AMER KAN GÖNÜLLÜ KURULU LARI: BARI GÖNÜLLÜLER N N DÜNYADA VE TÜRK YE’DEK ÇALI MALARI
Oktay AKBA *
Özet
Bar Gönüllüleri Örgütü 1961 y l nda kurulmu tur. Bar Gönüllülerinin amac di er milletleri yak ndan tan mak, Amerikal lar di er milletlere tan tmak ve geli mekte olan ülkelere kalk nmalar hususunda becerili i gücü ile yard mc olmakt r. Bar Gönüllüleri 1962-1970 y llar aras nda Türkiye’de bulunmu lard r. Ülkemize gelen gönüllü say s 1201’dir. Bar Gönüllülerinin dörtte birinden fazlas Ankara’da görev yapm t r. Do u ve Güneydo u Anadolu bölgelerine gönderilmeyece i belirtilmesine ra men gönüllülerin yakla k onda biri bu bölgelere gönderilmi tir. Gelen Bar Gönüllülerinin yüzde 67’si .ngilizce ö retiminde, yüzde 14’ü toplum kalk nmas nda, yüzde 6’s ise çocuk bak m program nda çal m t r. Bu gönüllülerin a rl kl olarak e itim sektöründe çal t klar görülmektedir. Bar Gönüllüleri ülkemizden gideli 36 y l olmu tur. Ancak yay nlar ile ülkemizin ABD’de tan t m na olumlu veya olumsuz etkileri devam etmektedir. Türkiye’de Bar Gönüllüsü olarak bulunanlar taraf ndan internet üzerinde www.arkadaslar.info isimli site olu turulmu tur. Sitenin amac , Türkiye’de gönüllü olarak bulunan ki ileri bir araya toplamakt r. Sitede hat ralar, kitaplar ve foto raflar vard r. Bu çal mada genel olarak, Amerikan gönüllü örgütleri tan t lm , bar gönüllülerinin dünyadaki ve Türkiye’deki çal malar na yer verilmi tir. Bu tür gönüllü kurulu lar n e itim boyutu incelenmi tir. Ayr ca bu çal man n, ülkemizde gönüllü gençlik organizasyonlar n n tan t lmas na ve kurulmas na katk sa layaca umulmaktad r.
Anahtar sözcükler: Bar gönüllüleri, gönüllü kurulu lar, Türkiye’de bar gönüllüleri
Abstract
The peace corps organization was founded in 1961. Peace corps have three goals; to meet requests for trained men and women; to promote the understanding of Americans by other people and to promote American understanding of other people. Peace corps have been in Turkey between 1962-1970. The number of peace corps coming to Turkey is 1201. More than one fourth of them worked in Ankara. Approximately one to ten peace corps were sent to the East and the Southeast of Anatolia altough it had been noted that they would not be sent to these regions. 67% of them worked in the program of teaching English, 14% of them worked in the program of public development and 6% of them worked in the program of child care. It can be concluded that these peace corps worked mostly in the education sector. The peace corps left Turkey 36 years before. However, their effects on introducing Turkey to America is continuing both in a good and bad way by their publications. A web site called arkadaslar.info on internet have been created by the peace corps coming to Turkey. It is said that the aim of the site is to gather the peace corps in Turkey together. There are memories, books and photoghraphs of the peace corps on this site. In general, in this study, the American voluntary organizations have been introduced and the activities of the peace corps in the world and in Turkey have been explained. The education aspect of such voluntary organisations has been studied. In addition, it is aimed that this study will contribute to the introduction and foundation of the voluntary youth organisations in Turkey.
Key words: Peace Corps, voluntary organizations, Peace Corps in Turkey
Yaz ma adresi: *Yard. Doç. Dr. Oktay Akba , K r kkale Üniversitesi E itim Fakültesi E itim Bilimleri, oktayakbas@yahoo.com.
Gönüllü kurulu lar son elli y ld r faaliyet alanlar n geni letmekte ve daha çok insanla çal r hâle gelmektedir.
Bu kurulu lar daha çok siyaset, din, ekonomi ve e itim gibi alanlarda çal malar yapmaktad r. Özellikle e itim, birçok gönüllü kurulu un ilgi alan na girmi tir. Bu kurulu lar n baz lar nda e itim amaçlar aç k, baz lar nda ise daha örtük durumdad r. Gönüllü kurulu lar n önemli görevler yüklendi i ülkelerden biri ABD’dir. Amerika, devlet ve toplum yap s itibar yla gönüllü kurulu lara aç k bir toplumdur. Bireysel ve sivil toplum kurulu lar n n yan nda devletin de te vik etti i gönüllü kurulu lar bulunmaktad r. 1961 y l öncesinde de devletin bu tür giri imleri olmas na ra men esas bu y ldan sonra kanunlarla bu tür örgütlere a rl k verilmi tir. Devlet destekli gönüllü kurulu lar n hedef kitlesi ülke içi olabilece i gibi tüm dünya da olabilmektedir. Örne in Americorps (Amerika topluluklar ) ile gençlerin ülke içindeki muhtaçlar için çal malar özendirilirken, Peace Corps (Bar Gönüllüleri) ile yurt d nda bulunma ve devletin amaçlar na hizmet etme öne ç kar lm t r.
Yukar da bahsedilen gönüllü kurulu lar özellikle gençlere; bilgilerini uygulama, deneyim kazanma, istihdama haz rlanma, toplum yarar na çal ma ve yeni kültürlerle tan ma f rsat tan maktad r. Genelde devlet destekli gönüllü kurulu lar n, özelde Bar Gönüllülerinin incelenmesi bu tür kurulu lar n ülkemizde uygulanabilirli i için bilgi sa layacakt r. Ayr ca bu tür kurulu lar n e itim boyutu incelenecektir.
Amerika’da devlet kanal yla kurulan gönüllü örgütler 3'e ayr lmaktad r. Bunlar: i topluluklar , Amerika topluluklar ve Bar Gönüllüleridir (Mccarron, 2000).
= (meslekî) örgütleri, kat lanlara meslekî beceriler kazand rmay amaçlamaktad r. Amerika örgütleri, ABD içindeki bölgesel ihtiyaçlara hizmet vermektedir. Bar Gönüllüleriyle ise, Amerika’n n di er milletlere yak ndan tan t lmas ve gönüllülerin kültürel elçi olmalar amaçlanmaktad r. A a da devlet destekli, gönüllü kat l m n esas oldu u örgütler verilmi tir (www.jobcorps.doleta.gov; www.americorps.org; www.peacecorps.org; Mccarron, 2000).
