ȱȱȱ ȱȱBahriȱATA OSMANLIȱGMPARATORLU<UȱDÖNEMGNDEȱBGRȱDERSȱARAÇȱveȱGEREÇLERGȱLOJGSTGKȱMERKEZG:ȱMAARGFȱKÜTÜPHANESGȱ(1872–1895)ȱ

Tam metin

(1)TARHNPENDE ULUSLARARASITAR HveSOSYALARA TIRMALARDERG S . Yl:2009,Say:1 Sayfa:2736. THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH. Year:2009,Number:1 Page:2736. OSMANLIMPARATORLUUDÖNEMNDEBRDERSARAÇve GEREÇLERLOJSTKMERKEZ:MAARFKÜTÜPHANES(1872–1895) BahriATA* Özet BumakaleninamacOsmanldönemiarivbelgelerinedayanarak,1872ile1895arasndaMaarif NezaretibünyesindekiMaarifKütüphanesiadlkurumun,Rütiyemekteplerineyönelikdersaraç vegereçleriyleilgililojistikhizmetlerinigöstermektir.1870’liyllardaeitimdensorumluyöneti ciler,imparatorluundörtbiryanndaRütiyeadylamoderneitimverenokullaryaygnlat rrken,okullariçingerekliderskitab,haritaveküregibiaraçvegereçlerinteminivedatlma sndaönemlisorunlaryaad.BusorunlarnüstesindengelmekiçinMaarifNezareti’niniçinde MaarifKütüphanesiadlklasikkütüphanelerdenfarklbirbirimoluturuldu.Özellikle1872ile 1884arasndabukütüphane,imparatorluundörtbirköesinerütiyelerinidarievraklarnve dersaraçgereçlerinigöndermeilerindelojistikbirmerkezolarakaktifbirroloynad. MaarifKütüphanesi,1895’ekadarbuhizmetinidevamettirdi.KütüphaneveMüzegibikav ramlaragünümüzdeyüklediimizanlamlar,geçmitekikullanmlarnanlamamzgerçekten zorlatrdsöylenebilir.Bukurum,günümüzdekiYaymlarDairesiGenelMüdürlüüveDers AletleriYapmMerkezininprototipiolarakkabuledilebilir. AnahtarKelimeler OsmanlDevleti,Rütiye,DersAraçveGereçleri,MaarifKütüphanesi,Lojistik.ȱ THELOGISTICSCENTERFORTEACHINGAIDSATTHEMIDDLESCHOOLSINTHE PERIODOFTHEOTTOMANEMPIRE:MAARFKÜTÜPHANES(THELIBRARYOF MINISTRYOFGENERALEDUCATION)(18721895) Abstract TheaimofthisarticleistopresentthelogisticsservicesoftheMaarifKütüphanesi(TheLibrary ofMinistryofEducation)forRütiye(MiddleSchool)schoolsfrom1872to1895onthebasisof OttomanArchivalDocuments.WhilethenumbersofRütiye(MiddleSchool)schools, establishedbydecisionmakersinthefieldofeducationtospreadmoderneducationonthe Empirewereincreasing,theproblemofprovidingtheteachingaidstotheseschoolsemerged.So thatinthe1870s,newlykindoflibrary,namelyMaarifKütüphanesi(LibraryofGeneralEducation) wasestablishedinordertosupplynewteachingmaterialssuchastextbook,maps,globestothe *. Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Anabilim Dal Öretim Üyesi, bahriata@gazi.edu.tr.

(2) 28 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1. Rütiye(MiddleSchool)Schools.Thislibraryplayedactiveroleasifitwaslogisticscenterin deliveringeducationalmaterialsonallovertheempireespeciallybetween1872andto1884.It surviveduntil1895.OurpresentusingsoftheconceptssuchasLibraryandmuseumare makingdifficultforustounderstandtotheirusingsinthepast.Thisinstitutioncanbeaccepted asprototypeofTheGeneralDirectorateofPublishingandTheCenterforTeachingAids Productioninthepresenttimes. KeyWords OttomanEmpire,Rütiye,TeachingAids,MaarifKütüphanesi(LibraryofGeneralEducation),Logistics.ȱ. .

