Vet. Hi I. Dcr~. (2000). 16,2: 145·151
FARKLI MEVsiMLERDE DOGAN KONVA MERiNOSU KUZULARDA BUVUME
6ZELLiKLERi'
Alper Yilmaz 10 Ali Akmaz 1
T
h
e G
r
o
wth Tr
a
i
ts of
K
o
n
ya Me
rin
o
L
a
mb
s
B
o
rn
i
n Di
ffe
r
e
nt
Seaso
n
s
Summary: This study was carried out to investigate the effects of different seasons on growth perlonnanee of Konya Merino Lambs born March-April 1997 (control group of 80 heads) and December 1996-January 1997 (experimental group of 63 heads) in Animal Research Institute in Konya. At birth, lSI, 211(1, 3rd, 4tn , 5th and 6th months of age, the lambs' weight were found as, 4.20,10.11,16.03,22.13.26.24,29.59 and 32.56 kg in the control group and 4.23, 10.64. 17.26. 19.74,23.03,26.56 and 30.34 kg in the experimental group respectively. From the data obtained in this research. it was found out that lhe seasonal effect on the lambs' growth traits was important at all stages of growth ex-cepl for that of birth weight. The effects of the lilter size and sex on live weight were significant at birth, I $1 and 2nd
monlhs of age. al the other stages of growth there was not. The effect of the mother age was importanl at only birth weight.
Key words: Lamb, growth.
Ozet: Bu ara~ttrma, Konya Hayvanelhk Ar~tlnna Enstitusunde yeti~tjrilen Konya Merinos koyunlanndan Mart-Nisan 1997 d6neminde dogan 80 ba~ (Kontrol Grubu) ve Arallk 1996-Ocak 1997 dOneminde dogan 63 ba~ (Oeneme Grubu) kuzunun buylime Ozeniklerine mevsimin etkisini ara~tl(mak 3maclyla yapllml~tlr. Ara~lIrmada kuzulann degum, I., 2., 3 .. 4 .. 5. ve 6. ay canll aglrhklan Slr3S1 ile Kontrol grubu kuzularda 4.20,10.11.16.03,22.13.26.24,29.59 ve 32.58 k9, Oeneme grubu kuzularda ise 4.23, 10.64, 17.26, 19.74, 23.03, 26.58 ve 30.34 kg olarak bulunmu~tur. lneetenen fak-tOrlorden. kuzularda buyOme Ozellikleri Ozerine mevsimin etkisi. dogum hari9 bOtOn donemlerde Onemli; doQum lipi ile clnsiyelln etkisi. degum, I. ve 2. aytardaki canll aglr1lk1arda Onemli, diger dOnemlerde onemsiz; ana ya~mm etkisi ise dogumda onemli, di{Jer buyQme dOnemlerinde Onemsiz bulunmu~lur.
Anahtar kelimeler: Kuzu, bOyOme.
Giri~
Turkiye'de Merinosla yerli Irklan melezleme c;:a-lI~malan koyunculuk alanmda yapllml~ olan en bnemli Islah c;:all~malanndandlr. Ancak son yillarda bu c;:all~malar azalmaktadlr. Merinos Qretimi sadece devlel urelme c;:iltlikleri ire smll11 kalml~ ve
ye-li~hriclye gerektiQi kadar intikal ettirilememi~tir.
Bunun ba~lIca sebepleri arasmda: yapaQI ve ette uygulanan liyal polilikasl yanll~hQI ve koyunculuk yapanlann Merinos yeti~liriciliQi konusunda yelerli eQiliminin olmamasmdan kaynaklanch{jl sOy-lenebilir.
Geli~mi~ ulkeler koyunculu{jun karh olabilmesi ve 1~lelmelerin varllklarml surdOrebilmeleri aC;:l-smdan, uslUn verimli Islah edilmi~ koyun Irklanm
yeli~liricilikle kullanmakladlrfar. Bu ama~la; dOl ve-rimi yuksek Irk ve tiplerin elde edilmesi jle el, sOt ve yapa{jl verimi yuksek koyun Irklanmn Oretilmesi ic;:in uQra~ vermekledirler (Yal~ln.1965).
Koyun yeti~liricili{jinde karflilk ic;:in yelerli ve
ve-rimli meralar yanmda: ~klu do{jum oranmln surilde arltlnlmasma, mOmkun olan Ifklarda iki ytlda
Uc;:
ku-zulalma uygulamaslOin yayglnla~llnlmaslna Onem verilmelidir. Bununla birlikte, suni tohumlama gibileknolojik imkanlardan laydalanarak, piyasa
ko-~uUanna gOre islenen zamanda do{jumlann ger-c;:ekle~tirilmesi ic;:in gerekli yontemler uygulanmalldlr. Koyunculuk yanOnden geli~mi~ Olkelerde yllda bir-den lazla yada iki Yllda Oc;: kuzu alman Irklar elde edilebilmi~tir (Yalcm, 1965, Whiteman
ve
ark.,1972). Merinos Irkl. tOm dOnyaya yaYllml~ ve et-yapa{jl, yapa{jl-et yonl0 geli~tirilml~ lipleri mevcut olan bir koyun Irktdlf. Bu Irkm pek c;:ok tipi bu-lunmaktadlf. Merinos Irkl Ozerinde yapllan tfa-II~malar neUcesinde. hayvanlann ihliyaci olan baklm ve besleme yelerli dOzeyde uygulanabildi{ji
tak-. dirde, Ylhn her dOneminde piyasalann kuzu ve koyun etine olan talebe ba{jll olarak yeti~tiriciliginin
