~okumalar~nda Siis
Aydm UGURLU Doq.
Mimar Sinan Uni.Giize1 Sanatlar F ~ ~ . I S T A N B U L
0sman.l~ devletinde snrnyda kullanllan doku.ma ve giy- silere cesitli el sanntz teknikleriyle siislelneler uygulan- mzg, bu giysilerin doku.sa L yiizeylerini olaganii.stii gor- kemli kilacak bi~inzde degerli taglar, altzn vegumiis szr- mnlnr kullnnzlm.zgt~r.
Osmnn.11. 1zan.edan~nzn geleneksel ozelli&i gosteri~li ve degerli giysiler kullannrnk ynban.ci. konulzlarz ue hallzl hayran blralzmak olinugtur, sarny cpvresin.de de bu bun- lnrzn ynpznzz i ~ i n pek qok sanatp ve esnaf olu~mzr~tzrr.
ORNAMENTS AND MAGNIFICENCE IN OTTOMAN FABRICS
Woven fabrics and clothings which urere used i n the Ot- toman Palace, were ornalnented roitlz sevelal handcraft techniques. In this szrlface on?a~nentation,precio~rs sto- nes, gold and silver threads roere used to prodlrce ele- gant and nmgnificant dresses.
By wearing attractive and valunble clothings to make foreing guests and people envious was n trnditional characteristic of the Ottoman Dynasty. This also cnzi- sed the estnblislzment of several craftsmanslzip around the palace.
Osmanli Devletinin kurulngu ile imparatorluk cluru- muna gelniesi siirecinde toplumcla farkli sosyal ve kiil- turel aligkanlikla izlenir. Kurulugta tipik Step Kiiltiirii- nun, Gogebe ozelli@ni tagiyan Osmanlilar, Anadolu'da Bizans'in yerlegik kiiltiir yagantisina yakinlagmiglardi.
oyle ki zamanla Osmanlilar kenclileri gibi yerlegik clii- zene gegmeyen ve geleneksel yagantilarini, Anarlolu, Suriye ve Trakya'da devam ettiren Yoriik ve Tiirkmen agiretlerini aga@lamig ya cla goqebelikten zoda vazge- girmiglerdi.
Yoneticilerin, kurulugtaki basit, yalin ve iglevsel yak- lagimlari imparatorluk ve duraklatna donemlerinde siis, gosterig ve tantana a&rlikli cliigiince ve clavranigla- ra donugtu.
Oita Cagda gogebe ve yerlegik toplumlarda yoneti- len ve yoneten kesimlerin kullancliklari dokumalar gor-
sel agidan farkliydi. Yoneticilerin gosteligli, renkli, igle- meli, panltili, suslii, marifetli gibi sifatlar ile anlatilan dokuma ve giysilerine kargilik; halk, ait o l d u a sinif ozel1iii;ine gore duz, rahat, yalin ve iglevsel olanlari kul- lanirdi.
Tiirkler, Oita Asya'cla yerlegik Cin kulturune kom- gu olmalarina r a m e n , yagantilarinln dogal sonucu olugmug olan giysi ve dokumalarinin geleneksel niteli-
@ni kaybetmemiglerdi ve Anadolu'ya geldiklerinde cle bu ozelliklerini koruyorlarcli. 13.Yiizydda Anadolu'yu gezen h n u ' l Cevzi bu konuda "Tiirklerin giysileri Arap- larm giysilerinden farkliydi. firsal alanda franlilara benzemiyorlar. Kadinlari ortunmez ve ozgbrdu" diye geleneksel Yoriikve Turkmen giyimini anlatir. Gogebe- lerin geleneksel yagamlarinda giyimleri yaninda bann- ma mekanlari bile Cadir, Oba, Topakev gibi dokuma sa- nati ile ilgiliydi.
