱢ5َ َ ُ- ا yânî, mefûl isteyen fiile misal, ُ ْJَ ne gibi misâl? ا5 @ *% ب , (Darabe, fiil)Terbiye eyledi, kim? Hazret-i Alî (fâil), kimi terbiye eyledi? Hâliden Hazret-i Hâlid’i (mefûl), ِمِز ﱠ ا ُل َHِ َو fi’l-i lâzıma misâl, ُ ْJ ne gibi misâl? *% َQَ%َﺟ Oturdu, kim? Alî, Hazret-i İmâm Ali yânî derse oturdu demek.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki ُSِ ﱠH ا üçüncü bâb, vezni var mevzûnu var Vezni ُ َ ْ َ َ َ َ dür ُُ وُز ْ َ yânî bunların mukabili ُTَ ْ َ َTَ َ dur. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne olmaktır? ِ ِ%ْ ِ ُ&ْ'َ yânî kelimenin orta harfi ً) ُ ْ َ üstün olmaktır, nerede? *ـِ, َ- ا *ِ fi’l-i mâzide ِعِر َ.ُ- ا َو ve fi’l-i muzâride ِط ْ َVِ3 ol bir şartla ki ُ ُ 7 ْوَأ ِ ِ%ْ ِ ُ&ْ'َ َن ُ"َ ْنَأ kelimenin orta harfi veya son harfi ْ َ) bir harf olmak, neden? ِWْ%َJ ا ِفوُ ُ) ْ&ِ Yânî boğaz harflerinden bir harf olmak, َ*ِھَو bu hurûf-i halk, nedir? ٌ4ﱠ ِﺳ 6 harftir ُة َ]ْ-َC اَو ،ُء َC اَو ، ُ&ْ'َ^ اَو ، ُ&ْ'َ اَو ،ُء َ[ اَو ،ُء َJ ا ve هُؤ َ ِ3َو bu bâbın temeli ne içindir? ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ mefûl talep eden fiil içindir ً ِ َ6 çok kere ُن ُ"َ ْ5َ8َو az kere olur ً ز َ7 lâzım için olur, yânî mefûlsüz olur. يﱢ5َ َ ُ- ا ُل َHِ Fi’l-i müteaddiye misâl, ُ ْJَ
ne misilli demek, ً3 َ3*% َTَ َ feteha fi’l-i mâzi, Aliyyün (fâil), bâben (mefûl) Feteha, açtı, kim? Aliyyün, Hazret-i İmam Alî, neyi açtı? Bâben, kıyamete kadar ilmin kapılarını açtı ُل َHِ َو ِمِز ﱠ ا lâzım olan fiile misâl, ُ ْJ nasıl misâl? ٌ*% َ_َھَذ zehebe (fi’l-i mâzi) gitti, kim gitti?
Aliyyün (fâil), Hazret-i İmâm Alî dersi okuttu gitti.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, ُPِ3اﱠ ا dördüncü bâb, vezni var mevzûnu var Vezni ُ َ ْ َ َ ِ َ dür. ُُ وُز ْ َ yânî karşılıklar ُ9َ%ْ َ َ9ِ%َ dur ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne olmaktır? ُ&ْ'َ
ِ ِ%ْ ِ yânî kelimenin ortası, اًرُ ;ْ"َ esre olmaktır Nerede? *ـِ, َ- ا *ِ fi’l-i mâzide esre olmaktır,
ً) ْ َ َو dahî üstün olmaktır, nerede? ِعِر َ.ُ- ا *ِ fi’l-i muzâride. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ fi’l-i müteaddî içindir ً ِ َ6 çok kere ُن ُ"َ ْ5َ8َو tahkik az kere bu binâ ً ز َ7 lâzım için olur يﱢ5َ َ ُ- ا ُل Hِ fi’l-i müteaddîye misâl, ُ ْJَ ne gibi? َ4َ َaْ;َ- ا ﱞ*ِ%َ َ9ِ%َ Alime, bildi, kim?
Aliyyün, Hazret-i İmâm Alî, neyi bildi? El-mes’elete, Kur’ânın zâhirini, bâtınını, Cenâb-ı Hak o’na bildirdi. ِمِز ﱠ ا ُل َHِ َو Fi’l-i lâzıma misâl, ُ ْJ ne misilli? ﱞ*ِ%َ ِﺟَو vecile, korktu, kim?
Aliyyün, Hazret-i İmâm Ali Cenâb-ı Allah’tan korktu.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, ُQِ َ[ ا beşinci bâb, vezni var mevzûnu var Vezni ُ ُ ْ َ َ ُ َ dür ُُ وُزْ َ yânî mukâbilleri ُ&ُ; ْJَ َ&ُ;َ) dur. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, ne içindir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne olmaktır? ِ ِ%ْ ِ ُ&ْ'َ Yânî kelimenin orta harfi, ً ُ- ْ.َ ötür olmaktır, nerede? *ـِ, َ- ا *ِ Fi’l-i mâzide ِعِر َ.ُ- اَو dahî ötür olur fi’l-i Muzâride. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı, ُن ُ"َ olmaz, ً ِزَ7 ّ7ِإ َ7 illâ lâzım için olur. ِمِز ﱠ ا ُل َHِ َو Fi’l-i lâzıma misâl, ُ ْJ ne misilli? ﱞ*ِ%َ َ&ُ;َ) hasüne, güzeldir, kim? İmâm Alî, yânî, dünyâda da güzeldir, âhirette de güzeldir
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, ُسِد ﱠ; ا altıncı bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni, yâni iki kanatlı kapı gibi karşılıklı vezni ُ ِ ْ َ َ ِ َ dür ُُ وُز ْ َ yânî karşılıklar ُ_ِ; ْJَ َ_ِ;َ) dur. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne olmaktır? ِ ِ%ْ ِ ُ&ْ'َ yânî kelimenin ortası, اًرُ ;ْ"َ esre olmaktır, nerede? *ـ ِ, َ- ا *ِ Fi’l-i mâzide ِعِر َ.ُ- اَو fi’l-i muzâride esre olmaktır ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ yânî fi’l-i müteaddî içindir, fi’l-i müteaddî, her vakit mefûl
talep eden fiildir, ً ِ َ6 çok kere ُن ُ"َ ْ5َ8َو az kere olur ً ز َ7 mefûlsüz olur yânî mefûlsüz kelime insanı kanâat ettirmez amma bazı kere lâzım misâli gibi olur. يﱢ5َ َ ُ- ا ُل َHِ Fi’l-i müteaddîye misâl, ُ ْJَ ne misilli? ً ِ, َ اً5ِ َ@ ﱞ*ِ%َ َ_ِ;َ) hasibe, hüsn-i zan eyledi, kim? Hazret-i İmâm Esedullahi’l-Gâlib Alî İbni Ebî Tâlibin Radiyellahu Teâlâ Anhumâ, âmîn, âmîn, âmîn! Kime hüsn-i zan eyledi? Hazret-i Hâlid İbni Zeyd Ebâ Eyyûb el-Ensârî’ye zan eyledi, fâzılen öyle bir fazîletli öyle bir şerefli ki, dünyâda da Peygamber’in yâri, âhirette de Peygamber’in refîkidir ِمِز ﱠ ا ُل َHِ َو fi’l-i lâzıma misâl, ُ ْJ ne misilli? ﱞ*ِ%َ َثِرَو mefûl kabûl etmez, neye vâris olduğu kendinden çıkar demektir.
َ ْAاَو
ً3 َ3 َ َVَ ve 12 bâb var, neden? َCْ ِ O otuz beş bâbdan, ne içindir? َ-ِ ol bir kelime içindir ki, َداَز ziyâde oldu, ne üzerine دﱠ َEُ- ا ﱢ*ِAَ ﱡH ا Nَ%َ sülâsî mücerred üzerine ziyâde oldu, yânî sülâsî üç harf idi, bu on iki bâb üç harfi ziyâdeleştirdi. Üç harfli kelime üzerine ziyâde harf getiren 12 bâb, عا َ ا ُ4َAَ َA yânî bu da üç nevidir.
ُلﱠوَ ا ُع ْ ﱠ ا yâni birinci nevi ُھَو bu birinci nevi, َ ol bir şeydir ki, َ5 ِز ziyâde kılındı ِ'ِ onda, ne ziyâde kılındı? ٌف ْ َ) bir harf ٌ5ِ)اَو yâni tek bir harf ziyâde kılındı, ne üzerine ﱢ*ِAَ ﱡH ا Nَ%َ
yani üç harfli kelime üzerine َ ُھَو Bu nev-i evvel de ٍباَ ْ3َأ ُ4َAَ َA üç bâbdır.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, لﱠوَ ا birinci kapı, vezni var mevzûnu var. Vezni َ َ ْ َأ işledi, ُ ِ ْ ُ işler 7 َ ْ ِإ o işi yapmak ُُ وُزْ َ yânî bunların karşılıkları َمَ ْ=َأ ikram eyledi ُمِ ْ"ُ ikram eder ً اَ ْ=ِإ ikram etmeklikle ikram eder ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne olmaktır?
ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi ٍفُ ْ)َأ ِ4َ َ3ْرَأ Nَ%َ dört harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةَ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde getirmekle, nereye? ِ ِ ﱠوَأ *ِ yani üç harfli kelimenin evveline bir hemze getirdik, Fe’ale iken ef’ale oldu. Karşılığı kerume iken ekreme oldu. İşte ziyâdelik böyledir. ُهُؤ َ ِ3َو Bunun binâsı ne içindir? ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ mef’ûl isteyen fiil içindir ً ِ َ6 çok kere ُن ُ"َ ْ5َ8َو hakikat az kere bu binâ olur ً ز َ7 Yani mefûl istemez. يﱢ5َ َ ُ- ا ُل َHِ Fi’l-i müteaddîye misâl, ُ ْJَ Ne misilli?
