• Sonuç bulunamadı

Deprem Öndeyisi:

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Deprem Öndeyisi:"

Copied!
2
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Deprem Öndeyisi:

Başarılabilir ve

Yararlı mı?

Christopher Scholz Çeviren: ÇağdaşTülek ODTÜ Felsefe Bölümü Öğrencisi Alper Sakitaş MTAGenel Müdürlüğü JeolojiEtütleri Dairesi

Gelecekteki bir depremin zamanını, yerini ve büyüklüğünü birkaç gün ya da hatta öncesinden öndeyileme (yani, kısa erimli deprem öndeyllerinin olabilirliği) üzerine yapılan uzun tartışmalar yakın zamanda yeniden başladı. Bu tür deprem öndeyisi özünde zor olan bir araştırmadır ve olası haberci­

lerin çok sayıda ama eksik gözlemiyle dolu zorlu bir geçmişi olsa da, bilimsel temelden ve doğruluktan yoksundur.

imdikitartışma, butür öndeyilerin olanaksız- /"Vlığı savıyla meseleyi daha uç bir noktaya taşımıştır. Bu sav iki konu üzerine odaklan-

^^mıştır: Birincisi, dünyanın kendiliğinden yapı- lananMritiklik (self-organized criticality) durumudur;

yani, dünyanın heryeri kırılma noktasına yakındır. Bu­ nunanlamı, her an, heryerde,herbüyüklükte, gelişi­ güzel depremlerin olabileceğidir.

SOC, dünyanın tamamının ya da büyük bir kısmı­ nın, birbiriyleilişkisiz büyük depremler oluşturan faylar­

ladolu olduğu küresel bir duruma işaret etmektedir.

Amerika TemsilcilerMeclisi'nin son sözcüsü Tip O'Ne- il'in politika üzerine söylediklerini burada kullanırsak, diyebiliriz ki, deprem öndeyileri neyazıkki her zaman yereldir.

Bu nokta, kanonik (canonical) kum yığını SOC modelini gösteren Şekil l'de betimlenmiştir. Yukarı­

dan akan kumun oluşturduğu yığının kenarları, kritik kayma açısına ulaştığında, değişik büyüklüklerde toprakkaymaları başlayacaktır. Şimdi, kum yığınının sadece bellibir bölgesineodaklanalım. Bu bölgede eğimi kayma açısınınaltına taşıyan, sistem boyutun­

da toprakkaymaları arasıra olacaktır. Böylece eğim kayma açısına ulaşmadığı sürece, bölgesel hiçbir toprak kayması olamaz. Bu kaymanın zamanını he­

saplamak, uzun erimli deprem öndeyisi sorunudur.

Bu, depremöndeyisi araştırmalarında "sismik boş­

luk" varsayımı olarak bilinir. Bu varsayımı test eden olumsuz bir deneme hatalıolmuştur çünkü sistem bo­ yutundaki depremlerdendaha küçük depremler kul­

lanmıştır ve sonraki yerel depremleri dışlamayan ke­ narınsadece birkısmını almıştır.

ikinci konu, bir depremin kendi büyüklüğünün ne kadarolacağını "bilemeyeceği" varsayımıdır. Çünkü bu bütünüyle başlangıç koşullarına (fayın yerel geri- limleri ve kuvvetlerine) bağlıdır. Depremin nükleasyo- nunusaptasak bile depremin büyüklüğünü öndeyile- memize engel olacaktır. Bu nükleasyon, sürtünme (friction) kuramıyla deprem duraysızlığından günler ve haftalar öncefark edilebilir.

Bu varsayım yanlış olabilirmi? Öncü deprem ku­ şaklarınınbüyüklüğünü ve nükleasyon bölgesini gös­

terebilecek bir deprem kaymafazı habercisinin, ta­ kip eden ana şokun büyüklüğü ile orantılıolduğuna işaret eden gözlemlerbulunmaktadır. Böylece nükle­ asyon zonunun büyüklüğünün belirlenmesi durumun­ da,ardından gelecek depremin büyüklüğü öndeyi- lebilir.

Peki,varsayımdoğruysa,bu durum depremin bü­

yüklüğününöndeyilmesini engelleyecek midir? Hayır, sadece sorunumuz değişmiş olacaktır; içsel koşulların belirlenmesine gereksinim duyulacaktır. Yani, kritik duruma yaklaşana kadar yüklenen nükleasyon zonu-

(2)

nun etrafındaki bölgenin büyüklüğünün belirlenmesige­

rekecektir. Örneğin,"dilatancy-diffusion" deprem önde- yikuramınca benimsenenlere benzeyen diğer yöntem­

lerbunu olası kılabilir.

Buyüzden, her ne kadar kısa-erimli öndeyilerde bu­

lunmak için bir yöntemimizyoksada, bunun olanaksızlı­ ğını öne sürmenin doğruolacağınainanmıyorum.Oza­

man,diğer deprem öndeyitürlerinin olabilirliği ve kulla­ nışlılığı hakkında neler söyleyebiliriz?

