TARIM & GIDA
POLİTİKASI-I
DERS TANITIMI
GİRİŞ
• Ben
– Prof.Dr. Mehmet BOZOĞLU
• Siz
– Ad-soyad, yaşadığınız yer, uğraşınız, Bölümü tercih sıranız ve nedeniniz, mesleğinizle ilgili gelecekteki hedefleriniz?
• Dersin programı
1. HAFTA
• GİRİŞ
• DERSİN PROGRAMI
• YARARLI TAVSİYELER
• POLİTİKA NEDİR?
• POLİTİKA NEDEN ÖNEMLİDİR?
• EKONOMİ ELEŞTİRİSİ
YARARLI TAVSİYELER
• Derse katılım çok önemli (Bir derse girmemenin maliyeti 2,5 puan)
• Derse devam ödüllendirilecek!
• Ders esnasında dikkat edilecek konular
• Kitaplar
• Kolay sınavlar
• Anlaşılmayan noktalar konusunda zamanında
yardım isteyiniz.
Temel Sorular
• Ne öğrendik?
• Öğrendiklerimizi nasıl sınıflayabiliriz?
• Konunun ana fikri size göre nedir?
• Hangi kavramları, niçin öğrendik?
• Bunları neden öğrenmeliyiz?
• Bu öğrendiklerimizi meslek yaşamında uygulayabilir miyiz?
• Nasıl uygulayabiliriz? Ya da neden
uygulayamayız?
DERSİN PLANI
HAFTA İŞLENECEK KONU 1. GİRİŞ
2. ULUSAL TARIM POLİTİKASININ İLGİ ALANLARI
ULUSLAR ARASI TARIM POLİTİKASININ İLGİ ALANLARI 3. TARIM POLİTİKASININ AMAÇLARI
4. TARIM POLİTİKASI ARAÇLARI 5. TARIM POLİTİKASI ARAÇLARI 6. TARIM POLİTİKASI ARAÇLARI
7. TARIMA YÖNELİK DEVLET HARCAMALARININ SINIRLANDIRILMASI 8. ARA SINAV
9. TÜRKİYE’DEKİ TARIM POLİTİKASI UYGULAMALARI
10. TÜRKİYE’DE UYGULANAN TARIM POLİTİKALARININ ETKİLERİNİN ANALİZİ 11. TARIM REFORMU PROGRAMI
12. GÜNÜMÜZDE UYGULANAN TARIM POLİTİKALARI
13. TÜRKİYE’DE TARIM SEKTÖRÜNÜN MEVCUT SORUNLARI
14. TÜRKİYE’DE TARIM POLİTİKASI SINIRLILIKLARI VE ALTERNATİF TARIM POLİTİKASI ARAÇLARI
• Politika nedir?
– Hükümet tarafından takip edilen yönlendirici prensipler veya olaylar
– Piyasa ekonomisine yapılan devlet müdahale şekilleri (Ellis, 1996).
• Tarım ve Gıda Politikaları Nedir?
•
Hükümet tarafından
• üretim
• üretimde kullanılan kaynaklar (girdiler)
• tarım ve gıda ürünlerinin iç veya uluslararası piyasaları
• gıda tüketimi
• kırsal kesimde yaşayanların yaşam koşulları
takip edilen yönlendirici prensipler veya olaylar
• Program Nedir?
– Kullanılan kurallar ve araçlar seti
• Politika Araçları Nedir?
– Değişkenler ve parametreler seti
– Örnek: Yoksullar için gıda
• Politika: Beslenme yoluyla fakirlerin/açların sağlıklarının yükseltilmesi
• Program: Gıda yardım programı
• Araçlar: Uygunluk/seçilebilirlik
Alım oranları
Şekil. Politikaları belirleyen/etkileyen faktörler
Politika
İnançlar Amaçlar Değerler
Olaylar
Politika, olaylar, inançlar, değerler ve amaçlar arasındaki etkileşime bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.