(3) 1/1 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 29. GR OsmanlDevletiyöneticileri,Anadoludaköklübirvakfkütüphaneciliigele neini de devraldlar ve yaattlar. Merkeziyetçi slahat hareketleri çerçevesinde 1826’daEvkâfHümâyunNezâretikurulmuvevakflarnyönetimidekütüpha neleriilebirliktebunezâretebalanmtr.1869dahazrlananMaarifiUmûmiye NizamnâmesiilekütüphanelerinyönetimiMaarifNezâretinegeçti1.Bunizamna menin138.maddesinegörekütüphanelerMeclisiKebiriMaarif’inbiraltbirimi olanDairei dare’yebalandlar(Türkmen,1999:25;Kodaman,1991:29).Özellikle 1872ile1884arasndaarivbelgelerindeyeniaçlanrütiyeleredersaraçvegereç lerinitemineden“MaarifKütüphanesi”adlbirkurumunvarldikkatçekmek tedir.ResmibelgelerdebirtanmvegörevbelirtilmediiiçinEitimveKütüpha necilik Tarihi ile ilgili pek çok temel kaynak, Maarif Kütüphanesi ile ilgili hiçbir bilgiyeyervermemektedir. Osmanlarivbelgelerindenanlaldüzere,MaarifKütüphanesi,1870’lve 1880’liyllardagelenekselkütüphaneilevininötesinderütiyeleriçinlojistikhiz met veren bir statüye kavuturulmutu. Lojistik kelimesi, Eski Yunanca “Logistikos” kelimesinden gelmekte olup, Mantk (Logic) ve statistik (Statistics) kavramlarnnbirletirilmesiileolumutur.Lojistik,“hesapkitapyapmabilimi” anlamna gelmektedir. Türkçe sözlüklerde “geri hizmet” anlam verilmektedir. Lojistik Yönetim Konseyi, (The Council of Logistics ManagmentCLM) lojistii öyletanmlamaktadr;“müterilerinihtiyaçlarnkarlamaküzerehertürlüürü nün,servishizmetininvebilgiaknn,balangçnoktasndantüketildiisonnok taya kadar olan tedarik zinciri içindeki hareketinin etkili ve verimli bir ekilde planlanmas, uygulanmas, tanmas, depolanmas ve kontrol altnda tutulmas dr.” (http://www.logisticsworld.com/logistics.htm, tarih: 20.11.2008).Lojistikyöneti minintemelilevleri,satnalma,envanter,ambalajlama,depolama,tamavebu etkinliklerin düzenlenmesi ve planlanmasdr. Lojistik merkezi, tedarik zinciri içerisindemalzemevebilgiaknsalayaraktedarikçivemüteriarasndaköprü görevi üstlenir. Bu çalmada lojistik bir karmak ilemin baarya ulamas için hesapedilenmantkiaamalardüünmekanlamndakullanlmaktadr. Bumakaledebukurumunözellikle1870’tensonrakiyirmiylaktifolaraklojis tikmerkeziolaraknaslçaltarivbelgelerinedayalolarakgösterilmeyeçala caktr. IRÜTYELERNYAYGINLATIRILMASIVEHTYAÇLAR Maarif Kütüphanesi, özellikle 1872 ve 1884 arasnda imparatorlukta yaygn lamayabalayanrütiyeleredersaraçvegereçleriniteminedenbirkurumolarak karmzaçkmaktadr.Buyüzdenksadaolsarütiyelerinnaslkurulduunuele 1. 1913 tarihli mukavele ile Bayezid Kütüphanesi (Kütüphâne-i Umûmî) ve Yldz Saray Kütüphanesi dndaki bütün kütüphanelerin yönetimi Evkâf- Hümâyun Nezâreti’ne devredilmi ve bu uygulama 1924’de Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulüne kadar devam etmitir. (Türkmen, 1999: 27.).