yapllabilecegi bildirilmektedir (Orkiz, 1976, Vesely,
Ceh$ Tanhl : 13.01.2000. @:ayilmaz@scleuk.edu.lf
I. Selt;uk Onivcrsitesi Veleriner FakOltesi-Zoolekni Anabilim Dah. KONYA.
-Bu makale aym isimli YUk~k Lisans Tezinin 07.elidir ve t;ah~ma SeI~uk Om\'crslicsi Ara~lIrma Fonunea dcsleklcnmi~lIr
YIU.'IAZ. AKMAZ
1975. Ba:;;pmar, 1985. Batmaz. 1996. Dellal ve
ark., 1996). Boyle bir uygulama ile kuzu do{Jumlan
n<;lrmal mevsiminde olabUecegi gibi. mevsim
dl-:;;Inda da gerCekle:;;ebilmektedir.
Kuzularda bOyOme ve bOyOme ozelliklerine elk! eden laktorlerle ilgili olarak, daha Once konu
Ozennde ara:;;lmcllarrn bildirdikleri a:;;agtda Oze
l-lenmi:;;!ir.
Konya Merinoslannda kuzu do{jum aglrltklan, 4.07-4.30 kg (Yaleln ve ark., 1980),4.86 kg
(Ak-eapmar ve ark .. 1992), 4.55-4.93 kg (Akmaz ve Ak -capmar, 1990), 4.67-4.75 kg (Akmaz ve ark., 1992), 4.65 kg (6ztOrk ve Akta:;;, 1996), 4.63-5.44 kg (Tekin ve Akeapmar, 1994) dOzeylerinde oldugu blldirilmektedir.
Farkll mevsimlerde dogan Karacabey
Me-rinosu kuzularmda do{jum aglrllklarr haziran, mart ve ocak aylannda do{janlarda slrasl He 4.07-4.32, 4.31-4.58 ve 4.99-5.24 kg olarak bulunmu~lur (Bal-maz. 1996). Yine Karacabey Merinoslannda kuzu d6{Jum agtrltklan 3.15-4.96 kg (Boztepe, 1994). 4.28 kg (Ogan. 1994) ve 4.25 kg (Ogan ve ark., 1994) oldugu bildirilmektedir.
Alman Et Merinosu kuzularm ortalama dogum
a{JlrhkJan 4.36 kg olarak bildirilmi~tir (Awad ve ark., 1987). Ba~plnar ve ark. (1991) kuzulann ortalama
dogum aglrll{Jlnl Hampshire Down Irkmda 4.8 kg, Dorset Down Irkmda 4.7 kg, Lincoln Irktnda 4.3 kg, Border Leicester trkmda 4.0 kg, Alman Siyah Ba~h
EI<;i Irkmda 4.8 kg olarak bildirmi:;;lerdir.
Kuzularda dogum, sOlten kesim, 6. ay, 1 ya~
ve ilk ktrklm gibi dOnemlerdeki canll aglfhklar. bO-yOme pertormanslntn belirlenmeSinde Onemli kri-terlerdir. Yapllan ara~tlrrnalarda dogum agtrllgmm kuzunun somaki donemlerdeki canll agtrltgtna onemli etkisinm oldugu bildirilmi~tir (Ak((apmar, 1983, Awad ve ark., 1987, Akmaz ve Ak((apmar 1~90, Akmaz ve ark .• 1992).
Konya Merinosu kuzularda 30., 60 .• 90.,120.,
150. ve 180. gOn canll aglrllklannl SiTaSI ile 11.72,
18 .. 33,24.36. 23.63,33.37 ve 37.14 kg (Ak((apmar ve ark .. 1994); 10.69, 18.74, 25.96. 33.68, 39.35 ve 43.85 kg (Akmaz ve ark .. 1992) olarak bU-dinlmektedir. Diger bir Cah~mada (Tekin ve
Ak-((aplnar. 1994), 30., 60. ve 90. gOn canll aglrllktan
SlTaSI Ue 11.79, 19.13 ve 25.96 kg olarak
bu-lunmu~tur. Yaleln ve ark. (1980) ise 45., 75., 105.
ve 180. gOn canh agtrllklanm SlraSI ile 12.9-13.6.
18.8-19.8, 23.9-25.6 va 29-31.2 kg olarak bil-dirmektedirler. Akmaz ve Akeaplnar (1990). ge-beligin son 1,5 ayllk doneminde farkh dOzeyde
bes-lenen koyunlardan dogan kuzularda, 30., 60., 90. ve 120. gOn canh aglrllklannt slrasl ile 11.97-12.49.
18.97-19.66,25.40-26.48 ve 31.00-32.45 kg alarak
bitdirmi~lerdir.
Batmaz (1996) Haziran, Mart ve Ocak ay-lannda dagan Karacabey Merinosu kuzulann sOtten
kesim (60.g0n) canll agll11klannl SlraSI ile 1
7.69-· 19.42, 18.75-19.90 ve 20.19-21.42 kg alarak
bil-dirmektedir. Ogan (1994), yine aynl Irk i~in ku-zulann 60., 120. ve 180. gOn canh aglrllklartnl SlraSI ile 19.92, 34.58 ve 40.68 kg alarak beJirlemi~lir.
