BÖLÜM 12 KENT DEVLETLERİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE ÇEVRE KÜLTÜRLER VE EKONOMİK İLİŞKİLER

(1)

BÖLÜM 12

KENT DEVLETLERİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE ÇEVRE KÜLTÜRLER VE

EKONOMİK İLİŞKİLER

(2)

2

ÖZELLİKLE GÜNEY MEZOPOTAMYA’

NIN SOSYAL VE YÖNETİMSEL

O L A R A K O R G A N İ Z E O L M U Ş B Ü Y Ü K K E N T L E R İ K E N T DEVLETLERİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE ÖN PLANDADIR.

BU SÜREÇTE ÇEVRE BÖLGELERLE OLAN TİCARİ İLİŞKİLER ARTMIŞTIR.

K A R Ş I L I K L I O L A R A K H E R B Ö L G E N İ N İ H T İ YA C I O L A N H A M M A D D E V E M A L Z E M E K A R Ş I L I K L I O L A R A K DEĞİŞTİRİLMİŞTİR.

HAMMADDE VEYA MALZEME KONTROLÜ ALIŞVERİŞİN DENETİMİ V E K O R U N M A S I Y E N İ B İ R O RG A N İ ZA SYO N K AV R A M I N I

ORTAYA ÇIKARMIŞTIR.

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(3)

GÜNEY

MEZOPOTAMYA’NIN YAKIN VE UZAK

ÇEVRESİ İLE OLAN ALIŞVERİŞ ROTALARI.

KARA ROTALARININ YANI SIRA DENİZ ROTALARININ DA NE DERECE ÖNEMLİ OLDUĞU

GÖRÜLMEKTEDİR.

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(4)

4 ticaret rotası

kaynaklar sedir diğer ağaçlar

altın, fildişi

amber

kurşun fildişi

bakır

kurşun altın

gümüş bakır

kalay

demir

obsidyen obsidyen

sedir

bakır turkuaz

demir deniz kabuğu

deniz kabuğu

bakır demir bitumen

bitumen

bitumen basalt

basalt

ipek

ipek, lapis lazuli turkuaz

bakır demir

akik inci

klorit demir

diorit bakır

akik

diorit

kaya salyangozu

mür tü tsüs

ü (re çine)

inci

ÇEŞİTLİ

HAMMADE VE

MALZEME TRAFİĞİ İLE KAYNAKLAR

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(5)

GENİŞ ÖLÇEKTE YAKINDOĞU VE ÇEVRESİNİN FİZİKİ HARİTASI DERSİMİZ

KAPSAMINDA BAHSİ GEÇEN KÜLTÜR

BÖLGELERİ

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(6)

Serpopard Uruk, M.Ö.3000 Yılan-leopar

Mısır Narmer Paleti

6

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(7)

Mısır, Gebel Arak bıçağı fildişi ve çakmak taşından oluşur. Eser Nagada II dönemine tarihlenmektedir. M.Ö.3450’de başlayan

bir dönemdir. Bıçak, 1914’te Kahire’de G. A.

Bénédite tarafından,Louvre Müzesi için alınmıştır. Şimdi müzenin Sully kanadında oda 20’de sergilenmektedir. Satıcı tarafından Gebel el_Arak’ta bulunduğu belirtilmiş, ancak Abidos’tan geldiğine inanılmaktadır.

Kabza fildişi, gövde çakmak taşı 25.5 cm

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(8)

8

GEBEL EL-ARAK BIÇAĞI AYRINTILARI

ESER YÜZEYİNDEKİ ANA ASLANLARA HAKİM DURUMDA TASVİR EDİLEN RAHİP KRALDIR. RAHİP KRAL GÜNEY MEZOPOTAMYA TASVİRLERİNDE GÖRDÜĞÜMÜZ TARZDADIR. BU SAHNENİN ARKA YÜZÜNDE MÜCADELE SAHNELERİ YER ALMAKTADIR. BAZI YORUMCULARA GÖRE BİR ŞEKİLDE KARŞILAŞAN

MISIRLILARLA SÜMERLİLER ARASINDAKİ MÜCADELE ANLATILMAKTADIR. MISIR VE SÜMER GEMİLERİNİN TASVİR EDİLEMSİ BİR DENİZ MÜCADELESİNE VEYA GEMİLERLE ULAŞILABİLİNEN BİR BÖLGEYE İŞARET ETMEKTEDİR. BELKİ DE DİLMUN ÇEVRESİDİR. ZİRA SÜMER METİNLERİNDE SIK SIK DİLMUN GEMİLERİNDEN SÖZ EDİLİR. URNANŞE (M.Ö. 2400) DİLMUN GEMİLERİNİN LAGAŞ’A AĞAÇ TAŞIDIĞINI SÖYLER.

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(9)

Ulaştıkları servet ve zengin seviye onları her zaman a ç ı k b i r h e d e f haline gelmelerine neden olmuştur.

K o r u n m a k i ç i n s i l a h l ı k ü ç ü k g r u p l a r d a n faydalanılmış, bu d u r u m y e n i b i r s ı n ı f ı n o r t a y a çıkmasına neden olmuştur.