Sus, canlilarin dogasinclan kaynaklanan bir olgu- clur. Bu insanin sanata yonelmesinde de en buyuk et- ken olmugtu. Sus, bir nesneyi giizellegtirmek amaciyla yapilan galigmalardir. Siis unsurunun azli@, nesnenin iglevsel yalinli@ni, sacleliani oitaya gikanr. Sus unsu- runun agiri fazlalia ise nesneleri zevksizlegtirip, baya-
@laqina ve rukiig sinirina yaklagtinr. Bu yiizden sus unsurlarii~inestetik olqiiler iqinde, as11 nesnenin giizel- legnlesini destekleyecek uyumla yapilmasl, galigmalan sanat kapsainina yaklagtiracaktir. Geleneksel dokunia ve giysilerde goriilen siis ve ilgi gekici unsurlar, dogal sinirlan igincle qevreleri ile uyumla biitunlegmiglerdir.
Dokusal yuzey si'slemeleri qegitli tekniklerle yapilir.
Bunlan;
-Taki ve aksesuarlar,
-Boya ve renklendirilmig malzemeler, -Dokuma orgiileri ve teknikler, -Farkli malzemeler,
-Motifler ve d i k i ~ ekleineleri ile yap~lan susler diye si- ralayabiliriz.
Bursa'nin alinmasiyla birlikte saray yaganhsina oze- nen Osmanlilar, Orhan Bey zamani geleneksel giysile- ri yerine ipekli, luks giysi ve dokumalar kullanmaya baglamiglardi. 1zmir'li Mansurizade Mustafa Paga, "Ne- tayiciil Vukuat" kitabinda "Yildinm Han altin d u w e l i ve altin ve ipek tellerle dokunmug elbiseler giyerdi" di- ye anlatir. Yavuz Sultan Selim, Bektagi orneii;i basit ve sacle giyinmesine kargilik, oglu Kanuni Sultan Suley- man gik ve gosterigli giyimleri severdi. Bir gun gok sus- lu bir elbiseyle babasinin huzuruna phnca, onun sus- lii kili@na sinirlenen babasi,
-"Siileyman, anan ne giyecek? diye azarlamigti. Ge- orgina Max Miiller, "fstanbul'dan Mektuplar" ad11 ki- tapta, Bursa clokumacili@ hakkinda, "Cok hafif ve yu- mugak Bursa ipeklisi son derece meghurdu. Burada fpekqilik tamamiyle Rumlarin elinde bulunuyordu" di- TEKSTIL VE MUHENDIS ML:6 SAYk36 ARALIK 1992
h!(;s/tt/ 2, L I I I ~ L I I I ~ L ~ C I I I I ~ L ~ I * L I ~ Y I , I I ~ L I W I I I g o h ~ ~ s r ~ ~ , h i I I I ~ I Y I ~ ~ L I I ~ !
gumiig vc ipck qegitli Lckniklerle i$cncrek k u l l a n ~ l m ~ ~ . Rcsim al- Re.qil,l l. 1p1.k gumii? t l ! l l i h I n l l i I , ~ : I I I I I ; L I ~ il~lik il, , , n ~ r l i l . l l . ~ , , l ~ ~ . ~ ~ . tln 1 ~ 1 ~e S I I . I X I kl;htlnn illlian, i1)c.k dokumn iizcrinde isleme, piis-
ye bilgi verir. Toplumdalu bu de@gikli@ vurgulayan 111-
giliz t a s i h ~ i H.A.Gibons, Osmanll "gef' lerinin kendi go- reneklel-ini blrakarak, Bizans acletlerini nasil aldiklan- nl gijyle yazlyor. "Germiyan Beyinin kizi ile Beyazit'in izdivaci Bursa'cla biiyuk ihti~amla kutlancll. Buracla ilk defa olmak uzere Osmanlllarin saray ve sefahat husu- sunda alakadar oldnklarlnl igitiyoruz. Koy meclisinclen ve kw ateginden bagka bir gey bilmeyen harp adamlan, TEKSTIL VE MUHENDIS YIL:6 SAYI:36 ARALIK 1992
Yunan kentlerinin ~ o k gekilci ve karigik hayatina alig- maya baglamqlardl. Osmanli Sarayl tarafinclan geligti- rilen merasim, Bizans'tan allnmq ve ondan farksizdi.
Kadinlarln ortiinmesi bile Bizansvari olmugtu.
Bu t u r karg~likli etkilegim ornekleri Anadolu tarihinde qoktur. Bizans Imparator'u Constantine, Hazar Kaga- nl'nin klzl ile evlenir. Kiz qeyiz ile birlikte Bizans Sara- ylnl etkileyen bir elbise getirmigti. Bu elbise sarayda
cyle l~ayranllk uyanclirmigtl ki erkeklerin toren elbise- si olarak kabul edilcli. Aclina cla kizin Tiirkqe adina da- yanarak, Ciqokyon clediler.