َمَ ْ=َأ İkram etti, kim? ﱞ*ِ%َ İmam Alî, kime? ة <<<<<<<ﺳا 3ا Ebu Esveti Düvelî’ye ikram eyledi, yani sarf nahiv tâlim eyledi. ِمِز ﱠ ا ُل َHِ َو lâzıma misâl, ُ ْJ ne misilli? ُ ُﺟﱠ ا َTَ ْgَأ sabaha dâhil oldu, kim? Er-Racülü, yani öyle bir kimse ki âşık-ı sâdık, ârif-i billâh olan kimse, sabaha kadar Allah’ın emrine çalıştı.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, *ِ ﱠH ا ikinci bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni ً ْ'ِ ْ َh ُ ﱢ َ ُ َ ﱠ َ dir. ُُ وُز ْ َ bu kelimelerin karşılıklar ı ًJ ٍ ْ َh ُحﱢ َ ُ َحﱠ َ dır. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne olmaktır? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi, ne üzerine? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ َ3ْرَأ Nَ%َ Dört harf üzerine olmaktır, ne sebeble? ٍ5ِ)اَو ٍف ْ َ) ِةَد َ ِ]ِ3 Bir harf ziyade etmek üzere, nereye? ِ&ْ'َ اَو ِء َ ا َ&ْ'َ3 yani kelimenin evvelki harfi ile ortadaki harfinin arasına, neden? ِ ِ%ْ ِ ِ&ْ'َ ِQْ ِﺟ ْ&ِ Yâni kelimenin ortasındaki harf cinsinden bir harf getirmekle kelime dört harf olur. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِ 'ِHْ"ﱠ %ِ çokluk içindir ً ِ َ6 çok kere ُن ُ"َ ْ5َ8َو bazı defa olur, nerede? ِ ْ ِ ا *ِ bir işte olur, ُ ْJَ ne misilli? َفﱠ َط Çok tavaf etti, kim? İmam ﱞ*ِ%َ Radiyellahu Teâlâ Anhu, neyi çok tavaf eyledi? َ4َ ْ َ" ا Beytullahı çok tavaf eyledi, yâni çok namaz kıldı. ُن ُ"َ ْ5َ8َو Olur, nerede olur? *ِ
ِ ِ َ ا Fâilde olur, ُ ْJَ ne misilli? ت , öldü, ne? ُ 37ا Yâni ibilden murad devedir. Deve ahlâkında olan nefs-i emmârenin hîlesi mahv oldu demektir. ُن ُ"َ ْ5َ8َو Tahkik bazı kere olur, çokluk olur, nede? ِل ُ ْ َ- ا *ِ mefûlde olur, ُ ْJَ ne misilli? َب َ ا ﱞ*ِ%َ م ا َWﱠ%َ6 Ğalleka, kapattı, kim? İmam Ali, neyi kapattı? El-Bâbe, kapıyı, nasıl kapı? Allah’ın sırlarının kapısını kapattı,
Allahu Teâlâ’nın sırlarını, hakkıyla Allah’ı tanımayan nâmahreme söylemedi. Allah’ı sevip hakkıyla tanıyan âşıkların yolunu gösterdi ve açtı, İmam Ali Radiyellahu Teâlâ Anhu.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, ُSِ ﱠH ا üçüncü bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni ً7 َ ِ َو ً4َ%َ َ ُ ُ ِ َ ُ َ َ َ ً7 َ 'ِ َو bunlar vezindir. ُُ وُز ْ َ Mevzûnları, yani karşılıklar ً7 َ 'ِ8َو ً7 َ ِ8َو ً4َ%َh َkُ ُ ِh َkُ َ َh َ8 dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ 'ِ, َ mâzisi, ne üzerine olmaktır? ِ4َ َ3 ْرَأ Nَ%َ
ٍفُ ْ)َأ Dört harf üzerine olmaktır, ne sebebiyle? ِ>ِ َ ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir elif ziyade etmek sebebiyle, nereye? ِ&ْ'َ اَو ِء َ ا َ&ْ'َ3 yâni kelimenin ibtidâsı ile ortası arasına. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِ4َ=َر َVُ-ْ%ِ müşâreket içindir, nerede? ِ&'َ ْAِ7ا َ&ْ'َ3 yâni iki kişi beyninde (arasında) olan müşterek iş demektir ً ِ َ6 ekseri halde ِ5ِ)اَ %ِ ُن ُ"َ ْ5َ8َو Bazı kere lilvâhidi, bir için olur ُل َHِ
ِ4َ=َر َVُ- ا müşarekete misal, ُ ْJَ ne misilli? Kâtele kıtal etti, kim? Hazret-i İmam Ali, kiminle kıtal etti? Kâfir-i Hayber ile, yani Hayberin kâfirleri ile ve umum zamanda olan âsilerle.
ِ5ِ)اَ ْ ا ُل َHِ َو vâhide misâl ُ ـﱠ% ا ُ9ُCَ%َh َ8 katl etti, kim? Allahu Teâlâ, hüm, onları. Peygamber’i istihzâ eden Yâhudi ve Nesâraları, Cenâb-ı Hak katl etti. Allah, el-Vâhid ve’l-Kahhâr ismiyle kahr etti.
*ِ ﱠH ا ُعْ ﱠ ا en-nev’u, öyle nevi ki es-Sânî, ikinci nevi, ُھَو o nev’-i sânî, َ ol bir şeydir ki, َ5 ِز ziyâde kılındı, nerede? ِ'ِ o mâ da, ne ziyâde kılındı? ِن َ ْ َ) iki harf ziyâde kılındı, ne üzerine iki harf ziyâde kılındı? ِدﱠ َEُ- ا ﱢ*ِA ﱡH ا Nَ%َ sülâsi mücerred üzerine iki harf ziyade kılındı.
َ ُھَو O sülasi üzerine ziyade kılınan ikinci nevi ٍباَ ْ3َأ ُ4َ;ْ-َ@ yâni beş bâbdır.
ُب َ ا bâb,öyle bâb ki, ُلﱠوَ ا birinci bâb, yani ikinci nevinin birinci bâbı, vezni var mevzûnu var.
Vezni ً7 َ ِ ْ ا ُ ِ َ ْ َ َ َ َ ْ ا dir. ُُ وُز ْ َ yâni bunların karşılıklar ı اًر َ;ِ"ْ ا ُ ِ;َ"ْ َ َ َ;َ"ْ ا dir ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi, ٍفُ ْ)َأ ِ4َ َ3 ْرَأ Nَ%َ beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةَ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde getirmekle, ِن ﱡ اَو dahî bir nun ziyâde getirmekle, nereye? ِِ ﱠوَأ *ِ kelimenin evveline. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın temeli ne içindir? ِ4َ َو َlُ-%ِ
mutâveat içindir. ِ4َ َو َlُ- ا N ْ َ َوMutâveatın mânâsı nedir? ِء ْ*َV ا ِ َAَأ ُل ُ ُ) o şey neden hâsıl olur? ِ ِ ُ ْ َ-ِ3 يﱢ5َ َ ُ- ا ِ ْ ِ ا ِWﱡ%َ َh ْ&َ Yâni mefûl isteyen fiilin eseridir ُ ْJَ ne misilli? ُت ْ َ;َ= Ben kırdım, neyi? َج َﺟﱡ] ا Nefs-i emmârenin kötülüğünü kırdım. َ َ;َ"ْ َ kırılmaklığı kabul eyledi, َmِ َذ Yâni bu nefs-i emmâre âsi olduğundan terbiye olmaklığı kabul eyledi. ِج َﺟﱡ] ا َر َ;ِ"ْ ا ﱠنِnِ
İşte o nefs-i emmâre mahalli, kırılmaklık ve dağılması nedir? َAَأ bir iştir, yani fiildir َ َ َ) yani meydana geldi, neden meydana geldi? يِoﱠ ا ِ ْ;َ" ا ِWﱡ%َ َh ْ&َ O nefsi emmârenin kötülüğünü cehd ederek, emirlerini tutmayarak, kırılmaklık oldu يﱢ5َ َ ُ- ا ُ ْ ِ ا َ ُھ yani bu da öyle bir fiildir ki çok gayretle meydana geldi. Bu da mutâveattır.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, *ِ ﱠH ا ikinci bâb, vezni var mevzûnu var Vezni ً7 َ ِ ْ ا ُ ِ َ ْ َ َ َ َ ْ ا bunlar vezindir. ُُ وُز ْ َ Yâni karşılıkları ً َ-ِ ْﺟا ُPِ-َ ْEَ َPَ-َ ْﺟا icteme’a cem oldu, yectemi’u, cem olur, ictimâ’an, cem olmaklıkla ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ;ْ-َ@ Nَ%َ beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple?
ِةَ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde getirmekle, nereye? ِ ِ ﱠوَأ *ِ kelimenin evveline ِء َ اَو dahî bir tâ ziyâde getirmek, nereye? ِ&ْ'َ اَو ِء َ ا َ&ْ'َ3 kelimenin evvelki harfi ile ortasındaki harfi arasına getirmekle ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ً.ْ َأ Yâni birincisi gibi, ِ4َ َو َlُ-%ِ mutâveat içindir.
