ÇEVRE VE ATIK YÖNETİMİ UYGULAMALARI ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ ANKARA KASIM, 2013

ÇEVRE VE ATIK YÖNETİMİ UYGULAMALARI ENTEGRE ATIK YÖNETİMİ

ANKARA KASIM, 2013

Kapsam

 Entegre Atık Yönetimi

 İkili Toplama

 Taşıma-Aktarma İstasyonları

 Katı Atık Karakterizasyonu

 Ön İşlem (Maddesel Geri Kazanım, Kompost, Biyometanizasyon, Yakma)

 Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu

2

Entegre Katı Atık Yönetimi Hiyerarşisi

Bertaraf

Orta Kademe Arıtma Geri Dönüşüm

Tekrar Kullanma Azaltma

Önleme Daha çok

tercih edilen

Daha az tercih edilen

4

• Karışık Toplama: geri kazanılabilir atıklar, mutfak atıkları ve diğer atıkların tümünün bir arada

biriktirilip atık toplama araçlarıyla toplandığı sistemdir.

• İkili Toplama

Atıkların Toplanması;

5

Belediye/birlikler,

geri kazanılabilir atıkların diğer atıklarla karıştırılmadan kaynağında ayrı toplanması için;

 İkili toplama sistemini

 Atık getirme merkezlerini

kurarlar.

İkili Toplama Sistemi

Mutfak atıkları

Park ve bahçe atıkları

Diğer yanabilenler (Kumaş, çocuk bezi)

SARI POŞET

Ambalaj atıkları (Tehlikeli

maddelerin kalıntılarını içeren ya da tehlikeli maddelerle kontamine

olmuş ambalajlar hariç)

Evsel nitelikli tehlikesiz atıklar (gazete, dergi vb.)

MAVİ POŞET

İkili Toplama Sistemi

 I. Sınıf Getirme Merkezleri

 II. Sınıf Getirme Merkezleri

 III. Sınıf Getirme Merkezleri

Atık Getirme Merkezi

8

Toplama Araçları

9

Atık Kumbaraları

10

Atık Getirme Merkezi Konteynırları

Birlik Modeli

İdari yapı

İl sınırları öncelikli, mümkün değil ise komşu iller ile ortak Birlik Büyükşehirlerde/büyük illerde mümkünse iki veya en fazla üç Birlik

Coğrafi konum İl içi birlikler

Topografya

İl içinde hangi ilçe hangi Birlik’e bağlanmalı

Yol durumu

Yol durumu elverişsiz, mesafe uzak ise transfer istasyonu

Nüfus

Belirlenen Birlikler için kontrol noktası Nüfusları 50.000’den büyük olmalı

12

Aktarma İstasyonları

Taşımanın ekonomik olmasını sağlamak, taşıma hattındaki trafiğe fazla yüklenmemek için aktarma istasyonları kurulabilir.

Aktarma direkt taşıma aracına yapılabileceği gibi, bir ara depoya (bunker) boşaltıldıktan sonra, yeni araca doldurmak

şeklinde, dolaylı olarak da gerçekleştirilebilir.

Aktarma istasyonlarının koku, toz, gürültü ve görünüş yönünden çevreyi kirletmemesi için, boşaltma işleminin yapıldığı yerlerin, kapalı olarak inşa edilmesi zorunludur.

13

Atık Karakterizasyonu (2007/10 Sayılı Genelge)

Entegre atık yönetim sistemi içerisinde yer alacak

en uygun teknolojiye,

kapasitelerine,

karar verilir.

