ÜNİTE İŞ HİJYENİ İÇİNDEKİLER. Prof. Dr. Suphi URAL HEDEFLER TEHLİKE, RİSK VE KORUNMA TEMEL KAVRAMLARI

İÇİ N D EK İL ER

• Giriş

• Tehlike ve Risk Kavramları

• Korunma ve Önleme

• Kaynağına Yönelik Korunma Uygulamaları

• Ortama Yönelik Korunma Uygulamaları

• Kişiye Yönelik Korunma Uygulamaları

• Korunma Politikaları

H ED EF LE R • Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Tehlikeli durumu ve davranışları tanımlayabilecek,

• Tehlike ve risk arasındaki farkları açıklayabilecek,

• Risk değerlendirme çalışmasının aşamalarını sayabilecek,

• Koruma ve önleme politikalarını sınıflandırabilecek,

• Kaynağında önleme, ortama yönelik koruma ve kişisel koruma gibi

korunma uygulamalarının temel özelliklerini ifade edebileceksiniz.

TEHLİKE, RİSK VE KORUNMA TEMEL KAVRAMLARI

İŞ HİJYENİ

Prof. Dr. Suphi URAL

ÜNİTE

4

İş hijyeninin amacı, iş yerinde hastalığa neden olabilecek, çalışanlar ve

toplumdaki bireyler arasında önemli ölçüde

huzursuzluk ve verimsizlik yaratabilecek çevresel

tehlikeleri ve stresleri önceden belirleyerek değerlendirmek ve kontrol altına almaktır.

GİRİŞ

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) İş Sağlığı ve Güvenliği Ortak Komisyonunda işçi sağlığının esasları şöyle belirlenmiştir:

 Bütün iş kollarında işçinin fiziksel, ruhsal ve sosyo-ekonomik bakımdan sağlığını en üst düzeye çıkarmak ve bunun devamını sağlamak

 Çalışma şartları ve kullanılan zararlı maddeler nedeni ile işçi sağlığının bozulmasını engellemek

 Her işçiyi kendi fiziksel ve ruhsal yapısına uygun işte çalıştırmak Belirlenen amaçlara ulaşmak, dolayısıyla, iş kazalarını ve meslek

hastalıklarını önlemek İş Sağlığı ve Güvenliliği Yönetiminin sorumluluğundadır. İş Sağlığı ve Güvenliliği Yönetimine 3 temel görev düşmektedir. Bunlar:

 Tehlikeleri tanımlamak,

 Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek ve saptamak,

 Riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek ve riski kontrol altına almaktır.

İş hijyeni çalışmalarının amacı, iş yerinde hastalığa neden olabilecek, sağlık ve iyilik hâlini bozabilecek, çalışanlar ve toplumdaki bireyler arasında önemli ölçüde huzursuzluk ve verimsizlik yaratabilecek çevresel tehlikeleri ve stresleri önceden belirleyerek değerlendirmek ve kontrol altına almaktır.

İş yerlerindeki fiziksel, kimyasal, biyolojik ve psikososyal riskler ve stresler çalışanın sağlığını tehdit edebilmektedir. Çevresel risk etmenleri, kitabın diğer bölümlerinde kapsamlı olarak verildiğinden burada tekrar edilmeyecektir. Stres;

kişinin çevresinin kişiye yüklediği yük ya da yüklenen istem düzeyi veya zararlı ya da tehdit edici unsur cinsinden tanımlanan uyarıcı özelliği olarak

tanımlanmaktadır. İş stresi ise iş çevresinin bir özelliği ve genellikle de çevrenin nesnel olarak ölçülebilen bir boyutu olarak ele alınır. Psikososyal risk etmenlerinin yol açtığı stresin akıl sağlığı dışında, kalp ve dolaşım, solunum, sindirim, kas iskelet ve bağışıklık sistemlerini de etkilediği; bu etkilerin hormonal sistemin

etkilenmesine bağlı olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir. İş stresi kalp dolaşım sistemi hastalıklarının oluşumunu da tetikler. Bu etki, strese bağlı hormonal değişikliklerle (adrenalin, noradrenalin ve kortizol) veya stresle birlikte artış gösteren sigara ve içki içme, aşırı ve kötü beslenme gibi sağlıksız davranışlar sonucunda ortaya çıkmaktadır. İşi, dış etkiyle artırılan işçinin kalp hızının ve kan basıncının, işini kendi kararıyla artıran işçininkinden daha fazla arttığı görülmüştür.

