KOCAELİ’DE ENERJİ HASADI
GÖLCÜK BİLİM VE SANAT MERKEZİ
2021
1 Bu kitapçık, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu tarafından 4004 Doğa Eğitimi ve Bilim Okulları Destek Programı kapsamında 2020/1 Çağrı Döneminde desteklenen 121B810 numaralı “Kocaeli’de Enerji Hasadı” isimli projenin tanıtılması amacıyla hazırlanmıştır.
2 TÜBİTAK 4004
DOĞA EĞİTİMİ VE BİLİM OKULLARI DESTEKLEME PROGRAMI KOCAELİ’DE ENERJİ HASADI PROJE KİTAPÇIĞI
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ……… 3
1. BÖLÜM: PROJEMİZ HAKKINDA ………. 4
1.1. EKİBİMİZ ……….. 7
1.2. DESTEKLEYEN KURUMLAR………. 9
2. BÖLÜM: YENİLENEBİLİR ENERJİ VE ÖNEMİ……….. 9
3. BÖLÜM: PROJE FAALİYETLERİMİZ……….. 13
4. BÖLÜM: PROJEMİZE NOTLAR……… 27
5. BÖLÜM: KAYNAKÇA……… 29
3 ÖNSÖZ
Günümüzde nüfus artışı, sanayileşme, tüketim ve üretim davranışlarının çeşitlenmesi ile artan enerji ihtiyacı, yenilenemeyen enerji kaynaklarındaki azalma ve bu kaynakların çevreye verdiği zarar tüm ülkelerin gündemindedir. Bu noktada önerilen çözümler ise yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelim, daha az atık üretme, atıkları dönüştürüp yeniden kullanılabilir hale getirme ve atıklardan enerji elde edilmesi şeklindedir. Bu çözümlerin sürdürülebilirliği, yerel halkın bu konudaki bilgi ve farkındalığının artırılması ile mümkündür. Bu kapsamda, Türkiye’nin en önemli sanayi kentlerinden biri olan Kocaeli’ye ait son 5 yıla ilişkin çevre durum raporları incelendiğinde, kirlilik ve atık yönetimi konularının bu şehirde özellikle ele alınması gerektiği anlaşılmaktadır. Eğitim müfredatlarında çevre ile ilgili pek çok kazanım yer almasına rağmen, toplumda gerek çocuklar gerekse yetişkinler arasında çevre bilincinin yeterince oluşmadığı ve enerji üretim süreçleri hakkında yanlış bilgilerin olduğu gözlenmektedir. Bu kapsamda yürütülen projenin amacı, ortaokul öğrencilerinin, Kocaeli’de yenilenebilir enerji kaynaklarından ve atıklardan enerji elde edilmesi ile geri dönüşümün önemini ve süreçlerini; laboratuvar, saha, atölye, sportif ve sanatsal çalışmalar, drama ve dijital uygulamalar yoluyla kavramalarını sağlamaktır. Proje, ortaokul 7. sınıfta öğrenim gören 25 öğrenci ile yürütülmüş, sınıf düzeyi öğretim programları dikkate alınarak belirlenmiştir. Proje ile öğrencilerin yenilenebilir ve alternatif enerji ile geri dönüşüm konularındaki farkındalıklarının artırılması ve yaygınlaştırma çalışmaları ile geniş kitlelerde bu bilincin oluşması sağlanmıştır. Proje sonucunda, yapılan faaliyetler ve yaygınlaştırma çalışmaları ile yenilenebilir enerji ve bağlantılı olduğu çevresel etkiler konusundaki bilincin artması sağlanmıştır. Bu denli önemli bir konuda başta Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) olmak üzere, projemize destek veren tüm kurum ve kuruluşlara proje ekibi ve yararlanıcılar adına teşekkür ederim.
ZEYNEP AKÇA Proje Yürütücüsü
4 1. BÖLÜM: PROJEMİZ HAKKINDA
Sürdürülebilir kalkınmanın en önemli unsurlarından biri; artan enerji ihtiyacının karşılanması ile ilgilidir. Bu konudaki arayış, enerjinin güneşten doğrudan ya da dolaylı yollardan elde edilerek, pratikte sonsuz kullanım imkânı sağlayan enerji kaynaklarını ön plana çıkarmıştır (Benzer, Bayrak, Eren, Gürdal, 2014). Enerji kavramı; nüfus artışı, sanayileşme, insanların refah seviyesinin artması ve teknolojinin gelişmesi ile enerjiye olan ihtiyacın artması, günümüzde mevcut enerji kaynaklarının tükenmesi, buna karşılık yeni, temiz ve alternatif kaynaklarının aranması ile sık sık gündeme gelmektedir (Yılmaz, 2012). Çevre problemleri, çevrenin korunması ve ekonomik faaliyetler açısından enerji; sanayileşme düzeyi ne olursa olsun bütün ülkelerin gündeminde yer almaktadır (Benzer, Bayrak, Eren, Gürdal, 2014). Çevre ile uyumlu, sera gazı yayımlarının, hava, su, toprak kirliliğinin önlenmesine ve iklim değişikliklerinin olumsuz etkilerinin azaltılmasına yönelik olarak yenilenebilir enerji kaynaklarına önem veren ülkeler; aynı zamanda klasik kaynaklar bakımından zengin olmayan ülkelerin coğrafi dezavantajlarını ortadan kaldırarak enerjide dışa bağımlılığını azaltmaktadır (Yıldırım ve Nuri, 2018). Çevre konusunda hassasiyet kazanmış bir bireyden, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ile ilgili kendi yaşamlarını buna göre şekillendirmeleri, çevresel yönetim sürecine katılmaları ve bu süreçlere etkide bulunmaları beklenir. Bireyler bu noktada, daha az atık üretme, atıkları kaynağında ayrıştırma, geri dönüştürülebilir ürünler kullanma gibi sorumlu davranışlara sahip olurlar. Çevre bilincinin temelleri 7 yaşında atılmaya başlamakta olup ilerleyen yıllarda kişilerin çevre faaliyetlerinde aktif rol almaları ve çevre sorunlarını önleme noktasında çözüm önerileri geliştirmeleri gerekir. Ancak yapılan bazı çalışmalar, yetişkinlerin bile katı atık, geri dönüşüm ve enerji konusundaki farkındalıklarının oldukça düşük olduğunu göstermektedir. (Örgev ve Gümüş, 2017). Enerji pek çok alanla doğrudan ilgili olduğundan; öğretiminin disiplinler arası bir yaklaşımla ele alınması gerekir.
