HBV INFEKSIYONUNDA AILE 1<;1 BULASMA

(1)

Viral Hepatit DeJg 2002 (1) 459-462

HBV INFEKSIYONUNDA AILE 1<;1 BULASMA

b. Kandemir, A. Kaya, A. Kan1k*, E. Sahin

OZET

Hepatit B virusunun aile it;i bula~ oranm1 ve bu oran1 etkileyen fakt6rleri ara~ttrmak amac1yla HBV ta~IYICISI ve kronik hepatit B'li 150 hasta ile bunlann ula~rlabilen 549 aile bireyi olmak Uzere toplam 699 ki~i ~al1~ma kapsamma almd1. 150 indeks olgunun 50'si (%33,3) kadm, 100'0 (%66,7) erkekti. Ya~ ortalamalan 36±1 idi ve 116'st (%77,3) evliydi. 99 olgu (%66) ta~ry1cl, 51 olgu (%34) kronik hepatit B infeksiyonluydu. Olgulann 22'sinde {% 14,7) HbeAg pozitif, 128'inde (%85,3) negatifti.

Degerlendirme iki a~amada yaplld1. ilk a~amada tOm olgular {n==699), ikinci a~amada genet popOiasyonu daha iyi yansrtt1g1 dO-

~tinOien, birey say1s1 daha e~it dagtlan olgular {n==489) incelendi.

Bula~ma oram infekte birey say1s1ntn ailedeki birey say1sma oran1 olarak belirlendi. Genet poptilasyonda (n==699) bu oran %49 olarak saptamrken, ger~ek poptilasyonu yansrtan (n=489) aile birey say1s1mn e~it oldugu grupta ise (116 indeks olgu ve bunlann aile bireyleri) oran %46,5 olarak bulundu. Bu oranlan her iki grupta da ailenin annesi alma, kronik hepatitli alma ve Hbe- Ag'nin (+) olmas1 etkilemekteydi {p<0.005, p<0.005, p<0.005). Aynca ailedeki birey say1smm artmasr ile infekte birey say1smm dogru orantth olarak artt1gr da g6sterildi. Ancak bunun bula~ma oranma etkisinin olmadrg1 g6zlendi.

Sonu~ olarak HBV infeksiyonunda aile it;i bula~ hastal1g1n yay1lmas1nda Onemli bir get;i~ yoludur. 8u nedenle H8V ta~JYICJian

nJn sagl1klt aile bireylerinin a~Jianarak korunmalan saglanmahdtr.

Anahtar sOzciikler: Hepatit 8 virus infeksiyonu, aile it;i bula~.

SUMMARY

THE INVESTIGATION OF INFECTION RATE IN FAMILY MEMBERS OF CASES INFECTED WITH HBV

A total of 150 H8V carrier state and chronic hepatitis B patients and their 549 family members were studied in order to estab- lish the familial spread ratio of HBV and the parameters that influence this ratio. 50 of the 150 index subjects were female and 100 were male. Average age was 36±1 and 116 of them were married.99 subjects (%66) were carriers where 51 had chronic hepatitis B infection. HbeAg was positive in 22(% 14,7) where 128 subjects (%85,3) were HbeAg negative. Evalution concerned two levels; in the frist level overall population and the in second level with equal family sizes reflecting the general population were evaluated. Familial spread ratio was defined as the ratio of the number of infected family members to the actual family size. Where the spread ratio was 49% among the overall population, in the group with the equal family sizes and that reflecting the real population (116index subjects and their family members) the ratio was found 46,5%. Main determinants influencing this ratio were being the mother of the family, having chronic hepatitis and being HbeAg positive (p<0.005, P<0.005, p<0.005). The number of infected members incresed linearly with the increasing family size, although this did not influence the spread ratio.

As a result, familial spread is major route of trasmission in HBV infection and healthy family members must be vaccinated for appropriate protection.

Key words: HBV infection, intrafamily transmission.

Giri§

Hepatit B virusunun neden oldugu akut hepatitlerin yakla~tk %5'i kronikle~ir. Bugtin dOnyada 400-500 milyon hepatit 8 ta~IYJCISJ oldugu tahmin edilmektedir (1). Hastalrgm bula~masmda ta~JyJc!lar, aynca kronik ve akut infeksiyonlular rol oynar. Hastalrk parenteral (perkutan), cinsel, perinatal-vertikal (infekte anneden yeni dogana) ve horizontal yollarla bula~rr(1 ). Horizontal bula~, g6sterilebilir parenteral, cinsel, perinatal temas1n s6z konusu olmadrgr durumlarda ortaya ~tkan bula~

~eklidir; orta endemisite b6lgelerinde HBV'nin en 6nemli bula~ yolla- nndan biridir. Olkemiz orta endemisite bOigesinde bulunmaktadrr(2).

