M a l z e m e ve Tekni< :
B E L Ç İ K A D A H A Z I R E V L E R
Yazan: R. TERNEU
Tercüme eden: Y. Mimar Halûk Togay (Techniques et Architecture) dergisinin 1946, 5 - 6 ncı
sayısından:
Prese edilmiş madenî levhalardan bir ev tipi
Belçika İkinci Dünya harbinden 325.000 zarar görmüş bunlarm içinden 48.000 tanesi tamamiyle harap olmuş ikametgâhla çıkmıştır.
Bundan maada Belçikada yedi seneden beri inşa faaliyeti de durmuştur ki, bu da yapılama-mış olan 100.000 ikametgâh demektir. Bu ha-le nazaran Belçika yakın bir istikbalde en aşağı 150.000 ev kurmakla mükelleftir.
Yapılacak iş çok olunca karşımıza işçi dâvası çıkmaktadır. Meseleyi bu cihetten tçtkik edersek 1938 de bina sanayiinde çalışan 140.000 ehliyetli işçiden 1946 tarihinde ancak 68.000 işçi kaldığını tesbit ediyoruz.
Demek malzeme meselesi hiç nazarı itibara alınmasa bile bu programın gerçekleşmesi an'ane-vî inşa tarzları ile imkânsızdır. Bu sebepler ile Belçika Mesken ve İkametgâh Millî Enstitüsü İda-resi Brükselde hazır ev temayüllü bir şantiye ser-gisi kurmuştur.
Hazır ev nedir?
Goditiabois «De la chaumiere â la maison prefaıbriquee» adlı eserinde hazır evi söyle tarif eder: Bir bütünü teşkil edecek olan elemanların yerlerine kolaylıkla muğlak makinalara ve ihtisas sahibi işçilere ihtiyaç hissettirmiyecek şekilde
iyi-ce etüd edilip bir fabrikada hazırlanması ve şanti-yede kurulmasıdır.
Hazır ev bir dereceye kadar bütün Avrupanm açığı olan ihtisas sahibi işçi meselesini halletmek-tedir.
İngilterede 80 m2 bir evin inşası için 2.050 sa-atlik ihtisas sahibi işçinin emeğine ihtiyaç olduğu aynı sahada bir hazır ev için ise ancak 960 saatlik bir emeğe ihtiyaç olduğu kaıbul edilmektedir. Fransada bay Marini yeni hazır ev usulleri ile bu miktarın % 10 ilâ 20 bir tasarrufun imkân dahilin-de olduğunu ileri sürmektedir. Eğer bütün bina elemanları fabrikada imal edilirse ihtisas işçiliği asgari hadde inebilir; ve bu fabrika elemanlarını kurabilecek işçiler kolaylıkla yetiştirebilir. Go-distiabois (belki bir hazır ev devrini yaratmakta-yız. Seri imalât sayesinde standart elemanlar stok edilecek: ;malzeme ihzaratı ile binanın kurulma-sındaki zaman kazancı mesken buhranı hallini ko-laylaştıracak; daha ucuz fiyat ve daha büyük ra-hatlık temin edilecektir.) demektedir.
Amerikalılar en şiddetli yağmurlara bile mu-kavemet eden 2.500 Belçika frangına mal olup 59 dakikada kurulan mukavva evler iıışa etmektedir-ler, bu nevi evler belki şayanı dikkat birer hal su-retidir, fakat hazır ev dâvasında kurulan ev şayanı dikkat olmaktan ziyade bize sert malzemeyle ya-pılmış olan eski meskenlerimizin rahatlık ve alış-kanlığım verebilmelidir.