Önlemek ve korumak her zaman daha kolay ve ucuz olmuştur. Koruyucu sağlık hizmetleri ile koruyucu iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri iç içe geçmiş kavramlar olup konu ile ilgili uluslararası kuruluşların da ortak kararlar aldığı alanlardır. Bu alanda Dünya sağlık Örgütü (WHO), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (OSHA) gibi birçok uluslararası kurum ve kuruluş bulunmaktadır.

Risk sözcüğünün kökeni ya Arapça rızık/rızk ya

da Latince riziko sözcüklerine dayanır.

TEHLİKE VE RİSK KAVRAMLARI

TS 18001 standardına göre Tehlike, çalışma ortamındaki veya çevredeki herhangi bir unsurun zarar verme potansiyeli olarak tanımlanmaktadır. 6331 sayı İş Sağlığı ve Güvenlik Yasasında ise Tehlike, İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini ifade eder.

Risk sözcüğünün kökeni ya Arapça rızık/rızk ya da Latince riziko (risicum) sözcüklerine dayanır. (Ansell, 1992). Türk Dil Kurumu Sözlüğünde Risk, zarara uğrama tehlikesi olarak tanımlanmaktadır. Amerikan Güvenlik Mühendisleri Derneğinin yaptığı tanımlamaya göre risk, bir etkinlik veya durumun yaratabileceği tehlike olasılıklarının ve bunların doğurabileceği sonuçların birlikte

irdelenmesinden ortaya çıkan değerlendirmedir. TS 18001 standardına göre risk, tehlikeden dolayı ölüm, yaralanma veya hastalığın meydana gelme olasılığı ile meydana gelen olayın şiddetinin bileşkesidir. 6331 sayı İş Sağlığı ve Güvenlik Yasasında ise Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini ifade eder.

Bir riskin ortaya çıkabilmesi için;

 Bir tehlike olması ve

 Değer verilen bir şeyin bu tehlikeye maruz kalması gerekir.

29.12.2012 tarihli ve 28512 Sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’nde risk değerlendirme çalışmalarının aşamaları aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

Risk değerlendirmesi; tüm iş yerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere

 Tehlikeleri tanımlama,

 Riskleri belirleme ve analiz etme,

 Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması,

 Dokümantasyon,

Ö rn ek

•Yıldırım düşmesi sonucu bir evin yanması riski, bu eve yıldırım düşmesi ve evde yangın çıkması olasılıklarının her ikisinin de birlikte gerçekleşmesini gerektirir. Eğer o bölgede bir eve yıldırım düşme sıklığı beş yılda bir (0,2 yıldırım/yıl) ve yangın çıkma olasılığı (olayın boyutu) iki yıldırım düşmesinde bir ise (0,5 yangın/ yıldırım);

•RİSK (sonuç/birim süre)= SIKLIK (olay/birim süre) x BOYUT (sonuç/olay)

•RiSK=(0,2 yıldırım/yıl) x 0,5 yangın/yıldırım) = 0,1yangın/yıl

•Bu durumda; yıldırım düşerek yangın çıkma riski 10 yılda birdir.

Kabul edilebilir risk seviyesi; yasal yükümlülüklere ve iş

yerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma

oluşturmayacak risk seviyesini ifade

etmektedir.

 Yapılan çalışmaların güncellenmesi ve

 Gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir.

Tablo 4.1. Riskin Za man Boyutu

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’nde, kabul edilebilir risk seviyesi; yasal yükümlülüklere ve iş yerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesini ifade etmektedir.

Tehlike tanımını yaptıktan sonra, tanımlanan tehlike kaynağı ile ilgili herhangi bir mevzuat, standart vb düzenleme varsa, risk değerlendirmesi bu değerlere göre yapılabilir.

İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü önleme çalışması

olarak tanımlanmaktadır.

Çalışma ortamında birden fazla zararlı gaz türü belirlenmişse bu gaz karışımlarının iş sağlığı ve güvenliği açısından kabul edilebilir maruziyet sınır değerleri aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

TWA=(CaTa + CbTb + ... CnTn) / 8 Em = (C1/L1 + C2/L2 +...Cn/Ln) Em≤ 1 ise tehlike yaratan gaz karışımının konsantrasyonu kabul edilebilir risk seviyesindedir.

Şekil 4.1. Risk Yönetimi çalışmalarının aşamaları

KORUNMA VE ÖNLEME

İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü önleme çalışması olarak tanımlanmaktadır. Çalışma ortamından kaynaklanan zararlı etkenlere karşı çalışanların ve çevrenin korunması büyük önem taşımaktadır. Koruma;

Ö rn ek

•Metan oranının %1,0 ve üzerinde olduğu yerlerde patlayıcı madde kullanmak yasaktır.

•İşçinin maruz kalabileceği CO consantrasyonu 50 ppm değerini aşmamalıdır.

Korunma yöntemleri;

kaynağında korunma, ortama yönelik korunma ve kişiye

yönelik korunma uygulamaları olarak üç

gruba ayrılmaktadır.

 Bir kimseyi veya bir şeyi dış etkilerden, tehlikeden veya zor bir durumdan uzak tutmak, muhafaza etmek

 Güçlü bir kimse veya kuruluşun, güçsüz birini veya bir şeyi desteklemesi, himaye etmesi

 Tehlikeye karşı denetimi altında bulundurmak, savunmak, müdafaa etmek

 Tehlikeli, zararlı durumları önlemek

 Bir şeyin eskimesini, yıpranmasını önlemek için gereken dikkat ve özeni göstermek

 Süregelen bir durumun değişikliğe uğramasını önlemektir.

Korunma çalışmaları beş aşamada gerçekleştirilir:

 Örgütlenme

 Kaza nedenleri ve oluşumu ile ilgili gerçeklerin saptanması

 Kaza analizi (kaza ile ilgili inceleme)

 Önleyici önlemlerin seçilmesi

 Koruma

İş sağlığı ve güvenliği alanında korunma yöntemleri 3 ana başlıkta yer almaktadır:

 Kaynağa yönelik korunma önlemleri,

 Ortama yönelik korunma önlemleri,

 Kişisel koruyucu donanımlar

Sayılan bu temel prensiplerin dışında, tehlike kaynağının özelliğine göre;

 Maruz kalma süresini kısaltılması

 Maruz kalma dozunu azaltılması

 Algılama ve alarm sistemleri kurulması

 Islak çalışma yöntemleri

 Ortam ölçümlerinin yapılması

 Bakım ve temizliğin gereği gibi yapılması

 Teknolojik gelişmelerden yararlanılması gibi korumaya yönelik önlemler düşünülmelidir.

Kaynağında Korunma Uygulamaları

İş yerindeki emniyetsiz durumların ve tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılma veya tehlikesinin asgariye indirilmesidir. Dört farklı şekilde uygulanabilir:

 Bertaraf etme

 İkame etme ( Yerine koyma )

 Makine koruyucuları

 Teknik tedbirler

İş kazaları ve meslek hastalıkları tehlikeli

durumlar ve/veya tehlikeli davranışlar sonucu ortaya çıkarlar.

Bertaraf etme: Tehlikeli durum ve davranışları yok etme ya da ortadan kaldırmadır.

İkame etme (yerine koyma): Tehlikeli olanı, tehlikesiz ya da daha az tehlikeli olanla değiştirmektir.

Makine Koruyucuları: Sabit koruyucular, kilitlemeli koruyucular, otomatik koruyucular, yaklaşma koruyucuları ve ayarlanabilir koruyucular olmak üzere beş farklı şekilde olabilmektedir.

Ortama Yönelik Koruma Uygulamaları

Ortadan kaldırılamayan tehlike kaynaklarının, çalışma ortamında ayrılması, izole edilmesi ve emniyetsiz davranışların önlenmesidir.