Trakyave Bat1 Anadolu halklarinin genlik, panayir, fes- tival ve karnavallarina kargilik Roma, Bizans ve Os- manli yoneticileri cidcli merasim ve toren meraklisiydi.
Bu t u r toplumsal gosterilerin qok ~egitli amaqlari ara- sinda, yoneticilerin giysi ve siisleri ile zenginlik, ihti- gam ve giiqlerini gosterme firsati bulmalari onemliydi.
Osmanli Saltanati, bilhassa el~ileri hayrette birakacak gekilde merasim yapilmasinclan biiyuk zevk cluyardi.
Misafirseverlik adina yapilan agiri gosterig, gelen ya- bancilarin tuhafina gitmig olacak ki anilarincla bu tiir merasimler anlatilmig. 1560 y~linda pacligahin maliyet alaylnin toren gegdini mektuplarinda anlatan Bus- bekq "Suvarilerin altm ve gumug sirmali esvaplari pri1 piril parlar. fpek veya atlastan yapilmig olan bu elbise- lerin rengi, al, mor veyahut koyu yegildir. Beygirlerin hagereleri hymetli taglarla ve giiiniig sirma ile iglen- migtir" diye yazar. Bu tiircle siislenmig bir ceket Resim
L'cie goriilmektedir.
Insan'da tiirdaglarina kargi daha ust diizeyde goriin- me pbasi yanincla, guru11 dig1 kalma korkusunun do- gal sonucu olarak, bir yere ait olduklarini giysi ve kul- landiklan ilokusal iirunlerle belli etme egilimi vardir.
Desmond Morris'in "~nsanlik Bahgesi" ad11 kitabinda inceledigi gibi konu giiniimiizde bile belirli gekilleri ile generallerde, yargqlarcla, din aclamlari hatta en a@r
bagli iiniversite gorevlilerinin siislii puslu gatafatli elbi- selerinde geqerlili@ni korur. Halikarnas Balikqisi da ki- Ilk kiyafete agiri onem verenleri "Moda endustrisi bu ki- gileri kilik kiyafetleri iqinde taahutlii posta paketi gibi kapali olarak d o ~ i n l a n n d a n oliimlerine dehliyor" diye anlatir.
Anadolu Antik Gag insani da sus'e diigkundii. Bu amaqla kullanilan altin, giimug ipek ve inci gibi hymet- li taglar degerliydi. Bu giin oldurn gibi kadinlar ve er- kekler pomat, paifum, cluzgiin, dud& boyasi, rime1 ve pudra benzeri geyler siirerek yuzuk, bilezik, zincir ve muskalar tayyarak qekicilik kazanmaya pligidardi.
Osmanli saraylisi ve yoneticisi kullandiklari giinliik ve merasim giysileri, mefrugatla~i; pahali malzemeleri, gosterigli siisleri ve teknik iistunliikleri ile halktan fark- liycli. Guniimiizde kalan dokuma orneklerinde, minya- tiir ve yazili belgelerde clokumalarla ilgili sus, zengin- lik ve ihtigam goziimiizii kamagtinr. Padi~ahin, hare- inin ve yoneticilerin her alanda kullanmig oldu@ doku- ma ornekleri "Saray Dokumalan" ad1 altinda incelenir.