ton, kıymeti ise 27.000 rubledir. Bu tip evlerde 4 ilâ 5 kişilik bir aile oturabilmekte ve mutfağı iş gö-reni lüzumsuz yere yormıyacak bir şekilde
tertip-lenmiştir. İngiîterede ise alüminyumdan yapılan madenî evlerin inkişaf ettiğini görmekteyiz. Bu tip evlerden 1946 senesinin şubat ayına kadar 4.000 adedi yalnız Londraya münhasır olmak üzere 20 bin ev kurulmuştur. Bu tip evler haftada 500 adet olmak üzere imal edilmektedir. Bu evler 5 bölmeli ve 1.000 sterlin kıymetindedir,
" 1939 da Hollandada .mevcut 100 evin 6
tanesi tamamiyle metruk ikametgâhların %25 ise pislik ve eskilik bakımından normal bir mesken olmaktan çok uzaktı. Bu sebep-ten dolayı Hollanda bir mesken siyaseti tutmak, mesken bekliyen bir buçuk milyonluk bir kütleye 300.000 kadar ikametgâh kurulmasını gerçekleştir-meye mecbur olmuştur.. Hazır ev olarak Hollanda-da çelik iskelet ve etrafı yeni bir usule göre çok yüksek bir tazyikle sıkıştırılmış saman levhalarla kaplanan «kutu» şeklindeki bir tip te inkişaf et-miştir. Bu standart elemanların eb'atları 3X3 met-redir. Bu usulün bir faydası ileride istenildiği ka-dar oda ilâve edebilme imkânıdır.
Finlandiya hazır evleri ahşap bölmelerden ortalarında 45 derecelik kutranî ve birbirlerine amut olmak üzere üç katlı ahşap levhalardır. Her kat ahşabın arasına çok müessir tecrit maddeleri konmuştur. Esas tecrit malzemesinin kalınlığı 6 sm. dir ve 81 sm. bir kagir duvarın tecridine teka-bül etmektedir. Bu evler ya birkaç katlı veya tek katlıdırlar. Aşağı yukarı 25 m2 ve 15.000 kg. ağırlı-ğmdaduiar. Bu tip evler bir çok senelerdenberi ahalisinin % 80 ni ahşap evde ikamet etmekte olan Finl&ndıyada denenmiştir.
Hazır Fransız evlerinden daha salâhiyet sahi-bi kimseler bahsettiklerinden bu hususta hiç sahi-bir şey söylemeden doğrudan doğruya Belçikadaki hazır evler bahsine geçiyorum:
Goditiabois'ya göre hazır evler heyeti .ımu-miyesiyle şu üç safhadan geçmektedir;
1. —• Plânın yaratılması.
2. — Bir nümune tipin gerçekleşmesi, 3. — Seçilen tipin sanayileştirilmesi. Şurasını ilâve etmek lâzımdır ki, hazır ev sa-nayii merhalelerinin ikinci safhasını aşmış bulun-maktadır ve birçok nümune tipler yaratıcılarına şeref vermektedir. Bunların birer numuneleri Brükselde Cinquantenaire parkında teşhir •edil-mektedir. Belçikadaki hazır evler ahşap, beton , ve madenden imâl edilmektedir. • •
Sayfiye tipi biı- ikametgâh: Mimar Vestel
Ahşap ev Ahşap evin iyilikleri şunlardır: 1. — İnşasmdaki sadelik.
2. — Kurulmasındaki çabukluk. 3. — Sökülmesinin mümkün olması.
Ahşap bir evi muvakkat olarak oturulan ma-hal olarak telâkk, etmemelidir. Ahşap ev mükam-mel surette daimî bir mesken olabilir, bu hususu Finlândivalılar, Norveçliler ve diğer Şimal mem-leketler ahalisi tamamiyle teyit etmektedirler. Ahşap bir ev uzun müddet dayandığı gibi s«s ve hareket tecridi meselesini de kendi kendine hal-letmektedir. İsveçin gerek şehir ve gerekse köy ikametgâhlarının % 90 m ahşaptır ve bugün dahi normal olarak oturulan XVII, asır evleri mevcut-tur.