 Tecrit ( izole etme veya ayırma )

 Havalandırma ( Toz, gaz )

 Termal konfor

 Aydınlatma

 Organizasyonel düzenleme

Ayırmak (Tecrit etmek)

 Tehlikeli alanın, diğer bölgelerden izole edilmesidir.

 Bütün tehlikeli işlemleri diğerlerinden ayrılmalı veya ayrı bir yerde toplanmalıdır. Böylece tüm çalışanlar yerine, sadece o işte çalışan işçiler bu kirli havaya maruz kalmış olacaklardır.

 Bu durumda burada çalışan işçilere tehlikelerden koruyucu uygun koruyucu donanım verilmiş olmalıdır.

Havalandırma

Kullanılmış havanın, yeni ve temiz hava ile değiştirilmesi olarak ifade edilebilir. Havalandırma ve termal konfor hem meslek hastalıklarının önlenmesi hem iş kazalarının önlenmesi hem de iş veriminin düşmesinin önlenmesi açısından önemlidir. Tabii havalandırma ile ortam havasının saatte 2-3 kere değişmesinin zorlaştığı ortamlarda, kişi başına düşen hava hacmi miktarının artırılması veya kapı ve pencereler açılarak veya cebri çekişli ortam havasının yeterli miktarda

değişmesinin sağlanması gerekmektedir.

Kişiye Yönelik Koruma Uygulamaları

Başlıca uygulamaları; işe uygun personel seçimi, eğitimi ve denetimi, işe giriş sağlık muayenesi, periyodik sağlık muayeneleri, geri dönüş sağlık

muayeneleri, rehabilitasyon çalışmaları ve kişisel koruyucu donanımlar olarak sıralanabilir.

İş Kazası ve Meslek Hastalıkları Nasıl Önlenebilir?

İş kazaları ve meslek hastalıkları tehlikeli durumlar ve/veya tehlikeli davranışlar sonucu ortaya çıkarlar. Tehlike kaynakları, tehlikeli durumlar ya da

ortamlar oluşturur. Bu ortamlara giren, buralarda çalışan işçiler de tehlikeli davranışta bulunmuş olurlar. Böylece iş kazası olma veya meslek hastalığına yakalanma riski artar.

İş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemenin en kestirme yolu işçileri, mümkünse, tehlikeli ortamlarda bulundurmamaktır.

İş Kazası = Tehlikeli Durumlar X Tehlikeli Davranışlar

İş yerlerinde tehlikeli durum yaratabilecek faaliyetlerden bazıları aşağıda sıralanmıştır:

 Kesme, bölme gibi işlemler gerektiren ve bıçak, testere gibi keskin aletlerle yapılan işler

 Presleme veya sıkıştırma gibi işlemleri gerektiren ve genellikle pres, mengene gibi biçimlendirme aletleriyle gerçekleştirilen işler

 Kinetik enerjinin potansiyel enerjiye dönüştüğü durumlar (örneğin, herhangi bir şeyin işçiye çarpması ya da işçi üzerine düşmesi)

 Sıcak ve soğuk, elektrik akımı, ses, ışık, radyasyon ve vibrasyon

 Toksik ve korozif maddeler

 Ağır yük kaldırma gibi işlemler nedeniyle vücudu yoğun stres altına sokan işler

 Şiddete maruz kalma korkusu gibi psikolojik stresler

Tehlike yaratabilecek davranışlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır:

 Çalışma şartlarındaki risklerden haberdar olmamak ve bu nedenle tehlikeye kayıtsız kalmak

 Kişisel korucuların kullanımı ve önemi yönünde bilgi sahibi olmamak

 Makine koruyucuları yönünde bilgi sahibi olmamak

 Mesleki deneyime sahip olmamak

 Heyecanlı veya aceleci olmak

 Sağlık yönünden yetersiz olmak

 Alışkanlık veya bağımlılık

 Fizyolojik veya kronik yorgunluk

Şekil 4.2 . Tehlikeli durum ve davranışlar

İş kazalarının nedenleri ile ilgili olarak ileri sürülen bazı yanlış görüşler:

 Şanssızlık

 Kaçınılmazlık

 Dikkatsizlik

Aslında, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının doğal bir gidişi vardır. Bu gidiş, mümkün olduğu kadar erken devrede durdurulmalıdır. İş kazaları, herhangi bir toplumsal hastalık gibi önemle ele alınmalıdır.