ُ ْJَ Ne misilli? ُpْ َ-َﺟ Ben cem eyledim, neyi? َ ْ3ِqا Deve ahlâkı gibi olan kötü ahlakları,
َPَ-َ ْﺟ َ Cem olmaklığı kabul eyledi, ُ ِ3ِqا َmِ َذ O kötü ahlâklı develerin ahlâkı gibi nefs-i emmâre de ahlâklar peyda ettiğinden, gece gündüz ibâdetle onlar mahv oldu. İşte buna da mutâveat denildi.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, ُSِ ﱠH ا üçüncü bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni ً7 َ ِ ْ ا ﱡ َ ْ َ ﱠ َ ْ ا dir, ُُ وُز ْ َ bunların karşılığ اًراَ ِ-ْ)ا ﱡ َ-ْJَ ﱠ َ- ْ)ا ı dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ Fi’l-i mâzisi, ne üzere olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ;ْ-َ@ Nَ%َ beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةَ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde getirmek sebebi ile, nereye? ِ ِ ﱠوَأ *ِ Kelimenin evveline َ َ@آ ٍف ْ َ)َو bir başka harf dahî getirmektir, ِهِ ِ@آ *ِ kelimenin sonuna, neden? ِ ِ%ْ ِ ِمَ7 ِQْ ِﺟ ْ&ِ
yani lâm-ı fiil cinsinden bir harf getirmektir, kelimenin âhırine ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِمِز ﱠ ا 4 َ^َ َ ُ-ِ Yâni, lâzımın çokluğu içindir. <<<< 7 Ey, şân demek. <<<<<<<<<k elsine-i arap’ta yani lisânı arapta, yukalü (denilir), ne? ذ ﺳ7ا -) denilir, ن = اذا hoca efendide ة -) yüzünde kızarıklık olduğu vakitte, 4%-E ا * yâni az kızarıklık olduğu vakitte, hamure denilir.
ذ ﺳ7ا ﱠ َ-ْ)ا Denilir, ne vakitte? ن = اذا Hâce için 4^ ة -) yani çok kızarıklık olduğu vakitte, ihmerra denilir. َ ْ'ِ8َو Denildi, bu bâbın binası ne içindir? ِناَ ْ َsِ yani bir renk içindir ِب ُ'ُ اَو Veyâhud mahzûniyyet içindir. ِناَ ْ َ ا ُل َHِ İşte ihmerranın kızarıntılığı gibi
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, ُPِ3اﱠ ا dördüncü bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni ً ﱡ َ َh ُ ﱠ َ َ َ َ ﱠ َ َh dir.
ُُ وُز ْ َ bunların karşılıklar ً-ﱡ%َ"َh ُ9ﱠ%َ"َ َ َ9ﱠ%َ"َh ı dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ;ْ-َ@ Nَ%َ yâni beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء ﱠ ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir tâ ziyade getirmek sebebi ile, nereye? ِ ِ ﱠوَأ *ِ kelimenin evveline, dahî َ َ@آ ٍفْ َ)َو bir harf-i âhar ziyâde getirmek, nereye? ِ&ْ'َ اَو ِء َ ا َ&ْ'َ3 kelimenin fâ ile aynı arasına neden? ِ ِ%ْ ِ ِ&ْ'َ ِQْ ِﺟ ْ&ِ ayn-ı fiili cinsinden, yani kelimenin ortası cinsinden bir harf getirmek. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın temeli ne içindir? ِ>ﱡ%َ"ﱠ %ِ tekellüf içindir, yani çetinlik içindir. ِ>ﱡ%َ"ﱠ ا N ْ َ َو Tekellüfün mânâsı nedir? ٍء*َt َ5ْ َ3 ًuْ'َt ِب ُ%ْlَ- ا ُ 'ِ ْJِh yani matlûbun ne ise, o murâdını meydana getirmek, ُ ْJَ ne misilli? ُpْ-ﱠ%َ َh Ben öğrendim, neyi? َ9ْ%ِ ا İlimden bedel ً4َ َaْ;َ bir ilim öğrendim ٍ4َ َaْ;َ َ5ْ َ3 yani bir meseleden sonra yine bir mesele öğrendim, demek.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, ُQِ َ[ ا beşinci bâb, vezni var mevzûnu var Vezni ً ُ َ َh ُ َ َ َ َ َ َ َ َh dir ُُ وُز ْ َ bunların karşılıkları اً5ُ َ َh ُ5َ َ َ َ َ5َ َ َh dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ;ْ-َ@ Nَ%َ beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء ﱠ ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir tâ ziyade etmek sebebi ile, nereye? ِ ِ ﱠوَأ *ِ
kelimenin evveline, ِ>ِ َ اَو dahî bir elif ziyâde getirmek, nereye? ِ&ْ'َ اَو ِء َ ا َ&ْ'َ3 yâni kelimenin ibtidâsı ile ortası beynine. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın temeli ne içindir? ِ&ْ'َ ْAِ7ا َ&ْ'ِ3 ِ4َ=َر َVُ-ْ%ِ yani iki şey beyninde şerik olmak اً5ِ َ َ yahud ikiden ziyâde müşterek olmak. ِ4َ=َر َVُ- ا ُل َHِ yani iki şey beyninde olan müşârekete misal, ُ ْJَ ne misilli? َ5َ َ َh Uzak oldu, kim? İmam Ali ve Hâlid, düşmanlardan uzak oldular, ne için? Düşmanlar, evlâd-ı Rasûle hıyânetlik düşündükleri için ayrılığa şirket oldular. İşte beyne’l-İsneyn budur. اً5ِ َ َ ِ4َ=َر َVُ- ا ُل َHِ َو yâni fesâad müşâreketine misal, ُ ْJَ ne misilli? ُمْ َkْ ا َTَ َ َh Yâni çok kavimler sulh oldu.
ُSِ ﱠH ا ُعْ ﱠ ا ennev’u, öyle nevi ki, üçüncü nevi, ُھَو o nev’-i sâlis nedir? َ ol bir şeydir ki, َ5 ِز ziyâde kılındı ِ'ِ onda, ne? ٍفُ ْ)َأ ُ4َAَ َA üç harf ziyâde kılındı, ne üzerine? ﱢ*ِAَ ﱡH ا Nَ%َ
sülasî mücerred üzerine, َ ُھَو o nev’us-Sâlis ٍباَ ْ3َأ ُ4َ َ3 ْرَأ yâni dört bâbdır.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, ُلﱠوَ ا birinci bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni ً7 َ ْ ِ ْﺳا ُ ِ ْ َ ْ;َ َ َ ْ َ ْﺳا dir ُُ وُز ْ َ bunların mukabili nedir? ًﺟاَ ْ[ِ ْﺳا ُجِ ْ[َ ْ;َ َجَ ْ[َ ْﺳا dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir?
َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4ﱠ ِﺳ Nَ%َ altı harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةَ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde etmek sebebi ile, ِ&ْ'ﱢ; اَو dahî bir sîn ziyâde etmek sebebi ile ِء ﱠ اَو dahî bir tâ ziyâde etmek sebebi ile, nereye? ِ ِ ﱠوَأ *ِ
kelimenin evveline, ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binası ne içindir? ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ fi’l-i müteaddi içindir, yani fiil mefûl ister ً ِ َ6 çok yerde, ُن ُ"َ ْ5َ8َو az olur, ne için olur? ً ِزَ7 mefûlsüz olur. يﱢ5َ َ ُ- ا ُل َHِ
yani mefûl isteyen kelimeye misal ُ ْJَ ne misilli? َجَ ْ[َ ْﺳا çıkardı, meydana getirdi, kim? Nَ%َ
Ali Kerremellahu Vechehu Hazretleri, neyi meydana çıkardı? َل َ- ا maldan bedel ilm-i sarfı yani sarf ilmini meydana getirdi. ِمِز ﱠ ا ُل َHِ َو Yâni mefûl istemeyen kelimeye misâl, َ َE ْJَ ْﺳا ُ&ْ'ﱢl ا kurudu, ne? Et-Tîn, çamur. Çamur Tuğla oldu demektir, yani kuruyan çamurdan murad, şeyhin nefs-emmâresi, razıyye-i merzıyyeye dâhil oldu. Bâki billâh oldu. َ 'ِ8َو Denildi ki, bu binâ ne içindir? ِ ْ ِ ا ِ_َ%َlِ Fiili talep içindir ُ ْJَ ne misilli? َﱠﷲ ُ ِ ْ^َ ْﺳَأ Yâ Rabbî, senden mağfiret talep ederim. ة ^- ا _%طا يا mağfireti Cenâb-ı Hak’tan dilerim.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki, *ِ ﱠH ا ikinci bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni ً7 َ ْ'ِ ْ ا ُ ِ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ا bunlar vezindir. ُُ وُز ْ َ bunların karşılıkları ً3 َVْ'ِVَ ا ُ_ِt َVْ َ َ_َt ْ َVْ ا dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ Fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? Nَ%َ
ٍفُ ْ)َأ ِ4ﱠ ِﺳ altı harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةَ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde etmek sebebi ile, nereye? ِ ِ ﱠوَأ *ِ kelimenin evveline, َ َ@آ ٍف ْ َ)َو bir harf-i âhar ziyâde etmektir, ne cinsinden? ِ ِ%ْ ِ ِ&ْ'َ ِQْ ِﺟ ْ&ِ Ayn-ı fi’li cinsinden, ِواَ اِو dahi bir vav ziyade etmek sebebiyle, nereye? ِم ﱠ اَو ِ&ْ'َ ا َ&ْ'َ3 Yâni kelimenin ortası ile âhiri beynine. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binası ne içindir? ِمِز ﱠ ا ِ4َ^ َ ُ- çok lâzım içindir. ُﱠ َ ey şân, ُل َkُ denilir, ne? ُضْرَ ا َ_ُVَ denilir, ne vakitte? َpَ َ اَذِإ nebâdât bittiği vakitte, nerede? ِضْرَ ا ِ ْﺟَو *ِ yâni yeryüzünde nebâdât bittiği vakitte, ِ4َ%ْ-ُE ا *ِ az bittiği vakitte, aşube’l-Erzu denilir. ُل َkُ َو denilir, ne? ُض ْرَ ا َ_َt ْ َVْ ا denilir, ne vakitte? ِضْرَ ا ِ ْﺟَو ُت َ َ َ ُHَ= اَذِإ çok nebâdât bittiği vakitte, i’şevşebe’l-Erzu denilir, yani nefs-i emmâre vücûdda islâh olup nûr-i ilâhî vücûdu kapladığı vakit, vücûdun harareti gider, vücûd yeşiller, yâni nurlanır demektir
ُب َ ا bâb, öyle kapı ki, ُSِ ﱠH ا üçüncü kapı, vezni var mevzûnu var. Vezni ً7اﱠ ِ ْ ا ُلﱢ َ ْ َ َلﱠ َ ْ ا bunlar vezindir. ُُ وُز ْ َ karşılıkları اًذاﱠ ِ% ْﺟا ُذﱢ َ%ْEَ َذﱠ َ%ْﺟا dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? ْنَأ َن ُ"َ olmaktır, ne? ِ 'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4ﱠ ِﺳ Nَ%َ altı harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةَ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde getirmek sebebi ile, nereye? *ِ
ِِ ﱠوَأ kelimenin evveline, ِ&ْ َواِ اِو dahî iki vâv ziyâde getirmektir, nereye? ِم ﱠ اَو ِ&ْ'َ ا َ&ْ'َ3 ayn ile lâm mâbeynine. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binası ً.ْ َأ geçen bâb gibi ِمِز ﱠ ا ِ4َ^َ َ ُ-ِ mübâlağa-yı lâzım içindir. ُﱠ َ ِ ey, şân-ı kelâm ُل َkُ denilir, ne? ُ ِ3ِqا َoَ%َﺟ denilir, ne vakitte? ٍ4َ ْ ُﺳ اً ْ'َﺳ ْتَر َﺳ اَذِإ o develer ِ4َ%ْ-ُE ا *ِ az süratle yürüdükleri vakitte, celeze’l-İbilü denilir. Yâni kendimizden o deve ahlâkı az ibâdetle terbiye olmaya başladığı vakitte, nûr-i îmân, Allah korkusundan vücûdda lemeân eder, işte buna celeze’l-İbilu denir ُل َkُ َو derler, ne? ُ ِ3ِqا َذﱠ َ%ْﺟا Develerin hepsi, çabuk yürüdüğü zaman iclevveze’l-İbilü denilir, ٍ4َ ْ ُﺳ ِةَد َ ِ]ِ3 اً ْ'َﺳ َر َﺳ اَذإ en şiddetli
yürüdüğü zaman, yani deve ahlâkında olan kimse, gece sabaha kadar, ayakta dursa, o ahlâk islâh olur.