Bu günkü teknik ahşap elemanların imalâtını sterlizasyon ve mekanik kurutma usulleriyle geliş-tirmiştir. Ahşabı standart bir hale sokmak bütün diğer sahalarda olduğu gibi elemanların mesut bir birleşimini sağlayacak olan pencere, kapı, bölme, levha... v.s. lerin eb'admı tespitine bağlıdır. Ahşap, sıcaklığı iyi muhafaza eder; cidarlar ısınınca sıcak-lığı teksif ettiği gibi sıcak dalgalarını da aksettirir. Ahşap dahilî sıcaklığı muhafaza ettiği gibi haricî soğukluğu da iç kısımlara zorlukla nüfuz ettirir. Ahşap teneffüs eden bir malzeme olduğu için da-hilî sıcaklığı teksif ettirir. Nihayet ahşap ikamet-gâhları yangın tehlikesine karşı yanmaz bir hale koymanın imkânı bugün mevcuttur. Finlândiya-daki ahşap evler yangına karş-. on sene garanti edil-miştir.
Sissfes
«Bînobel» ev tipi, çelik saçtan mamul
Evlerin aksamı faibrikach çift ev olarak altı günde hazırlanabilmektedir. Bu tarzdaki birçok evler ka-zazedeler için inşa edilmiştir.
Ahşap malzemenin bir diğer kullanış tarzı da dış tarafı çimentolanmış iç cidarı ise rendelenmiş, şekillendirilmiş parkeden olmak üzere çift taraflı levhaların kullanılmasıdır. Bu yeni tekniğe gc're tadü edilmiş 1941 den evvelki devre ait bir usul-dür. Hali hazırda bu tarzda 7.000 ev kurulmuştur. Harareti muhafaza 30 ilâ 35 sm. kâgir duvarla bir mukayese temin edebilecek surette tecrit malze-meleriyle elde edilmiştir. Döşeme ve tavan ahşap kirişlere geçirilen veya çivilenen ve kolaylıkla değiştirilebilen levhalardan müteşekkildir.
Çatı Örtüsü eternit, kiremit, arduvaz veya "bi-tümii kâğıttır, fakat çatı tip olarak daima iki sa-t'hlı beşik çatıdır. Hazır ahşap evler 54.000 ilâ 215 bin Belçika frangı arasında tahavvül etmektedir.
Madeni ev
Bundan 15 sene evvel mimar Urbaiıı Cassan şöyle diyordu: «Madenî ev bambaşka verimleri olan muhayyilelerin meyvası değildir, onun pren-sip ve görünüşleri mantıkî ve haizi kıymettir.
Geç-Ahşap çatılı bir cv tipi «Termulithe»
miş zaman denizcileri nasıl çelik gemilerden bah-sedilmiye başlanınca irkilmişlerse, ev ve çelik ke-limelerinin birleşmesi de ayni endişeyi doğurmuş-tur.»
Cemiyetin 'bu tepkisi sadece çeliğe münhasır değildir, tabiatın istihale kanunu her yeni usul ve-ya malzemeyi evvelâ eski sureti hallere intibak ettirir. Yeni usul veya malzemenin aklî olarak benliğini bulabilmesi ancak eski temayüllerden yavaş yavaş sıyrılmasiyle mümkündür.
Birçok senelerdenberi Amerikalılar «gratte-ciel» inşaatları için çeliğe itimat etmektedirler. Bu inşaat şimdiye kadar hiçbir mühim ânza göster-memiştir.
Umumî olarak madenî imalâtın faydaları şun-lardır: Hafiflik, ölçülerde kat'îlik, fabrikada seri halinde büyük bir imalât. Elde edilen dakikliğin-den dolayı madakikliğin-den standart malzemelerin en tekâ-mül etmiş bir safhasını gösterir.
Tamamiyle çelik bir evden hem daha çabuk bir inşaat ve hem de nisbî olarak daha ucuz bir ma-liyet fiyatı elde edilebilir.
Tamamiyle çelik bir evden hem daha çabuk bir inşaat ve hem de nisbî .olarak daha ucuz bir maliyet fiyatı elde edilebilir.