• Olaylar: “Belirliliğe bağlı olarak bilinen şeyler”
– ABD, 1973 yılında soya ihracatına ambargo koymuştur.
– Brezilya, soya ekim alanlarını 1970 yılında artırmıştır.
• İnançlar: “İnsanların gerçek olarak düşündükleri şeyler”
– ABD ambargosu, Brezilya’da soya üretiminin artmasına neden olmuştur.
• Değerler: “Ne olması gerektiğini ifade eder”
– ABD Hükümeti, tarım ürünleri ihracatını teşvik etmelidir”
• Amaçlar: “Arzulanan hedefler”
– Güçlü ihracat, fiyatları ve geliri yükseltir”
• Politika durumu:
– ABD Hükümetinin soya fasulyesi ihracatına ambargo koymasının yanlışlığı ve politikanın başarısızlığı
– Olaylar doğru fakat, inançlar yanlıştır.
– Politika başarılı idi. Çünkü; gerçek amaç (hedef) farklı idi.
• Hayvancılığın geliştirilmesi !..
Politika Analiz Sürecinde Ekonomik Analizin Rolü
1. Problemin nedenini tanımlayabilir (ortaya koyabilir)
– Çiftçiler, yeni teknolojileri uygulama ve arzı talepten daha hızlı artırma güdüsüne sahiptirler, bu da fiyatları düşürür.
2. Alternatiflerin olası etkilerini ortaya koyabilir
– Arazilerin üretim dışı bırakılmasının fiyatlara etkisi nasıl olur?
– Bundan kim kazançlı, kim zararlı çıkar ve ödemeyi kim yapar?
3. Bir olayın sonuçlarını takdir edebilir
– ABD’nin soya ithalatını sınırlandırması hayvancılık sektörünü korumada başarılı idi.
4. Politikaları tavsiye etmede kullanılabilir.
– Serbest ticaret, milli geliri/refahı en yükseğe çıkartır.
• Politika oluşturulması, sosyal, ekonomik, politik ve felsefi faktörlerin etkileşimidir.
• Ekonomik analiz, politika karar sürecinin yalnız bir parçasıdır.
TARIM VE GIDA POLİTİKASININ PROBLEMLERİ
• Problemlerin zamanla değişmesi – Zamanla tekrarlamaları
• 20. yy’a kadar politika problemi:
– ABD’de
• toprak/arazi bol
• işgücü kıt/yetersiz
• işgücü yoğun tarım teknolojisi
• tarım ekonominin büyük bir kısmını oluşturmakta ve
• ihracat odaklı
– Politikanın odaklandığı kalkınma konuları
• Teknoloji
• Arazi
• Makro ekonomi ve ticaret politikası
– 1970’lere kadar politikaların odaklandığı konular:
• Teknoloji devriminin etkileri
• Talepteki yavaş artış
• Düşük fiyatlar ve gelir
• Kırsal kesimden göç
POLİTİKA SÜRECİ
• Politika Sürecinin Grupları
– Hükümet (vergi toplayan ve dağıtan)
– Çiftçi örgütleri (üretici-tüketici-vergi mükellefi) – Sendikalar (işçi temsilcileri)
– Tüketici temsilcileri (tüketen)
• Tarım politikası, grupların bir konu ile ilgili
kendi çıkarlarını yarıştırdığı politikayla ilgili bir süreçtir.
– Anahtar, gündemi ve süreci kontrol etmektir.
• Hükümetlerin müdahale alanları:
– Ürünlerin üretim seviyesi, – Gelir dağılımı,
– Döviz gelirleri ve harcamaları – Mallar ve hizmetlerin talebi gibi
• Amaç: Ekonomideki kaynakların dağıtımını etkilemek
• Hükümetlerin kullandığı müdahale araçları:
– Doğrudan devlet harcamaları, – İdari faaliyetler,
– Yasal sınırlandırmalar.
• Fiyat seviyesini etkileyen ve nispi fiyatlarda değişiklik yapan politikaların, kişiler, aileler ve firmaların kaynak kullanımı üzerinde daha kuvvetli etkileri bulunmaktadır (FAO 1991).