(4) 30 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1. almaktayararvardr.SultanII.Mahmuddöneminde1838’derütiyeokullarnn açlileeitimtarihindeyenibirsayfaaçlmtr.OsmanErgin’e(1977:383)göre bunun sebebi, Mühendishaneler, Harbiye ve Tbbiye’ye alnacak örencilerin te melokumayazma,yabancdilvefenbecerilerinesahipolmamalardr. Tanzimatnilanndansonra,Avrupaülkelerindeyaananeitimhareketlerine paralelolarak,döneminenönemlitemelterimlerindenbirdetamimimaarif,yani eitiminyaygnlatrlmasdr.1869Nizamnamesi,rütiyelereilikinyenihüküm leriçermekteveimparatorluunhemenheryerindeyaygnlamasnistemektedir. Nizamname’nin 18. maddesi, be yüz haneyi mütecaviz olan bir kasaba ahalisi slam ve Hristiyan ahali için mektebi rütiye kurulmas art getirmektedir (MahmutCevat,427). Bilim’e(1998:166)göre1848–1869arasnda138rütiyevarken,1869–1876ara sndabusay287yeçkt.1876’dabütünimparatorlukta425rütiyevesadece s tanbul’da 36 rütiye vard. Mahmut Cevat’a göre, sadece 1868 ylnda yani bir ylda imparatorluk topraklarnda 31 rütiye eitime balamt (Akt. Kodaman, 1991:91–93). Rütiyelerinsaysndameydanagelenbuhzlartokutulacakderskitaplar nn,araçvegereçlerintemininivedatlmasnbirsorunhalinegetirmitir.Bilim de (1998: 162–163) dönemin yöneticilerinin, ders kitaplar ihtiyacn karlamak gibibirsorunilekarkaryageldiinibelirtmektedir. tebuartlaraltndaMaa rifNezaretibünyesindekiMaarifKütüphanesininbirlojistikmerkezinedönütü rüldüüanlalmaktadr. IIMAARFKÜTÜPHANES’NNLOJSTKHZMETLER Ariv kataloglarnda Maarif Kütüphanesi ile ilgili ilk belge, 09 Haziran 1872 tarihlidir.YaniMaarifiUmûmiyeNizamnâmesininhazrlanmasndanüçylson rayarastlamaktadr. lkbelgenintarihi,DerviPaa’nnMaarifNazrlDönemi ne (4 Ocak 187215 Haziran 1872) denk gelmektedir. Hemen sonra AhmetVefik Paabirylmaarifnazrl(15Haziran1872–5Aralk1872)yapt.AhmetKemal Paa’nn 4. defa maarif nazrlna tayin tarihi ise 5 Aralk 1872’dir (Baar, 2004: 46). Bu belgeye göre Matbaai Âmirede baslan kitaplar, Maarif Kütüphanesine gönderilmitir(BOA.MF.MKT1:31). BudönemdeMaarifKütüphanesinintarakütüphaneleriiçindekitaplarte minettiianlalmaktadr.04Eylül1872’deMaarifKütüphanesi,Aziziyekasaba sndakikütüphaneninistediikitaplar,tükendiiiçingönderememiti(BOA.MF. MKT 4: 80). Bu ifadelerden kütüphane teriminin kitap sat yeri anlamnda da kullanldanlalmaktadr.Bukullanmeklinin,yaznnsonunadorudabelir tileceigibiCumhuriyetDönemininilkyllarndadayaygnolduuanlalmakta dr. KuruluundanbirsüresonraMaarifKütüphanesinetelifvetercümekitapla rnn da birer nüshalarnn gönderilmeye baland anlalmaktadr. 26 Kasm.