İkametgâh bakımından mevcut bir çok mo-deller çeliğin ev sanayiinde kullanılmasındaki isa-beti ispat etmiştir. Lüks yolcu vapurları hep çelik-ten mamuldür, bununla beraber yolcular kama-ralarında ikamet ederlerken tıpkı eski ahşap ge-milerde seyahat edenler gibi hiç şikâyet etmemek-tedirler. Fazla olarak malzeme maden oıluııca ima-lâtta en mükemmel ve en kötü bir yardımcı elan makina iş sahasına girer, Makina elişçiliği sıkıntı-sına cevap verdiği için, beşeriyete yardım eden ve meskenlerimizin maliyet fiyatını indiren bir âmil-dir.
ta-kılmış boyanınış madenî levhalardan teşkil edi-lebilir.
İkinci temayülde evin tamamiyle çelikten imalidir, duvarların, tavanın, Kapı ve pencrelerin hattâ mobilyanın bir kısmının dahi madenî olma-sıdır. Bina «blok» olarak gerçekleşir, her blok ku-rulacak evin bir bölümü olduğundan tamamiyle tespit edilmiş bir mahiyeti vardır, mutfak bloku, yatak odası bloku, yemek odası bloku v.s. gibi. Bloklar ya hususî kamyon veya demir yolu vasıtasiyle taşınır, şantiyeye getirtildikten sonra kurulması birkaç saatte icra olunur. Kurma husu-sunda son harpte orduların kullandığı vinçlerden faydalanılmaktadır. Bu evler merkezine kon-muş sıcak hava kaloriferi sistemiyle kışın ısıtılıp yazm soğutulmaktadır. Döşemeler, duvarlar ve ta-vanlar hususî malzemelerle tecrit edilmişlerdir. Subasmanlar hazır betonarme aksamdan müteşek-kil olup bloklar?, tamamiyle intibak ederler. Be-ton radye şeklinde olursa, radye döşemeyi teşkil
eder ve döşeme diğer bir malzeme ile de örtüle-bilir.
Madenin hava tesirlerinden bozulmaması için çareler aranmış ve bu husus muhtelif tiplerde aşa-ğıdaki şekilde halledilmiştir:
1. — Bütün madenî aksam dikkatle hadde bakiyelerinden temizlenmiş ve taztikle kum püs-kürtmek suretiyle sathı düzgünle ti imi ş ti r.
2. — Saç levhaların iç tarafta kalan satıhları bütün esası üzerine kurulmuş hususî bir boya ile boyanmıştır.
3. — Saç levhaların haricî satıhları iki kat kurşun miniumla boyanmıştır. Levhaların altla-rı metali ze edilerek ilâve bir koruyucu hassa ka-zanmıştır,
4. — Bütün profilli saç aksam gerek çatı pro-fili ve gerekse pencere, kapı, dere... v.s, gibi kısım-lar boyanmadan önce metalize edilmiştir.
Bu evlerin fiyatı umumî olarak 150.000 ilâ 225.000 Belçika frangı arasındadır; fiyatlar gerek dahilî ve gerekse haricî bağlantıları ve inşası bakı-mından tahavvül etmektedir.
Beton ev
El işçiliği sıkıntısı, şantiyede dökülen beton-armenin yüksek maliyeti ile kalıp tahtalarının yokluğu, inşaatçıların ilk fikirlerini değiştirmiş ve fabrikalarda seri halinde hazırlanabilecek standart beton aksamları imâl etmek cihetine yöneltilmiş-tir; Hazır aksamların en eskisi muhakkak ki, tuğ-ladır ve evlerin hazır bir aksamını teşkil etmiştir. Fakat tuğlanın eb'adı küçüktür, bugün ise
aradı-ğımız inşaat aksamları mümkün olduğu kadar bü-yük eb'adda imâl edilebilmelidir. Yani malzemenin hazırlanma kuruma ve kullanma zamanı mal sa-hibi lehine mümkün mertebe kısalmalıdır. İnşaat-çının yapmın ihtiyacına göre talep edeceği şekil ve profilleri verebilecek surette hazırlanmış kalıp-lar, betonu sıkıştırmak için kullanılan mikro ihti-zaz gibi teknikler bütün bir kütlede mütecanis ola-rak yaydmış bir mukavemet yarattığa giıbi aynı za-manda kütlenin ağırlığı ile kalıpların tıkanmasını azamî surette azaltır. Kuıllanılan betonun azalması bu gün nazarı itibara alınması lâzım gelen maden kömürü sarfiyatım da azaltır.