Bu t;ah~mada kronik B hepatitli ve hepatit B virus ta~ryiCISI alan birey- lerin aile it;i infeksiyon oranlan ve bu oranlara etki eden fakt6rler ara~

tmlmt~tJr.

Gere~ ve Y6ntem

Agustos 1999-Temmuz 2000 tarihleri arasmda klinigimizce takip edilen asemptomatik HBV ta~ryJCISI ve kronik B hepatitli 150 olgu ile bunlann ula~Jiabilen 549 aile bireyi olmak tizere toplam 699 ki~i ~a-

Manisa Oni. T1p Fak. Klinik Bakteriyoloji ve inf. Hast. Anabilim Dah

* Mersin Oni. T1p Fak. Biyoistatistik Anabilim Dall

459

(2)

%46.6 (n=54 I

.%0-

%19

%13.8 (n=16)

~ekill: Populasyonu yansrtan 116 index olgunun ailelerinde in~

feksiyon oranlarrnm dagllrml

%43

~ekil2: ~ekil 2: 31 indeks olgunun (karde~Jerinden en az biri vi- rusla kar~rla~mr~ olan) karde~lerinin aile i~i bula~ oranma gOre dagllrmr.

lt~ma kapsamma alindr. Hastalara kronik hepatit tamsr en az 6 ay sO- reyle HBsAg pozitifliginin olmasr ve bu sUre ic;inde ALT ve AST deger- Jerinde normal in en az 1,5-2 kau kadar yOkseklik saptanmr~ olmasr, HBV-DNA'nm pozitif olmasr ve karaciger biyopsisi yaprlabilen hasta- larda histopatolojik inceleme yaprlarak konuldu. Hepatit B ta~ryrcrligr

tanrsr ise ba~ka hil;bir bulgu olmaksrzrn sadece HBsAg pozitifliSinin saptanmasr ile konuldu. <;all~maya alman ki~ilerin indek5 olguya ya- k1nlig1 5aptandl. Aile bireyleri B hepatit g05tergelerine gOre herhangi bir g65terge pozitif alan bireyler (a?ilanml? olanlar haric;) 5eropozitif (bula~ml~), tOm g05tergeler negatif veya _a~1lanm1~olanlar 5eronegatif (bula~maml?) olarak tammland1. Hepatit belirleyicileri (HB5Ag, anti- HB5, HBeAg, anti-HBe, anti-HBclgG ve anti-HBclgM) ELISA yOntemi

460

ile c;ali~dd1. Degerlendirmeler c;all~ma grubunun tOmO (n=699) ve po- pula5yonu daha 5aglikll yan5Jtan, aile birey 5ay151nm daha e~it dag1ld1- g1 grup (n=489) baz1nda iki a~amada yapdd1. Anneler Oc; kategoride degerlendirildi ve babalann bula~maya etki5iyle kar~1la~tmld1: 1-in- dek5 olgu ailenin anne5i i5e diger bireylere bula~ta etki5i, 2-indek5 olgu erkek i5e e~inin infekte olma5mm diger aile bireylerine bula~ta et- ki5i, 3-indek5 olgunun anne5inin infekte olma5mln aile ic;i bula~a etki- 5i.

Verilerin analizi bilgi5ayar ortammda SPSS Inc 10.0 kullandarak yapild1. Bula~ma oram: infekte birey 5ay151/ailedeki birey 5ayJ51 ~eklin

de he5apland1. Bu oran1 etkileyen faktOrler "generallineer modal" kul- lamlarak analiz edildi. Bula~ma oranlan kodlanarak 51mfland1nlm1~

oranlara dOnO~tOrOIOp ki kare te5ti ile diger degi~kenlerle ili~ki5i ara~

tmldL

Bulgular

Klinigimize ba~vuran 1 SO indek5 olgunun 50(%33,3)'5i kadm, 1 00(%66,7)'0 erkek; ya~ ortalamalan 36,4±13,5 ve 116 (%77,3)'51 evliydi. Olgulann 99(%66)'u ta~IYICI, 51 (%34)'i kronik B hepatit infek5i- yonluydu. HBeAg 22 (% 14,7) olguda pozitif, 128(%85,3) olguda negatifti.