Böylelikle rahip-

k r a l

d i y e b i l e c e ğ i m i z nitelikli ve zengin i l k y ö n e t i c i l e r s i l a h l ı k o r u m a gruplarını küçük ordulara çevirmeye başlamışladır.

Bu grupların kullanılacağı silahların üretimi ve hammadde ihtiyacı yeni kaynak paylaşım çatışmalarını başlatmıştır. Böylece kaynakların ve hammadde ulaşım yollarının denetimi ve korunması kavramları ortaya çıkmıştır.

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(10)

Kiş kentinde Cemdet Nasr

Tabakasında bulunan Unicorn tasvirli

İndus mührü

10

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(11)

Modern arkeologlar, yine de, Bahreyn’in malzeme kültürünü barbar kültürü olarak tanımlarlar, 3. bin Umman yarımadası kalıntılarını iki alt kültüre veya döneme

ayırırlar. Hafit (M.Ö.3000-2500) ve Umm an- Nar (M.Ö.2500-2000 civarı). Barbar, Hafit ve Umm an-Nar isimleri bu bölgelerde önemli sitelere aittir, ne zaman dönemde iskan gördükleri soru işaretidir. Bahreyn, Ana adanın kuzey kesiminde ilk dikkat çeken binlerce mezar tepesi vesilesiyle arkeolojik tetkiklere vesile olmuştur.

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(12)

MAGAN DİLMUN

BAHREYN SUZA Mezopotamyanın Geç 3. bin ile

erken 2. bin çivi yazılı belgeleri, Körfez bölgesinin Aşağı Deniz olarak tanımlamaktadır. İki önemli alt bölge var; ilki Dilmun, Körfezin

merkezindedir ve Bahreyni çevirir ve ters tarafındaki ana karayı. İkincisi Magan aşağı Körfez’de Birleşik Arap Emirlikleri ve Umman Sultanlığı boyunca uzanır (bölge, bazen Umman

Yarımadası olarak tanımlanır).

12

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(13)

MEZOPOTAMYA, DİLMUN,

MAGAN,

ELAM, BELUCİSTAN, MELUHHA

VE

AFGANİSTAN

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(14)

Yıllar boyunca yüzlerce mezar, yerli ve yabancı arkeologlar tarafından kazılmıştır. Bahreyn tarihindeki tüm dönemlerin başlıcası olan büyük tümülüs (700X400X8 m.) ana adanın kuzey-merkez kıyısında yer almaktadır. Günümüzde Qalat El Bahreyn olarak geçmektedir. Yerleşim M.Ö.2300-2200 civarında kurulmuştur. Bir diğer önemli yerleşim göze çarpan ev planları ile Saar yerleşimi yakınlarındadır. Her ne kadar kaynak suyu ile zengin olsa da hurma bahçeleriyle Bahreyn ülkesi çarpıcı bir ürün kaynağı değildi.

Yine de Mezopotamya kaynakları Dilmun’un, daha uzak mesafeden gelen gelen kereste, bakır, kalay, fildişi gibi malzemenin temini için bir merkezdi.Böylece modern Dubai limanı gibi bölge, İndus’tan (fildişi), Magan (bakır) ve Afganistan (kalay) gelen malzemenin satışı ve pazarlaması ile gelişmiştir. Bu malzeme Mezopotamya’da Lagaş ve Ur kentleri için önem taşıyordu.

M.Ö.3. bin yıl civarında Mezopotamya, Magan’dan bakır, steatit ve klorit benzeri taş ve diorit ithal etmiştir. Umman çökeltisi tüm bu malzemeler için zengin bir kaynaktır.

Yerleşim Umman boyunca yer alır. ¹⁴

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(15)

Sümerin Poseydon’u Enki, Abzu’nun (abyss) Efendisidir, eski inançlara göre apkallu yeraltı okyanusundan (bilgeler) yolladığına inanılırdı.

Bazı arkeologlar (P.B. Cornwall, D.Rohl gibi) Dilmun’u Bahreyn Adası olarak lokalize eder,körfezde Eridu’nun güneyinde Mezopotamya, Hindistan ve Doğu Afrika kıyılarının ortasındaki konumuyla Bakır özü, diorit, altın, kalay, fildişi ve yarı-

kıymetli taşların Sümer, Babil ve Asur bölgesine ulaştırıldığı trafiğin kavşak noktasındadır. Bahreyn Adası doğal su kaynakları ile kaplıydı,

200.000 civarında tümülüs var. Çoğunluğu MÖ.2300-1800 arasında yapılmışlar. Ortalama 1-3 m. Yüksekliğindeler. 3-11 m.

Genişliğindeler. Daha büyük olanları da var. Bazı tümülüsler düzgün taş örgü dairesel duvarla çevrilmiş.

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(16)

Geç 3.bin ve erken 2. bin yılda yazılı belgelere göre bölgedeki büyük güçlerden bir tanesi Dilmun’dur. Ülke, çift nitelikli bir karaktere sahiptir: Mitolojik bir ülke; hem Sümerin Nuhu Ziusudra ve ticari bir merkez. Arkeolojik verilerle metinler birlikte, geç M.Ö.3 binde Dilmun’un Bahreyn merkezli olduğunu göstermektedir.