Önleme, bir şeyin olmasına veya yapılmasına engel olmak, ortaya çıkan veya çıkacağı düşünülen bir tehlikeyi durdurmak veya önüne geçmektir. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’nde önleme, İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü ifade eder.

İş sağlığı ve güvenliği kültürü toplumda ne denli yaygınlaştırılabilirse, iş kazaları ve meslek hastalıkları da o denli önlenebilir.

Şekil 4.3 . İSG kültüründeki ilerlemeler ile iş kazası ve meslek hastalığı sayıları arasındaki ilişki

Primer koruma aşamasında;

 Eğitim,

 İşe uygun işçi seçimi,

 Çalışma koşullarının düzeltilmesi,

 Kaza nedeni olabilecek çevresel koşulların ve davranışların giderilmesi gibi tedbirler ön planda yer almaktadır.

 Sekonder koruma seviyesinde ise iş kazasının sonucunu hafifleten ilk yardım, uygun tedavi gibi uygulamalar yapılmaktadır.

Etkili politikalar uygulamak, önlemenin

temelini oluşturur.

Şekil 4.4. İş kazası ve meslek hastalıklarının gelişim aşamaları

KORUNMA POLİTİKALARI

Etkili bir politika uygulamak, önlemenin temelidir. İLO üyelerinin çoğunluğu önleme politikaları uygulamakta veya bu amaca yönelik politikalar

hazırlamaktadır. Ulusal önleme politikalarının çoğunluğu ya yasa ya da iş sağlığı ve güvenliğinden sorumlu bakanlığın resmî bildirgeleri biçiminde yayınlanır veya bakanlık ve hükûmetler çalışma koşullarıyla ilgili politikanın uygunluğunu ve etkililiğini artırmayı amaçlar. Bu yaklaşım, iş yeri ve iş kolu düzeylerindeki çözüm arayışlarında işverenlere ve işçilere daha büyük sorumluluk yüklemeyi

odaklanmıştır. Bu koruma alanında ulaşılması zorunlu olan, ama bugüne kadar ulaşılamayan bir aşamadır. Devletin buradaki amacı, çalışanlar için mesleki risklere karşı yeterli koruma sağlamaktır.

Bu amaçla gerçekleştirilecek etkinlikler aşağıda sıralanmıştır:

 Mevzuat ve düzenleme hazırlamak, hazırlanmasına katılmak

 Standart oluşturmak (Standart saptamak ve hazırlamak)

 Mevzuata / standartlara uygunluğu denetlemek

 Düzenlemeleri denetlemek

 Öz denetim/ iç denetim rejimlerinin gözetimi veya emeği korumayı amaçlayan yönetim sistemleri

 İnceleme / kaza çözümlemesi

 Çalışma çevresini izlemek

 Maruziyet ölçmek

 Kovuşturma / yasal eylem / yaptırım uygulamak

 Sosyal ilişkileri denetlemek

 Bildirim yapmak/ kayıt tutmak ve istatistikleri yaymak

 İşletmelerin iş güvenliği ve sağlığı performanslarını değerlendirmek

 Bina planlarını, işyerini, teçhizatı ve süreçleri değerlendirmek

 İzin vermek, yetkilendirmek ve lisans vermek



Son yıllarda hizmet sektöründeki önemli gelişmeler, çok sayıda

küçük işletmelerin doğmasına yol açmıştır.