Hazır beton evler gerek blok halinde gerekse levha halinde hazırlanır. Levhalar betonar-me sütunlar arasına geçbetonar-me olarak takılırlar. Bu lev-halar yük taşımaz ancak kendilerini taşırlar. Bu levhalar harareti muhafaza ettikleri gibi çok mü-nakaşa edilmiş olan duvarların teneffüsü proble-mini de hallederler. Belçika için çok miktarda çi-mento kullanmak bir yıkım değildir, Belçikanm imarı meselesinde çok miktarda beton kullanıl-ması düşünülmektedir.
Bu esas üzerine kurulan nümune tiplerin esas malzemesi ihtizaz etmiş betondur. Dış cidarlar be-ton-direkler arasına tespit edilmiş ihtizaz ettiril-miş beton levhalar iç bölmeler ise içi boş Bims be-tonundan mamul levhalardır. Bu tip evler birer pavyon halindedir, İç kısımda kullanılan levhala-r m iç boşluklalevhala-rı devamlı ve müdevvelevhala-rdtlevhala-r. Dış ta-raftaki alt levhalar katranla tıla edilmiş ve pav-yonun subasmanmı teşkil etmiştir. Dış cidarlar di-rekleri belli etmivecek surette yerleştirilmiştir. Bir kat açık renk bir boya binalara hitamından son-ra sürülmüştür. Bu standart tip evlerin inşası aşa-ğı yukarı bir ay sürmektedir.
Bu tiplerden maada blok olarak inşa edden beton hazır ev nümune tipleri de mevcuttur. An-anevi inşaata nazaran boşluklu (betonun fayda-lan şunlardır:
1. — Kullanılan boşluklu betonun metr-2 mi-kâp ağırlığı 780 kg. olmasına mukabil tuğlanın metre mikâbı 1800 kg. dır demek arada % 55 bir hafifleme mevzuulbahistir. Bu hafifleme hem nak-liyat ve hem de temel bakımından faydalıdır,
2. — Şantiye işçiliğinden % 80 miktarında
bir azalmayı sağlar..
3. — Teshin masrafından % 40 bir tasarrufa imkân verir.
4. — Kurulan k'âgir inşaatın metre mikâbın-da ise %3Q bir tasarruf .temin etmektedir.
ev-yelce -hazırlanmış blokların birleştirilmesi olan bu iki ev tipine muhtelit Ibir tip de ilâve edebiliriz.
Bu son usulde kullanılan malzeme gerek gev-rek veya yumuşak, ve gegev-rekse mesamî veya gayri mesamı olsun gaye malzemedeki hava kabarcıkla-rının mikdarı şariyet mikdarını verecek nisbetten büyük olmasıdır. Bu suretle hazırlanan malzeme-nin ateşe karşı bir miktar muafiyeti vardır. Ses geçirme hassası hemen hemen tuğlanınkine yakın-dır. Şiddetli yağmurlarda dahi şariyeti yoktur. Kireç veya çimentonun bu malzemeye yapışma kudreti tuğlanınkine kat kat faiktir. Güneşe nazır tuğla evler hararetlerini yavaş yavaş arttırırlar ve yazm bu nevi evler tanammülfersâ olur, hararet güneş battıktan sonra bile muayyen bir zaman kalır. Bu hal yukarıda zikrettiğimiz malzemede mevcut değildir.