ُب َ ا bâb, öyle kapı ki, ُPِ3اﱠ ا dördüncü bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni ً7 َ ْ'ِ ْ ا ﱡل َ ْ َ ﱠل َ ْ ا bunlar vezindir. ُُ وُز ْ َ karşılıkları اًراَ 'ِ-ْ)ا ﱡر َ-ْJَ ﱠر َ-ْ)ا dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? ْنَأ َن ُ"َ olmaktır, ne? ِ 'ِ, َ Fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4ﱠ ِﺳ Nَ%َ Altı harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةَ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde getirmek sebebi ile nereye? *ِ
ِ ِ ﱠوَأ kelimenin evveline, ِ>ِ َ اَو dahî bir elif ziyâde getirmek, nereye? ِم ﱠ اَو ِ&ْ'َ ا َ&ْ'َ3 kelimenin ortası ile âhiri beynine ِ ِ%ْ ِ ِمَ7 ِQْ ِﺟ ْ&ِ َ َ@آ ٍفْ َ)َو Lâm-ı fi’li cinsinden bir harf getirmekle, nereye? هِ ِ@آ ِ*ِ Kelimenin âhirine getirmek sebebi ile. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binası ً.ْ َأ evvel geçen bâb gibi ِمِز ﱠ ا ِ4َ^َ َ ُ-ِ mübâlağa-yı lâzım içindir. ِلَ ِ ْ ِ7ا ِب َ3 ْ&ِ ُwَ%ْ3َأ ُب َ ا اَoَھ ْ&ِ"َ َو yâni if’ilal babından daha beliğdir. ُﱠ َ ِ ey, şân demektir. ُل َkُ denilir, ne? > -) musannifte kızarıntılık oldu, َن َ= اَذِإ olduğu vakit َُ onun kızarıntılığı ِ4َ%ْ-ُE ا *ِ ٌةَ ْ-ُ) az kızarıntılık olduğunda. ُل َkُ َو denilir, ne? > ﱠ َ-ْ)ا musannifte çok kızarıntılık oldu, ٌة َ ْ-ُ) ُ َ َن َ= اَذِإ ً4َ^ َ ُ kızarıntılık yüzünde çok olduğu vakit. ٍ4َ^َ َ ُ َةَد َ ِز ٌةَ ْ-ُ) ُ َ َن َ= اَذِإ > ﱠر َ-ْ)ا : ُل َkُ َو ziyâde mübâlağa ile kızarıklık olduğunda ihmârra musannifun denilir
ِدﱠ َEُ- ا ﱢ*ِ َ3ﱡ %ِ ٌ5ِ)اَوَو rubâi mücerred için bir tanedir. َ ُھَو bu rubâi mücerred ٌ5ِ)اَو ٌب َ3 O da bir bâbdır, vezni var mevzûnu var. Vezni ً7َ ْ ِ َو ً4َ%َ%ْ َ ُ ِ%ْ َ ُ َ َ%ْ َ bunlar vezindir. ُُ وُز ْ َ mevzunları
ًﺟاَ ْ)ِدَو ً4َﺟَ ْ)َد ُجِ ْ)َ5ُ َجَ ْ)َد dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti, nedir? َن ُ"َ ْنَأ olur, ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ َ3 ْرَأ Nَ%َ dört harf üzerine olmaktır, şol bir şartla ki َن ُ"َ ْنَأ olur, ً4ﱠ'ِ% ْgَأ ِِ وُ ُ) ُP'ِ-َﺟ bütün harfleri aslî olur, yanî aslî harfleri dört harf idi, fazla olmaz ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binası ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ fi’l-i müteaddi içindir ً ِ َ6 Çok kere ُن ُ"َ ْ5َ8َو az kere ً ِزَ7 lâzım için olur. يﱢ5َ َ ُ- ا ُل َHِ Fi’l-i müteaddiye misâl, ُ ْJَ ne misilli? َ َEَJ ا > َجَ ْ)َد Dehrace, devirdi, kim? Musannif İmam Alî, neyi? el-hacera, taşı devirdi, yâni ibâdetle nefs-i emmâreyi islâh etti demektir. ِمِز ﱠ ا ُل َHِ َو Lâzıma misâl ُ ْJَ ne misilli? > َxَ3 ْرَد derbeha boynunu eğdi, kim? Musannif İmam Alî, ne için? Nefs-i emmâre islâh olunca Cenâb-ı Hakk’ın kapısında boynunu eğdi demektir.
ٌ4ﱠ ِﺳَو altı bâb var, nereye mülhâk? َجَ ْ)َد ِWَJْ%ُ- yâni dehrece bâbına mülhaktır. ﱢpﱢ; ا ِهِoَCِ ُل َkُ َو bu altı bâba denilir, ne? ﱢ*ِ َ3ﱡ ِ3 ُWَJْ%ُ- ا Dört harfli bâba mülhaktır denilir.
ُب َ ا Öyle bâb ki ُلﱠوَ ا birinci bâb َCْ ِ o altı bâbın evvelki bâbı. Vezni var mevzunu var.
Vezni ً7 َ ْ'ِ َو ً4َ%َ ْ َ ُ ِ ْ َ ُ َ َ ْ َ dir. ُُ وُز ْ َ Yâni bunların karşılıkları ً7 َkْ'ِ)َو ً4َ%َ8 ْ َ) ُ ِ8ْ َJُ َ َ8ْ َ) dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alameti nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ َ3 ْرَأ Nَ%َ dört harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِواَ ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir vâv ziyâde getirmek sebebi ile, nereye? ِ&ْ'َ اَو ِء َ ا َ&ْ'َ3 Kelimenin ibtidâsı ile ortası beynine. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِمِز ﱠ ِ lazım içindir ْyَkَ Hemen ancak. ُ ْJَ Ne misilli? َ َ8 ْ َ) ٌ> havkale, zayıf oldu, kim? İmam Alî, yani İmam Alî’nin ilmi ve ibâdeti yüzünden şeytanı ve nefsi emmâresi zayıf oldu demektir.
' , ن = ن l'V ا 5'= نا z 3 o ﺳا * h ﷲ ل 8 9'{ ا ﷲ ق5g
ُب َ ا Öyle bâb ki * ﱠH ا ikinci bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ً7 َ ْ'ِ َو ً4َ%َ ْ'َ ُ ِ ْ'َ ُ َ َ ْ'َ dir.
ُُ وُز ْ َ bunların karşılıkları اًر َlْ'ِ3َو ًةَ َlْ'َ3 ُ ِlْ'َ ُ َ َlْ'َ3 dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? ْنَأ َن ُ"َ olmaktır, ne? ِ 'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ َ3 ْرَأ Nَ%َ dört harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء َ' ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir yâ ziyâde getirmek sebebi ile, nereye? َ&ْ'َ3 ِ&ْ'َ اَو ِء َ ا kelimenin ibtidâsı ile ortası beynine. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ mefûl isteyen fiil içindir ْyَkَ Hemen ancak. ُ ْJَ Ne misilli? ٌ> َ َlْ'َ3 beytara, yardı, kim?