Enerji kavramının anlaşılması bilimsel ve teknolojik okur-yazarlık açısından oldukça önemlidir, bu nedenle de öğretim programlarında çeşitli boyutlarıyla yer almaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı öğretim programları incelendiğinde enerji kavramına farklı derslerde ve çok sayıda kazanımla yer verildiği görülmektedir. Sosyal Bilgiler müfredatında enerji kavramına yönelik; bilinçli tüketici olma, kaynakları verimli ve tasarruflu kullanma, yaşadığı çevredeki ekonomik faaliyetler ve bu faaliyetlerin insan yaşantılarına etkileri ile konularda pek çok kazanım, üretim, dağıtım ve tüketim öğrenme alanları içerisinde sıklıkla yer almaktadır.
Teknoloji tasarım müfredatında ihtiyaçlar ve yenilikçilik öğrenme alanı içerisinde enerjinin
5 dönüşümü ve tasarım ile ilgili kazanımlar yer almaktadır. Fen bilimleri müfredatında ise enerji ve geri dönüşüm; ışık, ses, aydınlatma ve elektriğin iletimi, insan- çevre etkileşimleri, enerji dönüşümleri, evsel atıklar, atık kontrolü ve geri dönüşüm, güneş enerjisinden yararlanma, küresel iklim değişiklikleri bağlamında çevre sorunlarının Dünya’nın geleceğine ve insan yaşamına etkisi, çevre sorunlarının dünyanın geleceğine etkisini öngören sanatsal çalışmalar, ekolojik ayak izi, sürdürülebilir kalkınma kapsamında sürdürülebilir yaşam, kaynakların tasarruflu kullanımı ve geri dönüşüm, elektrik enerjisinin dönüşümü, yenilenebilir ve yenilemez enerji kaynakları konuları ile önemli bir yer kaplamaktadır (MEB, 2018). Ancak genel olarak soyut bir kavram olan enerjinin öğrenciler tarafından anlaşılması zor olduğundan; enerjinin her eğitim seviyesinde ve somutlaştırılarak ele alınması gerektiği vurgulanmaktadır (Benzer, Bayrak, Eren, Gürdal, 2014).
Öğretim programlarında çevre ile ilgili konulara geniş yer verilmesine rağmen, bu konuda yeterince bilgi ve bilincin oluşmadığı görülmektedir. Yıldırım, Önal ve Büyük (2019), sekizinci sınıf öğrencilerinin yenilenebilir enerjiye ilişkin algılarını bilim karikatürleri yoluyla inceledikleri çalışmalarında; öğrencilerin enerjiyi tanımlayamadıkları, dönüşümlerini tam olarak açıklayamadıkları, bazı kavram yanılgılarına sahip oldukları ve yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynakları ile ilgili verilen örneklerin doğru olmasına rağmen yetersiz olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Ateş (2019), fen bilimleri dersi öğretim programını sürdürülebilir kalınma bakımından analiz ettiği çalışmasında; sürdürülebilir kalkınma ile ilgili genellikle insan-doğa ilişkisi, çevre kirliliği, küresel ısınma gibi çevresel konulara yer verildiğini belirtmiştir. Avrupa Birliği tarafından belirlenen sürdürülebilir kalkınma stratejisindeki (2013) öncelikli konular içerisinde iklim değişikliği ve temiz enerji, eşitsizliklerin azalması, sürdürülebilir ulaşım, sürdürülebilir üretim ve tüketim konuları yer alırken; Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan sürdürülebilir kalkınma hedefleri içerisinde erişilebilir ve temiz enerji, nitelikli eğitim, eşitsizliklerin azaltılması, sudaki yaşam, insana yakışır iş ve ekonomik büyüme, hedefler için ortaklıklar kurma konularının yer aldığını, bu bağlamda Türk fen bilimleri müfredatının bazı eksiklikler içerdiğini belirtmiştir. Öğretim programları içinde sürdürülebilirliğe daha fazla yer verilmesi, sürdürülebilir kalkınma bilincinin okullarla sınırlı tutulmaması ve farklı kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılması gerektiği konusunda önerilerde bulunmuştur. Aytar ve Özsevgeç (2019), disiplinler arası eğitim uygulamalarının, öğrencilerin sürdürülebilir kalkınma konusundaki gelişimlerine etkisini inceledikleri çalışmalarında; disiplinler arası eğitim uygulamaları ile öğrencilerin biyoçeşitlilik,
6 toprak kirliliği, yenilenebilir-yenilenemez enerji kaynakları ve geri dönüşüm konularında olumlu yönde gelişme kaydettiklerini ifade etmişlerdir. Konuların çevre, kültür, sosyal, ekonomi boyutlarıyla çok yönlü ve bütüncül olarak ele alınmasının önemini vurgulamışlardır.