Temel Kavramlar
Politika
• Çok sayıda tanım bulunmaktadır.
• Bir çok sözlük tanımından biri, “hükümet sanatı”dır.
• “Hükümetin ekonomideki müdahalesi”
• “hükümetlerin fiyatlar, kişi başına gelirler, ulusal gelir, döviz kuru vd ekonomik değişkenlerin seviyesini etkilemek için
benimsediği amaçlar ve metotlar ”
• “Politika, hükümetin ekonomi olaylarla ilgili olarak aldığı kararlarla birlikte, ulaşmaya çalıştığı hedefler ve bu
hedeflere ulaşmak için kullandığı metotlardır.”
Politikalar:
• “Piyasa ekonomisine yapılan çeşitli devlet müdahaleleri”
• “üretici fiyat politikası, döviz kuru politikası, kredi politikası veya araştırma politikası gibi müdahalenin özel bir türü”
– Örn. Çiftçilere sağlanılan kredi koşullarına devletin müdahale etmesi
Temel Kavramlar
• Piyasa
– Ekonomistlerin kullandığı “piyasa” kavramı, normalde kullanılandan farklı anlamlara gelmektedir.
• Ne malların alınıp satıldığı fiziksel mekanlar (köy pazarı),
• Ne de malların üreticilerden tüketicilere akmasıdır (pazarlama kanalları).
• “Malların alım satım işlemlerinin yapıldığı ve fiyatlarının oluştuğu genel yoldur.”
– Piyasada üreticiler ve tüketiciler, malla ilgili olarak çok sayıda kararlar almakta (arz cephesi) ve beraberce malın fiyatını belirlemektedirler.
– “Hane halkları ve bireysel işletmelerin üretim ve tüketim kararlarının etkisiyle bir mal için bir piyasa fiyatının
oluşmasıdır/belirlenmesidir.”
• Piyasa terimi, kullanıldığı duruma/içeriğe göre belirli bir coğrafi bölgeyi de kapsayabilir.
• Kırsal ekonominin belirli bir kısmındaki lokal bir durumu ifade edebilir.
– Örneğin Ordu fındık piyasası, Karadeniz fındık piyasası, Türkiye fındık piyasası veya dünya (uluslar arası ) fındık piyasası gibi.
– Dünya piyasası: “fındığın uluslar arası düzeyde fiyatının oluşması süreci”
• Her iki taraftaki “katılımcıların sayısı ve büyüklüklerine”, “alıcı ve satıcılar arasında akan bilginin yeterliliği” ve “malların
aktığı fiziksel alt yapının (karayolu, demiryolu vb) yeterliliğine”
bağlı olarak piyasalar farklı şekillerde çalışırlar.
• Ekonomistler, piyasa fiyatlarını doğrudan etkileme güçleri az olan çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu durumu tanımlamak için “rekabet piyasası” terimini kullanmaktadırlar.
• “Eksik piyasa veya piyasa yetersizliği”, rekabet piyasasının bazı unsurlarının eksik olduğu durumu ifade etmektedir.
– Örneğin, monopol şartlarında çok büyük bir alıcı veya satıcı, alım veya satım kararlarıyla piyasa fiyatını doğrudan
etkileyebilir.
– Bazı katılımcılar, piyasa fiyatları ve trendi hakkındaki
bilgilere daha önce ulaşabilir ve bazı katılımcılar, diğerlerini kayırabilir.
– Piyasalar, ulaşım ve iletişim imkanlarının yetersizliği nedeniyle bölünebilir yada yüksek işlem maliyetleri,
enformasyon yetersizliği ve diğer nedenlerden dolayı ilgisiz olabilirler.
Temel Kavramlar
• Politikalar, hükümetler tarafından kararlaştırılır fakat, devlet veya devletin ilgili kurumları tarafından formüle edilir ve uygulanırlar.