14

Atık Karakterizasyonu

15

ÖN İŞLEM

(Maddesel Geri Kazanım, Kompost, Biyometanizasyon, Yakma)

Ön İşlem & Katı Atık Bertaraf Teknolojileri

 Biyolojik Sistemler

 MBT(MBA)

 Biyokurutma

 Kompostlaştırma

 Biyometanizasyon

Islak tip

Kuru Tip

 Termal Sistemler

 Yakma

 Gazifikasyon

 Piroliz

 DÜZENLİ DEPOLAMA

Katı Atık Yönetimi Akış Diyagramı

Düzenli Depolama

Biyometanizasyon

MBT (MBA) Mekanik Biyolojik Arıtım

KATI ATIK KABUL

İŞ MAKİNESİ İLE ÖN AYRIŞTIRMA İSTENMEYEN KABA

ATIKLARIN AYRILMASI ELEKLERDE ELEME 80 mm < KATI ATIK

FERMANTASYON

80 mm > KATI ATIK

ELLE AYIKLAMA

DEPONİYE GİDEN KATI ATIK

SON ŞARTLANDIRMA

Örnek MBT Tesisi (1000 Ton/Gün)

% 50

% 50

% 12,5 Kaba

% 12,5 İyi k.

% 3

Depolamaya

20

Kompostlaştırma Teknolojileri

•Pasif yığında kompostlaştırma: Basit sistemlerdir. Karıştırma yapılmaz. Doğal hava hareketinden yararlanılır. Yığın yüksekliği 1- 1,2m geçmez. Sıcaklık ve sıkışma kontrol edilmezse anaerobik şartlar oluşur.

•Aktarmalı yığında kompostlaştırma: Dünya genelinde en yaygın olarak kullanılan sistemdir. Karıştırma için özel makine ekipmanlar kullanılır. Yığın ebatları seçilen ekipmana göre ayarlanabilir. Alan ihtiyacı fazladır.

• Havalandırmalı statik yığında kompostlaştırma: Genellikle açıkta yapılan sistemlerdir. Havalandırma için ilave sistemler vasıtasıyla sağlanır. Havalandırmada negatif veya pozitif basınç oluşturulur. Negatif havalandırmada çekilen hava biyofiltrede arıtılabildiğinden daha az koku sorunu ile karşılaşılır. Yığın yüksekliği 1,5-2,5 m arasındadır.

21

Kompostlaştırma Teknolojileri

•Reaktörde kompostlaştırma: Bina, kanal veya reaktör içindeki kompostlaştırmadır. Bu sistemlerin ilk yatırım maliyeti yüksektir.

Kompost üretim süresi kısadır. Koku problemi daha azdır. Mekanik ekipmana duyulan ihtiyaç fazladır. Alan gereksinimi açık kompost tiplerine göre daha azdır.

•Bahçe tipi kompost

22

Biyometanizasyon

Organik artıkların oksijensiz ortamda(anaerobik fermantasyon)

parçalanması

23

Kaynağında Ayrılmış Organik Katı Atıkların Kontrollü Şartlar Altında Biyogaza Dönüştürülmesi (Biyometanizasyon)

1 m

Biyogazın Sağladığı Isı Miktarı (4700 - 5700 kcal/m

);

Motorin 0,66 litre

Benzin 0,75 litre

Elektrik 4,70 kWh

Gaz Yağı 0,62 litre Odun Kömürü 1,46 kg

Odun 3,47 kg

Bütan Gazı 0,43 kg

Propan 0.25 m

Tezek 12,3 kg

Biyogaz Tesislerinin Avantajları

 Biyogaz elde edilmesi ile elektrik ve ısı enerjisi geri kazanımı

 Atıkların stabilize edilmesi (arıtma çamurları)

 Organik gübre elde edilmesi

 Atıklarda koku ve patojen giderimi sağlanması (%80’e varan koku giderimi)

 Çevresel kazançlar (sera gazlarının azaltılması, fosil yakıtların kullanımının

azaltılması, vb.)

Isıtmada kullanılması

gaz yakıtlarla çalışan fırın ve ocaklar, termosifon ve şofbenler,

Enerji amaçlı kullanımı doğrudan yanma,

elektrik enerjiisine çevrilerek aydınlatmada,

Motorlarda kullanımı

binek taşıtlar ve ağır vasıta araçlarda yakıt olarak kullanılır.

Biyogaz Kullanım Alanları

%97 metan içeren

1 m

biyogaz ~ 1 litre benzine

eşdeğer enerjiye sahiptir.