(5) 1/1 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 31. 1873 tarihinde alnan bir karar ile Mekatibi Askeriye Nezaretinde ve Mektebi BahriyedebaslantercümevetelifneriyatlarnbirernüshasnnMaarifKütüpha nesine gönderilmesi gerektii kabul edilmiti. 26 Aralk 1873 tarihli bir belgeye göreMaarifDairesindekurulankütüphanenindonatlmasiçingerekligiriimve faaliyetlerdebulunulmasveidaresinemaarifmemurlarnntayinedileceibildi rilmektedir (BOA. MF. MKT 16: 34). akir Efendinin MahbukatüdDürriye isimli divannn bir nüshas kütüphaneye kondu. Resmo mutasarrfnn tercüme ettii Mutavvalisimlibelagatkitabnnbirincicildide stanbul’dabulunankütüphanele regönderildiigibiMaarifKütüphanesinedeverilmiti.AyrcaPadiahahediye edilen kitaplardan bir nüshas kendisine takdim edilirken, dier bir nüshas da buraya verilmeye baland. Suriyede baslan bütün kitap ve risalelerin de satn alnmayoluylaMaarifKütüphanesinekonulduuanlalmaktadr. 13Austos1874’densonraKonya,Selanik,Edirne,CezayiriBahriSefid,Ha lep, Tuna Vilayeti, Kastamonu, Hüdavendigar, Trabzon, Erzurum, Sivas ve Ma nastr’da baslan salnamelerin birer nüshas Maarif Kütüphanesine konduunu öreniyoruz. Maarif Kütüphanesi memuru, bunlara dayal olarak istatistik de çkarmayabalamt. 1872 ile 1879 yllar arasnda Maarif Kütüphanesi, pek çok vilayet ve sancak rüdiyelerinin (ve ayrca bir iki sbyan ve idadi mekteplerinin) istedii kitaplar, Elifbacüzlerini,Mushaflar,Mesahifi erifeleri,risaleleri,küreleri,haritalar,ma lumat muhtasara cetvellerini, devam cetvellerini, diplomalar, ehadetnameleri, tahsinnameleri,jurnalvarakalarngöndermitir1. Maarif Kütüphanesi, Anadolu ve Rumeli rütiyelerine kitaplar ve risaleleri posta ile gönderdii gibi ahslarla da teslim etmekteydi. Örnein 13 Temmuz 1876 tarihli bir belgeden, Zarai Atik Mektebi Rüdiyesi ve dadisi örencileri içingerekliolankitap,risaleveharitalarn,MektebiTbbiyeiMülkiyedeokuyan vememleketiZaraiAtikegiden brahimEfendiilegönderildiianlalmaktadr (BOAMF.MKT39:124). Taraya bu ders araçlar, fiyat listesi ile gönderildiine göre örencilere bu araçlarnparakarlverildiidüünülebilir.Sinop’ayazlan1876tarihlibelge den anlaldna göre gönderilen kitaplarn bedeli özellikle zengin çocuklardan 1. Ders araç ve gereci gönderme srasna göre bu vilayet ve sancaklar öyledir: zmit, Edirne, Köstence, Üsküb, Hezargrad, Ruscuk, Vodina, Adapazar, Isparta, Gümülcine, Vanbahçeleri, Giresun, ehrizor, Karaferye, Ankara, Samsun, Amasya, Pazarck, Ergiri, Berat, zmir, Kastamonu, negöl, Alanya, Adakale, nebolu, znik, Yeniehir, Sakz, Pirlepe, Bergos, Kbrs, Zara- Atik, Leskovik, Hasköy, Çorum, Kilis, Trabzon, Giresun, Seydiehir, Aydos, Bayburt, Konya, Nide, Tarakl, Tokat, Debre, Kudüs, Talca, Zor, Edremid, Krehir, Sofya, Behisni, Tarsus, Elmal, Nasliç, Çaramba, Adana, pka, Eribucak (Topçular Karyesi), Rusçuk, Kale-i Sultaniye, Vidin, Çankr, Silivri, Beypazar, zvornik'in Memlahateyn Kazas, Bayndr, Manastr, Safranbolu, Zara-i Atik, Siirt, Tiran, Akçahisar, Milas ve Gediz, Balat, Gelibolu, Bihke ve Sazin, Seydiehr, Ereli, Milas, Antep, Denizli, Usturumca, Bingazi, Mara, Hsn- Mansur, Hums, Kütahya, Uak, Pritine, Siroz, Antalya, Seydiehir, Beyehir, Ereli, Karapnar ve Ilgn, Laid sanca, Prizren, Gerze, Karaferye, Midilli, Beyrut, Sinop, skeçe, Servi, Çatalca, Kesriye, Silistre, Karahisar- arki, nebolu, Samako, Gümühacköy, Tire, Köstence, Kars- Zülkadriye, Tulca, Kayseri, Aydn, Bar, Samarra, Mendeli, Yafa, Hama, Bor, Göynük, Üsküp Sanca Palanka, Balkesir, Ahiçelebi, Kozan, Lofça, Van, Edremit, Alaehir, Kütahya, Sayda, Mamuretülaziz, Eceabad, Demirci, Belgradck, Çatalca, Eridir, Selanik, Deyr, Ayvack, Maden-i Sim, Soma, Düzce, Mudanya, Malkara, Gümühane, Bursa, Kean, Bartn, Kosova, Hendek, Isparta, Hns..