Alman EI Merinosu kuzulartn sOtten kesim (60.
gOn) aglrllklan 22.10 kg alarak bulunmu~tur (Awad ve ark., 1987). Ba~plnar ve ark. (1991). 60., 120. ve
180. gOn canh aglrllklanm Hampshire Down Irktnda
SlraSI ile 22.1, 36.1 ve 39.8 kg, Dorset Down Irktnda 22.3, 35.4 ve 39 kg, Lincoln Irklnda 18.0, 26.3 ve
29.2 kg, Border Leicester trktnda 18.6,24.6 ve 27.2
kg, Alman Siyah Ba~h Et<;i koyun Irklnda 23.7,39.1 ve 43.3 kg olarak bulmu~lardlr.
Kuzularda doQum aglrllgtntn, sOllen kesim afW-IIgl Ozerine, sOtten kesim aglrllgtntn da daha sonraki donemlerdeki canll aglrllklar Ozerine onemli dO -zeyde elkili oldugu bildirilmi~tir (Ak~aptnar, 1983,
. Akmaz ve AkCSPlnar. 1990, Ak~aptnar ve ark., 1992, Akmaz ve ark., 1992. Tekin ve Akcsptnar, , 994).
Ogan ve arkada~lan (1994), larkh mevsimlerde tahumlanarak kaslm ve mart aylannda do{jan Ka-racabey Merinosu kuzulann dagum aglnl{jtna; ana
ya~lmn. tahumlama mevsiminin. degum tipinin, cin-siyetin elkilerini incelemi~ler, koyunun ya~l, ta-humlama mevsimi ve canll agl(hgl ile kuzunun dogum tipi ve cinsiyelinin kuzu dagum aglrll{jtnl be-lirleme derecelerini straslyla % 2.0, 6.0, 1.0. 15.0 ve 3.0 aldugunu belirtmi~lerdir.
Rajab ve ark. (1992) Merinos kuzulannda do-gumda ve sOtten kesimde elde edilen taplam kuzu aglrllgtnln, dogum ylll tarafmdan elkilendi{jini bil-dirmektedirler. Yagl~h mevsimlerde dogum yapan
koyunlann kuzulan kuru mevsimlerde dogum
ya-panlannkinden daha yOksek dogum agll11QI ve
sal-. ten kesim aglrllQlna sahip olduklartnl bulmu~lardtr.
Bu ylllik larkhhkJann, esas olarak yagl~a bagh ras-yondaki degi~ikliklerden Ueri geldigini bil-dirmekledirler.
Bu ~all~mada, Merinos Irkl koyunlardan farkh
mevsimlerde dogan kuzular arastnda bOyOme
per-farmanslan a~lstndan bir farkllhgtn olup almadlglntn
Filrkh Mevsimlerde Dotan KonYIi Merinosu ...
Materyal ve Metot
Ara~tlrmada hayvan materyalini; Konya Hay-vanctlik Mer1<ez Ara~llrma Enstitusunde yeo ti~lirilmekle olan Mart-Nlsan 1997 doneminde dogan 80 ba~, ve Aralik 1996-Ocak 1997 do-neminde do{Jan 63 ba~ Konya Mennosu Irkl kuzu otu~turmu~lur. Oamlzlik koyunlarln va kuzulann beslenmesinde, i~letmede mevcul kuru yonca ve konsanlre yem kutlanllml~tlr.
Sezon dl~1 (Temmuz-Agustos 1996) ve normal tohumlama sezonunda (Ekim·Kaslm 1996) 10-humlama i~in aynlacak koyunlar belirlendi. Ara~ tlrma suresince koyunlann ve kuzulann bes-lenmesinde ilave bir uygulama yapllmaYlp, i~letme imkanlarmdaki baklm-besleme uygulandl. Buna gOre her iki dOnemde de tohumlama tarihlerinden u~er hafta once koyunlar flushing uygulamaslna labj tutuldu ve 6 hafta surduruldu.
Flushing uygulamaslnda, ilk hafta koyunlara mera ve kuru yoncaya Ilave hayvan ba~lna gunluk 200 9 arpa verllerek ba~landl. Bu miktar her hafta 100 9 artllnlarak k~ katlmlndan bir hafta once 400 grama ~Ikanldl ve bu ~ekilde besleme, k09 katlm suresini de ~ine alacak ~ekilde 4 hafta surduruldO. Bu sOreden sonra gebeligin ilk u~ bu~uk ayhk do-neminde koyunlar mera ve mevcut kuru yonca ile beslendi. Koy katlm sOresi 6 hafta sQrdOrOldO.
Gebeli{Jin son 1.5 ayllk ve laktasyonun ilk iki ayhk d6nemlerinde, koyunlar mera ve kuru yon-caya ilave, hayvan ba~lna 500 g pamuk lohumu kOspesi va arpa (2:3 oramnda) kan~lml verilerek beslendi. Koyunlar, ilave yemlerin verilmedi{ji d6-nemlerde mera ve kuru yonca lie beslendi. Ko-yunlara verilen yonca miktan; mera imkanlannln 01-dugu gunlerde hayvan ba~lna yakla~lk 1200 g, mel'a imkanlanmn olmadlgl ve koyunlann i~ride baklldl{J1 gOnlerde ise 1700 9 civannda oldu.
