Innovation, novasyon: Yenileim

Innov

ation ,

İ

novasyorı:

Yeni/ejim

PRO F.DR.ŞÜKRÜHALÜKAKALIN

@j

on gü nlerde Türkçed eyaygınlaşan yabancı kökenli sözlerde n biri

de iııu /'<1S)'ulIdur...Tek nik bir rerim olarak i99 D 'lı yıllarda T ürk-çede kullanılmaya başlanan inoııasyoıı , son aylarda sanayiden tarı ­ ma,sağlıktan spora , ik t isacta n bilişime pekço kala nda kullanılıroldu.Gün, delik dilde deyaygınlaşan bu sözle ilg ili yazılanlara,söylenenlerebakrığı nı z­ da Tiirkredelamka/ıı/ığıolmadığı,Tiirkrede lek bil'sdzlekalıı/allaıııadığl gib i

dü-şü nceler i n dile geriri ldiğinc tanık olursunuz. Bu düşünceleri dile gerirenler. tekuoloji. eh.:ktrik,telerizyongibi sözleri örnekgöstererek iUOl'rlSy OJIUOdu ulus la-rarasıbirsözkabul ed il ipold uğ ugibi Türkçedekullanılması gerek tiğ i n i söy-lüyorl ar. Baş langıçta kabul ed ilebilir gib i gör üle n bu düşünce, kon u biraz

araşn rı h nca, geçerli liğini yiririyor. Türkçen in yap ısı gereği yeni söz ve kav

-ramları karşılamad aki gücü dedikkatealuuncuineı-asyongibi birkavramı bü -tün üyle karşılayabi lecek tek bir sözün rüretilemeyeceği düşüncesi de boşaçı ­ kıyor.

İnavasyon

söz

ü

nere

d en

ge

liyo r?

Türkçeyeİngilizcedengeçen inorasyon,Larincehı­

ııoııatio sözüne dayanıyor. Latincedeki bu söz de 'yenilenmek; değ işrnek.başkalaşmak 'anlamların­ daki innoı-are fiilinden türemiştir. Busözünyapı­ sı da 'içinde, içine' anlam ındaki iıı ile'ye rıileşcir­

rnek

, ye

ni h

ale

gerirrnek' anlamlarındaki nonare

sözlerindenoluşmaktadır. Noııaresözüdeuoıuts(>

new ) 'yen i' köküne dayanmaktadır (Chanrrell 2DD2: 274).Fransızcada inncration biçimindekullanılırken ilk kez 1588

TÜRKDILI Innovalion,İnovasycn Yenileşim

cesindeİngili zcede kullanılmaya başlanmı ştır(If'ebJImDil/iııeDlctionary) ,Bir

çalış m a veyabirdeneysonucundaort aya konanyenibir ürün veyauygulama an lamıyla İngil izcede kullanılan innouation , ilıgi/izce-Tiii'kJ~Sii:;/iik're 'l'eııilik,

İmı, yeni bircih(I:/fikid)'ô"1JıelJl

rb.

;

Ycnileştirme. yenilik pktırma. yeni bir)'iJill c1ll

"b. ortaya atına' olarak rarumlanrnışrır(Atalay 1999: 18 27 ).İngil izcede iııııo­

ııate

biç

iminde

fıil, iınıoratiııe

b

içiminde

sıfat,innoıntor

b

içiminde

d

e

İsim

ola

-rak ku llanı mları bulunmaktadı r. Ku llanım alanlarına bak ıl d ığ ın da iııo/'{/J)'rııı

sözü nün yeni bir buluşrarıçok bir ürün veya biraygıtraveyabir uygulamada yenilik yaparak onuiyileştirme. dahayararlıhiilegetirmean lam ı bulunmak

-tadır.

İng i l izceden Türkçeye geçmiş olmasına karşın bu sözün dilimizde İngi­ lizcedeki özgün yazr lışı iımoratioıı ve özgün söylerıi ş i linıreyşın! biçimleriyle yaygmlaşrnarnası da dikkat çek icidir. Türkçenin Batı dilleriyle ilk veetkili

ilişki s i Fransı zca ileold uğundan Batıkayn aklısözlerin Türkçedekullanıl ı ş ı n­ da Fra n sı zca söyleyişi n etk in ol ması dik ka t çekicid ir. Fransızca söyleyi ş bi

-çim leriadeta İngilizcesözcük leriTürkçeleştirrne yolu hal inegelmiştir. Bu sözüaçıklamakiçin verilen ilgiçeki ci örne klerarasınd adikenli tel ve

484 dikiş makinesi bulunmaktadır.

Ek ili alanları sürülerden korumak amacıyl a telle

çevirme uyg ulam asının birişeyararnaması üzerine

relleretakılan dike nbiçimindekieklenriler, ürünü

ı~ daha da yararlı ve kullanı lır hale geti rm işti r,

Di-"

1

kenli tel,mevcut biruygulamanı n iyileştirilmes i

• Jsonucu ortaya çıkm ışrır. Bir bu luş değildi r me

v-CU t birürününg~reksinjmlerin sonucu olarakyen ileş t i rilmes i. amaca uygun

kullanı lması için iyi leşti ri l mes id i r.