Son çalışmalar Dilmun’un eski yakındoğu ve asya arasında hayati bir antredepo ve mitolojik

merkez niteliğini göstermektedir.

Sümer mitolojisinde efsanevi Dilmun, saf ve parlak bir ülke olarak biliniyor. Cennet misali hastalığın ve ölümün olmadığı bir ülke. Dilmun ülkesi, kutsal su kaynakları ile dolu, Enki emriyle Utu/Şamaş tarafından yeraltı diyarından

taşınmış. Bu sular kurak ülkeyi tanrıların bereketli bahçesine döndürmüştür. Burada

tanrıça Ninhursag’ın gözettiği kutsal bitkiler var.

Dilmun’un birçok kutsalın evi olduğuna inanılmış (Enki dahil).

16

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(17)

Bu seviye yüzeyinde hemen altında uzanmaktadır ve fazla tahrip olmamıştır. 1990 da kazılar yeniden başlanmış, kent binlerce mezarla kompoze edilmiş geniş yerleşim alanının kuzey güney sırtında yer alır. Şimdi büyük ölçüde tahrip edilmiş, en az iki alt gömme kompleksi. Sırtın doğu kesimlerinde su kaynağı zengin bir alan mevcut. Bugün hurma bahçesi olarak kullanılıyor. Eski dönemlere ait bir kuyu doğuya doğru uzanıyor. Yerleşimin yerel ekonomisine denizin etkisi açıktır. Balık ve deniz kabukluları başlıca protein kaynağı olarak

gözükmektedir. Zirai izler görülmüştür. Fakat maalesef Saar’da korunabilen karbonlaşmış bitki kalıntıları zayıftır. Yine de az miktarda arpa ve buğday kalıntıları biraz samanla birlikte mevcut.

Ayrıca çok sayıda öğütme taşı bitki tüketimine kullanılmış olmalıdır. Bir miktar hurma yenmiş,bir keten tohumu keşfedilmiştir. Koyun, keçi ve sığır ana evciller. Bir miktar vahşi hayvan kemikleri

bulunmuş, avcılığın iç ekonomiye belirgin bir katkısı görülmemektedir. Yerleşim, tahminen %75

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(18)

18

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(19)

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(20)

Tello’da bulunan İndus mührü

20

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(21)

Nippur’da bulunan M.Ö.2900-2350 İndus kolye tanesi Akik

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(22)

22

(23)

NAHAL MİŞMAR MÖ. 4: BİN İLK YARI

EĞ İT İM A MA ÇLI O LU P K ULLA

NI M H

AK KI SA KLI DI R

(24)

24

FAYDALANILAN

VE TAVSİYE EDİLEN KAYNAKLAR

Art Of The First Cities

J. Aruz (Ed. By), MET Museum, New York 2003 Mezopotamya ve Eski Yakındoğu

M. Roaf, ABUA 9, İletişim Yayınları, Istanbul 1996 Antik Kentler

C Gates, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2015 Antik Mezopotamya, Var Olmamış Cennet

S. Pollock, Sümer Yayınları, İstanbul 2017 Yakındoğu

U. Eco, Alfa-Tarih, İstanbul 2018 Kentlerin Doğuşu

J.-L. Huot, J.-P. Thalmann, D. Valbelle, İmge, Ankara 2000fa Tarihin Başlangıçları

P. Bordreuil, vd., Alfa-Tarih, İstanbul 2015

Mesopotamia Assyrians, Sumerians, Babylonians, Dictionaries of Civilization E. Ascalone, University of California, London 2007.

(25)

Sümer ve Sümerler

H. Crawford, Arkadaş, Ankara 2015 Mezopotamya Mitolojisi

J. Bottero, S.N. Kramer, Türkiye İş Bankası, İstanbul 2017

Beyond Babylon Art, Trade, Diplomacy in The Second Millennium B.C.

J. Aruz, v.d., Eds., MET Museum, New York 2008 The art Of Mesopotamia

E. Strommerger, Thames and Hudson, London 1964 The Art and Architecture of Ancient Mesopotamia A. Moortgat, Phaidon, London 1967

“The Role of Metallurgy in Different Types of Early Hierarchical Society in Mesopotamia and Eastern Anatolia”

M. Frangipane, Appropriating Innovations, Chapter 15, Eds. P.w. Stockhammer, vd., s. 171-183

(26)

26

Problems of absolute chronology in protohistoric Mesopotamia H. Wright

https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1980_num_6_1_4262

DERS KONUMUZLA İLGİLİ OLARAK ULAŞABİLECEĞİNİZ BELLİ BAŞLI KAYNAKLAR VERİLMİŞTİR DERS NOTLARINDA BÜYÜK ÖLÇÜDE BU KAYNAKLARDAN ALINTILAR YAPILMIŞTIR

YENİ KAYNAKLAR VE BİLGİLER DEVAMLI EKLENMEKTEDİR.

İnternet’ten Dersle İlgili Ulaşabileceğiniz Yayınlar