Musannif İmam Alî, neyi? َ9َ%َk ا kalemi, ُﱠkَt ْيَأ iki şak etti
ُب َ ا Öyle bab ki ُSِ ﱠH ا üçüncü bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ً7اَ ْ ِ َو ً4َ َ ْ َ ُلِ ْ َ ُ َلَ ْ َ dir. ُُ وُز ْ َ bunların karşılıkları اًراَ ْCِﺟَو ًةَرَ ْCَﺟ ُرِ ْCَEُ َرَ ْCَﺟ dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ 'ِ, َ Fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ َ3ْرَأ Nَ%َ
dört harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِواَ ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir vâv ziyâde getirmek sebebi ile, nereye?
َ&ْ'َ3 ِ&ْ'َ ا
ِم ﱠ اَو kelimenin ortası ile âhiri beynine. ُهُؤ َ ِ3َو bu bâbın binâsı ne içindir? ً.ْ َأ yâni evvel geçen bâb gibi ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ fiil-i müteaddî içindir ْyَkَ Hemen ancak. ُ ْJَ Ne misilli? َرَ ْCَﺟ cehvera, âşikar okudu, kim? ٌ> Musannif İmam Alî, neyi? َنآ ْ ُkْ ا Kur’ân’ı âşikâre okudu demektir.
ُب َ ا Öyle bâb ki ُPِ3اﱠ ا dördüncü bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ً7 َ'ْ ِ َو ً4َ%َ'ْ َ َ ِ'ْ َ ُ َ َ'ْ َ dir. ُُ وُز ْ َ bunların karşılıkları اًر َ'ْHِ َو ًةَ َ'ْHَ ُ ِ'ْHَ ُ َ َ'ْHَ dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir?
َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ َ3ْرَأ Nَ%َ dört harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء َ' ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir vâv ziyâde getirmek sebebi ile, nereye? َ&ْ'َ3 ِم ﱠ اَو ِ&ْ'َ ا kelimenin ortası ile âhiri beynine. ُهُؤ َ ِ3َو bu bâbın binâsı ne içindir? ِمِز ﱠ ِ lâzım içindir ْyَkَ Hemen ancak. ُ ْJَ Ne misilli? ٌ5ْ َز َ َ'ْHَ veyahud ٌ> َ َ'ْHَ asyera, muttali oldu, kim? Musannif İmam Alî, yani ilm-i zâhirden ve ilm-i bâtından hâlince anladı.
ُب َ ا Öyle bâb ki ُQِ َ[ ا beşinci bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ً7َ ْ ِ َو ً4َ%َ%ْ َ ُ ِ%ْ َ ُ َ َ%ْ َ dir. ُُ وُز ْ َ bunların karşılıkları ً3 َ ْ%ِﺟَو ً4َ َ ْ%َﺟ ُ_ِ ْ%َEُ َ_َ ْ%َﺟ dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir?
َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ َ3ْرَأ Nَ%َ dört harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ٍ5ِ)اَو ٍفْ َ) ِةَد َ ِ]ِ3 Bir tek harf ziyâde etmek sebebi ile, neden?
ِِ%ْ ِ ِمَ7 ِQْ ِﺟ ْ&ِ Lâmı fiili cinsinden bir harf, nereye? ِهِ ِ@آ *ِ kelimenin âhirine, ُهُؤ َ ِ3َو bu bâbın binâsı ne içindir? ِ4َ ِ5ْ ﱠ %ِ fi’l-i müteaddî içindir. ُ ْJَ Ne misilli? ٌ> َ_َ ْ%َﺟ Musannif giydi, neyi? ب %E ا Cilbâbı giydi, yani nefs-i emmâresi, ibâdeti kabul etti.
ُب َ ا Öyle bâb ki ُسِد ﱠ; ا altıncı bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ًءَ ْ ِ َو ً4َ'َ%ْ َ *ِ%ْ َ ُ Nَ%ْ َ dir.
ُُ وُز ْ َ bunların karşılıkları ًء َkْ%ِﺳَو ً4َ'َkْ%َﺳ *ِkْ%َ;ُ Nَkْ%َﺳ dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ َ3ْرَأ Nَ%َ dört harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء َ' ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir yâ ziyâde etmek sebebi ile, nereye? ِهِ ِ@آ *ِ
kelimenin âhirine, ُهُؤ َ ِ3َو bu bâbın binâsı ne içindir? ِمِز ﱠ ِ lâzım içindir. ُ ْJَ Ne misilli? *َkْ%َﺳ
ٌ> selkâ uyudu, kim? Musannif, م يا uyudu, nasıl uyudu? Murakabede, yâni huzurullahda, sabaha kadar durdu demektir. ُل َkُ َو isim verirler, neye? ِ4ﱠ ـﱢ; ا ِهِoَCِ Bu altı baba isim verirler, ne? ﱢ*ِ َ3ﱡ ِ3 ُWَJْ%ُ- ا rubâiye mülhak ismi verirler. ِق َJ ِqا N ْ َ َو yâni ilhakın mânâsı nedir? ِ&ْ َرَ5 ْ َ- ا ُد َJﱢhا yâni iki kelimenin mastarları bir olmaktır. ِِ3 ِWَJْ%ُ- اَو ِWَJْ%ُ- ا ْيَأ fiilde, hem vezin hem mevzûnde mânâları bir olmaktır. Yâni nefs-i emmâreye dini kabul ettirmek nefsi mutmainneye döndürmek.
ٌ4َAَ َAَو Bu otuz beş bâbdan üç bâb vardır, ne içindir? َ-ِ ol bir kelime içindir ki َداَز ziyâde kılındı, ne üzerine ziyâde oldu ِدﱠ َEُ- ا ﱢ*ِ ِ3ﱡ ا Nَ%َ rubâi mücerred üzerine ziyâde kılındı. Nِھ َو o ziyâde kılınan üç bâb, ne üzerine olucudur? ِ&ْ'َ ْ َ Nَ%َ İki nev’i üzerinedir.
ُع ﱠ ا Öyle nevi ki ُلﱠوَ ا birinci nevi, َ ُھَو o nevu’l-Evvel nedir? َ ol bir şeydir ki, َ5 ِز ziyâde kılındı? ِ'ِ o mâ da, ne ziyâde kılındı? ٌ5ِ)اَو ٌفْ َ) bir harf ziyâde kılındı, ne üzerine?
ﱢ*ِ َ3ﱡ ا Nَ%َ rubâi mücerred üzerine bir harf ziyade kılındı. َ ُھَو o rubâi mücerred üzerine ziyade kılınan bâb nedir? ٌ5 ِ)اَو ٌب َ3 bir bâbdır. Vezni var mevzûnu var. ُُ ْزَو vezni ُ َ%ْ َ َ َ َ َ%ْ َ َh ً ُ%ْ َ َh dir. ُُ وُز ْ َ Bunların karşılıkları ًﺟُ ْ)َ5َh ُجَ ْ)َ5َ َ َجَ ْ)َ5َh dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ 'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ;ْ-َ@ Nَ%َ
beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء ﱠ ا ِةَد َ ِ]ِ3Bir tâ ziyâde getirmek sebebi ile, nereye? *ِ
ِِ ﱠوَأ kelimenin evveline. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِ4َ َو َlُ-ْ%ِ eser ile te’siri kabul içindir. ُ ْJَ Ne misilli? ُp ْﺟ َ ْ)َد Ben devirdim, neyi? َ َEَJ ا Taşı, bundan murad nefs-i emmâreyi terbiye eyledim. َجَ ْ)َ5َ َ devrilmeyi kabul eyledi, ُ َEَJ ا َmِ َذ yâni taş Veyâhud nefs- i emmâre devrilmekliği kabul eyledi, döndü, islâh oldu.
*ِ ﱠH ا ُع ﱠ ا, Ennv’u, öyle nevi ki, ikinci nevi, َ ُھَو o nev’u’s-Sâni nedir? َol bir şeydir ki, َ5 ِز ziyâde kılındı, nerede? ِ 'ِ o mâ da, ne ziyâde kılındı? ِن َ ْ َ) iki harf ziyâde kılındı, ne üzerine? ﱢ*ِ َ3ﱡ ا Nَ%َ rubâî mücerred üzerine, َ ُھَو o nev’u’s-Sâni, ِن َ3 َ3 iki bâbdır.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki ُلﱠوَ ا birinci bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni ً7َ ْ ِ ْ ا ُ ِ%ْ َ ْ َ َ َ%ْ َ ْ ا dir.
ُُ وُز ْ َ bunların karşılıkları ً َEْ ِ ْ)ا ُ9ِEْ َ ْJَ َ9َEْ َ ْ)ا dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ 'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4ﱠ ـِﺳ Nَ%َ altı harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةِ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde getirmek sebebi ile, nereye? ِ ـِ ﱠوَأ *ِ
kelimenin evveline, ِن ﱡ اِو dahî bir nûn ziyâde etmek, nereye? ِم ﱠ اِو ِ&ْ'َ ا َ&ْ'َ3 Yani kelimenin ortası ile ahiri beynine. ُهُؤ َ ِ3َو Bunun temeli ne içindir? ِ4َ َو َlُ-ْ%ِ eser ile te’sîrin kabulü içindir
ً.ْ َأ evvel geçen bâb gibidir. ُ ْJَ Ne misilli? ُpْ-َﺟ ْ َ) Ben red eyledim, neyi? َ ِ3ِqا deveyi, deveden murad, nefs-i emmâredir. َ9َEْ َ ْ) َ Mü’min olmaklığı kabul eyledi. Murad nefs-i emmâreyi terbiye eyledim ُ ِ3ِqا َmِ َذ o nefs-i emmâre demektir.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki *ِ ﱠH ا ikinci bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni ً7ﱠ ِ ْ ا ﱡ ِ%َ ْ َ ﱠ َ%َ ْ ا dir.