Topluluklar#
1964 y l nda kurulmu tur. ABD Emek ve =stihdam Kurumu taraf ndan temel e itim ve meslekî ö retim programlar yürütmek amac yla kurulmu tur. Temel hedefi meslekî, akademik ve temel ya am becerileri kurslar yla ekonomik olarak dezavantajl gençli e yeni i f rsatlar sunmakt r.
Bu hizmet ülkenin tamam na yay lm yüzden fazla merkezde y lda 40.000 kat l mc ya verilmektedir.
Ö renciler bu merkezlerde akademik ve meslekî e itim için 6 ay ile 2 y l aras nda bir süre geçirirler. Ö retim tam gün eklindedir. Ö renme-ö retme süreçlerinde s k disiplin ve belirlenmi davran standartlar vard r. Kuruldu u günden itibaren 1,9 milyon gence hizmet vermi tir.
Bu kurslar 16-24 ya aras gençlere aç kt r. ABD vatanda lar , resmî oturma belgesi olanlar ve yasal izinli yabanc lar bu kurslara ba vurabilirler. Bu e itimden, yüksekokuldan ayr lanlar, yüksekokul bitirenler, istihdama dönük e itim ihtiyac duyanlar, ö renme ve rehberlik isteyen yoksul gençlik faydalanabilmektedir. Ayr ca uyu turucu kullanmama ve iddete kar mama artlar da mevcuttur. Kursiyerler iki haftada bir olmak üzere 25-34 dolar aras burs al rlar ve 6 ay tamamlad klar nda 100 dolarl k bir ödül kazan rlar. Ayr ca bir yüksek okulu kazanmalar durumunda 250 dolarl k bir burs daha kazan rlar.
Bu merkezler i ilkelerine dayal merkezlerdir. Bu merkezlerde bilgisayar, i letme, büro i leri, hem irelik, otomotiv mekani i ve tamircili i, yap i leri ve marangozluk gibi meslek alanlar nda beceri kazand r lmaktad r.
Bar nma, sa l k ve ula m ücretleri merkezler taraf ndan kar lan r. Programdan ayr lanlar bir daha programa kat lamazlar.
Amerika Topluluklar#
Sadece ülkelerinde hizmet vermek amac yla 1993 y l nda kurulmu tur. Ülke çap nda haz rlanm aktivitelere kat l rlar. Tam ve yar m günlük programlar vard r. Üç farkl bölümde görev yaparlar.
• Millî Seviyedeki Programlar: Bu tip programlarda gönüllüler, ulusal ve bölgesel seviyedeki gönüllü organizasyonlarda özel tip hizmetler için yeti tirilirler.
• Ulusal Seviyede Sivilleri Koruma: Bu tür programlarda 80 saatlik süre geçirmek gerekir. Ülke çap nda evsizlerin korunmas gibi programlarda çal rlar.
• Amerika’n n Hizmetindeki Gönüllüler: Tüm zamanl çal rlar. Temel amaç d lanm topluluklara bölgesel, kamusal ve özel organizasyonlarla ula makt r.
Gönüllü olmak için 17-24 ya lar aras nda olmak gerekir. Baz programlarda üst ya s n r yoktur. Üniversite derecesi ya da üç y l çal m olmak gerekir. Bu projeler ile gönüllülerde temel geli im, tak m çal mas n ö renme, ileti im, sorumluluk ve temel beceriler geli tirme amaçlanmaktad r.
Gönüllüler; e itim, kamu güvenli i, insanî hizmetler ve çevre gibi dört farkl projede çal abilirler.
Gönüllülerin bar nma, g da, ula m, sigorta giderleri kar lan r gönüllülere ve haftal k 38 ile 50 dolar burs ödenir.
Kat l mc lar grup dinami i, liderlik becerilerini ö renir ve seyahat f rsat elde ederler. Program bitiremeyenler fayda sa layamazlar. Bu topluluklar ile toplumsal sorumluluk olu turulmak istenmektedir.
Bar# Gönüllüleri (Peace Corps)
Amerika’da gönüllü kurulu lar n uzun bir geçmi i vard r. 19. yy. boyunca misyonerler bu hedefi gerçekle tirmeye çal m t r. Bu dönemde dünyan n birçok yerinde ve ülkemizde birçok kolejler açm ve kendi dünya görü lerini, dinlerini aktarmak istemi lerdir. Bunu yaparken ilkel kavimlere uygar bir din ve medeniyet anlay götürme idealine inanmaktad rlar. II. Dünya Sava ’ndan sonra ise, Amerika geri kalm ülkeleri komünist dünyaya kar koruma görevini üstlenmi tir.
ABD’de devlet karar yla kurulan ilk örgüt 1948 y l nda kurulan ICA’d r (Uluslararas = birli i Yönetimidir). Bu program ile az geli mi ülkelere ba ta tar m olmak üzere e itim, i letmecilik, kamu yönetimi gibi alanlarda teknisyen ve personel gönderilmi tir. Bar Gönüllüleri kurulana kadar bu örgüt geri kalm ülkelere 9.000 gönüllü göndermi tir. Ayr ca baz hay r kurumlar ve ki isel çabalarla kurulan 26 farkl bar gönüllüsü
örgüt bulunmaktad r. 1960’l y llara gelindi inde ABD'nin az geli mi ülkelerdeki etkisi gün geçtikçe azalm t r.
Büyüme h z nda ve uzay yar nda Sovyetler Birli i’ nin önde gitmesi, bu ülkelerin Moskova ile i birli ine gitmesine neden olmu tur. Bunlar n yan nda ABD’nin d politika kadrosu, gitti i ülkenin dilini ö renmedi i, kültürel yap s yla ilgilenmedi i ve yerli halka tepeden bakt gibi nedenlerle ele tirilmi tir. Bu gidi atlar n fark na varan Kenedy ABD'yi dünya siyasetinde yeniden güçlendirmek amac yla Bar Gönüllüleri Örgütünü kurmu tur (Özbalkan,1970).