En az bir c;acugu alan 40 kad1n indek5 olgunun taplam 88 c;ocu- gu vard1 ve bunlarm 24(%27,3)'0 hepatit B viru5u ile kar?da~m1~t1. Yi- ne aym grupta 40 annenin e~lerinin 16(%41 )'51mn HBV ile kar?ila~tiSI g6zlendi. Bu algularm taplam 179 aile bireyinin 86(%48)'51 HBV ile kar~1la~ml~t1. Annelerin 36'51 HBeAg negatif, 4'0 HBeAg pozitifti. 01- gulann 26'51 a5emptamatik ta~JYICI, 14'0 kronik hepatit idi. Annelerin kron.ik hepatitli alma5mm ha5ta!Jgm bula~ ri5kini genelde 5 kat (%95 Cl=0,9-24, p<O,OS); e~e bula~ ri5kini 10 kat art•rdlgl(%95 Cl=l ,9-47, p<O,Ol) 5aptand1. HBeAg pozitifligi ri5ki artmyar g6r0nmekle birlikte HBeAg pazitif algu 5ay151 az aldugundan i5tati5tik5el degerlendirme yap1lamad1.

indek5 olgu en az bir c;acugu olup e~i de HBV ile kar?ila~ml~ erkek alan gruptaki c;acuk 5ay151 48'di ve bunlann 14'0 (%29) HBV ile kar~1la~m1?t1. Diger degi?kenlere bakdmak51Zm 5adece e~in (annenin) 5erapozitif olma5mm ha5taligm c;acuklara bula~ma oran1m 4,8 kat ar- t1rd1g1 gOzlendi (%9SCI=1,1-20,6 p<O,OS).

indek5 algunun anne5inin 5erapozitifli8:i durumunda karde~lere bula? aram %70 olarak bulundu. Babaya bula? oldugu halde anne 5e- ronegatif alan grupta 5adece bir algu vard1.

Taplam 150 indek5 algunun ailelerine ha5talig:~ bula~tlrma aram

%49 olarak bulundu. infek5iyonu bula~t1rma oran1 Ozerine 5adece cin- 5iyetin etki5i oldugu gOrOidO. Kadmlar (%54) erkeklerden (%46) daha bula?tiTICI idi (p<O,OS).

Degerlendirmelerimizin ikinci a~ama5mda aile birey 5ay151 iki ve alunda alan altl aile (%4) ve alt1 ve daha fazla alan 27 (% 18) aile c;a- ll?ma d1~1 b1rakJld1. TOm c;ali?ma grubunun %78'ini olu?turan bu 116 ailede (n=489) ortalama bula? aran1 %46,5 bulundu. Ancak da8:1l1m 5i- metrik degildi. Bula~ oram algularm %50'5inde %33'0n altmda, kalan

(3)

%50'sinde %33'Un Uzerindeydi. Bu heterojen dag1hma etkili alan fak- tOrleri tespit edebilmek ic;in populasyon bula~ oramna gOre gruplandJ- nldJ: Bula~ oram % 0-25: l.grup, %26-50: 2.grup, %51-75: 3.grup,

%76-100: 4.grup. Her gruba dU~en birey say1s1 ~ekil1 'de gOsterildi. Bu oranlara indeks olgunun kronik hepatit olup olmamas1, HBeAg pozitif- li8:i ve cinsiyetin etkisi incelendi.

indeks olgunun HBeAg (-) oldugu ailelerin (n=113) %50'sinde bula~ma oram %25'in alt1nda (grup 1), %15'inde ise bula~ oran1 %75'in UstGnde (grup 4), HBeAg {+) ailelerin (n=13) %30,8'inde bula~ oran1

%25'in (grup 1) altmda, %46,2'sinde ise %7S'in {grup 4) Ozerinde bulundu. Bu de8:erler HBeAg pozitifli8:inin istatistiksel olarak anlaml1 do- zeyde bula~ oran1m artJrdJgmJ g6sterdi (p< 0,05}.

116 aileden olu~an bu poplilasyonda asemptomatik ta~JyJCJ alan 78 hastanm %51,3'i birinci grupta yer ald1. Ta~JyJCI hasta sayJSJ, bula~

oran1 artt1kc;a dogrusal olarak azalmaktayd1 (p<O,OS). Kronik hepatitli olan 38 hasta gruplara e~it bir ~ekilde dag1ldJ.

<;ocuk indeks olgulann (n=30) 21'inin annesi de seropozitifti. An- nesi seropozitif indeks olgulann %62'si 4. grupta bulunurken, serone- gatif 9 olgunun %89'u 1. grupta yer aldJ(p=O,OOl).

indeks vaka anne ve asemptomatik ta~Jylct ise bunlarm %50'si 1.

gruptayd1 ve oran giderek dogrusal olarak azalmaktayd1. Anne kronik hepatitli ise %38,5'u 4. gruptayd1 (p=0,029).