ُُ وُز ْ َ Bunların karşılıkları اًراَ ْ ِVْ8ا ﱡ ِ َVْkَ ﱠ َ َVْ8ا dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? ْنَأ َن ُ"َ olmaktır, ne? ِ 'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4ﱠ ـِﺳ Nَ%َ altı harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةِ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde getirmek sebebi ile, nereye? *ِ
ِـِ ﱠوَأ kelimenin evveline َ َ@آ ٍف ْ َ)َو bir harf-i âhar ziyâde etmek, neden? ِ4َ'ِ ﱠH ا ِ ِ َ7 ِQْ ِﺟ ْ&ِ
ikinci lâm-ı fiil cinsinden bir harf getirmek ِهِ ِ@آ *ِ sonuna. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın temeli ne içindir? ِمِز ﱠ ا ِ4َ^َ َ ُ-ِ çok lâzım içindir. ُﱠ َ ِ ey şân ُل َkُ denilir, ne denilir? ِ ُﺟﱠ ا ُ5ْ%ِﺟ َ َ ْVَ8 denilir, ne vakitte? َ َVَ ْ ا اَذِإ korktuğu vakitte ِهِ5ْ%ِﺟ ُ َ َt tüyleri ürperdiği vakitte ِ4َ%ْ-ُE ا *ِ
Azacık. ُل َkُ َو Denilir, ne? ِ ُﺟﱠ ا ُ5ْ%ِﺟ ﱠ َ َVْ8ا ne vakitte? َ َVَ ْ ا اَذِإ titrediği vakitte ِهِ5ْ%ِﺟ ُ َ َt tüyleri, ne kadar? ً4َ^َ ِ ُ Allah korkusu ziyâde geldiği vakitte ِ ُﺟﱠ ا ُ5ْ%ِﺟ ﱠ َ َVْ8ا denilir.
ٌ4َ;ْ-َ@َو Beş var, ne içindir? َجَ ْ)َ5َh ِWَJْ%ُ-ِ tedehreceye mülhaktır.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki ُلﱠوَ ا birinci bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ً ُ%ْ َ َh ُ َ%ْ َ َ َ َ َ%ْ َ َh dir. ُُ وُز ْ َ bunların mukâbili ً ُ ْ%َEَh ُ_َ ْ%َEَ َ َ_َ ْ%َEَh dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? ْنَأ َن ُ"َ olmaktır, ne? ِ 'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ;ْ-َ@ Nَ%َ beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء ﱠ ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir tâ ziyâde etmek sebebi ile, nereye? ِ ِ ﱠوَأ *ِ
kelimenin evveline َ َ@آ ٍفْ َ)َو dahî bir harf-i âhar ziyâde etmek sebebi ile ِِ%ْ ِ ِمَ7 ِQْ ِﺟ ْ&ِ
kelimenin âhiri cinsinden, nereye? ِهِ ِ@آ *ِ o kelimenin âhirine. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِ4َ َو َlُ-ْ%ِ eser ile te’sirini kabul içindir. ُ ْJَ Ne misilli? _َ ْ%َﺟ giydi, kim? Musannif.
َ_َ ْ%َEَ َ o cilbâb da giymekliği kabul eyledi. Cilbâbdan murad iman hayâsıdır.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki *ِ ﱠH ا ikinci bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ً ُ ْ َ َh ُ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َh dir. ُُ وُز ْ َ bunların mukâbili ً3ُر ْ َEَh ُبَرْ َEَ َ َبَر ْ َEَh dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? ْنَأ َن ُ"َ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ;ْ-َ@ Nَ%َ beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء ﱠ ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir tâ ziyade etmek ِ ِ ﱠوَأ *ِ kelimenin evveline و وا ا dahî Bir vâv ziyâde etmek nereye? ِ&ْ'َ اَو ِء َ ا &ْ'َ3 kelimenin ibtidâsı ile ortası beynine.
ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? . ا evvel geçen bâb gibi ِ4َ َو َlُ-ْ%ِ mutâveat içindir. ُ ْJَ
Ne misilli? ُ ُ ْ3َر ْ َﺟ ben hayâ elbisesini giydim, َبَر ْ َEَ َ o hayâ elbisesi giymekliği kabul eyledi.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki ُSِ ﱠH ا üçüncü bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ً ُ ْ'َ َh ُ َ ْ'َ َ َ َ َ ْ'َ َh dir. ُُ وُز ْ َ bunların mukabili ً ُlْ'َVَh ُ&َlْ'َVَ َ َ&َlْ'َVَh dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? ْنَأ َن ُ"َ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ;ْ-َ@ Nَ%َ beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء ﱠ ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir tâ ziyade etmek ِ ِ ﱠوَأ *ِ kelimenin evveline ِء َ' اَو dahî Bir yâ ziyâde etmek sebebiyle, nereye? ِ&ْ'َ اَو ِء َ ا &ْ'َ3 kelimenin ibtidâsı ile ortası beynine.
ُهُؤ َ ِ3َو bu bâbın binâsı ne içindir? ِمِز ﱠ ِ lâzım içindir ْyَkَ hemen ancak. ُ ْJَ Ne misilli? َ&َlْ'َVَh o, Allah’ın rahmetinden uzak oldu.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki ُPِ3اﱠ ا dördüncü bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ً7ُ ْ َ َh ُلَ ْ َ َ َ َلَ ْ َ َh dir. ُُ وُز ْ َ bunların mukâbili ً=ُ ْھَ َh ُكَ ْھَ َ َ َكَ ْھَ َh dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir?
َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ 'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ;ْ-َ@ Nَ%َ beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء ﱠ ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir tâ ziyade etmek ِ ِ ﱠوَأ *ِ kelimenin evveline ِواَ اِو dahî Bir vâv ziyâde etmek sebebiyle, nereye? ِم ﱠ اَو ِ&ْ'َ ا َ&ْ'َ3 kelimenin ortası ile âhiri beynine. ُهُؤ َ ِ3َو bu bâbın binâsı ne içindir? ِمِز ﱠ ِ lâzım içindir ْyَkَ hemen ancak. ُ ْJَ Ne misilli? َكَ ْھَ َh salındı, kim? > Musannif, nasıl salındı? Deverân-ı zikrullahta Musannif salındı.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki ُQِ َ[ ا beşinci bâb, vezni var mevzûnu var. Vezni ً'ِ%ْ َ َh Nَ%ْ َ َ َ Nَ%ْ َ َh dir. ُُ وُز ْ َ bunların mukâbili ً'ِkْ%َ;َh Nَkْ%َ;َ َ Nَkْ%َ;َh dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? ْنَأ َن ُ"َ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4َ;ْ-َ@ Nَ%َ beş harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِء ﱠ ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir tâ ziyade etmek ِ ِ ﱠوَأ *ِ kelimenin evveline ِء َ' اَو dahî Bir yâ ziyâde etmek sebebiyle, nereye? ِهِ ِ@آ *ِ kelimenin âhirine. ُهُؤ َ ِ3َو bu bâbın binâsı ne içindir? ِمِز ﱠ ِ lâzım içindir. ُ ْJَ Ne misilli? > Nَkْ%َ;َh denilir, ُه َ َ8 Nَ%َ َPَ8َو ْيَأ Murâkabe ettiği vakitte azıcık kafası üzerine durup uyuduğu vakitte alâ kafahu denilir.
ْ9َ%ْ ِا sen bil, neyi bil? ِق َJ ِqا َ4َkْ'ِkَ) ﱠنَأ ilhâkın hakîkatini bil, nerede? ِت َkَJْ%ُ- ا ِهِoَھ *ِ bu kelimelerde َ-ﱠ ِإ hemen ancak َ ُھ bu ilhâk ne iledir? ِء ﱠ ا ِ ْ'َ6 ِةَد َ َ]ِ3 tânın ğayrısını ziyâde iledir َ_َ ْ%َEَh *ِ ُق َJْ ِqا ً َHَ misâl olarak tecelbebede sâbit olan ilhak ne iledir? ِء َ ا ِراَ ْ"َ ِ3 Bânın tekrarı iledir. ُء ﱠ اَو Dâhî tâya gelince َ-ﱠ ِإ hemen ancak o, ْpَ%َ@َد dâhil oldu, ne için? Nَ ْ َ-ِ
ِ4َ َو َlُ- ا yâni eserin kabulü için. َ-َ= nitekim َجَ ْ)َ5َh *ِ ْpَ%َ@َد bu tâ, tedehreceye dâhil oldu, tedehrece örneğinde olduğu gibi. َق َJ ِqا ﱠنَ tahkikan ilhâk nedir? ُن ُ"َ 7 olmaz o ilhâk, nerede?
ِ4َ-َ%َ" ا ِلﱠوَأ *ِ Kelimenin evvelinde olmaz, َCِlَﺳَو *ِ ْ 3 belki kelimenin ortasında olur َھِ ِ@آ وَا veyâ âhirinde olur, ne üzerine? َحﱠ g َ Nَ%َ söylendi hâ bu ibâre, söylendi, nerede? ِحْ َt *ِ
ِ ﱠ َ ُ- ا şerh-i mufassal kitabında söylendi.
Bu binânın aslını, İmam Alî Kerremellahu Vechehu ve Radiyellahu Teâlâ Anhu söyledi.
Fakat sonradan, müellif ibâreyi ilhak etti.