 Danışmanlık, enformasyon, yayın ve dokümantasyon hizmetleri

 İşletme, işkolu, sektör veya ulusal düzeylerde üçlü yapıya dayalı organlara katılmak

Önleme Eylemini Geliştirip Güçlendirecek Stratejik Değişiklikler Çalışanın korunmasını amaçlayan politikalarda kapsamlı

değişiklik

Son yıllarda önleyici denetim büyük değişiklikler geçirmiştir. Gelişmiş ülkelerde, geleneksel ağır sanayilerde istihdam edilen işçi sayısı azalırken hizmet sektördeki işçi sayısı artmıştır. Bu değişikliğin önemli sonuçlarından biri küçük ölçekli iş yeri sayısının artması ve hükûmetlerin personel sayısını azaltmaya çalıştığı bir dönemde, iş sağlığı birimlerine daha çok sayıda iş yerine hizmet götürme olanağı sağlayacak bir iş sağlığı sistemi yaratılmasının gerekli hâle gelmesidir.

Yeni yasal düzenlemeler, standartlar, yönetmelikler, yönergeler hazırlamak

İş sağlığı sorunları, iş sağlığı sisteminin çalışanları işletme kaynaklı sağlık ve güvenlik risklerinden koruyamamasından dolayı ortaya çıkar. Değerlendirmenin ilk aşamasında, bu sorunlar ve öncelikli olanları belirlenir; ikinci aşamada, bu

sorunları kalıcı bir biçimde çözmek için olası tüm önerilerin saptanması, önceliklerine göre sıralanması ve uygulanması gerekir.

Araçlar: Çözüm önerileri, iş sağlığı sisteminin işletmede ve dışında görev yapan kişi ve kuruluşlar tarafından hazırlanmalıdır. Hazırlık aşamasına kişi ve kuruluşların tümü katılmalı ve çözüm önerlerinin tümü tartışmaya açılmalıdır. Bu tartışmada, öncelikli sorun karşısındaki konumları farklı olan kişi ve kuruluşlar soruna kendi çıkarları açısından yaklaşırlar; çıkar farklılaşması çözüm önerilerine de yansır.

Yöntemler: Ekip çalışmasının bir koşulu; örgütsel altyapının tüm ölçeklerde tanımlanması ise; diğer koşulu da ekibi oluşturan kişi ve kuruluşların belirli yöntemler üzerinde uzlaşmalarıdır.

Gerçekten, sistemin amacına ulaşması için sistemi oluşturan kişi ve kuruluşların görev, yetki ve sorumlulukları ile etkinlik biçimleri belirlenmiş

olmalıdır. Bu belirlemenin yapılması bazı engellerin aşılmasına bağlıdır: Bu kişi ve kuruluşlar öncelikli sorunları ve çözüm önerilerini seçerken kendilerini etkinlik alanları ve olanakları ile sınırlarlar; sınırlarının dışında kalan sorunları ve çözüm önerilerini de görmezden gelirler. Böylece, geleneksel sorunlar dışında sorun saptamaya; alışılmış çözümler dışında çözüm önermeye ve uygulamaya direnirler.

Bu ortamda, bu kişi ve kuruluşlara iş sağlığına bütünsel yaklaşmadıkları ve sorunları ekip anlayışı temelinde sorgulamadıkları için hem sorunların hem de olası çözüm önerilerinin tümünü belirleyemedikleri ve bu nedenle etkinlik alanlarını daraltarak verimsizleştikleri kolay kolay anlatılmaz.

İş sağlığı hizmetlerinde hizmeti üreten kişi ve

kuruluşlar; yalnızca yasal etkinlik alanlarını

ve uzmanlıklarını ilgilendiren riskleri

saptamak eğilimindedirler. Bu da

çok etmenli risklerin gözden kaçırılmasına neden olmaktadır.

Bu engellerin aşılması için, ilgili kişi ve kuruluşlarından; her ölçekte sorunun saptanmasından, öngörülen çözümün uygulanmasına dek her aşamada, siyasal ve eylem birliği oluşturmaları ve bu amaçla, aşağıdaki soruları yanıtlamaları istenir.

 Riskler ve öncelikli riskler hangileridir?

 Öncelikli risk ve uygun öneri ölçütleri hangileridir?