Kenedy'e göre ''Amerikal gençlerin sava erleri olarak yeti tirilmesinden vazgeçilmeyecek; ayn zamanda onlar n bar elçileri olmalar da sa lanacakt r.” Gençler iki y ll na geri kalm ülkelerin halklar yla beraber ya ayacaklar ve onlara Amerika ülkücülü ünü, dinamizmini, dünya görü ünü ö reteceklerdir. Böylece genç Amerikal lar n öncülü ünde hür dünya koalisyonu gerçekle tirilmi olacakt r (Schwartz,1993). Gönüllüler;
özgürlük, çok çal ma, demokrasiye inanç, e itlik, pragmatizm, fedakârl k, kurumsalla ma ve bireycilik gibi Amerikan de erlerini fakir dünyaya götüreceklerdir (Latham, 2000).
Örgütün gelece inin olmas için medya yoluyla bir Bar Gönüllüleri efsanesi olu turulmu tur. Bu efsanede Bar Gönüllüleri genç, atletik, yak kl ve güzel oldu u kadar zeki, enerjik Amerikal lar olarak gösterilmi tir.
“Kenedy’nin çoluk çocu u”, “ikinci bir haçl ordusu” gibi ele tiriler yap lmas na ra men, medyan n çal malar yla ba ar l olmu , örgüt halk taraf ndan benimsenmi tir (Özbalkan,1970). Kenedy’e göre Bar Gönüllüleri hem so uk sava ta bir silah olacak hem de dünya milletlerinin iyili ine katk da bulunacakt r (Schwartz,1993).
Kabul edilen Bar Gönüllüleri Yasas ’ nda üç amaç bulunmaktad r (Goldberg, 1998).
1. Hizmet edilen di er insanlara ve dünyaya güçlü Amerika anlay n kazand rmak. Di er milletlerin Amerikal lar daha iyi tan malar n ve onlara dost olmalar n sa lamak.
2. Amerikan milletinin öteki ülkelerin insanlar n daha iyi anlamalar n sa lamak.
3. =lgili ülkelerin ekonomik ve sosyal geli meleri için yeti kin insan gücüne olan ihtiyaçlar n gidermeye yard mc olmak.
Yukar daki amaçlar gerçekle tirmek amac yla az geli mi ülkelere gönüllüler gönderilmi tir. Az geli mi ülkeler ise kalk nmak için yeti mi insan gücüne ihtiyaç duymaktad r. Bar Gönüllüleri ile az geli mi ülkeler, ihtiyaç duyduklar teknoloji ve insan gücünü sa layacak Amerika ise kendine kar duyulan ku kuya ve güvensizli i giderecektir. Amerika ayr ca bu organizasyon vas tas yla 200.000 insan istihdam etmeyi planlam t r ve 2005 y l itibar yla 178.000 ki iye ula m t r.
Yap lan anla malar iki taraf n iste i do rultusunda olmu tur. Az geli mi ülkeler kendilerine bedava yap lan bu yard m reddetmemi lerdir. Böylelikle uzmanlara yüksek ücret ödememi ler ve onlar istedikleri zaman ülkelerinden ç karma hakk na sahip olmu lard r.
Bar Gönüllüleri gittikleri ülkelere ayn zamanda Amerikan zevkini ve ürünlerini de götürmü lerdir. Bu ise, Amerikan ürünlerinin yeni pazarlara tan t lmas n sa lam t r. II. Dünya Sava s ras nda Avrupa ülkelerine
yap lan Marshall yard mlar sava sonras ekonomiyi canland rm ve bu canlanma Amerikan mallar için pazar yaratm t r (Bussiness America, 1997).
Bar Gönüllüleri ile Ortado u, Latin Amerika, Asya ve Afrika’da olu an günlük siyasî de i melerin analizini yapma, s n fland rma ve kar la t rma mümkün olmu tur. Sosyal bilimlerin birçok alan için faydal bilgiler toplanm t r. Gönüllüler gittikleri ülkelerde ise, toplum mühendisli inin bir çe idi olan toplum geli imini te vik etmi lerdir (Latham, 2000).
Bar# Gönüllülerinin Genel Yap#s# ve Özellikleri
Bar Gönüllüleri, kuruldu u 1961 y l ndan beri 138 ülkede 178 bin gönüllüyle hizmet vermi tir. 2005 y l itibar yla gönüllü say s 7.300'dür. Bu grubun ya ortalamas 29, ortanca ise 25' tir. Gönüllülerin yüzde 61'i bayan, yüzde 39'u ise bayd r. Yine grubun yüzde 92' si bekâr, yüzde 8' i ise evlidir. Gönüllülerin yüzde 7' si 50 ya üzerindedir. Grubun yüzde 82'si üniversite mezunu, yüzde 13' ü ise lise diplomal insanlard r. Bugün hizmet verilen ülke say s ise 78' dir.
Bar Gönüllülerinin önemli özellikleri a a da verilmi tir:
• Uluslar aras gönüllü kurulu lar aras nda en çok çevre projesi yürüten kurumdur
• Bar Gönüllüleri 200 üzerinde dil ve lehçe bilmektedirler.
• Tüm dünyada 1000’ in üzerinde gönüllü, küçük i letmelerde geli im programlar nda çal maktad r.
• Bar Gönüllüleri Yazarlar isimli bir yazarlar grubu olu mu tur.
Bar# Gönüllüsü Olman#n artlar#
18 ya n doldurmu ki iler buraya ba vuru yapabilirler. Ya konusunda üst s n r bulunmamaktad r. Nu anda ba vuru yapabilmek için 4 y ll k üniversite mezunu olma art aranmaktad r. Üniversite derecesi bulunmayan adaylardan ise 3 ile 5 y ll k i deneyimi istenmektedir. Üniversite mezunu veya i deneyimi bulunan adaylar n ba vurular 6-12 ay aras nda cevaplanmaktad r. Ba vurular 4 farkl alanda de erlendirilir:
1. Teknik Beceriler: Her program alan nda belli teknik beceriler ister. Ayr ca belli bir konuda derece ya da deneyim gereklidir.
2. Uygunluk: Motivasyon ve kesin kararl olma, üretim yetene i, duygusal olgunluk ve sosyal duyarl l k gereklidir.
3. Kanunî olma: Amerikan vatanda olma, özgür olmak, sab kas z olmak ve borçlu olmamak gerekmektedir.
4. T bbî yeterlilik: Bütün ba vurular sa l k kontrolünden geçirilerek kabul edilir.
Yukar daki artlar yerine getiren adaylar aras ndan Bar Gönüllüleri seçilir. Gönüllülerin toplam hizmet süresi 27 ayd r. Gidilen ülkelerde 3 ayl k bir haz rl k e itiminden geçirilen gönüllüler bu e itimi ba ar yla tamamlamak zorundad r. Ev sahibi ülkede verilen e itim; teknik, kültürel, tarihî, ülkenin dili, sa l k ve güvenlik konular ndad r.