Dış cidarlar tabiî taş veya arzu edîleıı tesiri veren ihtizaz ettirilmiş malzemeden müteşekkil olmasına rağmen iç cidarlar 5 parmak kalınlığında profilli bir saç çerçeve içine dökülmüş hususî bir beton olup hem taşıyıcı ve hem de tecrit edicidir. Bu çerçevenin hedefi malzemeye bir kalıp teşkil et-mek dılıları korumak, bükülme an'anelerine karşı koymak ve madenî iskelete bağlamayı kolayca te-min edebilmektir. Dış cidarlar iç cidarlara
paslan-mıyan madenî kenetlerle devamlı olarak bir buçuk parmaklık bir boşluk teşkil edecek surette bağu lanmıştır.
İmalât ve kurulmasındaki mülâyemet ve ça-bukluk bakımından maada gerek hariçte ve gerek-se dahilde harçların bu usule göre hemen tama-miyle ortadan kalkması bu evleri kurulur kurul-maz ikamete salih bir hale getirmektedir. Yeni in-şa edilmiş bir evin rütubeti daima zararlıdır. Nor-mal olarak an'anevî Nor-malzeme ve usullerle inşa edil-miş bir evin kuruması ise en aşağı bir sene sürer.
Netice olarak görüyoruz ki, gerek demir ge-rek ahşap veya gege-rekse betondan olsun hazır ev-lerin yerinde aynı malzeme ile inşa edilen evlere nazaran birçok faikiyetleri vardır. Malzemenin ter-cihi tabiatiyle memleketin ekonomik ve iklim şart-larına göre tesbit edilmelidir.
Eğer Belçikada inşaatçılar üç malzemeye is-tinat ederek metodlarmı geliştirdilerse bu Belçika-nın ahşap bir dereceye kadar hariç kâfi miktarda demir ve çimento istihsal ettiğindendir.
Her memlekette mesken meselesini halletmek için en başlıca şart çabuk ve iyi inşaat yapmaktır. Bunun için de kurulan fabrikalarda iptidaî mal-zeme sıkıntısı çekilmemelidir, aksi halde fabrika imalâtında edilen kâr zayi olur.
( Raş rarafı 6 5 i n c i s a y f a d a )
1 3 — 3 1 0 9 :
Bu proje mimarî bakımdan olgun görülmedi. Birinci elemede terkedildi.
1 4 — 2 4 :
Vaziyet plânı ve avlulu plân iyi. Caminin üç katlı gövde kısmı dış ve iç tesiri ve umumî kompo-zisyonu bozuyor. Şerefeler nisbetsiz. Son elemede terkedildi.
J ü r i r a p o r u n a e k :
18.2.947 tarihinde saym Ankara Valisinin baş-kanlığında toplanan Jüri heyetimiz, Ankara Yeni-şehirde yapılacak camiin projelerini inceleme işini bitirerek raporunu tanzim ve imza etmiştir.
Heyetimiz huzurunda bu rapora göre açılan 6 projenin rumuz ve sahiplerinin aşağıdaki zevat-tan mürekkep olduğu anlaşılmıştır:
Not: (Asım Kömüreüoğlunun şahsî temennisi)
1 inci mükâfatın kaldırılması yüzünden mükâfata dahil olamıyan (EKıygu) ve (30946) rümuzlu projeler mansiyon k a -zanan diğer iki projeden daha üstündür. Bu itibarla bu iki projenin ayrıca mükâfatlandırıl m ası temennisindeyim. 2 nci mükâfat: (4331) rümuzlu prqje;
Y. Mimar Ali Saim Ülgen, Y. Mimar Orfıan Alnar 3 üncü mükâfat: (218) rümuzlu proje:
Y. Mimar Sırrı Bilen
Mansiyon: (9. II. Teşrin) Rümuzlu proje:
Y, Mimar Ali Saim Ülgen, Y. Mimar Bedri Gökten Mansiyon: (9. II Teşrin) Rümuzlu proje:
Y. Mimar Rahmi Bediz, Y. Mimar Vahdet Dobra Mansiyon: (30946) rümuzlu proje:
Y: Mimar Sami Arsev, Y. Mimar Istepan Aratan Mansiyon: (Saat) rümuzlu proje:
Y. Mimar Muhittin Güven, Y. Mimar Muhittin Binan