(6) 32 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1. alnmaktayd(BOAMF.MKT42:84).ÖteyandanMaarifKütüphanesi,bastrd Kelam Kadim ’in fakir Müslümanlara indirimli olarak satldna yönelik olarak Vakit,TercümanHakikatveCerideiHavadisgazetelerineilanlardavermekteydi. Tara rütiyeleri, genellikle Fezlekei Tarihi Osmani, Tuhfei Vehbi, Gülistan, MedhaliCorafya,ResailiSelase,TeshilülHesap,MukaddimetilHesab,TalimiFarisi, Emsile, Emsilei Cedide, Risalei Ahlak, lmihal Risalesi, Müneat Osmaniye, Kavaidi Osmaniye,Bina,MaksudveAvamilgibiderskitaplarnistemektedir.Esasenbuda rütiyelerinöretimprogramnailikinbiripucudavermektedir.MaarifKütüp hanesi, mevcutlar tükenen Fezlekei Tarihi Osmani, Medhal Kavaid, Feyzun fi LugatilMüfredatitTbbiye adl gibi kitaplar ve ehadetnameleri Matbaai Âmirede bastrmaktadr. 1875’de Maarif Kütüphanesinde mevcudu kalmayan Ahlâkrisalesinin,MektebiSanayiMatbaasndabasmistenmiti.BazendeMaa rifKütüphanesi’ndemevcuduolmayanEsmarütTevarihinyerineTarihiOsmanî, TarihiUmumininyerineNiancTarihiisimlikitaplarönerilmektevegönderilmek teydi. Maarif Kütüphanesi için satn alnacak alfabe ve kitaplarn masraflar da CedidRisaleiAhlakörneindeolduugibiMaarifbütçesindenödenmektedir.Maa rif Kütüphanesi Memuru Mehmed Bey’in, tabasmac bir esnaftan ald Elifba cüzlerininparasmaarifveznesindenödenmiti(BOAMF.MKT7:42). Maarif Kütüphanesi, mevcudu bulunmayan Franszca kitaplar da dardan satnalmaktayd.14 ubat1875tarihlibirbelgedenGalataGümrüünegelenki taplarn alnmas için maarif memurlarndan Kadri Bey’in gönderildii anlal maktadr(BOAMF.MKT25:59). 1877’yegelindiindeMaarifKütüphanesi,birkitapdeposuarayiçinegirdi. 01Nisan1877tarihlibirbelgedemaarifinkitapambarolarakkullanlacandan dolayDarülfünunaltndakiSanayiMektebininmamulâtnnkonulduudükkâ nnboaltlmasistenmektedir(BOAMF.MKT46:173). 1870’liyllardadaMushafvecüzgibidinieserlerinbasmvedatmkonu sunda devletin kontrolü hemen dikkati çekmektedir. Bu tarihlerde gümrüklerde elegeçirilenMushaf,cüzlerveKelamKadimgibidinikitaplar,MaarifKütüpha nesi’nde koruma altna alnmaktayd. Kitaplarn basmnn denetlenmesi, 1857 tarihliMatbaaNizamnamesiilekabuledilmi,1879’daMaarifNezaretindeTelifve Tercüme Dairesi kurulmutu. 1881 de ise Telif ve Tercüme Dairesi ile matbaalar idaresi birletirilerek EncümeniTeftiveMuayeneKurumuoluturuldu(Demi rel,2007:90).1892’deEncümeniTeftiveMuayene’nintabvenerineizinverdii kitaplardanbirernüshadahasonraMabeyniHümayunveBabâliKütüphanele rinedekonmayabaland. Maarif Kütüphanesinde küre, kürei musattaha (düzlemküre), kürei musannaaveMemâlikiMahrûse,Avrupa,Amerika,AsyaveAfrikaharitalarda vardr. Maarif Kütüphanesinde mevcudu kalmayan kürei musattaha ve Asya haritasnn Maarif Nezareti sabk muhasebecisi Naid Beyle mukavele edilerek yaptrlmaktayd(BOAMF.MKT7:169].MaarifKütüphanesinin,tararütiyele.