Asemptomatik ta~JYICI ve anne indeks olgulann %50'si 1. gr,uptay- dl ve oranm dogrusal olarak azaldJgl gOzlendi. Kronik hepatitli anne indeks olgu larm ise %38,5'u 4. gruptayd1 (p<O,OS).

indeks olgunun c;ocuk oldugu 31 ailede karde~ler arast bula~ ora- m %75 olarak bulundu. Bu olgulann %85'i aile ic;;i bula~ orant %50 ve daha Ozerinde olan dilimde yer aldt (~ekil 2) (p=<0,001 ). Aynca indeks olgunun kronik hepatitli olmas1, asemptomatik ta~JyJct olmasma gOre diger karde~lerin seropozitifligini ortalama 20 kat art1rd1 (%9SCI=1,5- 254, p<O,OS).

Tart1~ma

HBV infeksiyonunun dUnyadaki dag1hm1 cografik bOigelere gOre farkltltklar gOsterir. Hastahg1n prevalansma gOre dOnya do~Ok, orta ve yOksek endemisite bOigelerine aynlmt~ttr. Olkemiz orta endemisite bOigesinde yer almakta olup bu grupta HBsAg (+)'ligi %2-10, anti-HBs (+)'ligi %20-60'tJr. infeksiyonu alma ya~1 yeni dogan, c;ocukluk veya eri~kin donemi, ba~ltca bula~ yolu perinatal veya horizontal olarak be- lirlenmi~tir(3). Horizontal yolla bula~ aile ic;;i bula~tan ba~ka zeka OzUr- 10 c;ocuklann bak1mevleri, ana okulu, kre~, yatJh okul, k1~la, yurt, ha- pishane gibi yerlerde de Onemli bula~ ~eklidir. Bu nedenle kalabaltk ya~am ko~ullan, dO~Ok sosyoekonomik dOzey ve kOtO hijyen gibi ne- denler HBV'nun bula~ma oramnt artmr { 6 ).

Horizontal gec;i~te cilt lezyonlan, di~ flrc;asJ, tra~ btc;ag1, t1rnak ma- kast gibi kanla kontamine olabilecek arac;lar veya Jsmk (tOkOrOk yoluy- la) Qnemli rol oynar. Bununla birlikte bugOn art1k bilinen horizontal gec;i~in parenteral ve seksOel gec;i~e gOre daha zor oldugu ve bu tOr bula~ ic;in uzun zaman gerektigidir (7,8).

Yap1lan c;al1~malarda anne olmanm aile ic;i bula~ta baba olmaya gOre daha Onemli oldugu g6sterilmi~tir{4,9). Anne olmanm evde ya~a

yan diger aile bireyleri dt~tnda sadece c;ocuklara infeksiyonu bula~tlr

mada oldukc;;a etkili oldugu Dhorje ve arkada~lan {10) tarafmdan g6s- terilmi~tir. <_;:ah~mada anneden c;ocuga vertikal gec;i~in de8:il horizantal gec;i~in daha Onemli oldugu vurgulanm1~; neden olarak anne ve c;;ocuk aras1ndaki temastn babadan daha fazla olmast olarak ileri slirlilmU~tlir.

Bulgulanm1z bu c;alt~malara benzer ~ekilde annenin bula~tmCJh8:.tm One <;:Jkarm1~t1r.

HBeAg (+)'ligi replikasyon g6stergesidir ve bu d6nemde infeksiyonu bula~ttrma riski c;ok daha yOksektir. HBeAg (+) ki~ilerin ya~adt8:J ai- lelerde hem HBsAg (+)'ligi hem de seropozitiflik yOksek bulunmu~

tur{11). Sonuc;lanm1z da HBeAg (+)'liginin infeksiyonun aile ic;i bula-

~Jnda Onemli bir rol oynadt8:Jnt dO~UndOrmektedir.

Aristegui ve arkada~larm1n yapt1g1 c;ah~mada (12) 50 indeks olgunun 143 aile bireyine infeksiyonun bula~tmlmasmda hastahgm kronik olmas1ntn asemptomatik ta~JYJCtltktan daha Onemli oldugu belirtilmi~

tir. Biz de ara~ttrma grubumuzda indeks vakanm kronik hepatit olma- smm, asemptomatik ta~tyJcJiardan daha bula~tmcJ oldugunu g6zledik (p<O.OOS).

Aile ic;i bula~ta etkili olan bir diger faktOr ailedeki birey say1s1 olarak belirtilmi~tir. Ailedeki birey sayJstmn artmas1 ile bula~ oranmtn art- ugl baz1 c;ah~malarda vurgulanmt~ttr(9,13). <;ah~mamtzda aile kalaba- hkla~ttkc;;a infekte birey saytst da dogal olarak artmt~tl ancak bu bula~

orantm etkilemedi.