Tortop (2012), üstün yetenekli öğrencilerle yenilenebilir enerji kaynakları alanlarına yaptığı saha gezileri ile öğrencilerin yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili bilgi düzeyinde olumlu gelişmeler kaydettiğini, öğrencilerin bu geziler esnasında katılım ve motivasyonlarının yüksek olduğunu belirtmiştir. Demirtaş ve Çinici (2019), sekizinci sınıf öğrencilerinin sürdürülebilir çevre tutumlarıyla ekolojik ayak izleri arasındaki ilişkiyi çeşitli değişkenler bakımından inceledikleri çalışmalarında, öğrencilerin çevreye yönelik tutumları yüksek düzeyde olmasına rağmen ekolojik ayak izlerinin de büyük olduğu sonucuna ulaşmışlar, bu durumu öğrencilerin çevre konusunda yapılması istenen uygulamaları kendi hayatlarında davranışa dönüştüremedikleri şeklinde yorumlamışlardır. Yenilenebilir enerji, atık yönetimi ve yapılan uygulamaların çevresel etkilerinin önemi ve eğitim programlarında yer almasına rağmen yeterince bilgi ve bilinç oluşmaması düşünüldüğünde; Türkiye’nin imalat sanayisinde %13’lük payı ile önemli bir konumda bulunan Kocaeli’de gerçekleştirilecek etkili projelerin değeri ortaya çıkmaktadır (Kocaeli Çevre Durum Raporu, 2020). Bu kapsamda projemiz ortaokul öğrencilerinin, sanayi kenti olan Kocaeli’de yenilenebilir ve temiz enerjinin önemini, elde edilmesi süreçlerini, laboratuvar, saha, atölye, sportif ve sanatsal çalışmalar, drama ve dijital uygulamalar yoluyla kavramalarını sağlamıştır. Öğrencilerin, yenilenebilir enerji ve atıklardan enerji elde edilmesi kapsamında atık yönetimi konularını gözlem ve etkileşimli uygulamalarla kavrayabileceği bir etkinlik programı hazırlanmıştır. Proje TÜBİTAK 4004 Doğa Eğitimi ve Bilim Okulları çağrı alanları içerisinde, atık yönetimi ve atıklardan enerji elde edilmesi yönüyle doğa bilimleri, yenilebilir enerji ve yenilenebilir enerji düzeneklerinin hazırlanması yönüyle mühendislik ve teknoloji, yenilenebilir kaynakların kullanılması ve sürdürülebilirliğin çevre ve insan sağlığı açısından önemi yönüyle sosyal ve beşerî bilimler ve temiz çevrede sürdürülebilir tarım ve biyokütlenin elde edilmesi ile tarımsal bilimler alanlarıyla yakından ilişkilidir. Ele alınan konular çok çeşitli ve geniş kapsamlı gibi görünse de birbiri ile ayrılmaz biçimde ilişkilidir. Bu kapsamda öğrencilerin çevre ile ilgili bütünsel bir bakış açısı kazanmaları hedeflenmiştir. Proje ile hedef kitledeki öğrencilerin yenilenebilir ve temiz enerji ile ilgili farkındalıkları artırılması ve yaygınlaştırma çalışmaları ile daha geniş kitlelerde bu bilincin oluşması sağlanmıştır. Proje; sürdürülebilir kalkınma üzerinden yenilenebilir enerjinin oluşumu ve kullanımı, atıklardan enerji elde edilmesi veya atıkların geri dönüştürülerek enerji
7 tüketiminin azalması ile enerji üretimi ve kullanma sürecini açıklamak, bunların çevreye etkisini anlatmak üzerine kurgulanmıştır. Etkinlikler sırasıyla; bilgilendirme faaliyetleri, saha çalışmaları, atölye ve deneysel etkinlikler şeklinde planlanmıştır. Yenilenebilir enerji ve atık yönetimi konusundaki farkındalığın artırılması için faaliyetler arasına sanatsal ve sportif etkinlikler de eklenmiştir.
1.1. PROJE EKİBİMİZ Proje Yürütücüsü
• Zeynep AKÇA – Gölcük Bilim ve Sanat Merkezi Fen Bilimleri Öğretmeni
Proje Uzmanları/Araştırmacılar1
• Prof. Dr. Mehmet Salim ÖNCEL- Gebze Teknik Üniversitesi Yer ve Deniz Bilimleri Enstitüsü
• Prof. Dr. Şenol BEŞOLUK- Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü
Proje Eğitmenleri
• Prof. Dr. Kadri Süleyman YİĞİT – Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği Bölümü
• Prof. Dr. Rezzan KASIM- Kocaeli Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü
• Dr. Selman ÇAĞMAN – Kocaeli Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Enerji Sistemleri Mühendisliği Bölümü
• Arş. Gör. Meltem YAĞCIOĞLU- Gebze Teknik Üniversitesi Yer ve Deniz Bilimleri Enstitüsü
• Aysel GÖKÇE- Şişli Bilim ve Sanat Merkezi Fen Bilimleri Öğretmeni
• Ayşe ALİOĞLU- ORMANYA Turizm ve Doğal Yaşam Alanları Şube Müdürlüğü Eğitmen
1 İsimler akademik unvan ve alfabetik sıra ile verilmiştir.