(7) 1/1 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 33. rinin küre ihtiyaçlarn karlamada yetersiz kald anlalmaktadr. Maarif Kü tüphanesinde mevcudu olmayan evzan (ölçekli) haritalar imal ediliyordu. Mahmud Cevat (2001:122), 187374 yllar olaylarn deerlendirirken, “Darülmuallim’de ulum tabiiye tedris için iktiza eden gerekli alet ve eyann, Avrupa’dan celb edilmek mukarrer olduu gibi mekatipi umumiye için üçer yüzden ceman alt yüz kt’a küre, arz ve kürei sema imal ettirilmektedir.” yaz maktadr. Bu küre ve haritalardaki bilgilerin Türkçe olduu düünülürse, nasl imaledildiidederinlemesinearatrlmasgerekenkonulardanbiridir. MaarifKütüphanesi’nin,Osmanl mparatorluuiçindeaçlanbazözelokul laradadersaraçvegereçgönderdiianlalmaktadr.10Mart1873’de emseddin EfendininSelanikteaçmolduusbyanmektebiiçinistenencüz,kitapverisale lerden Maarif Kütüphanesinde mevcut olanlar gönderilmi ve okulu açan. emseddinEfendiyedeMaarifadnateekküredilmitir.Atatürk’ünilköretme ni emsiEfendiokulunuSelanik’te1872ylndaaçtgözönünegetirilirse(Unat, 1963),belgede emseddinEfendiolarakgeçenkiinin emsiEfendiolduudüü nülebilir. 02Nisan1882tarihlibirbelge,Osmanlyöneticilerininzihniyetinigöstermesi açsndanönemlidir.Bubelgedeeitiminilerletilmesiiçinyenieitimveöretim anlaynuygulayabileceköretmenbulunmadndanokullara bolmiktardakitap verisalegönderilmesi istenmektedir(BOAMF.MKT75:86). MaarifKütüphanesiileilgiliimdilikelimizdekiensonarivbelgesi03Hazi ran 1884 tarihlidir. Bu belge de Mustafa Nuri Paa’nn (9 Mays 188225 Eylül 1885)dönemineaittir.MustafaNuriPaa“memlekettenahiyelerekadarkütüpha nelerkurulmaldr.”diyenbirnazrdr. 27Eylül1882’deBeyazttaKütüphâneiUmûmîkurulmasiçiniradeçkmtr. 26Nisan1884’deBeyaztDevletKütüphanesiKütüphaneiOsmaniyeadylahizme te açld. 1877’de Maarif Nazr Münif Efendinin Kütüphânei Umûmî adyla bir kütüphanekurmayagiritiinibiliyoruz.BuyüzdenMahmutCevatda(2001:159), BeyaztDevletKütüphanesininkurulmagiriimlerinioyllarakadarindirmekte dir.BöyleceBeyaztUmûmîKütüphanesi’ninMaarifKütüphanesininbazilevle riniyüklendiikabuledilebilir. MusulveHalepgibivilayetlerinsalnamelerininMaarifKütüphanesi’nekon duunailikin1892,1893ve1895tarihlibelgelerkurumunbutarihlerekadarvar lndevamettirdiinigöstermektedir. SONUÇVETARTIMA MaarifKütüphanesi,özellikle1870’live1880’liyllardagelenekselkütüphane cilik ilevinin ötesinde rütiyelere ders araç ve gereçlerini temin eden bir lojistik merkezolarakhizmetvermitir.Usulicedidhareketiçerçevesindeöretimdeders araçlarvegereçlerininönemkazanmvebununneticesindegelenekteolmayan birekildebuaraçlarnyapmvedatmgibiyenisorunlarbirsüreMaarifKü.