 Risk ağırlığı

 Risk ile karşılaşma sıklığı

 Riskten etkilenme olasılığı

 Riskten etkilenmesi olası işçi sayısı

 Riskten etkilenmenin maliyeti

 Riskin önlenebilirliliği

 Tarafların risk üzerinde uzlaşma düzeyleri

 Risk ile ilgili olası çözüm önerileri hangileridir

 Çözüm önerilerinin gerçekleştirilmesini destekleyen ve engelleyen etmenler hangileridir?

 Ekonomik, teknik, mali engeller ve destekler;

 Üretim sürecinin, tekniğinin, işlemlerinin veya üretimde kullanılan maddelerin değişmesi ile ortaya çıkan destekler ve engeller;

 Üretilen mal ya da hizmet konusunda pazarda oluşan sunu-istem dengesi;

 Zamana bağlı destek ya da engeller,

 Alınan kararlar; hazırlanan ve uygulanacak olan çözüm önerileri hangileridir?

Politikaların Hazırlanması ve Değerlendirilmesi

Bu aşamada, görevi, çalışanları öncelikli iş kollarında öncelikli risklerden ekip çalışması yürüterek korumak olan kişi ve kuruluşlar sorgulanır.

Bu kişi ve kuruluşlar:

 En uygun korunma yöntemlerini seçip uygulayabilmelidir.

 Seçilen yöntemin, uygulamanın ve ulaşılan sonucun tanımlanan sağlık ve güvenlik sorunu ile uyumlu olup olmadığını, değerlendirebilmelidir.

 Uyumsuzluk saptanırsa, nedenini belirleyebilmeli ve sorunu, yöntemi ve eylemi yeniden tanımlayarak uygun girişimi başlatabilmelidir.

 Uygulamada karşılaşılabilecek sorunları öngörebilmeli ve çözebilmelidir.

İşletmede sağlığı ve güvenliği korumak için hazırlanan ve yürütülen siyasalar üç açıdan değerlendirilmelidir.

Riskleri ve öncelikli riskleri ayrı ayrı ele alan politikalar: İş sağlığı

hizmetlerinde, hizmeti üreten kişi ve kuruluşlar; yalnızca yasal etkinlik alanlarını ve uzmanlıklarını ilgilendiren riskleri saptamak eğilimindedirler. Saptanan risklerden öncelikli olanlarının seçiminde de aynı eğilim öne çıkar. Bu durumda, bu kişi ve kuruluşlar risklerle ilgili gerçekliğin yalnızca etkinlik ve uzmanlık alanlarıyla ilgili boyutunu kavrayabileceklerdir. Çok etmenli risklerde hem risk etmenleri

arasındaki, hem de riskler arasındaki ilişkileri ve etkileşimleri gözden kaçıracaklar ya da görmezden geleceklerdir.

Yalnızca yasal etkinlik ve uzmanlık alanlarında kalan riskleri, risk etmenleri ve riskler arasındaki ilişkileri göz ardı ederek saptamakla yetinen bu kişi ve kuruluşlar, çözüm önerme aşamasında da olası tüm çözüm önerilerini saptamak durumundadırlar. Olası çözüm önerisi sayısını sınırlayan bu tutum sıklıkla

korunulabilir risk sayısının da sınırlanmasını gerektirecektir. Bu nedenle ilgili kişi ve kuruluşlar saptadıkları riskleri ikinci bir elemeden geçirecek; geleneksel çözüm önerileriyle denetlenebilecek riskleri; olanakları ile uyumlu olduğu ölçüde gündeme getirecek; geride kalan riskleri ise eylem programından dışlayacaktır.

Sonuçta, ilgili kişi ve kuruluş sayısı kadar farklı yaklaşım, yaklaşım sayısı kadar da, öncelikli risk ve uygun çözüm önerisi listesi ortaya çıkacaktır.

Sağlık ve güvenlik sorunlarının, nedenlerini ve aralarındaki ilişkileri birbirinden bağımsız ele alan ve sorunların çözümünde birlikte davranmaktan kaçınan kişi ve kuruluşlara bırakıldığında; görevi, yetkiyi ve sorumluluğu iş sağlığı sisteminin bütününe değil, sistemi oluşturan kişi ve kuruluşların bir bölümüne yükleyen önermeler ortaya çıkmaktadır.