8
• Cansel ANILIR- Şişli Bilim ve Sanat Merkezi Sınıf Öğretmeni
• Emine ERENLER- Gölcük Bilim ve Sanat Merkezi Görsel Sanatlar Öğretmeni
• Erdal KARTAL- DEHA Biyodizel Fabrikası Çevre Mühendisi
• Fatih ÖZ- İzmit Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Elektronik Öğretmeni
• Hakan CAFEROĞLU- Gölcük Bilim ve Sanat Merkezi Rehber Öğretmeni
• Halil İbrahim GÜNDOĞAN- Gölcük Bilim ve Sanat Merkezi Sınıf Öğretmeni
• Kürşad GÜZEL- Müzehhibe Fatma Aydın İmam Hatip Ortaokulu Fen Bilimleri Öğretmeni
• Mehmet Akif ÇÖKREN- Kocaeli Su ve Kanalizasyon İdaresi Müdürlüğü Elektrik Mühendisi
• Murat Özkan AYTAÇ- İZAYDAŞ Halkla İlişkiler Sorumlusu
• Nefize TUNALI- İzmit Bilim ve Sanat Merkezi Fizik Öğretmeni
• Özgür KURAL – Selim Yürekten Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Yenilenebilir Enerji Teknolojileri Öğretmeni
• Serdar KARAMAN- Gölcük Bilim ve Sanat Merkezi İngilizce Öğretmeni
• Sibel YAŞİN- Kocaeli İl Milli Eğitim Müdürlüğü Müzik Öğretmeni
• Tuğba TOPAL- ORMANYA Turizm ve Doğal Yaşam Alanları Şube Müdürlüğü Eğitmen
• Tuğrul ÖZTÜRK- Kocaeli Bilim Merkezi Eğitmen
• Uran KARADEMİR- Gölcük Kız İmam Hatip Lisesi Coğrafya Öğretmeni
Proje Rehberleri
• Kazım TAN- Gölcük Bilim ve Sanat Merkezi Matematik Öğretmeni
• Serkan TURGUT- Gölcük Bilim ve Sanat Merkezi Teknoloji Tasarım Öğretmeni
• Tülay ÇELİK- İzmit Bilim ve Sanat Merkezi Görsel Sanatlar Öğretmeni
• Ümit Başar KAMERLİ- Gölcük Bilim ve Sanat Merkezi Müzik Öğretmeni
• Veysel KÖSE- Değirmendere Uğur Mumcu Ortaokulu Fen Bilimleri Öğretmeni
Sağlık Personeli
• Dr. Süzülay UYSAL- Gölcük İlçe Sağlık Müdürlüğü
9 1.2. PROJEMİZİ DESTEKLEYEN KURUMLAR
• Sakarya Üniversitesi
• Gebze Teknik Üniversitesi
• Kocaeli Üniversitesi
• Kocaeli Büyükşehir Belediyesi
• Gölcük Belediyesi
• Gebze Belediyesi
• Gölcük İlçe Sağlık Müdürlüğü
• Gölcük 15 Temmuz Şehitleri Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
2. BÖLÜM: YENİLENEBİLİR ENERJİ VE ÖNEMİ
Kısaca iş yapabilme yeteneği olarak tanımlanan enerji, mekanik, ısı, elektrik, kimyasal, nükleer gibi değişik türlerde bulunabilmekte ve bu türler birbirine dönüşebilmektedir. Üretimin temel gereksinimi olan enerji, bireylerin ve toplumların refahının sağlanmasında çok önemli bir yer tutar. Fosil yakıtlardan elde edilen enerjinin çevre üzerindeki olumsuz etkileri insanların temiz, güvenilir, ucuz ve kolay elde edilebilen enerji kaynaklarına olan ihtiyacını artırmış ve toplumlar güneş, rüzgar, hidrolik, jeotermal, biyokütle, dalga, hidrojen gibi yenilenebilir kaynaklara yönelik çalışmalarını hızlandırmışlardır (Koç ve Kaya, 2015). Dünyada fosil yakıt rezervlerinden petrolün 40 yıl, doğalgazın 62 yıl, kömürün 216 yıl içinde tükeneceği öngörülmektedir. Kimi çevrelere göre bu süreler endişe verici değilse de fosil yakıtlara ait rezervlerin dünyada özellikle petrol ve doğalgaz bakımından homojen bir biçimde dağılmaması önemli bir sorundur. Bu durum ülkeler arasındaki çatışmaların sebeplerinden birini oluşturmaktadır. Sanayileşme, ülkelerin kalkınmışlık düzeylerinin ifadesindeki en önemli kriterlerden biridir. Bu nedenle endüstrinin ve diğer tüm kullanıcıların enerjiye yerinde, zamanında ve güvenilir bir biçimde ulaşması önem arz etmektedir. Enerjide dışa bağımlılık ekonomik performansta düşüşe ve işsizlik gibi pek çok soruna neden olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında da mevcut potansiyellerin aktif hale getirilip genişletilmesi ve en iyi derecede kullanılması gerekmektedir (Ürün ve Soyu, 2016). Türkiye’de enerji ihtiyacının büyük bir bölümü petrol ve doğalgazdan temin edilmekte olup, bu fosil yakıtlar büyük ölçüde ithalat yoluyla sağlanmaktadır. Son dönemde yapılan yatırımlar ile dışarıdan transfer edilen
10 yenilenebilir enerji teknolojileri azalmış, yenilenebilir enerjinin üretilmesinde yerli üretim ön plana çıkmaya başlamıştır (Arslan ve Solak, 2019). Türkiye yenilenebilir enerji potansiyeli bakımından, fosil yakıtlara göre daha avantajlı durumdadır. Özellikle hidrolik, güneş, rüzgâr, jeotermal ve biyokütle enerjilerinin potansiyeli oldukça yüksektir (Yılmaz, 2012). Güneş enerjisi açısından değerlendirildiğinde Türkiye, coğrafi konum olarak ortalama yıllık güneşlenme süresi 2741 saat ve yıllık toplam ışınım değeri 1527.46 kWh/m2 ile oldukça avantajlı durumdadır. Elektrik kurulu gücü açısından bakıldığında Türkiye; Eylül 2020 itibarı ile güneş enerjisine dayalı 6361MW, rüzgâr enerjisine dayalı 8.077 MW, biyokütle enerjisine dayalı 1238 MW, jeotermal enerjiye dayalı 1515 MW güce sahiptir ve bu oranlar ile enerji ihtiyacının %32 si sağlanmaktadır (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2020). Diğer taraftan;