(8) 34 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1. tüphanesi çats altnda çözülmeye çallmtr (Usuli Cedid için bkz. Temizyürek,1999).MaarifKütüphanesi,derskitaplarnteminvedatmilerini MatbaaiÂmireileibirliiiçindeyürüttü. Bukurumun,lojistiintamaclkhizmetihariçsatnalma,envanter,ambalaj lama,depolamagibidierbütünilevleriniyerinegetirdiianlalmaktadr.An cakrütiyelerinsaysnnhzlaartmas,MaarifKütüphanesininihtiyaçlarkarla yacakkadardersaraçvegerecinizamanndatedariketmesinizorlatrmtr. Maarif Nezareti’nin Maarif Kütüphanesi yoluyla yapt bu lojistik faaliyeti daha sonra kurulacak yaynevi ve gazete sahiplerinin, kütüphane adyla kitap neriyatnabirzeminhazrlayacaktr.OsmanlDevletininsongünlerinde brahim Hilmi(Çraçan)KütüphaneislâmveAskerîadyla,Dr.AbdullahCevdetdeKü tüphanei ctihad adyla gazetesi yannda kitaplar basarak eitimin yaygnlatrl masnakatkdabulunmulardr.Artk1926ve1927’deMaarifgazetesisahibiNaci KasmnMaarifKütüphanesiadylakurduuvepekçokkitapbastkütüphanesi nin,elbette1870’liyllardakiMaarifKütüphanesiilehiçbirilgisiyoktur. CumhuriyetDöneminde,geçmitekiMeclisiKebiriMaarifinhizmetleriniye rinegetirecekMilliTalimveTerbiyeDairesi(1926)kuruldu.Budairenintekilat emasnda Neriyat ubesi Müdürlüü birimi ile karlalmaktadr. Bu müdür lük, stanbuldakiDevletMatbaas(MatbaaiÂmire)ileibirliiyaparak,derski taplarn bastryordu. Demek ki Osmanl Dönemindeki Maarif Kütüphanesinin bir ksm ilevini Cumhuriyet Döneminin ilk yllarnda ksmen Neriyat ubesi Müdürlüü yerine getirmeye balamt. 1929’da stanbul’daki Devlet Matbaa s’nn dier ehirlerde Maarif Kütüphanesi (Ankara), Zafer Kütüphanesi (Bolu), Yavuz Kütüphanesi ( zmir), Milli Kütüphane (Konya), Halk Kütüphanesi (Sam sun)veMehmetKamilKütüphanesi(Sivas)adlaraltndaubeleresahipolduu, Vekâletinkitapneriyatnbuubeleraraclylasatasunduuanlalmaktadr (DevletMatbaas’nnreklâmiçinbkz.UnatveTonguç,1929).Buubelerin,ahs lara ait küçük iletmeler olduuna dikkat edilmelidir. 1966’da ve özellikle 1983’den sonra Neriyat ubesi Müdürlüü, basm uygun bulunan kitap, basl evrakveeitimdokümanlarnnfiyatlarntespitetmek,depolamakvedatmak gibigörevlerleYaymlarDairesiBakanl’nadönütürüldü. MaarifKütüphanesininküreveharitagibidersaraçlarndateminettiigöz önüne getirilirse, günümüzde bu ileri yerine getirmek için Ders Aletleri Yapm Merkezi(DAYM)açlmolduunadikkatedilmelidir.Ohalde,MaarifKütüpha nesininaynzamandaDAYM’ndaprototipiolduudüüncesiaklagelmektedir. DieryandanTürkiye’dederskitaplardndakidersaletleriyapmilerinin, II.MerutiyetdönemindenCumhuriyetinilkyllarnakadar“MektepMüzesi”kav ram altnda deerlendirildii anlalmaktadr. Yukarda da iaret edildii gibi KütüphanevedeMüzekavramlarnagünümüzdeyüklenenanlamlar,geçmi tekibutürdenuygulamalaranlamaygerçektenzorlatrmaktadr.1920’liyllarn bandaTürkiyeCumhuriyetieitimleilgiliyaplacakilerkonusundadersaletle.