Biyometanizasyon Tesislerine Örnekler

Hammadde Miktarı (mısır sılajı, hayvan gübresi )

11.000 ton/yıl

Üretilen elektrik enerjisi miktarı 5,5 milyon kWh/yıl

Üretilen ısı enerjisi miktarı 5 milyon kWh/yıl İşletmeye Alma Tarihi 2006

Yatırım Maliyeti 1,8 Milyon Euro

Hammadde Miktarı (evsel katı atık) 30.000 ton/yıl

Biyogaz Üretimi 485 Nm³/saat

Kojenerasyon kapasitesi 500 kW

Yıllık Üretim Kapasitesi ~ 3,9 milyon Nm³ biyometan

Yatırım Maliyeti 9,8 Milyon Euro

İşletmeye Alma Tarihi 2006

Değerlendirilemeyen Atıklar

ATY evsel atıkların, ticari atıkların veya endüstri proseslerinden çıkan atıkların içinden ayrılmış yüksek ısıl değere sahip olan

kısmından türetilen yakıtlar için kullanılmaktadır.

28

Geri kazanım sonrası plastik türevli malzeme oranı yaklaşık % 27’dir.

Örnek ATY Tesisi

Kullanılan Ekipmanlar Kapasite (t/h) Yaklaşık Fiyatlar

Poşet parçalayıcılı döner elek 20-30 250.000 € - 450.000 € Kaba kırıcı (ön parçalayıcı) 6-25 240.000 € - 450.000 €

Magnetik separatör 5-15 15.000 € - 45. 000 €

Balistik separatör 15-25 195.000 € - 300.000 €

Son parçalayıcı 6-20 225.000 € - 475.000 €

Kurutucu 6-10 500.000 € - 1M€

Konveyörler 750 €/m - 2.000 €/m

Vibration Cute 15-25 75.000 € - 120.000 €

Hava sınıflandırıcı 5-10 60.000 € - 110.000 €

Eddy akımlı separatör 5-15 20.000 € - 50.000 €

TOPLAM* 1.75 M € - 3 M €

Karışık evsel katı atıktan ATY üretim tesisinde kullanılan ekipmanların yaklaşık fiyatları (İSTAÇ A.Ş., 2010)

Yakma

Yanabilir atıkların inert bir kalıntıya (kül, cüruf) dönüştürülmesi prosesidir ve enerji geri kazanımı sağlanır. Atık doğrudan yakılabileceği gibi ısıl

değerini arttırmak ve yakma tesisinde daha etkin proses kontrolü

sağlamak amacıyla ön işleme de tabi tutulabilir. Ön işleme tabi tutulmuş atık, diğer yakıtlarla birlikte (örneğin kömür) ısı geri kazanımlı yakma tesislerinde yakılabilir.

Piroliz

Piroliz oksijensiz ortamda yakmadır. Piroliz prosesi ürünleri katı, sıvı ve gaz olabilir. Uygulamada organik bir atığa dışarıdan ısı enerjisi aktarılır.

Gazifikasyon

Gazifikasyonda sınırlı miktarda oksijen sisteme verilir ve bunun sonucunda oluşan oksidasyon ile sistem kendi kendinin sürekliliğini sağlayabilecek miktarda ısı üretir.

Termal Sistemler

Termal Yöntemler-Kıyaslama

PİROLİZ GAZİFİKASYON YAKMA

Reaksiyon Sıcaklığı (°C) 250 – 700 500 – 1600 800 - 1450

Yanma Odası Basıncı (bar) 1 1-45 1

Ortam İnert – Azot Gazifikasyon Ajanı

(O₂,H₂O)