günümüzde yenilenebilir ve temiz enerji çalışmaları tüm toplumu ilgilendiren ve öncelikli konulardan biridir. Çevre kirliliğinin yoğun olduğu bölgelerde ise atık yönetimi, atıklardan enerji elde edilmesi ve yenilenebilir kaynaklara yönelim daha önemli bir konu olarak hem yerel yönetimlerin ve bölgede yaşayan bireylerin hem de iş sahası olarak burada çalışanların ve bölgeye göç edenlerin en önemli gündemlerinden birini oluşturmaktadır. Küresel olarak bakıldığında, 193 ülke tarafından imzalanan Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma zirvesinde 2030 yılı hedefleri arasında, herkesin temiz suya ulaşımını ve temiz suyun sürdürülebilirliğini garanti altına almak, herkes için güvenilir, erişilebilir, sürdürülebilir, modern enerji sağlamak, sürdürülebilir üretimi ve tüketimi desteklemek hedefleri yer almaktadır (Kalkınma Bakanlığı, 2018). Su açısından değerlendirildiğinde ise; sanayileşme, hızlı nüfus artışı, kimyasalların bilinçsizce kullanılması, suların kirlenmesini hızlandırmakta ve ülkemiz bilinçsiz tüketim nedeniyle su fakiri ülke olma yolunda hızla ilerlemektedir. Bu problemlerden her biri sadece ekolojik anlamda değil, sosyal ve ekonomik açıdan da pek çok sorunu tetiklemektedir. (Cappellaro, Çoban, Akpınar, Yıldız ve Ergin, 2010). Türkiye, kişi başına düşen 1500 m3 lük kullanılabilir su miktarı ile su kısıtı bulunan ülkeler arasında yer almaktadır. Bu açıdan bakıldığında sürdürülebilir kalkınma için sürdürülebilir su politikalarının geliştirilmesi de kaçınılmazdır. 11. Kalkınma planı (2019-2023) içerisinde su politikalarının bütüncül bir “su yasası” mevzuatı ile desteklenmesi hedeflenmektedir. Türkiye’de yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyellerin ortaya konulması ve yaygınlaştırılması, verimliliğinin artırılması için projelerin yürütülmesi, yenilenebilir enerji kullanımının artırılarak iklim değişikliği ve su kaynakları üzerindeki negatif baskıyı azaltmak, hidroelektrik santraller yoluyla sera gazı emisyonun azaltılması da bu kalkınma planı içerisinde yer almaktadır. Çevre yatırım
11 maliyetlerinde su ve atık su sektörleri en büyük payı oluşturmaktadır. Dünyada kullanılabilir su miktarı ile su ihtiyacı arasında giderek artan açık, suyun arıtılıp tekrar kullanılması ile kapatılabilir. Bazı ülkeler bunu %80’lere ulaşan bir oranla başarabilmektedir. Türkiye’de de bu konuda araştırma-geliştirme projelerine destek verilmektedir (Kalkınma Bakanlığı, 2018).
İklim değişikliklerinin su kaynaklarını etkilemesi; su ile ilgili enerji, tarım, hayvancılık başta olmak üzere hem ekonomik hem de sosyal yaşamı yakından ilgilendirmektedir. İklim değişikliğinin, su kalitesinde düşmeye sebep olmasının yanı sıra aşırı hava olaylarına, kuraklığa, toprak tuzluluğunun artması ile birlikte hızlı bir biçimde çölleşmeye, tarımda ve hidroelektrik enerji kaynaklarındaki temiz güç üretiminin azalmasına neden olacağı öngörülmektedir. Yağışlardaki dengesizlik hidroelektrik enerji santrallerinin yönetimini güçleştirecek ve beklenenin altında bir enerji üretimi elde edilecektir. İklim değişikliğine uyum kapsamında yağmur suyu, arıtılmış su gibi alternatif kaynakların verimli kullanılması ve yaygınlaştırılması, su kirliliğinin azaltılması ve suda temiz üretim teknolojilerinin yaygınlaştırılması önemlidir. Olumsuz iklim koşullarına uyum sağlanması açısından su yönetiminin nasıl sağlanacağı çağımızın en büyük küresel sorunlarından biridir ve küresel çözüm önerileri gerektirmektedir. Bu kapsamda yağmur suyu hasadı, tasarruf sağlayacak ekipmanların geliştirilmesi, verimli sulama teknikleri ile iyi tarım ve organik tarım uygulamalarına geçilmesi, atık suların yeniden kazanılması, ormanlık alanların artırılması ve halkın suyu değerli ve sınırlı bir kaynak olarak görerek bilinçli bir şekilde kullanmaya teşvik edilmesi su yönetimi açısından önemlidir (Çapar, 2019). Küresel ısınmaya sebep olan gazlar içerisindeki karbondioksitin yayılımına en fazla neden olan sektörler enerji ile ilgili sektörlerdir. Bunu endüstriyel işlemler, tarımsal faaliyetler ve atıklar takip etmektedir. Türkiye, 2019 yılında Birleşmiş Milletler sekretaryasına 2020-2030 yolları arasında karbondioksit emisyonunu yüzde 21’e kadar azaltacağını bildirmiştir. Bir bölgedeki kaynakların kullanılmasında ve temiz enerjinin sürdürülebilir olmasında o bölgede yaşayan insanların bilgilendirilmesi ve bireylerin sosyal kabulü çok önemlidir. Sosyal kabulü etkileyen bileşenler ise Hofman ve Gaast (2014) tarafından farkındalık boyutu ile ilgili olarak bilgi, tecrübe, sosyal sorumluluk ve çevre bilinci; açıklık-tarafsızlık boyutu ile ilgili kişilerin karar verme sürecine dahil edilmesi; maliyet, risk ve faydaların değerlendirilmesi; yerel şartlar ve güven olarak sıralanabilir. Genellikle yenilenebilir enerji toplum tarafından kabul gören bir enerji elde şekli ise de bazı durumlarda görsel kirlilik, neden olduğu öne sürülen çeşitli hastalıklar, gürültü vb.