(9) 1/1 • ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE • 35. rinin zamanla yerli kaynaklarla imal edilmesi ve uygun merkezlerden birinde MektepMüzesi’ninvemüzeyaknnadaimalathaneninkurulmasnkabuletmiti. Bu politikann geçmiteki ithalci uygulamalardan alnan derslerin bir sonucu ol duukabuledilebilir.1926’dansonraMaarifVekâletimerkeztekilatnaMektep Müzesi Müdürlüü eklendi. Bildiiniz gibi, müze müdürü de daha sonra Köy Enstitülerinin mimar olacakolan smail Hakk Tonguçtur. Mektep Müzesi Mü dürlüü, ders araç ve gereçlerindeki yenilikleri takip ve bunlardan yaplmas mümkünolanlarnyaplmasnsalamak,okullaradatmakvesatnalnanders araçgereçleriniokullaragöndermektensorumluydu(Edis,193334:181).Mektep Müzesi Müdürlüü de zamanla Eitim Araçlar ve Donatm Dairesi Bakanl altnda faaliyetlerini yürütmeye balad. Ankarada Atatürk Eitim Müzesi ve Cumhuriyet75.YlMüzeleridekurularak,bumüzelerdegeçmitekullanlanders araçvegereçlerinden(örn.gazlprojeksiyonmakinalarndan)oluanbirkoleksi yonhazrland.EitimTeknolojisindekihzlgelimeler,eitselfilmlervebelgesel lerinyapm,açköretimveOKS/SBSolarakadlandrlançoktanseçmelisnavla rn deerlendirilmesi gibi iler Bakanlk çats altnda Eitim Teknolojileri Genel Müdürlüününkurulmasnsalayangelimelereyolaçt. Geçmitekikurumlarilegünümüzkurumlararasndakiilevselbenzerlikler, moderneitimanlaynasahipeitimyöneticilerini,eitimleilgiliihtiyaçlarkar lamakiçinfarkldönemlerdedebenzerilevleresahipkurumlarkurmayatevik ettiinebirkantniteliitamaktadr.Buçalma,ülkemizdeMaarifKütüphane si’ndenhareketle,YaymlarDairesiBakanlveDersAletleriYapmMerkezi’nin (DAYM’n)kenditarihikökenlerinitekrarelealmasnahizmetedebilirse,amacna ulamolacaktr. KAYNAKÇA Baar, Erdoan, Milli Eitim Bakanlarnn Eitim Faaliyetleri, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul2004. Babakanlk Osmanl Arivi, Maarif Nezâreti Evrak Mektubi Kalemi (MF. MKT) Nr. 1/31, 4/80,16/34,39/124,42/84,7/42,25/59,46/173,7/169,75/86. Bilim,CahitYalçn,Türkiye’deÇadaEitimTarihi(17341876),AnadoluÜniversitesiYaynlar, Eskiehir1998. Demirel,Fatma,II.AbdülhamidDönemindeSansür,BalamYaynclk, stanbul2007. Edis,A.Bedri,lktedrisatDüsturu,VakitMatbaas, stanbul193334. Ergin,Osman,TürkiyeMaârifTarihi,Cild12,EserMatbaas, stanbul1977. Kodaman,BayramAbdülhamitDevriEitimSistemi,TürkTarihKurumuBasmevi,Ankara1991. MahmutCevat,MaârifiUmûmiyeNezâretiTarihçeiTekîlâtvecraât,Haz.TaceddinKayaolu, YeniTürkiyeYaynlar,Ankara2001. Temizyürek,F.,SelimSâbitEfendiveUsuliCedidHareketiçerisindekiYeri.GaziÜnv.SosyalBilim lerEnstitüsü,TürkçeninEitimiveÖretimiBilimDalBaslmamDoktoraTezi,1999..

(10) 36 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/1. Türkmen, Hüseyin, “Tanzimat Sonras Kütüphanelerle lgili Düzenlemelerde Kütüphane Per soneli(18261920),BilgininSerüveni:Dünü,BugünüveYarn,TürkKütüphanecilerDernei, Ankara,1999. Unat,FaikReitve smailHakkTonguç,MuallimYll(19291930)kinciSene,DevletMatbaas, stanbul1929. Unat,FaikReit,Atatürkün lkÖretmeni emsiEfendiveOkulu,Eitim,Say:3,s.3842,1963. Ünal,Uur,II.MerutiyetÖncesiOsmanlRütiyeleri(18971907),GaziKitapevi,Ankara2008. “Whatislogistics?”,http://www.logisticsworld.com/logistics.htm,tarih:20.11.2008.. .

(11)