Hsu ve arkada~lan (14} c;ocuklar aras1nda HBV'nin horizontal ge- c;i~i Ozerine yapttklan c;aiJ~mada ta~Jytct c;ocuklann karde~leri arastn- daki bula~tn sagl1klt kontrol grubundan daha yl.iksek oranda oldugunu g6stermi~lerdir. Bu c;a!J~mada da karde~ler arast bula~m %85'inin en s1k aile ic;i bula~1n %50 ve Ozerinde alan grupta gOzlenmesi bir anlam- da aile ic;i bula~ta karde~in infekte olmastnm Onemini bir kez daha vur- gulamaktadJr.

Bunlara ek olarak c;ah~ma grubumuzda cinsiyetin de aile ic;i bula~ta Onemli oldugu, kadm olmanm infeksiyon bula~ riskini anlamh 61- c;Ode artJrdt8:t g6zlendi. Bunun nedeni muhtemelen kadm indeks vaka- lanmJzm c;ogunun (%80) bula~ta Onemli rol oynayan anneler olmasJ- dtr.

Sonuc;; olarak Olkemiz gibi geli~mekte alan Olkelerde HBV infeksiyonunun yaytlmasmda aile ic;i bula~ Onemli bir yoldur. infekte ki~ile

rin ailelerinin taranmast, saghklt aile bireylerinin a~tlama programma altnarak korunmalan infeksiyonun kontrol alttna altnmastna Onemli bir katk1 saglayacaktlr.

KAYNAKLAR

1. Ta~yaran MA: HBV infeksiyonu epidemiyolojisi, "Kd1c;turgay K (ed), Viral Hepatit' 98¹¹1. bask1 kitabmda s 94-100, 1998,Viral Hepa- tit Sava~Jm Dernegi, istanbul

2. Yenen 0~: Viral Hepatitler, "Topc;u AW, SOyletir G, Doganay M (ed),infeksiyon Hastaltklan kitab1 s641-700-XVI, Nobel Ttp Kitabevi

461

(4)

3. Robinson WS: hepatitis B virus and Hepatitis D virus. Mandel GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Di- seases, 5th edition, NewYork, Churchill Livingstone, 2000:1652-1685

4. Balik i: Hepatit B epidemiyolojisi.¹¹Kd1<;turgay K (ed) Viral He- patit '94, 1. bask1, Nobel T1p Kitabevleri istanbul, 1994, s91-1 01

5. Karag6z K, Felek S, Kalkan A, Akbulut A: Hepatit B virusunun horizontal yolla ge<;i~inin ara~tmlmas1. Viral Hepatit Dergisi, 1997, 2:100-105

6. Degertekin H: Diyarbak1r ve <;evresinde sagl1kl1 ki~ilerde HBsAg taramas1. ¹¹Vl. TUrk Gastroenteroloji Kongresi¹¹kongre Ozet kitab1ndan, 1996 , izmir.

7. Shapion CN: Transmission of hepatitis B virus. Ann Intern Med, 1994, 12:82-84

8. Davis LG: Horizontal transmission of hepatitis B virus. Lancet, 1989, 22:889-893

9. Anba~ ET, Y1lmaz A, Erayman i, Ozcan M, Bitirgen M: Hepatit B virus {HBV) infeksiyonunun aile i<;i ge<;i~inin ara~t1nlmas1. Viral He-

462

patit Dergisi, 2000 (11 ): 33-35

10. Dhorje SP, Pauri KM, Prasad SR, Sehgal A, Phule OM: Hori- zontal transmission of hepatitis B virus infection in household con- tacts. Pune India journal of medical virology, 1985,16,183-189.

11. M1st1k R: Yeti~kin akut viral hepatitinde bula~ma yollan. Viral Hepatit Dergisi , 1995, 1: 20-40.

12. Aristegui J, Perez A, Cisterna R, Suarez 0, Delgado A: Charac- teristics of intrafamilial transmission of hepatitis B virus: a case load contribution and review of the literature. Enferm lnfec Microbial Clin, 1989, 7{1): 18-22

13. Toukan AU,Sharoika ZK, Abu Hassan H: The epidemiology of hepatitis B virus family in the Middle East . Am J Epidemiol, 1990, 132: 220-232.

14. Hsu SC, Chang MH, Ni YH, Hsu HY, Lee CY: Horizontal transmission of hepatitis B virus in children. J Pediatr Gastroenterol Nutr, 1993, 17{3): 346-347.