etkiler, yenilenebilir enerji ile ilgili yatırım yapan insanlara halk tarafından karşı tepki
12 oluşmasına da neden olmaktadır. Bireylerin çevreci tüketim davranışları incelendiğinde; daha çok enerji tasarrufuna yönelik uygulamalar yaptıkları (gereksizse ışığı söndürmek, bulaşık- çamaşır makinesini tam dolu hale getirdikten sonra çalıştırmak vb.) ancak tüketimi azaltmak (eşyayı uzun süre kullanma, kitap gibi bazı ürünlerin değiş-tokuş yapılarak kullanılması vb.) ve geri dönüştürülebilir ürünleri ayrı ayrı toplayarak atık toplama noktasına götürmek için daha az çaba harcadıkları görülmektedir (Dursun, Kabadayı ve Tuğer, 2018). Günümüzde yenilenebilir ve temiz enerji çalışmaları tüm toplumu ilgilendiren, öncelikli konulardan biridir.
Çevre kirliliğinin yoğun olduğu bölgelerde ise atık yönetimi, atıklardan enerji elde edilmesi ve yenilenebilir kaynaklara yönelim daha önemli bir konu olarak; hem yerel yönetimlerin ve bu bölgelerde yaşayan bireylerin, hem de iş sahası olarak bu alanda çalışanların ve bölgeye göç edenlerin en önemli gündemini oluşturmaktadır. Tüketim araçları sürekli artmakta ve yenilenmekte olmasına rağmen, tüketimin yol açtığı çevre sorunlarına karşı insanların bilinci, duyarlılığı ve hassasiyeti aynı oranda artmamaktadır (Örgev ve Gümüş, 2017). Günümüz toplumlarının karşılaştığı en büyük sorunlar olan çevre kirliliği, çöp problemi, küresel ısınma, biyoçeşitliliğin azalması, ormansızlaşma, kaynakların tükenmesi ile ilgili halkın bilinçlenmeye ve bu yönde tutum, davranış ve değer yargılarına sahip olmaya ihtiyacı vardır (Cappellaro, Çoban, Akpınar, Yıldız ve Ergin, 2010). Yenilenebilir enerji kaynaklarının sürdürülebilirliği;
bu kaynaklardan enerji üretiminin sağlandığı bölgelerdeki sosyal kabule ve yerel halk tarafından nasıl algılandığına bağlıdır (Arslan ve Uzun, 2017).
13 3. BÖLÜM: PROJE FAALİYETLERİMİZ
• Tanışma Oyunları Oynuyoruz: Proje etkinliklerinin ilk gününde ilk defa bir araya gelen öğrencilerin birbirini tanıması amacıyla tanışma oyunları oynanmıştır.
• Suyun Gücünü Keşfet Atölye Çalışması: Bu çalışma ile öğrenciler suyun hareketinden nasıl elektrik enerjisi elde edildiğini açıklayan deney düzeneği kurdular ve deneyde değişkenleri farklılaştırarak ortaya çıkan sonuçları test ettiler. Yenilenebilir enerji kaynaklarından olan hidroelektrik santrallerinin çalışma prensibini uygulama yoluyla kavramak, enerji dönüşümlerini gözlemlemek amacıyla tasarlanan etkinlikte öğrenciler kendilerine sağlanan malzemelerle hidroelektrik santrallerini tasarlayıp enerji elde ettiler.
14
• Rüzgârın Işığı Atölyesi: Bu çalışma ile öğrenciler rüzgâr enerjisinin elektrik enerjisine nasıl dönüştüğünü gösteren bir deney düzeneği tasarladılar ve düzenek üzerindeki bazı değişiklikler yaparak etkilerini incelediler. Etkinlik, belirlenmiş kriterlere göre bir tasarım gerçekleştirmek, rüzgâr enerjisinin dönüşümünü gözlemlemek, Türkiye’nin rüzgâr enerjisi potansiyelini fark etmek amacıyla tasarlanmıştır.
• Güneş Enerjisi ile Çalışan Araba Tasarlıyorum: Bu etkinlikte öğrenciler knex eğitim setleri aracılığıyla araba tasarlayıp, güneş pilleri ile bu arabayı hareket ettirdiler.
Tasarım oluşturulma aşamasında hangi özelliklere dikkat edilmesi gerektiği tartıştılar ve güneş pilinin farklı açılarda eklenmesiyle ortaya çıkan sonuçları test ettiler.
• Biyogaz Oluşturuyorum Deneyi: Bu deneyde öğrenciler organik maddelerden nasıl biyogaz elde edildiğini deney yaparak öğrendiler.
15
• Araç Lastiklerinden Enerjiye: Bu deney, ömrünü tamamlamış atık araç lastiklerinden enerji elde edilmesi ve hurda metal kazanılmasının gösterilmesi amacı ile yapılmıştır.
Deney sürecinde atık lastiklerin alternatif kullanım alanları ile bilgi verilmiştir.
• İZAYDAŞ (İzmit Atık ve Artıkları Arıtma, Yakma ve Değerlendirme A.Ş) Atıklardan Elektrik Üretimi Tesisi Gezisi: Çöplerden enerji elde edilme süreçlerini öğrenciler sahada gözlemlediler. Etkileşimli bir sunumun ardından katılımcılarımız sahayı gezerek enerji elde edilme süreçlerini yerinde incelediler.
16
• Güneş Enerji Santrali Saha Gezisi: Güneş enerji santrallerinin bulunduğu Kandıra bölgesinde öğrencilerimiz güneş enerjisinden elektrik elde edilme süreçlerini gözlemlemiş ve bu dönüşüm hakkında bilgilendirilmişlerdir.