Gönüllülerin ortalama yüzde 70'i 27 ayl k süreyi tamamlayabilmektedirler. Gönüllülerin her ay için 2 günlük izin haklar do ar; yani toplam 24 gün izin kullanabilirler. Gönüllüler a a daki nedenlerden dolay görevden al nabilirler:
1. Alkol alarak bunu kötüye kullanma
2. Toplumun kanun ve kurallar n kabul etmeme 3. Suç i leme
Bar gönüllüsü olanlara sa l k sigortas yap l r. Bulundu u ülkede sa l k problemi ortaya ç karsa o ülkedeki Bar Gönüllüleri Sa l k Ofis’i olaya müdahale eder. E er o ülkenin sa l k hizmetleri yeterli de ilse kom u bir ülkeye o da yeterli olmazsa Amerika'ya hastaneye götürülür. Ülkede bulunan sa l k ofisi ihtiyaç durumunda ülkenin her yan na 24 saatte ula ma konusunda acil durum planlar yapm t r.
1961-1999 y llar aras nda 239 gönüllünün trafik kazas nda öldü ü belirtilmi ; ancak di er türlü ölüm ekilleri verilmemi tir (www.ufic.ufl.edu./peacecorps/aro/fags.html).
Bar# Gönüllülerinin Çal# ma Alanlar#
Bar Gönüllülerinin çal t klar alanlara bakacak olursak;
E itim : % 40
Çevre : % 16
Sa l k : % 15
Ekonomik geli me : % 14
Tar m : % 11
Di er : % 4
Bar Gönüllüleri a rl kl olarak e itim projelerinde görev almaktad rlar. E itim projelerinde a rl k
=ngilizce ö retimindedir. Son y llarda Bar Gönüllülerinin e itim ve çevre konular n temel ald belirtilmektedir (Schwartz, 1993). Goldberg’e (1998) göre e itim, gönüllülerin daima “kalbî” görevidir. Bar Gönüllülerinin amaçlar aras nda, toplumlara demokrasiyi ö retmek, insanlar birlikte çal maya yönlendirmek ve kendi problemlerini çözme gücünü geli tirmek gibi e itim kurumlar n n amaçlar bulunmaktad r (Latham, 2000).
Bar Gönüllülerinin nerede çal t klar ve meslekleri de yukar daki verileri do rulamaktad r. Bar Gönüllülerinin yüzde 27’si e itim alan nda, yüzde 22’si özel irkette, yüzde 15’i kamuda, yüzde 13’ü gönüllü kurulu larda, geri kalan yüzde 15’i ise kendi i lerinde çal maktad r (Elizabeth ve Aistair, 1998).
Bar Gönüllüleri ayn zamanda dünyan n en büyük gönüllü =ngilizce ö reten kurumudur. Gönüllüler,
=ngilizce ö retimi için büyük çaba sarf ederler. E itim yoluyla Bar Gönüllülerinin di er milletleri tan mas ve Amerikal lar di er milletlere tan tmas daha kolay olmaktad r. Ayr ca, =ngilizce ö retimi için en uygun alan e itim kurumlar d r. Bir bar gönüllüsü olan Jonathan Pool (Akt.Özbalkan, 1970) =ngilizce’ye verilen önemi u ekilde anlatmaktad r:
''En etkili sömürge araçlar ndan birisi dildir. Çünkü =ngilizce bilen Amerikan radyo ve bas n n takip ederek propagandaya aç k hâle gelir. Dil ile =ngiliz Amerikan siyasetini benimseme ve mallar n sat n alma ba lar. Beyin göçünü sa lar. Bir insan n konu tu u dil, o insan n dü ünce ve davran lar n etkiler. Bir yabanc dili ö renip kullanan ki i yava yava o milletler gibi dü ünmeye ba lar.''
Bar Gönüllülerinin genel hedefleri do rultusunda Türkiye'de de =ngilizce ö retimine çok önem verilmi tir.
Bar# Gönüllülerinin Çal# ma Bölgeleri
Bar Gönüllülerinin dünyan n hangi bölgesinde a rl kl olarak çal t klar sorusunun cevab Afrika'd r.
Gönüllüler, kuruldu u günden beri Afrika bölgesinde yo un olarak çal maktad r. 1961 y l ndan beri Afrika’da 59.000 gönüllü görev yapm t r. Son iki y lda 2400 gönüllü Afrika’ da A=DS’le sava amac yla bulunmaktad r (Thomson, 2000). Afrika’y Güney ve Orta Amerika izlemektedir. Orta ve Do u Avrupa üçüncü s radad r. Nu an dünyada en az gönüllü Pasifik ve Asya'da bulunmaktad r. Bar Gönüllülerinin hizmet bölgeleri unlard r:
(www.personel.psu.edu/org/peace-corps).
Afrika : % 36
Orta ve Güney Amerika : % 29 Orta ve Do u Avrupa : % 23 Asya ve Pasifik : % 12
Sovyetler Birli i’nin y k lmas yla ortaya ç kan yeni devletler Bar Gönüllülerinin yeni çal ma alanlar olmu tur. Bar Gönüllüleri Orta ve Do u Avrupa' da merkezi planl olan ekonomiden serbest pazar ekonomisine geçi için önemli bir role sahip olmu lard r (Bussiness Amerika, 1997). Bar Gönüllüleri Rusya da dahil olmak üzere eski do u blo u ülkelerinde ve K rg zistan, Özbekistan, Kazakistan ve Türkmenistan gibi Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde çal malar yapmaktad rlar. Geçmi te gönüllü kabul eden Hindistan, Güney Kore, Türkiye, Nili, Tunus gibi ülkeler ise günümüzde gönüllü kabul etmemektedir (Smith, 2001).