ِن َ ْAاَو iki var, ne için? َ9َEْ َ َ)ا ِWَJْ%ُ-ِ ihrencemeye mülhak iki bâb vardır.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki ُلﱠوَ ا birinci bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ً7َ ْ ِ ْ ا ُ ِ%ْ َ ْ َ َ َ%ْ َ ْ ا dir. ُُ وُز ْ َ bunların karşılıkları ًﺳ َ;ْ ِ ْ8ا ُQ ِ;ْ َ ْkَ َQَ;ْ َ ْ8ا dir. ُُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4ﱠ ِﺳ Nَ%َ
altı harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةَ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde etmek sebebiyle, nereye?
ِِ ﱠوَأ *ِ kelimenin evveline ِن ﱡ اِو dahî Bir nûn ziyâde etmek sebebiyle, nereye? ِم ﱠ اِو ِ&ْ'َ ا َ&ْ'َ3 kelimenin ortası ile âhir beynine َ َ@آ ٍفْ َ)َو dahî bir harf-i âhar ziyâde etmek sebebi ile, neden? ِ ِ%ْ ِ ِمَ7 ِQْ ِﺟ ْ&ِ lâm-ı fiil cinsinden, nereye? ِهِ ِ@آ *ِ kelimenin âhirine. ُهُؤ َ ِ3َو Bu bâbın binâsı ne içindir? ِمِز ﱠ ا ِ4َ^َ ِ ُ-ِ mübâlağa-yı lâzım içindir ُ ﱠ َ ِ ey şân ُل َkُ denilir, ne?
ُ ُﺟﱠ ا َQَ َ8 Denilir, ne vakitte? ... ِ4َ%ْ-ُE ا *ِ ُهُ ْCَظ َ َ@َدَو ُهُرْ5َg َجَ َ@ اَذِإ…… ُل َkُ َو denilir َQَ;ْ َ ْ8ا ُ ُﺟﱠ ا denilir, ne vakitte? ً4َ^َ َ ُ ُهُ ْCَظ َ َ@َدَو ُهُرْ5َg َجَ َ@ اَذِإ Ziyâde ilmi Musannif söylediği vakitte, ik’ansese erracülü denilir.
ُب َ ا bâb, öyle bâb ki * ﱠH ا ikinci bâb, vezni var mevzunu var. Vezni ًء ْ ِ َ ا *ِ%ْ َ ْ َ Nَ%ْ َ ْ ا dir.
ُُ وُز ْ َ bunların karşılıkları ًء َkْ ِ%ْﺳا *ِkْ َ%ْ;َ Nَkْ َ%ْﺳا dir. ُ ُ َ َ َ َو Bu bâbın alâmeti nedir? َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ِ'ِ, َ fi’l-i mâzisi olmaktır, ne üzerine olmaktır? ٍفُ ْ)َأ ِ4ﱠ ِﺳ Nَ%َ altı harf üzerine olmaktır, ne sebeple? ِةَ]ْ-َC ا ِةَد َ ِ]ِ3 Bir hemze ziyâde etmek sebebiyle, nereye? ِ ِ ﱠوَأ *ِ kelimenin evveline, ِن ﱡ اِو dahî bir nûn ziyâde etmek sebebiyle, nereye? ِم ﱠ اِو ِ&ْ'َ ا َ&ْ'َ3 kelimenin ortası ile âhiri beynine, ِء َ' اَو dahî bir yâ ziyâde etmek sebebi ile, nereye? ِهِ ِ@آ *ِ kelimenin âhirine ُهُؤ َ ِ3َو bu bâbın binâsı ne içindir? ِمِز ﱠ%َ lâzım içindir. ُ ْJَ Ne misilli? Nَkْ َ%ْﺳ َ ُ ُ ْ'َkْ%َﺳ yâni kendisi secdeye gitti demektir.
ﱠ9ُA Bundan sonra ْ9َ%ْ ا sen bil, neyi? َ ْ ِ ا ﱠنَأ tahkîkan fiil, öyle fiil ki َ ِ َJْ ُ- ا hasr olundu, neden? ِباَ ْ3َ ا ِهِoَھ *ِ Bu otuz beş babdan sayılan fiillerdir. ﱞ*ِAَ ُA ﱠ ِإ yâ sülâsîdir, öyle sülâsi ki ٌ9ِ َﺳ ٌدﱠ َEُ sülâsî mücerred sâlimdir. ُ ْJَ Ne misilli? َمُ َ= misilli. ﱞ*ِAَ ُA ﱠ ِإَو Veyâ sülâsi mücerred ٍ9ِ َﺳ ُ ْ'َ6 salim değildir. ُ ْJَ Ne misilli? َ5َ َو misilli. ٌ9ِ َﺳ ٌدﱠ َEُ ﱞ*ِ َ3ُر ﱠ ِإَو Veyâ rubâî mücerred salimdir ُ ْJَ Ne misilli? َجَ ْ)َد misilli. ٍ9ِ َﺳ ُ ْ'َ6 ٌدﱠ َEُ ﱞ*ِ َ3ُر ﱠ ِإَو Veyâ sâlim olmayan rubâî mücerreddir, huruf-i illet olduğu için. ُ ْJَ Ne gibi? َسَ ْﺳَو Vesvese gibi. ﱠ ِإَو ﱞ*ِAَ ُA Veyâ sülâsî, öyle sülâsî ki ِ 'ِ ٌ5 ِ]َ onda bir ziyâde vardır ٌ9ِ َﺳ o sülâsî mezîd salimdir.
ُ ْJَ Ne misilli? َمَ ْ=َأ ekreme misilli. ٍ9ِ َﺳ ُ ْ'َ6 ِ 'ِ ٌ5 ِ]َ ﱞ*ِAَ ُA ﱠ ِإَو Veyâ fiil, salim olmayan sülâsî
mezîddir. ُ ْJَ Ne misilli? َ5َ ْوَأ ev’ade misilli. ﱞ*ِ َ3َر ﱠ ِإَو Veyâ rubâî yâni dört harfli fiil, öyle rubâî ki ٌ9ِ َﺳ ِ 'ِ ٌ5 ِ]َ onda ziyâde vardır ve sâlimdir ُ ْJَ Ne gibi? َجَ ْ)َ5َh tedehrece misilli ٍ9ِ َﺳ ُ ْ'َ6 ِ 'ِ ٌ5 ِ]َ ﱞ*ِ َ3ُر ﱠ ِإَو veyâ sâlim olmayan ve ziyâdeli olan rubâî fiildir ُ ْJَ Ne misilli?
َسَ ْﺳَ َh tevesvese gibi. ُل َkُ َو denilir, neye? ِم َ;ْ8َ ا ِهِoَCِ Hâ bu kısımlara ُ4َ'ِ َ-ﱠH ا ُم َ;ْ8َ ا sekiz kısım denilir.
ﱠ9ُA bundan sonra ْ9َ%ْ ا ey molla, sen bil, neyi bil? ٍ ْ ِ ﱠ ُ= ﱠنَأ her bir fiil ٌTْ'ِJَg ﱠ ِإ Yâ sahihdir, ve her bir sahîh nedir? يِoﱠ ا َ ُھَو ol bir şeydir ki َQْ'َ olmadı, nerede? ِِ• َ ِ4َ%َ3 َkُ *ِ kelimenin ibtidasında ِِ ْ'َ َو ve ortasında ِ ِ 7َو ve âhirinde ِ4ﱠ%ِ ا ِف ْوُ ُ) ْ&ِ ٌف ْ َ) illet harflerinden bir harf olmadı َ*ِھَو bu huruf-i illet nedir? ُواَ ا vavdır ُء َ' اَو yâdır ُ>ِ َ اَو eliftir ُة َ]ْ-َC اَو hemzedir ُ>'َ ْ.ﱠ اَو şeddedir. ُ ْJَ Ne misilli? َ َ َ misilli, yardım etti, kim? Musannif.
ٌل َHِ ﱠ ِإَو fiil, yâ misâldir. َ ُھَو Misâl nedir? يِoﱠ ا ol bir şeydir ki ُن ُ"َ olur, nerede? ِ4َ%َ3 َkُ *ِ
ِِ• َ ibtidâ-i kelimede olur, ne olur? ٌف ْ َ) bir harf, o harf nedendir? ِ4ﱠ%ِ ا ِفوُ ُ) ْ&ِ huruf-i illetten bir harf olur. ُ ْJَ Ne misilli? َ5َ َو misilli, burada vav harf-ı illettir و ve buna bir başka misal َ;َ bu da aynıdır, yani yâ huruf-i illettendir.
ُفَ ْﺟَأ ﱠ ِإَو yâ da fiil, ecvefdir. َ ُھَو Bu ecvef, nedir? يِoﱠ ا ol bir şeydir ki ُن ُ"َ olur *ِ
ِِ ْ'َ ِ4َ%َ3 َkُ kelimenin ortasında ِ4ﱠ%ِ ا ِفوُ ُ) ْ&ِ ٌف ْ َ) Huruf-i illetten bir harf olursa buna da ecvef derler. ُ ْJَ Ne misilli? َل َ= َو َل َ8 kaale ve kâle gibi, aslında kavele ve keyele idi, iki kelimenin de orta harfleri huruf-i illettendir.
ٌ€ِ8 َ ﱠ ِإَو yâ da fiil, nâkıstır. َ ُھَو Nâkıs nedir? يِoﱠ ا ol bir şeydir ki ُن ُ"َ Olur, nerede? *ِ
ِ ِ َ7 ِ4َ%َ3 َkُ kelimenin âhirinde oluyor, ne oluyor? ٌف ْ َ) bir harf, neden? ِ4ﱠ%ِ ا ِفوُ ُ) ْ&ِ huruf-i illetten bir harf oluyor. ُ ْJَ Ne misilli? Nَ َر َو اَ]َ6 Ğaza ve ramâ gibi. Ğaza dâimen kavgadır, ramâ dâimen atmaktır.