Ara~tlfma materyali, her ikl dOnemde de do{jan kuzulara; iki haftallk ya~a ula~lnca. em-dikleri sute ilave olarak, Onlennde sOrekli bu-lunacak ~kilde kuru yonca ve kuzular iyin ha-mlalilan kuzu bOyOtme yemi ad libitum verildi. Kuzular 60 gOnlOk ya~a ula~lnca sOlten kesildi. Sullen kesimde herhangi bir ilave baklm uy-gulanmadl ve sOresi dolan kuzu sellten kesildi. Sat-ten kesimden sonra kuzl,Jlar, 3 ayhk ya~a Kadar kuzu bOyOtme ve bu donemden sonra kuzu besi yemi ve kuru yonca He ad libitum beslendi. Ku-zularda konsantre yem IOkelim miktan gOnlOk hay-van ba~lna 1200 g'a ula~lncaya Kadar bir Slnlrlama yapllmadl ve bu miktan tOketir auruma geldikten sonraki dOnemlerde hayvan ba~lna verilen yem
miktan 1200 g'da slnlrlandmldl. Kuru yonca tOketim miklannda ise bir stOirlama yapllmadl. Bu uygufama kuzulartn damlzillda kullamlabilecegi dO~OnOlerek, a~ln yaglanmaya sebebiyel vermemek i((in yaplleft.
Butun dOnemlerde sOrekli olarak hayvanlann Onlerinde temiz i((mB suyu, vitamin VB mineral madde ihliva eden yalama ta~lan bulunduruldu.
Ara~tl(mada, normal sezonda ve ilkbaharda (Mart·Nisan 1997) dogan 80 ba~ kuzu kontrol gru-bunu: sezon dl~1 ve kl~1n (Arahk 1996-Ocak 1997) dogan 63 ba~ kuzu ise deneme grubunu olu~turdu.
Ara~lIrma materyali kuzulann dogum agu1tklan ve 6 ayhk ya~ ula~ana Kadar gayan danemlerdeki canlt aglrllklan altnd ..
Bu ama((la kuzulann; dogumdan sonra ilk 16 saal i((erisinde, dogum aQlrllklan 10 g'a hassas te-razi ile tartllml~ ve kartlanna i~lenmi~tir. Sut emme daneminde (2 ay) kuzulartn 15'er gunJOk pe-riyollarla, sut kesiminden sonra ise 1'ar ayltk pe· riyollarla tartlmlan 100 g'a hassas baskOlia yapllmt~ ve kartlanna i~lenmi~lir. Kuzulartn 1., 2., 3., 4., 5 ve 6. ay canft a{jlrllklan interpolasyonla lespil edilmi~tir.
Kuzularda dogum agtrllgl, 1.ay, sutten kesim (2.ay), 3., 4., 5. va 6. ay canh a{jlrllklan Ozenne bazl ((evre laklarlerinin elkisi, En KO~Ok Kareler Melodu (Harwey, 1960) ile incelendi.
Bu amayla kuzulann doQum aQtrltklan i((in: Y""m;J.I+aj+bj+Cit+d,+ertklm ~ekljnde lineer bir danklem kullanlldl. Bu denklemda;
Y tjkIm= i'inci mevsimden, j'inci dogum lipinden, k'tnci cinsiyelten, I'inci ana ya~tndan, m kuzusunun doQum a{Jlrllglnl,
J.I= beklenen doQum aQlrllgl ortalamastnl, al= j'inci mevsimin elkisini, (1=1, 2; 1:: Ilkbahar dogumtular, 2: KI~ doQumJular)
bj'''' finci dogum tipinin etkisini, (j=1, 2: 1: lek, 2", ikiz doQumlular)
Cit= k'inci cinsiyetin elkisini, (k= 1, 2; erkek ve di~i)
d,= I'inci ana ya~tnln elkisini (1:::1, 2, 3, 4, 5: 2 ya~It, 3 ya~h, 4 ya~h, 5 ya~ft, 6 ve yukan ya~ft) be-lirtmektedir.
eljklm= Her kuzunun doQum aglrllQtna ait 19-sadOfi halaYI ifade edip, ortaiamasl slhrdtr. He-saplamalarda herhangi bir ((evre faktOrOnun all gruplardaki etki miklarlart toplaml slftr ve incelenen faktOrier arastnda Onemli bir inleraksiyonun 01-madl{jl varsaYllml~tlr.
YILMAZ. AKMAZ
1.ay, sOt kesimi (2.ay), 3., 4., 5. ve 6. ay canh aQtrltklan ~in,
Y ~m= U+al+bj+ck+dt+fz~kt +e~km ~ekllnde bir model kullanlldt. Modeldeki sembollerden,
YI~= Herhangi bir kuzunun incelenen do-nemdekl (1.ay, sui kesimi (2.ay), 3., 4., 5. ve 6. ay) eanh aQtrltQtnl,
U= lneelenen dOnemlerde. beklenen canh aQtrltk onalamalanmn hesaplanmaslnda kullamlan degerdir (IJ=U +Iz).
1= Kuzularda ineelenen dOnemlerdeki canh aOtrltklartn (1. ve 2. ay canh aglrllklann doQum agtr-hgtna. 3., 4., 5. ve 6. ay canh aOtrltklartmn sutten kestm agtrltgtna) dogum aOtrhOt va sulten kesim agtrllklanna ktsmi regresyon kalsaytst
z....,=
Kuzunun dogum veya sulten kesimaglrllgl
Incetenen faklOrlenn Onem kontrolO ve farkh
~tkan gruplann degerlendirilmesinde varyans ana-lizi ve Duncan lesti kullanlldl (DDzgune~ ve ark ..
,
9831.