Bar# Gönüllüsü Olman#n Faydalar#
Bar Gönüllüleri her ay (ula m, bar nma gibi ihtiyaçlar hariç) 225 dolar para almaktad rlar. 27. ay n sonunda ise 6.000 dolar toplu para almaktad rlar (Mccarron, 2000). 27. ayl k süreyi tamamlayanlar için ek programlar ve imkânlar bulunmaktad r. A a da bu ek programlar ve imkânlar hakk nda bilgi verilmi tir:
1. Kariyer Faydas : Bu günün i dünyas nda küreselle en emek pazar , deniza r deneyime, kültürler aras bilgiye, dil becerisine önem verir. Geri dönmü gönüllülere kamudan özel kurumlara çe itli alanlarda ba ar l bir deneyime izin verilir.
2. E itim Faydas : Yap lan düzenlemeler ile Bar Gönüllülerinin mast r ve doktora yapmalar kolayla t r lm t r. Bar Gönüllüleri organizasyonu 25’ ten fazla üniversite ile yüksek lisans seviyesinde i birli i yapm t r. Bu üniversiteler 2 y ll k gönüllülük için krediler vermektedir. Bu programlar tar m, i , çevre mühendisli i, e itim, ormanc l k, kamu politikas , kamu sa l , =ngilizce ö retimi ve yabanc dil programlar n kapsar. Ayr ca iki y ll k görevlerini tamamlayan gönüllülere doktora ve bilimsel ara t rma burslar da verilmektedir. 1996 y l nda yap lm bir ara t rmada gönüllüler, gönüllü olman n kariyerlerine olumlu bir etki yapt n belirtmi lerdir (Helmink,1998).
3. Ekonomik Fayda: Gönüllüler her ay için 225 dolar ve program bitti inde ise 6.000 dolar para al rlar.
Ayr ca dü ük faizli kredi alma imkânlar bulunmaktad r.
Bar# Gönüllülerinin Ele tirildi5i Noktalar
1. Ço unlu u genç olan ve yeterli beceriye sahip olmayan bu bireylerin az geli mi ülkelere nas l bir fayda sa lad konusu ele tirilmektedir (Waldorf, 2001). Genellikle bu ülkelerde ''Sizin k zlar, erkekler güzel ama hani tamirciler, i adamlar , ö retmenler?'' diye sorulmaktad r. =ngilizce ö retimi formasyonu bulunmayan gönüllüler tahtada gramer yanl l klar yapmaktad rlar. Bar Gönüllülerinin liderlik yetene i, deneyim ve insani de erlere hassasl k gibi özellikler aran rken, uzmanl k gerektiren meslekî bilgiye ihtiyaç duyulmamaktad r (Latham, 2000).
2. Bar Gönüllülerini Amerikan rkç l yapmakla suçlayanlar bulunmaktad r. 1961'de ilk kuruldu unda organizasyondaki siyah oran yüzde dört iken bu gün bu oran yüzde ikiye dü mü tür. Bunun kas tl yap ld iddia edilmektedir (Amin, 1999).
3. CIA'n n so uk sava döneminde gazetecileri, din adamlar n ve Bar Gönüllülerini istihbarat amac yla kulland iddia edilmi tir (Cunnigham, 1996). Bar Gönüllüleri Örgütü, yapt aç klamalarda istihbarat örgütlerinde çal man n bar gönüllüsü olmak için yeterli olmad n belirtmi tir. Ayr ca hükûmet, istihbarat ve gönüllüler organizasyonunu, Bar Gönüllülerinin güvenlikleri için birbirinden ay rd n belirtmi tir (www.ufic.ufl.edu/peacecorps).
4. Bar Gönüllülerinin yeni bir “misyonerler ordusu” oldu u yönünde ele tiriler yap lm t r (Latham, 2000).
5. 1998 y l nda Bar Gönüllülerinin say lar n 2000 y l nda 10.000'e ç karma karar al nm t r. Gönüllü say s art na ba l olarak da bütçeden ayr lan pay 2005 y l nda 317 milyon dolara ç km t r. Bütçeden ayr lan pay n art r lmas , Bar Gönüllülerinin kamuoyu taraf ndan tart lmas na yol açm t r.
Bar Gönüllüleri bu tarz ele tiriler alm olmalar na ra men birçok ülkenin benzeri organizasyonlar kurmas na öncülük etmi tir. Avrupa Birli i 1995 y l nda ald bir kararla Avrupa Gönüllüler Servisi adl organizasyonun kurulmas n kararla t rm t r. Bu servis ile gençler kendi ülkelerinde ve geli mekte olan ülkelerde hizmet verebilmektedirler (Comission of the European Communities, 1995). AB'nin yan s ra Japonya, Kanada,
=rlanda, Yeni Zelanda, Avustralya ve =ngiltere bu tür gönüllü organizasyonlar kurmu lard r (Goldberg, 1998).
Türkiye'de Bar# Gönüllüleri
Türkiye'ye gelen Bar Gönüllüleri 27 A ustos 1962 tarihinde yap lan ikili anla ma üzerine Eylül 1962’den itibaren Türkiye'ye gelmeye ba lam t r.
=mzalanan anla man n artlar (Özbalkan, 1970):
1. Gönüllüler Türkiye'de her iki hükümetin belirledi i resmî ve özel kurumlar n do rudan do ruya denetlemesi alt nda çal acaklard r.
2. Gönüllülerle ilgili bütün meselelerde ABD Hükümeti temsilcilerine tam bilgi verilecek ve onlarla isti arede bulunarak i birli i yap lacakt r.
3. Gönüllülere ikamet teskereleri harçs z olarak verilecektir. Ayr ca gönüllülerin geçim masraflar n kar lamak üzere alacaklar mebla lar hiçbir vergiye, resme tabi tutulmayacakt r.
4. Her iki hükümet uygun görürlerse anla man n uygulanmas bak m ndan gerekli ve arzuya ayan görülen düzeltmeleri yapabilirler.
Yukar daki anla maya dayanarak 1962-1969 y llar aras nda ülkemize 1201 Bar Gönüllüsü gelmi tir.
Ülkemize en az gönüllü 1962 y l nda (39 ki i), en fazla gönüllü ise 1965 y l nda (382 ki i) gelmi tir. Bar Gönüllülerinin 200'e yak n kasaba ve köylerde, di erleri ise il merkezlerinde görevlendirilmi tir. Bar Gönüllülerinin görevlendirildikleri bölgeler ve gönüllü say lar Tablo 1’de verilmi tir.