• Namazgah Barajı HES Saha Gezisi: Bu gezi esnasında öğrenciler, suyun potansiyel enerjisinin elektrik enerjisine nasıl dönüştüğünü gözlemlediler ve mevsimlere göre enerji elde edilmesindeki değişiklikler hakkında bilgilendirildiler.
17
• İSU (Kocaeli Su ve Kanalizasyon İdaresi) Kandıra Atık Su Arıtma Tesisi Saha Gezisi:
Sahada atık suların arıtılması süreçleri incelendi ve saha gezinin ardından su farkındalığının artırılmasına yönelik etkinlikler gerçekleştirildi.
• Biyodizel Tesisi Saha Gezisi: Biyodizel fabrikasında öğrenciler, atık yağlardan biyodizel elde edilmesi süreçlerini gözlemlediler ve atık yağların çevreye etkisi konusunda bilgilendirildiler.
18
• Gebze Belediyesi Kompost Atık Tesisi Saha Gezisi: Kompost tesisinde öğrenciler organik atıkların komposta dönüşme süreçlerini incelediler ve kompost gübrenin toprağa kazandırılmasının faydaları hakkında bilgilendirildiler.
• Organikten Organiğe Dönüşüm: Öğrenciler kompost tesisinden aldıkları kompost gübreyi bitki ekim faaliyetinde kullandılar.
• Çevre Dedektifleri Atölyesi: Öğrencilere çevre bilincini ve doğa sevgisini aşılamak, çevre sorunları hakkında bilgilendirmek amacıyla çevre sohbetleri, ağacı dinleme, böcek gözlemi, tohum topu yapımı faaliyetleri gerçekleştirildi.
19
• Uçurtma Yapımı Atölyesi: Rüzgâr enerjisini kullanarak, uçurtma üzerinde etkilerini görmek ve doğanın keyfini yaşamak amacıyla öğrenciler kendi uçurtmalarını yaptılar.
• Atık Malzemelerle Zekâ Oyunu Tasarlıyorum Atölyesi: Öğrenciler atık malzemelerle mangala oyunu tasarladılar, mangala oyununun kurallarını öğrendiler ve birbirleri ile oynadılar.
20
• Atık Malzemelerden Heykel Yapımı Atölyesi: Atık malzemeler ile sanatsal tasarımlar yapmak ve çevre kirliliğinden en çok etkilenen canlılar ile ilgili farkındalık oluşturmak amacıyla tasarlanmıştır. Öğrenciler kendilerine verilen malzemeleri ve atıkları bir araya getirerek çevre kirliliğinden en çok etkilenen hayvanlar ile ilgili tasarım yapmışlardır.
• Şifreli Atıklar Oryantring Etkinliği: Öğrenciler yenilenebilir enerji ve geri dönüşümle ilgili kavramları oryantring sporu içerisinde öğrendiler ve tekrar ettiler. Oryantring haritası içerisindeki bazı varış noktalarına bu konularla ilgili bilgiler ve ip uçları bırakıldı ve öğrenciler parkuru tamamladıklarında tüm bu bilgileri toplamış oldular.
21
• Atıklardan Maske Yapımı Atölyesi: Öğrencilerin atık materyallerin geri dönüşümü ile ilgili farkındalıklarını artırmak ve yaratıcılıklarını geliştirmek amacıyla tasarlanmıştır.
Öğrenciler kendilerine sağlanan malzemeler ve atık malzemeleri kullanarak maske tasarladılar.
• Atıklardan Müzik Aleti/Ritim Atölyesi: Ritmik süreçleri bedenden yola çıkarak, disiplinler arası biçimde birleştirerek eğitimsel süreçlere dahil etmek ve atık malzemeleri ritim çalgılarına dönüştürmek amacıyla tasarlanmıştır. Öğrenciler atık malzemelerle müzik aletleri tasarlayıp, ritim oluşturdular.
22
• Doğanın Sanatı Atölyesi: Bu atölyede öğrenciler yuvarlak ahşap dilimler üzerine hayvan çizimi ve boyama, landart çalışmalarında doğada bulunan materyaller ile sanatsal objeler yapma, doğada oyun etkinliği ile eğlenceli kart ve hareketlilik oyunlarını oynama faaliyetleri gerçekleştirdiler.
• T Shirt Tasarımı ve Boyama Etkinliği: Öğrenciler projede uygulanan etkinliklerin son gününde yenilenebilir enerji ve geri dönüşüm ile ilgili bir tasarım yaparak t-shirtlerine stencil baskı tekniği ile aktarmışlardır.
23
• Su Ayak İzimi Hesaplıyorum: Öğrenciler, günlük hayatlarında beslenme, temizlik gibi faaliyetler için ne kadar su kullandıklarını tahmin ettiler. Daha sonra evlerinde su kullanımı ile ilgili bazı sorulara cevap verdiler. Elde edilen veriler su ayak izinin hesaplanması ile ilgili internet sitesi üzerinden ortaya çıkarıldı, çıkan sonuç öğrencilerin ilk tahmini ile karşılaştırıldı. İki sonuç arasındaki fark hakkında tartışıldı. Öğrenciler bu sayede mavi, yeşil ve gri su ayak izinin ne demek olduğunu öğrenerek ve bu doğrultuda günlük yaşam alışkanlıklarını gözden geçirerek su kaynaklarının doğru kullanımının önemini fark ettiler.
• Dönüşüm Muhteşem Olacak Drama Etkinliği: Öğrencilerin yağmur, kar, buz, sis ve bulutun su olduğunu fark etmesi, su döngüsünün nasıl gerçekleştiğini açıklayabilmesi, yakın çevresinde atık kontrolüne özen göstermesi amacıyla tasarlanmıştır. Dramanın uygulama aşamaları ile eş zamanlı doğaçlama, tartışma ve rol oynama yöntemleri kullanılarak öğrencilerin kendini ifade etmeleri sağlandı, etkinlik sırasında TÜBİTAK Başkanı sayın Prof. Dr. Hasan Mandal projemize ziyarette bulunarak öğrencilerle sohbet etti.