Bulgular
Kuzulartn ee§itli dOnemlerdeki canh aglr-Itklanna ait bazl laktOrierin elki miktanan Tablo 1'de kuzularda buyDme dOnemlerindeki duzeltilmi~ canh aglrllk ortalamalart Tablo 2'de verilmi§tir. Tab-lolar birlikte degerlendirildiginde: dogum mevsimi farkhhgtntn, kuzulann doQum agu11Qtna Onemli bir etkistntn olmadlQI, lek doQan kuzularm ikizlerden. erkekterin di~ilerden daha fazla doQum aQtrltQtna sahip olduklan (P<0.01) gorOlmektedlr. Ana ya~tnln ilerlemesi ile birlikte kuzulann doQum aQtrllklanntn artltgt, en aglr kuzulann 4-5 ya~11 analardan do{lan kuzularda olduQu g6nilmektedir (P< 0.05).
Mevsimin elkisi, incelenen bDyOme do-nemlenndekl canh agtrltklar Dzenne doQumda Onemslz, diger bl"1yOme dOnemlertnde ise Onemli bulunmu~lur (sutten kestrnde P<0.05, diger dO-nemlerde P<O.Ol). Deneme grubundaki (kt~ mav-stmtnde dogan) kuzular sutten kesim d6nemine kadar yOksek degerler g6slerirken, sui kesiminden sonra konlrOI grubundaki (ilkbahar ba~lan'gtctnda dogan) kuzular daha yuksek canh aQtrhk degerleri g6stermi~lerdir. Kuzularda dogum. 30., 60.(sO"en keslm), 90 .. 120 .• 150. ve 1S0. gDnlerdeki
dO-zelttlml~ canlt aglrllk ortalamalan SlraSI lie, konlrol grubunda 4.20. 10.11,16.03,22.13, 26.24,29.59 ve 32.58 kg; deneme gruburtda ise 4.23, 10.64,
17.26, 19.74. 23.03, 26.58 ve 30.34 kg
bu-lunmu~tur.
DoQum lipinin ve cinsiyetin bDyOme dO -nemlerindeki canh agtrlrkJar Ozerine etklsi sOtten ke-slme kadar 6nemli ve tek do{janlar ile erkekler
Ie-hine olmu~lur. SOt keslminden sonraki buyume d6nemlerindeki eanh agtrltklara her iki lakt6rOn de elkisi Onemsiz bulunmu~lur. Ana ya~tnln elkisi ise d<>aum agtrltQtnda 6nemli (P<0.05) ve 4-5 ya~1t ana· lardan doganlar lehine olmu~tur. DiQer buyOme dO-nemlennde ise ana ya~lOln etkisi 6nemsiz bu -lunmu~tur.
incelenen fakt6r1erden doOum agtrlt{ltntn sOtten kesime kadar, sutten kesim aQlrlrglntn ise ilerkleki bOyume dOnemlerindeki canll agtrltklar Ozerine et-. kisi bOIOn dOnemlerde onemJi (P<0.01) olmu~lur.
Tartl~ma ve Sonu~
Yapllan eall~mada, doQum aglrllklan Kontrol ve Deneme gruplannda 4.20 ve 4.23 kg bulunmu~tur.
Bu deCerier Konya Merinosu kuzulan ic;:in Yalcrr. ve ark. (1980)'ntn bildirdikleri deQere benzer, Akmaz ve Akcsptnar (1990), Akcaptnar ve ark. (1992). Akmaz ve ark. (1992), Tekin va Akcsptnar (1994), OztUrk va Akta~ (1996)'10 bild.rdikleri degerlerden
ise dO~uk bulunmu~lur. Elde edtlen degerlerin dO·
~OkIOQO, uygulamadakl baklm ve besleme ~art
lanntn farkltllOlndan kaynaklandlgl SOyienebilir. Ara~ttrmada elde edilen dOOum aOlrltklart, Ka-raeabey Merinoslannda, Balmaz (1996)'10 haziran ve Boztepe (1994)'nin normal sezonda ~an ku· zular ICln bildirdikleri degerlere benzer; Batmaz (1996)'10 mart va ocak doOumlu, OOan (1994), Ue . ~an ve ark. (1994)'ntn normal sezonda do{jan Ka· racabey Merinosu kuzular iein biidirdikJeri de-gerlerden Ise dO§uk bulunmu~tur. Vine ara~llrma bulgulan, Alman EI Merinosu (Awad ve ark., 1987), Hampshire Down, Dorsel Down. Uncoln, Border Le-icester ve Alman Siyah Ba~1t EtCi (Ba~ptnar ve ark. 1991) kuzular ic;:in bildirilen degerlerden du~ukIOr.
Ara~ltrma bulgulart tie literalOr venleri arasmda lark-hhldann olmaslmn, Irk farkllilldanndan kay-naklandt!)tn. belirtebiliriz.
Ara~llrmada incelenen faktOrierden, doQum
mevsiminin kuzu degum aglrhklart Gzerine etkisl 6nemsiz bulunmu~lur. Elde edilen sonu~lar Ka
-racabey Merinoslan iein bildirilen deCerlere ben-zerdir (Orkiz, 1978, Balmaz,1996). DoQum agtrllgl uzerine dogum lipinin elkisi Onamli va lek doQanlar lehine olmu~ ve bu bulgular; Konya Merinosu (Yal·
~tn ve ark., 1980. Akcaplnar ve ark .. 1992, Akmaz ve ark., 1992. Tekin ve Akcsptnar, 1994, OztOrk ve
Akta~. 1996), Karacabey Merinosu (Boztepe, 1994,
OOan, 1994, O{lan ve ark., 1994. Balmaz, 1996),
Le-Farkh Mevsimlerde Dogan KOllya Merinosu •••
Tabla 1. Kuzularda Incelenen Oonemlerdeki Canl! Agullklara Bazi Faklorlerin Elki Miktai1an (kg).