Bu dokumalarcla dokuma malzemesi olarak yun, ke- ten, pamuk yaninda ipek, altin, giimug ve inci gibi kiy- inetli taglann kullanilmig oldurn dokuma ornekleri qoktur. Hal$in keten, yiin ve pamuk gibi malzeme ile clokudu~i uriinler saray iqin, ipek, altin veya giimug telli olarak ozenle dokunur veya iglenirdi. 0rne&l Arapga pamuk anlaminclaki kutnu sozcii@iniin Os- manli Sarayl'ndaki clokuma arnegi ipekli olabiliyor. fg- levselli@nclen otiirii pamuklu olan havlu ornekleri sa- ray iqin ipekli clokunuyordu. Ulkeye gelen yabancilann dikkatini geken, siislu Saray Dokumalari hakkinda bir gok yazili bilgi vardir. Uqiincii Ahmet donemi kadin giy- silerinin ihtigani ve zenginligni Lady Montaque mek- tuplarincla ozenle anlatarak, kendisinin de bu giysileri severek giyclignden sozetmigtir. "Ewela, bacaklarimi orterek topuklarima kadar inen gayet ince, pembe renkli ve kenari gumiig iglenleli ~ o k genig bir qalvarim var. $alvarimin iizerine kisa ve genig kollu, beyaz ipek- ten rnan~ul ve her tarafi iglenmig,tul gibi bir gomlek gi- yiyorum ve yakasini elinasli bir diignie ile kapatiyo- rum. Gomlegim o kadar incedir ki go@isumun rengi ve biitiin gekli 01duii;Li gibi goziikmektedir. Entarime gelin- ce; qi~ek nakigli ve gam kumagi deseninde olup altin sir- ma ile iglenn~igtir. Diigmeleri ve etrafi elmas ve inciler- le siisliidiir. Bunlarin iistiilie giydigim kaftan da ~ a l v a - rimin kumaginin aynidir ve topuklarima kadar uzun- dur. Hepsinin iizerine takti@m kemerim d l doit par- mak eninde ve serapa elmas ve diger hymetli taglaha miizeyyenclir. Kiirkiim yegil renkli ve sirma iglemeli- dir. Bagima koydu&im kalpaan hgliB inci ve elmaslar- la igleninig nefis bir kadifeclen, yaz1iB ise qok ince ve qok parlak gi~iniig sirmali kumagtan yapilmigtir. Altin TEKsTIL VE MUHENDIS YIL:6 S A n : 3 6 ARALIK 1992
sirmadan yapilmig piiskiilu cle tatli bir ecla ile yanclan sarkitiliclir. Turk kadinlari hie 8iiphesiz bizclen claha hurdiir. Hangi sinifa mensup olursa olsun her kaclin iki yagmak takmadan sokaga qikmaz. Yagmaan birisiy- le yiizlerini digeri ile sa~larinl sarip arkalanna atiyor- lar. Swtlanna da ferace giyiyorlar. Hicbir Tiirk kaclini feracesiz sokaga pkmaz. Feracenin kigin giyileni Cuha- dan, yaz i ~ i n olani gayet ince kumaglardan, ekseriya ipekliden yapilir"
Saray Dokumalari Bursa bagta olmak uzere bagkentlik yapmig olan Edirne, 1stanbul kentleri ile Manisa, Trab- zon, Amasya gibi gehzade kentlerinde, Alaiye, Antalya, Eskigehir, Kocaeli,Erzurum, Diyarl~alur gibi ipek Yolu uzerindeki merkezlerde malzeineleri haz~rlanir ve clo- kunurdu. Bu merkezlerin pek q o a ~ n d a ipek, ipekli ve kiymetli dokumalardan vergi alan mizanlar vardi. Os- manli devleti vergi gelirlerinin cobmu ipek ticaretin- den saglardi devletin zenginlik, ilitigam ve saltanat gos- tergesi amacinda kullanilmig Kemha, Seraser,
Diba, Zerbaft, Kaclife,Catma, i'stiife, Munakkag, Hata- yi, Sevayi, Dip,Car gibi renkli, motifli, ipekli, altin ve giimiig teller kullaiulmig a$r clokumalar kontrol altin- da clokunur ve damgalanlrcli. Kumag kaliteleri sirma ve sin1 ayarlan tesbit eclilir miri damgalar vurulurclu.
a y m e t l i clokumalarin damgasiz satilmasi yasakti.