24
• Güneş Enerjisini Isıtmada ve Soğutmada Kullanıyorum Etkinliği: Öğrenciler güneş enerjisinin farklı kullanım alanlarını çeşitli tasarımlar gerçekleştirerek ve bu tasarımları test ederek keşfettiler.
• Bilgilendirme Faaliyetleri: Proje kapsamında alanında uzman eğitmenlerin bilgilendirme faaliyetlerine yer verilmiştir. “Yenilenebilir Enerjiyi Tanıyorum”,
“İZAYDAŞ Çalışmaları ve Geri Dönüşümün Önemi”, “Suyun Dönüşümü”, “Rüzgârın Dönüşümü”, “Işığın Dönüşümü” etkinliklerinde öğrenciler önce konu ile ilgili bilgilendirildiler, daha sonra bu bilgi temelinde etkinlikleri gerçekleştirdiler.
25
• Proje ürünlerinin sergilenmesi: Proje içerisinde öğrenciler tarafından ortaya çıkarılan ürünler ve etkinliklerin gerçekleştirilmesi esnasında çekilen fotoğraflar yaygınlaştırma faaliyetleri kapsamında proje kapanış programının sonunda Gölcük Belediyesine bağlı Kazıklı Kervansarayı Kültür Merkezinde sergilendi. Kapanış ve sertifika programı Gölcük İlçe Milli Eğitim Müdürü sayın Caferi Tayyar MERT, Gölcük İlçe Sağlık Müdürü sayın Dr. Yusuf ÇOLULAR, Gölcük Kültür ve Sosyal İşler Müdürü sayın Ayşe Tuba SARIGÜL, Gölcük Bilim ve Sanat Merkezi Müdürü sayın Osman ALTUN, proje ekibi ve misafirlerin katılımıyla gerçekleştirildi.
26
27 4. BÖLÜM: PROJEMİZE NOTLAR
28
29 5. BÖLÜM: KAYNAKÇA
Arslan, E., Solak, A. (2019). Türkiye’de yenilenebilir enerji tüketiminin ithalat üzerindeki etkisi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 10(17), 1382-1407.
Arslan, F., Uzun, A. (2017). Yenilenebilir enerji yatırımlarının sosyal kabul boyutu.
Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51, 95-116.
Ateş, H. (2019). Fen bilimleri dersi öğretim programının sürdürülebilir kalkınma eğitimi açısından analizi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 101-127.
Aytar, A., Özsevgeç, T. (2019). Disiplinler arası fen öğretiminin 7. Sınıf öğrencilerinin sürdürülebilir kalkınma konusundaki gelişimlerine etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(2), 324-357.
Benzer, B., Karadeniz Bayrak, B., Dilek Eren, C., Gürdal, A. (2014). İlköğretim öğrencilerinin enerji ve enerji kaynaklarıyla ilgili bilgi ve görüşleri: Eski ve yeni öğretim programlarının karşılaştırılmasıyla. The Journal of Academic Social Science Studies, 25(1), 285-298.
Cappellaro, E., Çoban, G., Akpınar, E., Yıldız, E., Ergin, Ö. (2011). Yetişkinler için yapılan uygulamalı çevre eğitimine bir örnek: Su farkındalığı eğitimi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 8(2), 157-173.
Çapar, G. (2019). Su kaynakları yönetimi ve iklim değişikliği. İklim Değişikliği Eğitim Modülleri Serisi 8, İklim Değişikliği alanında Ortak Çabaların Desteklenmesi Projesi, Ankara.
Demirtaş, F., Çinici, A. (2019). Sekizinci sınıf öğrencilerinin ekolojik ayak izleri ile sürdürülebilir çevre tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 38. Yıl.
Dursun, İ, Kabadayı, E., Tuğer, A. (2018). Çevreci tüketim davranışı: boyutları ve ölçümü.
Ömer Halis Demir Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(3), 42- 66.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2020). https://enerji.gov.tr/eigm-yenilenebilir-enerji- kaynaklar (erişim tarihi: 13.12.2020)
Kalkınma Bakanlığı (2018). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). Su kaynakları yönetimi ve güvenliği özel ihtisas komisyonu raporu, Ankara.
Kocaeli Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, (2020). Kocaeli ili 2019 yılı çevre durum raporu.
Kocaeli Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2020.
Koç, E., Kaya, K. 2015. “Enerji Kaynakları–Yenilenebilir Enerji Durumu,” Mühendis ve Makina, cilt 56, sayı 668, s. 36-47.
MEB (2018). Fen Bilimleri Dersi Öğretim programı. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara.
30 MEB (2018). Teknoloji ve Tasarım Dersi Öğretim Programı. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara.
MEB (2018). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara.
Örgev, C., Gümüş, İ. (2017). Katı atıkların geri dönüşümü ve alternatif enerji algısı. UMTEB International Congress on Vocational and Technical Sciences. Batumi, Georgia, April 8-12, 147-169.
Tortop, H. (2012). Üstün yetenekli öğrencilerle yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili anlamlı alan gezisi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 181-196.
Ürün, E., Soyu, E. (2016). Türkiye’nin enerji üretiminde yenilenebilir enerji kaynakları üzerine bir değerlendirme. Sosyal Bilimler Dergisi, ICBSS özel sayısı, 31-45.
Yıldırım, O., Nuri, F.İ. (2018). Yenilenebilir enerji ve sürdürülebilir kalkınma ilişkisi.
Uluslararası Bankacılık, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 105-142.
Yılmaz, M. (2012). Türkiye’nin enerji potansiyeli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi açısından önemi. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi 4(2),33- 54.