Incelenen faklorler Fert say. Dog ago 3O.g0n ag. 60.g0n ago 90.g0n ago 120.g0n ago 150.g0n ago 160.g0n ago 11 degeri= Beklenen ortaJama 143 4.22 10.38 16.65 20.94 24.64 28.09 31.46 Do{Ium mavsimi a h Kontrol Gftlbu 80 ·0.011 -0.263 -0.612 1.192 1.606 1.506 1.120 a2 .. Deneme Grubu 63 0.011 0.263 0.612 -1.192 ·1.606 -1.506 -1.120 Dogum Tipi bl",Tak 113 0.459 0.406 0.660 0.061 -0.123 -0.328 -0.550 b2",lkiz 30 -0.459 ·0.406 -0.660 ·0.061 0.123 0.328 0.550 einslye) cl",Erllek 65 0.166 0.431 0.842 0.023 0.263 0.139 0.049 c2",D~i 78 -0.166 -0.431 -0.842 -0.023 -0.263 -0.139 -0.049 Ananln Ya~1 010=2 Ya~h 22 ·0.338c -0.139 -0.128 -0.161 -0.300 -0.126 -0.131 d2=3 Ya~h 21 -0.219bc -0.144 -0.687 -0.152 0.048 0.131 0.154 d3=4 Ya~h 24 0.246a 0.171 0.455 0.284 0.597 0.703 0.935 d4=5 Y~h 51 0.262a 0.190 0.312 0.171 0.086 0.036 -0.290 d5=6 va yukan 25 0.048ab -0.082 0.048 -0.142 -0.431 ·0.744 -0.931 ya~1 regresyon III 1.06 1.28 (2) 1.14 1.23 1.28 1.23
(-:onemslz. ': (p·<O.05). ": (p<O.01j)
(1): 1..2. aylardaki canh agli1lklann, dogum aglrllglna klsmi regresyonu.
(2): 3 .• 4 .• 5. va 6. ay canll agli1lklannln sOtten kesim agll119ma klsmi regresyonu.
Tabla 2. Kuzulann Incelenen Donamlardeki D(jzeltilmj~ Canl! Agli1lklan (kg).
Incelenen laklOfiel Fen say. DoO aO· 3O.g0n aO. 6O.gOnag. 9O.gOn aQ. 120.g("In 8Q. 150.gOnag. 18Q.g0n89. ).I de§eri=
Beklenen ortalama 143 4.22 10.38 16.65 20.94 24.64 28.09 31.46
Dogum mevsimi
alo: Kon)rot Gftlbu 80 4.20 10.11 16.03 22.13 26.24 29.59 32.58
a2. Deneme Gftlbu 63 4.23 10.64 17.26 19.74 23.03 26.58 30.34
Dogumtipl bl= Tek 113 4.67 10.78 17.31 21.00 24.51 27.76 30.91 b2= Iklz 30 3.76 9.97 15.99 20.87 24.76 28.41 32.01 einsiyel cl=Erllek 65 438 10.81 17.49 20.96 24.90 28.22 31.50 c2=Di~i 78 4.05 9.94 15.80 20.91 24.37 27.95 31.41 Ananln ya~1 dl"'2y~h 22 3.83c 10.24 16.52 20.77 24.34 27.96 31.59 d2:"3 ya~h 21 4.00bc 10.23 15.96 20.78 24.68 28.22 31.61 d3= 4 ya~h 24 4.46a 10.55 17.10 21.22 25.23 28.79 32.3S d4 .. 5 y~1 51 4.48a 10.57 16.96 21.11 24.72 28.12 31.17
d5=6 va yukan ya~h 25 4.26ab 10.29 16.69 20.79 24.20 27.34 30.52
YILMAZ. AKMAZ
Icesler ve Alman Siyah Ba~h Elyi koyun 1ri<larlOln kuzulan iyin bildirilenlerle (8a~plnar ve ark., 1991) benzer bulunmu~lur.
Yapllan ara~llrmada, cinsiyelin kuzu do~um
a~lnl~lna elklsi Onemli ve eri<ekler lehine olmu~lur.
Vine ana ya$1n1n kuzu dogum a~1I1lklan Ozerinde elklsi Onemli bulunmu~, en yOksek do~um a~lrh~1
4:5 ya~h analardan do~an kuzularda olmu~ ve bul-gular aynl Irk iyin bildlfilen lileralOr bulgulan (Yalyln ve ark., 1980, Akmaz ve Akyaplnar, 1990, Ak-yapmar ve ark .. 1992, Akmaz ve ari<., 1992, Tekin ve Akyaplnar, 1994, OztOrk ve Akla~, 1996) ile
uyum gOslermi$tir.