Tablo 1. Bar# Gönüllülerinin Bölgelere Göre Da5#l#m#
Bölge l Say#s# Gönüllü Say#s# %
Marmara 10 173 14,4
Ege 5 154 12,8
Kuzey Anadolu 15 164 13,6
Güney Anadolu 6 101 8,4
Do u ve Güneydo u 15 105 8,8
Orta Anadolu 13 187 15,6
Ankara 1 317 26,4
Toplam 1201 100
Protokolde do u ve güneydo u Anadolu bölgelerine Bar Gönüllüsü gönderilmeyece i belirtilmesine ra men bu bölgelere 163 gönüllünün gönderildi i görülmektedir. Bu gönüllülerin yüzde 74’ü il merkezinde,
yüzde 43,7'si ilçe merkezlerinde, yüzde 12,3'ü ise köylerde bulunmu tur. Türkiye'ye gelen Bar Gönüllülerinin çal t klar programlar ise a a da verilmi tir.
Tablo 2. Türkiye’de Bar# Gönüllülerinin Çal# t#klar# Programlar
Program Say# %
=ngilizce Ö retmenli i 803 67
Toplum kalk nmas 168 14,1
Çocuk bak m 77 6,4
Sa l k (hasta bak m ve e itimi)
45 3,8
Tüberküloz Kontrol 30 2,5
Ev Ekonomisi 15 1,3
Turizm 10 0,8
Üniversitede Okutmanl k 37 3,0
Bar Gönüllüleri Bürosu 16 1,3
Türkiye’ye gelen Bar Gönüllülerinin a rl kl olarak =ngilizce ö retiminde görev ald klar görülmektedir.
Bar# Gönüllülerine Kar # Yap#lan Ele tiriler
A ustos 1962'de Türkiye'de de çal maya ba layan Bar Gönüllülerinin baz elemanlar n n misyoner faaliyetler yürüttükleri ve Do u ve Güneydo u Anadolu bölgelerinde CIA ad na bilgi toplad klar iddialar ortaya at lm t r (Erhan, 2003). Bu tür haber ve ele tiriler sonucunda, 1996 y l sonunda, hükümet bir dizi tedbirler alm t r (Özbalkan, 1970).
1. Bar Gönüllüleri, köy ve kasabalarda Toplum Kalk nmas Programlar ’nda ba ar l olamad klar ndan bu programlarla ilgili gönüllü getirilmemesi,
2. Do u, Güneydo u Anadolu ve Karadeniz bölgesindeki tüm gönüllülerin ça r lmas ve bat ya kayd r lmas , 3. =ngilizce ö retmenli i haricindeki programlar n kald r lmas ,
4. Gönüllülerin yak ndan izlenerek rapor haz rlanmas istenmi tir.
1965 y l ndan sonra Türkiye'de a l kl olarak sol görü teki insanlar, Bar Gönüllülerini Amerikan emperyalizminin bir parças olarak görmü ve ele tirmi tir. O dönemde, Milliyetçi Türk Talebe Birli i ise Bar Gönüllülerinin Hristiyanl k propagandas yapt klar gerekçesiyle ülke d na ç kar lmas yönünde görü bildirmi tir.
Bar Gönüllüleri konusunda yap lan ele tirilerin bir bölümü ise Haçl Seferleri ile benzerli inden dolay d r.
Diyanet Dergisi’nde 1999 ve 2000 y llar nda ç kan iki farkl makalede Bar Gönüllülerinin as l amac n n gizli olarak H ristiyanl k propagandas yapmak oldu u belirtilmi tir (Cilac , 2000; Y ld r m, 1999).
Türkiye'de =ngilizce ö retmeni olarak çal an 454 gönüllünün doldurdu u bir ankete göre Bar Gönüllüleri, halk n Amerika hakk nda daha çok bilgi edinmesi amac na yüzde 82 oran nda, Türkiye'yi ve halk n daha iyi anlamak ve tan mak amac na yüzde 97 oran nda ve Türkiye için iyi bir i yapmak amac na ise ancak yüzde 38 oran nda ula t klar n bildirmi lerdir (Özbalkan,1970).
Türkiye’de Bulunan Bar# Gönüllülerinin Günümüzdeki Çal# malar#
Tüm dünya ülkelerinden dönen Bar Gönüllülerinin bulunduklar ülkelerle ilgili çok say da kitap yazd görülmektedir. ABD’de Bar Gönüllüleri yazarlar olarak bir yazar grubu ortaya ç km t r.
Türkiye'de Bar Gönüllüsü olarak bulunup da kitap yazan 10 ki iye ula lm t r. Bu ki ilerin en ünlüsü Tom Brosnohan'd r. 1967-69 y llar aras nda Türkiye'de turizm program nda çal m t r. Türkiye hakk nda dört kitab bulunmaktad r. Kitaplar ndan Yaln z Gezegen Türkiye isimli olan 1993-99 y llar aras nda 6 bask yapm t r.
Ayr ca Türkiye seyahat atlas da bulunmaktad r. Kitaplar seyahat rehberi eklindedir. Kendisiyle yap lan bir söyle ide Türkiye’yi ikinci vatan olarak gördü ünü söylemi tir (www.peacecorpswriters.org).
Di er bir yazar ise Ginger Tylor Saçl o lu’dur. 1968-70 y llar aras nda Türkiye’de Bar Gönüllüsü olarak bulunmu tur. =ngilizce ö retimi program nda görevliyken bir Türk ile tan p Türkiye’ye yerle mi tir. Türkiye’yi tan t c yaz lar bulunmaktad r. =nternette Türkiye’yi anlatan bir makalesine ula lm t r (www.peacecorpswriters.org).
Türkiye’de bulunup makalesine ula lan bir di er yazar ise Paul J. Magnarella’d r. 1963-65 y llar aras nda Türkiye’de bulunmu tur. Ankara ve Burdur’da doktorluk yapm t r. Türkiye’de bulundu u s rada kültürel Antropoloji ile ilgilenmi ve bu alanda ara t rmalar yapm t r. Türkiye’de k rsal kesim kültürünü tan ma f rsat bulmu tur. Modernizmin geleneksel Türk kültürüne olan etkileri üzerine ara t rmalar yapm t r. Çal ma alan olarak 1960’lar n Susurluk kasabas n seçmi tir. Burada i çi, memur ve i adamlar yla görü me f rsat bulmu tur. Türk aile yap s yla ilgili olarak kendi deyimiyle “anahtar bilgiler” toplam t r. Bu bilgiler; Türk aile yap s nda i bölümü, yap lan i ler, günlük hayat vb. konulardad r. Bu deneyimleri sayesinde bir Antropoloji profesöründen bu konuda daha bilgili oldu unu belirtmektedir. Yazar, makalesini misafir olarak kald aileye (Türk anne-babas na) te ekkür ederek noktalam t r (Magnarella, 1993:51). Ayr ca, geleneksel ve modernle en Türk kültürü, Do u Karadeniz Bölgesinde ya ayan halklar üzerine ara t rmalar , kitaplar ve makaleleri vard r.