• Hükümet:
– “Belirli bir zamanda bir ülkeyi yöneten kişilerden oluşan bir grup”
– “Politik kararların alınmasıyla ilgilenirler”
• “bir ülkeyi yöneten ve politik kararların alınmasından sorumlu olan insanların oluşturduğu bir grup”
– “Politikaları değiştirme eğilimindedirler”.
• Devlet:
– “Kamu kurumlarının tüm araçları ve bürokrasi” (bunların rolleri, hükümet tarafından belirlenir)
– “Alınan politik kararların idaresi ve kanuni olarak uygulanmasıyla ilgilenir”
• “politika kararlarının idaresinden ve zorla uygulatılmasından sorumlu olan kamu kurumlarının tümü”
– “Belirlenen politikaları uzun süre devam ettirme eğilimindedir”.
Piyasaya Karşı Devlet
• Devlet, sık sık piyasaya (üretici ve tüketicilerden bağımsız olarak alınan ekonomik kararların çoğunun sonuçlarına) karşı çıkmaktadır.
• Gelişmekte olan ekonomilerde artan literatürler “piyasanın başarısızlığına (çalışmayan veya kusurlu piyasalara)” karşı çıkmakta ve bunun “devletin başarısızlığı” (devlet veya
hükümetin başarısızlığı veya yetersizliğine karşı bir tepki) olarak görmektedirler.
– Devletin ekonomik gelişmede rolü ne olmalı?
• 1950 ila 1980 döneminin büyük bölümünde devlet, ekonomik gelişmenin hızını belirlemede merkezi bir rol oynamıştır.
• Kalkınma ekonomistleri, piyasaya devlet müdahaleleri konusunda çok sayıda tartışma yapmışlardır.
Piyasanın Başarısızlıkları:
• Rekabetin eksikliği
• Ekonomide değişik tipte monopol güçlerin varlığı.
• Örneğin lokal monopollerle kırsal kesimdeki tüketicilere gıdaların sağlanması veya çiftçilerden ürünlerin alınması
• Arz yetersizliği
• Karlı olmayan veya üretim izni olmayan bazı kamu mal ve hizmetlerinin (sokak aydınlatması, polis gücü, ulusal savunma ve kamu yolları gibi) piyasaya yeterince arz edilmemesi
• Dışsal ekonomiler
• Maliyetlerin özel girişimciler tarafından yüklenilmediği fakat, toplumun diğer üyelerine zararın yüklendiği, özel sektör sanayi fabrikaları tarafından kirletilen nehrin aşağı tarafındaki kullanıcılarına verilen zarar (negatif
dışsal ekonomi)
• Eksik piyasalar
• Bilgi yetersizliği
• Makroekonomik problemler (yüksek enflasyon, işsizlik, yetersiz büyüme, yüksek cari açık vb)
• Yoksulluk ve eşitsizlik
PROBLEM ÇÖZÜMÜNDE HÜKÜMETİN ROLÜYLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR
1. Serbest Piyasa yaklaşımı (Free Market/Get the government out)
– Özel sektör temsilcilerinin piyasayı düzenlemesi ve payının yüksek olması – Devletin piyasanın oluşturulmasında rolünün sınırlı ve piyasanın şeffaf olması 2. Yardımsever/iyilik sever yaklaşım (Humanitarian)
– Gıda insan için bir temel haktır.
– Herkese yeterince (güvenli) ve düşük fiyatlarla gıdaların sağlanması, devletin görevidir.
3. Tarım esaslı yaklaşım (Agricultural fundamentalist)
– Sağlam aile işletmeleri ABD ekonomisi ve sosyal sitemin köşe taşıdır (temel direğidir)
4. Statükocu yaklaşım (Stabilizer)
– Devletin fiyatları kontrol etmesi ve arzın devamının sağlanması
5. Düzenleyici yaklaşım (regulator)
– Kamu mallarının sürekli sağlanması bakımından piyasaya güvenilemez
• Çevresel konular
• Gıda güveliği