Yapllan ara~lmnada, kuzulann 30., 60. ve 1aO. gun canh a{Jlrllklan Yalyln ve ari<. (1980)'nln
aym lri<, Ba~plnar ve ari<. (1991)'nln Lincoln va Bor-der Leicester Irkl kuzular iyin bildirdikleri de-gerlerden yOksek: Akmaz ve Akyaplnar (1990), Ak-yaplnar ve ark. (1992), Akmaz ve ari<. (1992), lekin ve Akyaplnar (1994) ile OztOrk va Ak1a~
(1996)'10 aynl Irk; Ogan (1994), O~an ve ari<. (1994) ile Balmaz (1996)'10 Karacabey Merinoslan; Awad ve ark.(1987) Alman EI Merinosu; Ba~plnar
ve ari<.(1991)'nln Hampshire Down, Dorset Down
v~ Alman Slyah Ba~11 Etyi 1ri<lann kuzulan iyin bil· dirtlen degerlerden dO~Ok bulunmu~lur. Kuzularda belirtifen donemlerdeki bOyOme ozelliklerinin, ara~·
tlrlcllarln bildirdiklerinden dO~Ok olmaslnl
baklm-besleme ~artlan ve .ri< farkllhklanna ba{llayabiliriz. Kuzufarda bOyOme Ozelliklerine etkileri in-celenen laklorlerden dogum mevsiminin elkisi, SOl emme d6neminde sezon dl~1 (Deneme Grubu) dogan kuzular lehine, sOt kesimlnden soma ise
normal sezonda (Kontrol Grubu) dogan kuzular le-hlne bulunmu$lur. Elde edilen bulgular, benzer ~e
kilde Karacabey Mennoslan Ozerinde yapllan ara~
tlrmalardaki (Ogan ve ari<" 1994, Balmaz, 1996) bulgularla uyumludur.
Bu yah$mada, gerek dogum liplnin gerekse
clnslyetln elkisl sOt emme doneminde OnemJi ve lekler ile eri<ekler lehine bulunmU$lur. 501
ke-slminden soma ise her iki fak10rfin etkisi onemsiz
olmu$tur. Ana ya~lmn etkisi isa dogum aglnlgl hany, diger incelenen dOnemlardeki canl! ag;lnlklar Ozerine Onemsiz bulunmu,Hur. Bununla binikte
in-celenen bOtOn donemlerde en yOksek del:)eneri 4-5 ya$h analardan dogan kuzular gOsterml$tir. Elde edilen bulgular, aynl Irk iyin (Yatyln ve ark., 1980,
Akyaplnar ve ari<., 1992, Akmaz ve ari<., 1992, lekin ve Akyaplnar, 1994, OztOri< ve Akta$, 1996) blldirilen bulgulana benzerlik g6slermekledir.
Sonuy: Farkh mevsimlerde dogan Konya
Me-rinosu kuzularda bOyOme Ozelliklerinin ara~llfIllTl3sl
amaclyla yapllan yah~mada a$agldaki sonuylar alln· ml~!I(.
Farkll mevsimlerde dog;an kuzularda; incelenen dogum ve 6. ay ya$a kadar olan bOyOme dO-nemlerinde, buyOme 6zelliklerinde larkhhk lespil edHmi$tir.
Incelenen laktorlerden do{Jum mevsiminin et-kisi sOl emma d6neminde sezon dl$1 doi:)an kuzular lehine, sOt kesiminden soma ise normal sezonda dogan kuzular lehine olmu~lur. Incelenen diger bazl
. laktOnerin elkileri larkll ~ekHde bulunmu~lur. De-neme grubundaki hayvanlar sOtten kesime kadar kontrol grubundakHerden daha hlzh bOyOme g6s-lermi$tir. SOtten kesimden soma ise konlrol gru-bundaki kuzular daha hlzh buyOmO~IOr. Bu durum, deneme grubundakilerin sOllen kesimden sonra ka-pah bannakta beslenffiesi ve baklm·beslemedeki olumsuzluklar necfeniyle bOyOmelerinin yava~lamasl
He aylklanabilir. Kontrol grubundaki kuzularda ise
sClllen kesimden soma mera imkanlanOin yelerli ve bol miktarda olmasl nedeniyle buyumelerinde artl$ oldugu sanllmaktadlr.
Konya Marinosu koyunlannda; yllda birden lazla kuzu elde edilebileceQi ve kuzulann bOyOmesi yonunden mevsimin elkisi 6nemli bulunsa da, ko-yundan elde edilecek verimler, piyasaya her mev-simde kuzu eli 5unma ve Orelim karhhQI aylslOdan; sezon dl~1 veya 2 yllda lty kuzulatma uygulamaslOlO bu koyun Irkl iyin yararll olaca{J1 tavsiye edilebilir.
Kaynaklar
Akyaplnar, H. (1983). BaZI faktOrlerin Akkaraman ve Mor· karaman kuzularmm bClyOme kabiliyeti Ozerine etkileri.
A.U.
Vel. Fak. Derg .. 30, I, 183-200.Ak9aplnar, H., Tekin, M.E., Kadak, R., Akmaz, A. MOl· lIloglu, ~. (1992). Merinos, ASB et9i )( Merinos, Hamp-shire Down x Merinos ve Lincoln x Merinos (F1) kuzulann
bOyOme. besi ve kal1uls Ozellikleri. Hay. Ara~. Der9 .. 2, 2, 18·23.
Akmaz, A., Ak9aplnar, H. (1990). Koy katlml Oncesmde ve gebeligin son dOnemlnde farkh dOzeyde beslenmenin Konya Merinosu koyunlarmda dOl verimine ve kuzularda bOyOme ve ya~ama gCtcOne elklleri. TOSIT AK, DoQa Silim Derg., (D.) 14. 2, 301·319.