Hava

Stokiyometrik Hava Oranı 0 < 1 > 1

Gaz Halindeki Ürünler H₂,CO,H₂O,N₂, Hidrokarbonlar

H₂,CO, CO₂, CH_4,H₂O,N₂,

CO₂,_,H₂O,O_2,N₂

Katı Haldeki Ürünler Kül, Kömür Cüruf, Kül Kül, Cüruf

Sıvı Haldeki Ürünler Piroliz Yağı, Su

31

Termal Bertaraf Teknolojileri

TERMAL BERTARAF YÖNTEMLERİ

YAKMA

IZGARALI SİSTEMLER (Stoker-Grate)

Sabit Izgaralı Sistemler

Hareketli Izgaralı Sistemler

Ters Akışlı Izgara

Doğru Akışlı Izgara

Silindirik Kesitli Izgara

AKIŞKAN YATAKLI FIRIN (Fluidized Bed)

Sabit Akışkan Yatak Döner Akışkan Yatak

DÖNER TAMBUR FIRIN

(Rotary Kiln)

GAZLAŞTIRMA

PİROLİZ GAZİFİKASYON

DİĞER YÖNTEMLER

Plazma

Elektrik Arkı

Dip Külü, Cüruf, Uçucu Kül

Elektrik ve Isı Enerjisi Üretimi Atık Kabul

Temiz Baca Gazı

Atık Yakma Tesisi

Hammadde Olarak Kullanım

Atık Yakma Tesisi (Girdiler – Ürünler)

Karışık evsel katı atıkların yakılması için en çok kullanılan teknik ızgaralı yakma sistemleridir.

Izgaralı sistemlerde evsel katı atıkların yanında, tehlikeli nitelikte olmayan endüstriyel atıklar ve arıtma tesisi çamurları da yakılabilmektedir.

Atık Yakma Tesisi

Amerikan CH2M-Hill International Ltd. Raporu’na göre minimum atık kalorifik değerleri:

 Üst Kalorifik Değer:

Su muhtevası sıfır olan bir maddenin kalorifik değeri. Bu değer laboratuvarda tespit edilir ve teorik olarak maksimumdur.

 Alt Kalorifik Değer :

Bir maddenin su muhtevasını hesaba katarak hesaplanan kalorifik değer. Hesaplama yöntemi ile bulunur.

34

Kalorifik Değer Alt Limitler

Enerji elde etmek için 2000 – 2500 kcal/kg

İlave yakıta gerek olmadan yanma için 1500 – 1600 kcal/kg

 Yüksek maliyetli bertaraf yöntemidir.

 Termal Bertaraf, atık yönetiminde bir çok ülkede yaygınca kullanılan teknolojidir.

 Atık kalorifik değerinin yükselmesi veya seçici atık kabulü ile enerji geri kazanım-yenilenebilir enerji üretimi mümkün

olabilecektir.

 Yakma, gelişen arıtım teknolojileri ile çevreye uyarlı duruma gelebilmektedir.

35

Değerlendirme

36 Organik Atıklar

Ambalaj Atıkları

Proses Seçimi

Geri kazanım Düzenli Depolama

Alternatif Yakıt Malzemesi (RDF)

Enerji Üretimi veya Çimento Sanayinde

Yakıt

Biyometanizasyon Enerji ve Organik

Gübre

Kompostlama Yakma

Ön işlem (biyokurutma vb.)

Önerilen Entegre Atık Yönetim Sistemi

37

DÜZENLİ DEPOLAMA

Düzenli Depolama

Atıkların yeraltı veya yer üstünde belirli teknik standartlara göre

bertaraf edildiği sahalardır.

39

DÜZENSİZ DEPOLAMA SAHALARININ

REHABİLİTASYONU

Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu

Düzensiz depolama sahaları ;

kontamine olmuş sahalardır.

Bu alanlarda yüksek çevresel riskler mevcuttur.

Depolama alanlarından kaynaklanabilecek riskleri azaltmak için;

eski ve kötü/yanlış yönetilmiş/işletilmiş düzensiz depolama sahalarını kapatmak ve rehabilite etmek

gerekir.