Ülkemizde bulunan yazarlardan Eva Macmaster’in Hristiyanl k konusunda onun üzerinde kitab oldu u görülmü tür. Di er yazarlar ise, Kent Haruf, James M.Kouzes, Joanne Omang, Gordon Tylor, Tom Turner ve Judy Wandschneider’dir. Bu yazarlar n kitaplar na ve söyle ilerine ula lamam t r.
Türkiye’de Bar Gönüllüsü olarak bulunanlar taraf ndan =nternet üzerinde www.arkadaslar.info isimli site olu turulmu tur. Sitenin genel amac , Türkiye’de gönüllü olarak bulunan ki ileri bir araya toplamakt r. Grup, Türkiye’den gelen arkada lar yla toplant lar yapmakta ve ülkemizde baz küçük çapl projeler yürütmektedir.
Ülkemizde gönüllü olarak bulunanlar n çektikleri baz foto raflar ekte verilmi tir.
Sonuç ve Öneriler
Kurulu lara gönüllü kat lan birey, d denetim olmadan içten gelen bir istekle süreçte bulunmaktad r. Bunun sonucunda kendini yapt i e daha fazla vermekte ve daha verimli olmaktad r. Bu durumda hükümetlere dü en görev, gönüllü ki inin ia esini kar lamak, ona maddî katk lar yapmak ve kariyerini olu turmada kolayl klar, sa lamakt r. Hükümetin bu katk lar gönüllülü ü te vik etmektedir. Amerika’da devlet destekli gönüllü kurulu lar özellikle gençlerin meslekî beceri kazanarak ve toplumda sorumluluk alarak kendilerini geli tirmelerinde önemli bir yer tutmaktad r.
1961’den beri 178.000 Bar Gönüllüsü 138 ülkede çal malar yapm t r. Gönüllülerin bu ülkelerde bulunmas her iki ülkenin r zas yla ve anla malar sonucu gerçekle mektedir. Günümüzde ise 72 ülkede aktif olarak bulunmaktad rlar. Bu durum hâlâ birçok ülkenin bu insanlara ihtiyac oldu unu göstermektedir. Bu faaliyetlerden, gönüllü gönderen ülkenin mi yoksa ev sahibi ülkenin mi faydal ç kt tart ma konusudur. Ancak yap lan çal malar ABD’nin daha önemli kazançlar elde etti ini göstermektedir. ABD Bar Gönüllüleri vas tas yla dünyan n 138 ülkesinden birincil el bilgilere sahip olmu tur. Gönüllüler, bu yap n n kuruldu u günden bugüne yüzlerce dil ve lehçe ö renmi lerdir. Ayn zamanda Bar Gönüllüleri =ngilizce ö retimi yapan en büyük gönüllü kurulu hâline gelmi tir. Bütün bu nedenlerle gönüllülerin say s ve kurumun bütçesi, azalmak yerine her geçen y l artmaktad r.
Bar Gönüllüleri kalk nma çabas nda fayda sa lan r umuduyla Türkiye’ye kabul edilmi tir. Bar Gönüllüleri aras nda etnik ve dinî farklar kullanarak ayr l klar yaratmaya çal anlar olmu tur. Programdan beklenen ba ar ya ula lamad için gönüllü ça r lmas na son verilmi tir.
Bu deneyim sonunda birçok ülke ve Avrupa Birli i benzer organizasyonlar olu turmu tur. Özbalkan (1970:224) 15 Aral k 1964 tarihinde Türkiye Bar Gönüllüleri yöneticisi, Amerikan Elçisi ve ODTÜ Rektörü Kemal Kurda ’ n görü meleri sonucunda ODTÜ merkez üniversite kabul edilerek Türk Bar Gönüllülerinin kuruldu unu belirtmektedir. Bu örgüt deneme safhas nda, ODTÜ ve Siyasal Bilgiler Fakültesi ö rencilerini kapsam , ancak iki ayl k uygulama sonunda ba ar ya ula lamad ndan sonland r lm t r.
Bu çal ma sonucunda, ülkemizin içinde ve di er ülkelerde gönüllü çal malar yapacak, gençlerde toplumsal sorumluluk, e itim, kamu güvenli i, insanî yard m ve çevre konusunda duyarl l k geli tirecek organizasyonlar n kurulmas önerilebilir. Bu kurulu lar ile özellikle 18-25 ya aras gençlere meslekî bilgi ve beceriler kazand r labilir;
belirli bir süreli ine bu gençlere istihdamlar sa lanabilir ve bu gençlerin toplum yarar na çal malar na f rsat tan nabilir.
Kaynaklar
Amin, J. (1999). The Peace Corps And The Sruggle for African American Equality. Journal of Black Studies, vol.29, No. 6 s.809.
Association of Returned Peace Corps Volunteers From Turkey. www.arkadaslar.info.
Brosnahan, T. (2001). Thomas F.Brosnahan interview. =nternet’ten May s 2001’de elde edilmi tir.
www.peacecorpswriters.org.
Ça r , E. (2003). ABD’nin Orta Asya Politikas ve 11 Eylül Sonras Yeni Aç l mlar. Internet’ten Mart 2005’de elde edilmi tir. http://www.stradigma.com/turkce/kasim2003/ vizyon_sayi_10.pdf
Cilac , O. (2000). Millî ve Dinî Bütünlü ümüz Aç s ndan Türkiye’deki Misyonerlik Faaliyetleri.
=nternet’ten May s 2001’de elde edilmi tir. www.diyanet.gov.tr./D=YANET/ekim00/gündem7.html
Cunnigham, R. (1996). CIA Out Of Bounds When It Uses Us As Spies Or “Cover”. Quill, vol. 84, No.3 s.14.
Comission of the European Communities. (1995). White Paper On Education And Training, Teaching And Learning, Towards The Learning Society. com (95) 590 final, Brussels.
Corporation For National & Community Service. www.americorps.org.