Akmaz, A .. Kadak, R., Tekin, M.E., Deniz, S., Nazh, M. (1992). Konya Merinoslarmda farkh dOnemlerde sOtten kesmenin kuzularda bOyOme ile koyunlarda sUI ve yapagl
. verimine elkisi. Hay. Ara~. Der9 .. 2, 2,1·7.
Awad, R.C., Perez, M.P .. Rodriguez, S.D .. Garcia, F.X .. Claro, M.D., Grempien. l.C. (1987). EHecl of en· vironmental factors on growth traits In German Multon Merino lambs. ABA. 55, 6. 3575.
!'arkh MC\l>imlcrdc O~all Konya Mcrillosu ...
~pln8r, H. (1985). TurklYe'dekl ba~hca koyun u1<1annm yan entansl! ko~unardaki d61, sut ve yapagl verim per· lormanslan uzennde mukayeseli bir ara~lIrma.
1.0.
Vet. Fak. Oer9., 11,2,43·66.Ba~pmar, H .. Uludag, N., Yorut, 0., O{Jan, M., Ak· gunduz. V., SOerdem, M., Karaka~, E. (1991). Ithal el~i kOY1Jn Irklarmm yan-entansil kO!iullarda verim per-lormanslan ve adaptasyon kabilryetleri. Lalahan Zoot.
Ara~. Ens. Oerg., 31,1·2,52-70.
Batmaz, E.S. (1996). Karacabey Merinosu koyunlarda Iki Yllda ~ kuzulatma SISleminin uygulanabihrligi Ozerine blf <;:all~ma Hay. Ara~. Oerg., 6,1·2,51-56
Boztepe. S. (1994). Karacabey Merinoslannda bazl dOl verim Ozellikleri I. <;:evre laklOrlerinin elkisi. Hay. Aralj. Derg .. 4, 2. 73-77.
oellal. G .. Ba!iaran. O.A .. Karakaya, A. (1996). Ko· yunlarda dol verimini artllrmak amaci ile uygulanan <;:ev· reset yontemler ve bunlann TOrkiye'de sahaya ak· tarllabllme olanaklan. International Anim. Oerg .. 128,93·
100.
Ouzgune~, 0., Keslel. T., GGrbuz. F. (1983). Istatistik Metollan I. A.O. Zir. Fak. Yaymlan:861.
Harwey, W.A. (1960). Least squares analysis 01 data with unequal subclass numbers. Agricultural Research
Service, United Slates Department of Agriculture, AAS,
20·8, Iowa,
Ogan. M. (1994). Karacabey Merinosu koyunlarda
6nemll venm Ozelliklerini seleksiyonla geli~tirme ola·
naklan II. Verim Ozelliklenm elkileyen bazl <;:evre !ak· 10rleri, fenollplk ve genelik paremetreler. Lalahan Zoot.
Ara~. Ens. Oerg., 34, 3·4, 25·47.
Ogan. M., Ba~plnar, H., Yavuz, H.M., OeligOzoglu, F., AkgOnduz, V., Celik,
I.
(1994). Karacabey Merinosu ko-yunlarda tohumlama mevsimi ve sllat Oncesi larkll dO-zeyde beslememn dOl verimine ve kuzu degum aglrllglna elkllen. Hay. Ara~. Oerg., 4. 2, 85--89.6rkiz, M. (1978). Mennos koyunlann kontr-sezon sllat uy· gulamasl iizerinde bir araljtlrma. Lalahan Zool. Ara~. Ens.
Derg .• 19, 1-2,27-34.
6zturk. A., Akta!i. A.H. (1996). Konya Merinosu (KM) ve Hampshire x KM, Alman Siyah Ba~1I El<;:i koyunu x KM ve lincoln x KM Melez (F1) kuzulanmn doQum aglrllkl8flna bazl laldOrlerin elkisi. TOBiTAK. Turk Vet. ve Hay. Oerg.
·20,6,415·418.
Aajab. M.H., Cartwright, T.C., Oahm, P.F .• Figueiredo, EA.P. (1992). Perlormance of three tropical hair sheep breeds. Department of Statislics and Department 01 Ani-mal Science. Texas A,& M. University, College Slation
77843.
Tekin. ME, Ak<;:apmar, H. (1994). Turk Merinosu ve Un· coin x Turk Merinosu (F ,) melezi kuzularln bUyurne, besi ve karkas ozelliklerinin ka~lla~tlrllmasl I. Buyiime ve ya· !iama gucu. TUBITAK, Turk Vet. ve Hay. Oerg., 18.4,
181·187.
Vesely, J.A. (1975). Induction 01 lambing every eight months In two breeds 01 sheep by light control with or wit· hout hormonal treatment. Anim. Prod., 21. 65-174. Whiteman, J.V .. Zolinger. W.A., Thnft, FA, Gould, M.B. (1972). Post partum mating periormance of ewes in· . volved in twice- yearty lambing program. J. Anim. Sci..
35.4, 836-842.
Yal<;:ln. B.C. (1965). BGyuk Brilanya'da Koyun Yeo
ti~tiriciligi. Lalahan Zoot. Ara~. Ens. Oorg .• 5, 29-30. 1·
2'den Ayn Baskl.
Yal<;:ln, B.C .. Muftuoglu, $ .. Yurt<;:u, B. (1980). Orta Ana·
dolu Merinoslannln verim Ozelliklerinin seleksiyonla ge·
li~tirilmesi uzerinde ara~tlrmalar. Lalahan Zoot. Ara~.