Mevcut Durum

Kişi başı atık üretimi: 1,14 kg/kişi-gün

Toplanan Belediye Atığı Miktarı: 25.277.000 ton/yıl (TÜİK, 2010)

Toplanan atıkların bertaraf yöntemi; TÜİK, 2010

Düzensiz Depolama Sahası Sayısı

KAAP Büyük Ölçekli : 8-10 ha, Küçük Ölçekli: 5 ha Düzensiz depolama alanlarının ıslahı ve kapatılması için gerekli takribi yatırım ihtiyacı : 350 x 10⁶Avro (ENVEST)

Düzensiz Depolamaya Gelen Atık Türleri

Belediye Atıkları

Arıtma Çamurları

Tıbbi Atıklar

İnşaat Yıkıntı Atıkları

Tehlikeli Atıklar

Düzensiz Depolama Sahasının Başlıca Olumsuzlukları

Koku problemi

Yangın veya patlama riski

Sera gazı salınımlarının artması

Heyelan riski

Sızıntı suyu üretimi,

sızıntı suyu geri çevrimi ile depo gazı üretiminin

arttırılması

Düzensiz Depolama Sahalarının Olumsuzlukları

 Yeraltı, içme ve kullanma sularının kirliliği,

 Depo gazının meydana getirdiği hayati tehlike ve kirlilikler,

 Görüntü kirliliği,

 Hava kirliliği,

 Taşıyıcı haşere üreme riski,

 İnsan sağlığı üzerinde kısa ve

uzun vadedeki olumsuz etkisi,

Şanlıurfa

Cihanbeyli

 Alana ait döküm öncesi ve hali hazır haritaları,

 Alan ve çevresine ait fotoğraflar,

 Sahadaki atığın miktarı ve özellikleri ,

 Alanın hangi tarihte kullanılmaya başladığı ve kaç yıldır atık döküldüğü,

 Sahanın dolgu yükseklikleri

Saha Bilgileri;



Jeolojik ve hidrojeolojik yapısı,



Çevredeki yerleşim yerlerine ilişkin bilgiler



Alanın oluşturduğu kirliliğin boyutları



Gerekli finansman ihtiyacı ve temin seçenekleri

Mevcut Durum Tespiti

49

Mevcut Durum Tespiti

Rehabilitasyon Projeleri

 Saha dolum öncesi alanın durum planı

 Nihai durum planı

 Jeolojik ve hidrojeolojik etütler

 Depolanan atığın türü ve miktarı, sahaya ait fotoğraflar

 Yüzey tesviyesi için kazı dolgu planı ve hesaplamaları

 Yüzey suyu drenaj planı

 Gaz yönetim sistemi planı

 Üst geçirimsizlik planı

 Yer altı suyu kontrol ve arıtma planı

 Menfez, yol ve baca tip detayları

 Peyzaj planı

 Gözlem kuyuları ve kontrol planı

 Saha çevresi ve giriş kontrolü

 Nihai kullanım ve kontroller

Rehabilitasyon Projeleri

 Şev stabilizasyonu

 Üst örtü

 Dengeleme toprağı teşkili

 Mineral geçirimsizlik tabakası teşkili

 Drenaj tabakası teşkili

 Nihai (son)örtü teşkili

 Depo gazı yönetimi

 Yağmur suyu yönetimi

Üst Örtü Kesitleri

Kontroller

Yüzey Suyu Kontrolü

• Kafa Hendekleri

Sızıntı Suyu Kontrolü

• Kanalizasyona verme,

• Yerinde arıtma

Saha Çevresi Kontrolü

Yeraltı Suyu Kontrolü

Mersin (Rehabilitasyon öncesi)

Rehabilite edilmiş saha/ Mersin

Rehabilite edilmiş saha/ Mersin

Rehabilite edilmiş saha/ Mersin

Rehabilite edilmiş saha/ Mersin

Rehabilite edilmiş saha Malmö/İSVEÇ

Hollandse brug

1 3

2

Hollandse Brug landfill

Nauerna

Braambergen landfill

1985- 1987

TEŞEKKÜRLER

Tel: 0312 5863074

e-posta: demet.erdogan@csb.gov.tr