Saray clokumalarinin yapiminda Ehli-Hiref-i Hassa ve Karhane-i Hassa alayna bag11 atolyelercle, Gazza- zan (fpek$ler), Zergerler, Nakkaganlar, Terziler, Klab- dancilar, Sirmakeq ve Simkegciler, Devdah, Elemneci, Cozgucu, Tire, Kaytan ve hrigimciler, Fermeneciler, Kasnakglar, Gergef~iler, D'olapCilar, Perdahp, Cencle- reci, Mengeneci gibi pek qok esnaf galigirdi. ipekli, a l t ~ n ve giimug zengini motifli clokumalann yanincla Tafta, Canfes gibi duz ve karigik ipekliler, Agabani, Tulbent, Bogasi, Beledi gibi pamuklu, p d i r ve yelken bezi gibi ketenler, Damask, Gal, Kugak ve Havlu, Pegtemal gibi cok ee~itli dokuma teknikleri ile dokunan dokumalar Osmanli Saltanatinin gereksinimlerini kargilamigti.
rMMOB MAK~NA M~~HENDISLERI ODASl BURSA SUBESI Ba$kanl$na
Elmasbah~eler Mah.Sabunevi Sk.Miihenclisler fghanl No: 19 Kat: 1,16230 BURSA (PK 140,16371 BURSA) 42a&da kutularda (x) i~aretli kampanya seqmeklerinin vc 'SMM013 Maltina Muhenclisleri O d a s ~ Yay~nlar~mn bedeli,
7
213837 Nolu Posta Ceki,0
10540 51-0 Nolu Yap Kretli Banltas~ Bursa Subesi, 'lesablna yatmnq olup allncl~ bclgesi ckteclir.Yaylnlar~n aga&da belirtilen atlrcsc giinderil~nesi kon~~suncla gerekini bilgilerinize sunarlln. Saygllarllnla.
Firma Acll ve Adresi ...
...
: ... 'Sclcf'on No Fax:
...
Firma Yetkilisinin At11 soy ad^ :
0
1 .SECENEK 424.000 TL1. 1990 Turkiye Sanayi ve Ticaret Katalogu 2. 1992 Endustriyel Profil Katalogu
[ 7
2.SECENEK 53.000 TL1.1 975 Sanayi Haftas1 ve Sergisi 2.1987 Sanayi Kongresi Bildirileri
3.1989 Sanayi Kongreleri Bildirileri, Ek Cildi
0
3.SECENEK 150.000 TL1. Ulusal Tekstil Sempozyumu Bildiriler Kitab~
2. Ulusal Tekstil Sempozyumu Ek Cildi 3. TMD IV.Tekstil Sempozyumu Ozel Sayw 4. TMD V.Tekstil Sempozyumu 0zel Sayls~
5. TMD V.Tekstil Sempozyumu 0zel Sayw Ek Cildi
6. TMD ITMA 87' Ozel Sayw
[7 4.SECENEK 530.000 TL
Tekstil ve Muhendis Dergisi Cilt 2,Cilt 3,Cilt 4,Cilt 5
TMMOB M A I ~ N A M ~ ~ H E N D ~ S L E R ~ ODASl YAYlN L ~ S T E S ~
Kaloriki- 'Sesisat~ Proje I-Iaz~rlama Esaslarl ... 80.000 '1'1, e l @ Birilnleri ve Ccvirlne Katsay~lar~ ... 10.000 TI.
...
I3antl1 Konveyiirler 40.000 'SI.
...
Makina Miihendisliki El Kitab~ (4.Cilt) 60.000 'TL ...
Sanayi Kazanlar~ I',k Donatm 1$t. El Kitab~ 50.000 TL ...
Muhendisler 1cjn Celik Sec;ilni 80.000 TL SIIIIII 'Tesisat Proje I-Iaz~rlama'Teknik Esaslar~ .. 40.000 TL
...
ingilizcc I S M e k c ~ ~ p l a r ~ Nasd Y u ~ l l r ? 50.000 TL ...
Metalik Koroqmn llkcleri ve ~ n l e n ~ n e s i 60.000 TI.
'resisal l'ekniklcri ve Proje I-Iaz~r. Teknik Esas. 40.000 TL ...
I'laz~na 'Ceknijii ... 30.000 TL I>of$al Gaz Konut. K ~ ~ l l a n ~ ~ m iGin Ternel nilgiler 20.000 TI, Kovall Elavatorler ... 60.000 TL Say~sal Denetimli l'ak~m Tezgahlar~ Cilt 1 ... 80.000 'SI.
1)lastikler Diinyas~ ... 60.000 TI,
0
150 Gaz Tesisat~ Cep Kitab~ ... 50.000 'SLTEKSTIL VE MUHENDIS YIL:6 SAYI:36 ARALIK 1992 329