Buluşlarınbazen doğrudan doğruya kullanımalanı ­ na çı kam aması . bu buluştan yararlana rak onu ür

eti-leb ilir hale getirme ve insanoğlunayararlı bir aygıt

olarak sunma da iIıO""')'OIl olarak adlandırı lrrıakra­

dır. Dikiş makinesini bulan ve parentinialan

E/im

Hoıreiken,bu makineyi enyararlı bir biçimderas

ar-layurak üreten İsaacMen 'if! Siııgerolmuştur. Buluşu uygulanabili r hôle geti

-ren,geliştiren veüretenSinger,marka olarak kullandığı soyad ı ile bütündü

Prof.Or.ŞükrüH,lük AKALIN

'Yenileşim ' karşılığı nasıl bulundu?

TORKDILI

Sözün kavram alanındabir ürüne, biruygulamaya, biraygıta hem yen

i-lik getirme hem de onu iyileştirmeözelliği bulunmakradır. ilıOl'asyolı, ne yal -nızca bir yenilik ne de yal nızca birbuluştur. Gelişme,iyileşmeiçeren bir ye-niliksöz konusudur. İştebu özelliklerden yola çıkanTürk

1?i1

KurumuGün-: cel TürkçeSözlükve Yazım Kılavuzu ÇalışmaGrubu, 12 Şubar 2007 günü yaprıgı top lannda TOK'ye Türkçe gönüll üler ini ngönderdiğiönerileri de, b a-sın da çıkan konuyla ilgi liyazı ları da dikkate ald ı.TDK'ye gönde rilenöneri -Ierin başında yenileşim sözü yer alıyordu. Hakkı Devrim deinoııasyon sözüne

değ indiği 22 Eylül 2006 günlü köşe yazısında okurlarınınönerilerini

duyur-muşnı.SayınDevrim'egönderilen önerilerden biri,TDK ye degön derileny e-nileş in: id i.

ÇalışmaGrubuyaptığı değerlendirmeden sonra"değişenkoşullarauyum

amacıylabilim veteknoloji den yararla nara k toplumsa l, kültü rel ve yönetim -selort am lardayararlı ve pazarlanabi lir birsonuca ulaşm akiçi n yeni yöntem -lerin kullanılmayabaşlanması"anlamında kullanılaninoraıyonsözüne, Türk

-çe gönüllüleri nin bulduğu karşılığın yerinde bir öneri olduğunu kabul

ede-re k iJJOlfdJ)'O lJ içinyeuileşiı»sözünübenirnserniştir. 485

r - -

Türkçe gönüllüleri ni n Türk Dil Kurumu çalışrnalanna

katkıda bulu nma lan. GiiııcelTiirkçeSöz/iik'ün II T

em-muz 2002 günü kullanıma su n ulmas ından sonra etkin

bir biçimde art ma ya başlamıştı. TiirkçeSöz/iik 'ün 200 5

yı lı nda yapılanonuncu baskısını GüncelTürkçe Sözlük

Çalışma Gru bun un yanı sırasanalortamdasözlüğümü­ zü kullanan milyonl arcakişi arasında eleştirel gözle her maddeyi inceleyen ve düşüncelerini bize ileten Türkçe gönüllüsü binlerce kişinin karkılanyin gerçekleştirmiş­ cik. Türkçe gönüllülerini n bu karkı lannı,sözlüğ e yaz

-dığımız sunuş yazısında belirtmiş ;onuncu baskı TiirkçeSöz/iik'ü ôdeta ulusça hazırlad ığ ı mızı ifadeetmiştik(TOK2005:XL).

SanalorramdakiTürkçegönüllülerininkarkılarırun yal nızcaTürkçeSöz -lük ilesını rl ı olmadığınıdabelirtmekgerekir. Dilimizde kend isin e yer ed in -meyeçalışan yabancı kök enli sözlere karş ı l ı kolmak üzere Kurumumuza yüz -lerce öneri gelmektedir. Büyük bir bölüm ü e-posra yoluyla Ku ru m um uza ulaştırılan bu önerilerGüncel Türkçe Sözlük veYazım Kılavuzu veya ilgili

TORK DILI Innovatian, Inovasyon:Yenileşim

486

rerim çalışmagrubunda ririzlikle değerlendi­

rilmekredir. Türkçeye karkıların ilgili

kurul-larımıza hızlı bir biçimde ulaştırrlabilrnesi

amacıyla özel bir e-posta adresi de (kar-ki@tdk.org.tr) kullanıma açılmışrır.Türk çe-nin gelişmesi , zenginleşrnesi , özleşmesi yolun-daki çal ı ş malar, bilişim uygulamalarıylayeni bir ivmekazanmıştir.İştekarki@rdk.org.tradresinegönderilen vedeğerlen­ dirmeye alınarakbenimsenen önerilerden biri de

inerasyon

karşılığındaki

ye-nileşinuiu,

Sözün Fransızca sö yleni şiyle

inouasyon

olarak kullanılması hem halkımız tarafından kavramın anlaşılırlığını güçleşrirrnekre hem de dilimizin söz

var-lığını yabancılaşcırmakrad ır. Yeııileşinı,hem yenileşrneyihem de iyileşmeyi

içeren bir kavramdır. İuouasyoıı yerine TDK'oio de benimsediği yeni/e/ims

ö-zününkullanılmasıdilimizinsözvarlığınayeni bir katkı olacaktır. Kaynakça

Aralay.Harnit(999), 1I1gili::ct'- TiiJ'k{t' Sii::!iik, Ankara: TDKyayınları.

Chancrell,Glyunis(2002),TbeOxfimlDictioıuıryo/WordHistaıies,Oxford :Chford UniversityPress. TDK (2005),Tiirkf i1 Siidiik ,10.baskı,Ankara:TDKyayınları.

Webscers Online Dicrionary , lmp: llwww.websters-online-dictionary.com/defınition/innovation (23.4.2007) .