Onyıllık süreleriçerisinde,aktif fay dilimlerinin olası kı­

rılma zamanları üzerinden yapılan uzun-erimliöndeyiler kabuledilmiş sismik tehlike analizlerinin birparçası olmuş­

tur.Bu yöntembilim temel alınarak,birçokçalışmayapıl­

mışve 1989 Loma Prieta, Kaliforniya, depremialtı yılön­

cesinden tahmin edilmiştir (forecast). Bu tür öndeyilerin yararı, depremin etkisini azaltmak için gerekecek mü­

hendislik ve acil durum planlarınınhazırlanması için on yı­ la varan süreler tanımasıdır. Orta-erimli öndeyi, uzun- erimli öndeyinin güncellenmiş şeklidir. Orta-erimli öndeyi, sismikölçümlerdeki iyileşmeyleya da fayınkırılmanokta­

sınayaklaştığıuyarısıverencihazlarla başarılmıştır.

Bir başka öndeyitürüolan "Acil Alarm"da, eşik değe­ rinüzerindeki sismikdalgalar birelektronik uyarı gönde­ rirler. Bu sistem sayesinde, nükleer reaktörler, gaz ve elektrik şebekeleri vb. birkaçsaniye içerisindekapatıia- bilmektedir. Benzeri bir sistem, Japonya'da, deprem anında hızlı trenlerindurdurulmasında kullanılmaktadır.

Son olarak, depremlerin sıklıkla yakındaki faylarda

depremoluşumunu tetiklemesine dair bulgular, birdiğer öndeyi modeline kaynaklık etmiştir. Bu model, deprem sonrası sismik tehlike değerlendirmesi olarak anılır. Mo­ delde, büyükbir depremin hemen ardından,yakındaki bütün faylar üzerinde oluşan gerilim değişikliği hesapla­

nır ve önceki deprem sonucunda kırılmaya yaklaşan faylar hakkındatehlikeraporlarıçıkartılır.

Peki, kısaerimlideprem öndeyilerini neyapacağız?

Olasılığının düşük olduğuna karar verip kafamızdan sil- meli miyiz? Ben böyledüşünmüyorum: deprem fiziği üze­ rine dahaöğreneceğimizçokşeyvar ve özellikle hız/du- rum değişken sürtünme (rate/state variable fraction) yasalarının sorunumuza yönelik uygulamalarında hızlı ve büyük ilerlemeler kaydedildi. Bugüne kadar karanlıkta yolumuzu bulmaya çalışıyorduk; gözlemlenebilir olarak elimizde sadece depremlerin kendisi vardı. Kaliforniya, Japonya vebaşka yerlerde kurulan,uydu radar interfe- rometreleriyle desteklenmiş çok sayıda yerleşik küresel yerbelirleme sistemi (GPS)ağları, ilk defa,gerilim alanla­ rının gelişimini uzay-zaman ölçeğinde görmemizi sağla­ yacak.Nelerin ortayaçıkacağınıkim bilir? Ozaman, ara sıra beklenmedik birşekilde ortaya çıkan ilginç "haberci"

olaylar gözlenecektir. Acababunların mekanizmaları ne olabilir?

Kaynak

NatureDebates, www.nature.com

Referanslar

Benzer Belgeler

Şekil 5.24: Balıkesir ili Burhaniye ilçesi deprem parkı projesi öneri sahne tasarımı 11-Mini Futbol Sahası: Toplamda 1200 m²‘lik mini futbol sahası olarak planlanan gündelik

Büyük depremler çok büyük miktarda enerji açığa çıkardığı için birçok araştırmacı güvenilir ve kesin öndeyide bulunmak için temel olarak kullanılabilecek ve

Sismitler, göl kıyısı çökellerinde kum daykları, sokulum yapmış ve kırılmış çakıllar ve yastık yapıları şeklinde gözlenirken, derin göl çökellerinde ise

Ancak depremin oluşum anından saatler, hatta günler öncesinde gö- rülebildikleri gibi deprem sırasın- da ve nadiren deprem sonrasında da oluşabilen, bu nedenle “deprem

4 Cisim dalgalarının diğer bir tipi olan S (ikincil) dalgaları daha yavaştır ve parçacıkları dalganın kendisine dik yönde, ya aşağı yukarı ya da yanlara doğru

Marmara Bölgesi’nin deprem tehlikesi kaya zemin şartları göz önüne alınarak T = 1 s’deki spektral ivme için verilmektedir.. Kaba

Kuzey Anadolu Fayı ya da Doğu Anadolu Fayı gibi coğrafyamızdaki belli başlı yerkabuğu kırıklarını oluşturan ya da var olan kırıkları harekete geçiren bu

Köylülerin 26 Temmuz’da Sakarya Bölge İdare Mahkemesi’ne ÇED raporu kararının iptali için açtıkları dava devam ederken, Aksu Deresi Koruma Birliği ve Düzce