ٌ>'ِ َ ﱠ ِإَو fiil ya lefîftir. َ ُھَو Lefîf يِoﱠ ا ol bir şeydir ki ُن ُ"َ oluyor, nerede oluyor? ِ'ِ o lefîfte, ne oluyor? ِن َ ْ َ) iki harf oluyor, neden? ِ4ﱠ%ِ ا ِفْوُ ُ) ْ&ِ hurûf-i illetten iki harf oluyor, ona da lefîf denilir. َ ُھَو Bu lefîf de ِ&ْ'َ-ْ;ِ8 Nَ%َ iki kısımdır.
ُلﱠوَ ا birincisine ُنوُ ْkَ- ا ُ>'ِ ﱠ% ا Lefîf-i mekrûn denilir. َ ُھَو O lefîf-i mekrûn يِoﱠ ا ol bir şeydir ki ُن ُ"َ olur nerede? ِ ِ َ7َو ِ ِ ْ'َ ِ4َ%َ3 َkُ *ِ Yâni kelimenin ortası ile âhirindeki ِن َ ْ َ) iki harf ِفوُ ُJْ ا ِهِoٰھ ْ&ِ hurûf-i illetten olursa buna lefîf-i mekrûn denilir. ُ ْJَ Ne misilli? َىِ َ8 ىَ َط misilli.
*ِ ﱠH اَو ikincisi ُقوُ ْ َ- ا ُ>'ِ ﱠ% ا dur. َ ُھَو O lefîf-i mefrûk يِoﱠ ا ol bir şeydir ki ُن ُ"َ olur *ِ
ِ ِ َ7َو ِ ِ• َ ِ4َ%َ3 َkُ Kelimenin ibtidâsı ile âhirinde ِفوُ ُJْ ا ِهِoٰھ ْ&ِ ِن َ ْ َ) hurûf-i illetten birer harf olursa, ona da lefîf-i mefrûk denilir. ُ ْJَ Ne gibi? Nِkَ Nَ8َو gibi.
ٌ>َ َ.ُ ﱠ ِإَو fiil, yâ muzâftır. َ ُھَو Bu muzâf nedir? يِoﱠ ا Ol bir şeydir ki ْ&ِ ُ ُ َ7َو ُ ُ 'َ ُن ُ"َ
ٍ5ِ)اَو ٍQْ ِﺟ ayn-ı fi’lihi ve lâm-ı fi’lihi bir cinsten olur. ُ ْJَ Ne gibi? ﱠ5َ gibi, َدَ5َ ُُ% ْgَأ onun aslı medede idi, ْpَ ِoُ) hazfolundu, ne? Nَ وُ ا ِلاﱠ5 ا ُ4َ=َ َ) Birinci dâlın harekesi hazf olundu, ﱠ9ُA sonra ْpَ-ِ6ْدُأ şedde ile idgâm olundu, nerede? ِ4َ'ِ ﱠH ا ِلاﱠ5 ا *ِ ikinci dâlda idgâm olundu.
ُم َ6ْدِqاَو idgâm ne demektir? ُل َ@ْدِإ idhâl etmektir, neyi? ِ&ْ'َ;ِ َEَ ُ- ا ِ5َ)َأ Cinsleri bir olan iki harften birini ِ َ@ƒا *ِ diğerine idhâl etmektir, yani cinsleri bir olan harfleri toplamaktır. َ ُھَو idğam, ne üzerine olucudur? ٍعاَ ْ َأ ِ4َAَ َA Nَ%َ üç nevi üzerine olucudur.
ُلﱠوَ ا ُعْ ﱠ ا Birinci nevi, nedir? ٌ_ِﺟاَو vâcibdir. َ ُھَو Bu vâcib olan, cinsleri bir olan iki harftir öyle mütecânisâni ki ِ&ْ'َ=ﱢ َJَ ُ ِن َ;ِ َEَ ُ- ا ِن َ ْ َJ ا َن ُ"َ ْنَأ harekeli olmaktır. َن ُ"َ و olur, ne? ُف ْ َJ ا ُلﱠوَ ا birinci harf ً ِ= َﺳ sâkin, cezimli olur, *ِ ﱠH ا و ikincisi ne olur? ً=ﱢ َJَ ُ harekeli olur. ُ ْJَ
Ne misilli? ﱡ5ُ-َ ﱠ5َ gibi.
* ﱠH ا ُع ﱠ ا İkinci nevi, cinsleri bir olan harflerin birincisi ِ&ْ'َ;ِ َEَ ُ- ا َ&ِ ُلﱠو ا ُفْ َJ ا َن ُ"َ ْنَأ َ ُھَو
ً=ﱢ َJَ ُ Müteharriken, harekeli olmak ve *ِ ﱠH ا ُف ْ َJ اَو kelimenin ikinci harfi ً ِ= َﺳ sâkinen sakin harfli olmak ne ile? ٍضِر َ ٍن ُ"ُ;ِ3 Sükun-i arız ile, evvelce var idi, sonradan düştü. ُ ْJَ
Ne misilli ﱠ5ُ-َ ْ9َ misilli, lem düşürdü, ne ile? ِلاﱠ5ـ ا ِت َ=َ َJِ3 dâlın harekesi ile düşürdü. ُُ%ْgَأ bu lem yemud un aslı nedir? ْدُ5ْ-َ ْ9َ dür, bunun anlamı o uzatmadı demektir. ْpَ%ِkُ َ naklolundu, ne? Nَ وُ ا ِلاﱠ5ـ ا ُ4َ=َ َ) dâl-i ûlâ harekesi naklolundu, nereye? ِ9'ِ- ا Nَ ِإ mime naklolundu. P- ﺟ cem olundu, ن = ; ا iki sâkin bir yere cem’ olundu. ﱠ9ُA Bundan sonra ِpَ=ﱢ ُ) harekelendi, ne?
ُ4َ'ِ ﱠH ا ُلاﱠ5 ا ikinci dâl harekelendi ِ ْ;َ" ِ3 ْوَأ ﱢ9ﱠ. ِ3 ْوَأ zamme veyâ kesra ile harekelendi َCِ ُ"ُﺳ ِن َ"ِ
ً,ِر َ sükûnu ârız olduğu için.
ُع ﱠ ا Öyle nevi ki ُSِ ﱠH ا üçüncü nevi Nedir? ٌPِ َ ْ-ُ yoktur. َ ُھَو Bu mümteni َن ُ"َ ْنَأ olmaktır, ne? ُلﱠوَ ا ف ْ َJ ا birinci harfi, neden? ِ&ْ'َ;ِ َEَ ُ- ا َ&ِ cinsleri bir olan harflerden, ne halde? ً=ﱢ َJَ ُ harekeli olduğu halde *ِ ﱠH اَو ikinci harf olmaktır, ً ِ= َﺳ sâkin olmaktır yani cezimli olmaktır, ne sebeple? ﱟ*ِ% ْgَأ ٍن ُ"ُ;ِ3 Asli cezimlidir. ُ ْJَ Ne misilli? َنْدَ5َ َو ُتْدَ5َ gibi.
ٌز ُ-ْCَ ﱠ ِإَو fiil, yâ mahmûzdur. َ ُھَو Mehmûz nedir? يِoﱠ ا ol bir şeydir ki ُن ُ"َ olur,ne? ُ5َ)َأ ِ4ﱠ'ِ% ْgَ ا ِ ِ وُ ُ) aslî harflerinden biri ًةَ]ْ-َھ hemze olur. ُ ْJَ Ne misilli? َأَ َ8 َو َلَaَﺳ َو َoَ@َأ gibi. ْنِnَ
ُة َ]ْ-َC ا ِpَ َ= eğer hemze olursa, nerede? ِ ِ• َ ِ4َ%َ3 َkُ *ِ kelimenin ibtidâsında olursa Nﱠ-َ;ُ ona ne isim verilir? ِء َ ا َزْ ُ-ْCَ denilir, ehaze gibi. ْpَ َ= ْنِإَو eğer olursa ِ ِ ْ'َ ِ4َ%َ3 َkُ *ِ aynın yerine elif gelirse Nﱠ-َ;ُ ona ne isim verilir? ِ&ْ'َ ا َزْ ُ-ْCَ denilir. ْpَ َ= ْنِإَو Eğer olursa, nerede? *ِ
ِ ِ َ7 ِ4َ%َ3 َkُ Eğer hemze, lâm-ı filin yerine gelirse, ona da Nﱠ-َ;ُ isim verilir ِم ﱠ ا َزْ ُ-ْCَ
mehmuzu’l-Lâm denilir.
ُل َkُ َو denilir, ne için? ِم َ;ْ8َ ا ِهِoCِ ne denilir? ُ4َ ْ َ; ا ُم َ;ْ8َ ا bu kısımlara yedi kısım denilir, öyle aksam ki َCُ َ-ْEَ onları bir bir toplar, ne toplar? ُpْ'َ ا اَoَھ Bu beyt hepsini toplar:
ْ>َ َ.ُ و ْpْ;َ َHِ ْpْ;َJ'ِJَg ْفَ ْﺟَأو ُز ُ-ْCَ و ٌ€ِ8 َ و ٌ>ْ'ِ َ … Temmetü’l-Kitabe. El-Hattu bâkî ve’l-Omru fânî ve’l-Abdü âsî ve’r-Rabbu ‘Âfî Aslı Musannif Hazret-i İmam Ali Kerremellahu Vechehu ve Radiyellahu Teâlâ anhu ve umûm onu tâkip edenlerin ruhlarına rızâen lillahi Teâlâ el-Fâtiha
Şa’bân 15 min yevmi pazartesi sene 1374