Elizabeth, R. and Aistair, B. (1998). What The Peace Corps Can Do For You, Kiplingers. Personal Finance Magazine, vol.52, No. 6 s.107.
Goldberg, M. (1998). How Goverment Can Help People. Phi Delta Kappan, vol. 80, No. 3 s. 237.
Helmink, P. (1998). Recharging A Career. Kipingers Personal Finance Magazine, vol. 52, No. 6 s.107.
Latham, M. (2000). Modernization as Ideology: American Social Science and “Nation Bulding in the Kennedy Era. The University of North Carolina Press Chapel Hill and London.
Magnarella, P. (1993). Prelude to Antropology. (Edit.Schwimmer E, Brian and D.Michael Warren), Anthropol and Peace Corps. Lowa State University Press, Ames.
Maccorron, K. (2000). Job Corps, Americorps And Peace Corps, An Overview. Occupational Outlook Quarterly, vol. 44, No. 3 s.18.
Özbalkan, M. (1970). Gizli Belgelerle Bar Gönüllüleri. Ant Yay nlar . =stanbul.
Peace Corps statistics. =nternet’ten Nisan 2003’te elde edilmi tir. www.personal.psu.edu/org/peace- corps/factsfighs.html.
Peace Corps, www.peacecorps.org
U.S.Department of Labor Employment and Training Administration. www.jobcorps.doleta.gov.
Where Do Peace Corps Volunteers Work? www.ufic.ufl.edu/peacecorps/aro/fags.html
Saçl o lu, G. (2000). Interview. =nternet’ten May s 2001’de elde edilmi tir. www.peacecorpswriters.org.
Smith, C. (2001). Threats To Natinol Securtity Programs, FDCH Congrssional Testimony.
Schwartz, K. (1993). What You Can Do For Your Country: Inside the Peace Corps. A Thirty-Year History.
Anchor Books.
Thompson, J. F. (2000) U.S.Peace Corps Unveils New HIV/AIDS Intiative For Africa, www.usinfo.state.gov.
Bussiness America. (1997). The peace corps creating opportunities through bussiness. vol. 118, No. 9 s.10.
Y ld r m, H. (1999). Misyonerlik Faaliyetleri. =nternet’ten May s 2001’de elde edilmi tir.
www.diyanet.gov.tr./D=YANET/ ekim99/gündem7.html.
Waldorf, S. (2001). My Time In The Peace Corps, Public Interest, No. 142 s.72.
Where do Peace corps volunters work? www.ufic.ufl.edu./peacecorps/aro/fags.html
Summary
AMERICAN VOLUNTARY ORGANIZATIONS: THE ACTIVITIES OF THE PEACE CORPS IN THE WORLD AND IN TURKEY
Oktay AKBA *
This article provides on overview of job corps, Americorps and Peace Corps Program, including its purpose, individual qualifications for entry, program highlights and adventages and disadvantages of serving. Peace corps activites in Turkey were examined.
Job Corps participants improve job skills and find vocational direction while living on job corps campuses.
AmeriCorps volunteers serve U.S. communities by helping with local needs. The peace corps, founded in 1961, trains and send volunteers to work with people of developing countries on grassroots improvement project.
Peace corps have three goals;
1.to meet requests for trained men and women;
2.to promote the understanding of Americans by other people and 3.to promote American understanding of other people.
Today, there are 7.733 Peace Corps volunteers and trainees in 72 countries. Their average age is 28 yars old;
6 percent are over 50; 61 percent are female and 39 percent are male. 27 percent of them take jobs in education, 22 percent work in the private sector, 15 percent work in goverment, 13 percent work for nonprofit groups and 15 percent are self-employed.
Most volunteers serve two-year tours. The most common assignments are in education, environment, health, businness and agriculture. Special projects focus on women in development, H=V/A=DS education and computer literacy.
The peace corps continue to work in Ukranine, Kyrgyzstan, Jordan, Bangladesh, South Afirica and Georgia. It is no longer in =ndia, South Korea, Chile, Tunisia and Turkey. Over 45.500 volunteers have served in Europe, Mediterranean and Asia region since 1961. In the Inter-American and the Pacific region, the Peace Corps is operating in 32 countries and has approximately 2.600 volunteers who work in six of the agency sectors; agriculture, business development, education, the environment, health and H=V/A=DS and youth.
The Peace Corps has inspired other countries to start similar organizations. Europe Union, Great Britain, Australia, New Zealand, =reland, Canada and Japan among others, have volunteer organizations that are much like the Peace Corps. The Peace Corps is now organizing that group and reaching out to other countries that want to start their own volunteer organizations.
Address for correspondence: *Yard. Doç. Dr. Oktay Akba , K r kkale Üniversitesi E itim Fakültesi E itim Bilimleri, oktayakbas@yahoo.com.
Peace corps have been in Turkey between 1962-1970. The number of Peace Corps coming toTurkey is 1201. More than one fourth of them worked in Ankara. Approximately one to ten Peace Corps were sent to the East and the Southeast of Anatolia although it had been noted that they would not be sent to these regions.
67% of them worked in the program of teaching English, 14% of them worked in the program of public development and 6% of them worked in the program of child care. It can be concluded that these Peace Corps worked mostly in the education sector.
3 years after their coming to Turkey, the Peace Corps were seen in the newspapers due to the reasons such as missionary works, Kurdish propaganda, smuggling of antiques and fights. According to the decision taken by the government in 1966, it is stated that,
1. The public development project is not successful and should be abolished,
2. Except for the program of teaching English, other programs should also be abolished,
3. The Peace Corps in the East, the Southeast and the Black Sea regions should be recalled and should be sent to the west,
4. The behaviours of the Peace Corps should be registered.
The Peace Corps coming to Turkey were criticised for being a part of American imperialism, doing missionary works and Kurdish propaganda.
According to the survey answered by 504 peace corps working in the program of teaching English in Turkey, the success ratio of the peace corps in Turkish people’s obtaining information about America was 87%, the success ratio of better understanding and introducing Turkey and the Turks was 99% and the success ratio of doing a useful work for Turkey was only 42%.
In general, in this study, the American voluntary organizations have been introduced and the activities of the Peace Corps in the world and in Turkey have been explained. The education aspect of such voluntary organisations has been studied. In addition, it is aimed that this study will contribute to introduction and foundation of the voluntary youth organisations in Turkey.