İş sağlığı politikalarının gelişmesi; kişisel korumayı temel alan politikaların yerini toplu korumayı öngören ve riskin önlenmesine öncelik veren politikaların aldığını göstermektedir. Başka bir anlatımla, etkili politikalar etkisiz olanlarla yer değiştirmiştir.

Ö ze t

•Önlemek ve korumak her zaman daha kolay ve ucuz olmuştur. Koruyucu sağlık hizmetleri ile koruyucu iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri iç içe kavramlar olup konu ile ilgili uluslararası kuruluşların da ortak kararlar aldığı alanlardır. Bu alanda Dünya sağlık Örgütü (WHO), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (OSHA) gibi birçok uluslararası kurum ve kuruluş bulunmaktadır.

•6331 sayı İş Sağlığı ve Güvenlik Yasasında ise Tehlike, İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini ifade eder.

•6331 sayı İş Sağlığı ve Güvenlik Yasasında ise Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini ifade eder.

•İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü önleme çalışması olarak tanımlanmaktadır.

•Kaynağında koruma, iş yerindeki emniyetsiz durumların ve tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılma veya tehlikesinin asgariye indirilmesidir.

•Ortama yönelik koruma, ortadan kaldırılamayan tehlike kaynaklarının, çalışma ortamında ayrılması, izole edilmesi ve emniyetsiz davranışların önlenmesidir.

•Önleme, İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü ifade eder.

Ö d e v

•"Toplumda iş sağlığı ve güvenliği kültürünü

yaygınlaştırabilmek için sivil toplum kuruluşları ve sosyal medya nasıl daha etkin kullanılabilir?" konulu bir kompozisyon hazırlayınız.

•Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan

“ödev” bölümüne yükleyebilirsiniz.

Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi”

bölümünde etkileşimli olarak

cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi işçi sağlığının esaslarından biri değildir?

a) Bütün iş kollarında işçinin fiziksel, ruhsal ve sosyo-ekonomik bakımdan sağlığını en üst düzeye çıkarmak ve bunun devamını sağlamak

b) Çalışma şartları ve kullanılan zararlı maddeler nedeni ile işçi sağlığının bozulmasını engellemek

c) Etik değerlere bağlı kalmada kararlı olmak

d) Her işçiyi kendi fiziksel ve ruhsal yapısına uygun işte çalıştırmak

2. Aşağıdakilerden hangisi İş Sağlığı ve Güvenliliği Yönetiminin temel görevlerinden biri değildir?

a) Tehlikeleri tanımlamak b) Yönetmelik hazırlamak

c) Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek ve saptamak

d) Riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek ve riski kontrol altına almak

3. Aşağıdakilerden hangisi psikososyal risk etmenlerinin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinden biri değildir?

a) Akıl sağlığı

b) Sindirim sistemi bozuklukları c) Kalp ve dolaşım sistemi bozuklukları d) Solunum sistemi bozuklukları e) Enfeksiyon

4. Aşağıdakilerden hangisi İş Sağlığı ve Güvenliği alanında hizmet veren kuruluşlardan biri değildir?

a) Dünya Sağlık Örgütü (WHO)

b) Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Topluluğu (OECD) c) İngiliz İş Hijyeni Derneği (BOHS)

d) Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)

e) Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (OSHA)

5. Aşağıdakilerden hangisi 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda verilen tehlike tanımına uymaktadır?

a) Çalışma ortamındaki veya çevredeki herhangi bir unsurun zarar verme potansiyelidir.

b) İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.

c) Bir etkinlik veya durumun yaratabileceği zarar verme potansiyelidir.

d) Kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme olasılığıdır.

e) Zarara uğrama ihtimalidir.

6. Aşağıdakilerden hangisi 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda verilen risk tanımına uymaktadır?

a) Zarara uğrama tehlikesi

b) Bir etkinlik veya durumun yaratabileceği tehlike olasılıklarının ve bunların doğurabileceği sonuçların birlikte irdelenmesinden ortaya çıkan değerlendirme

c) Kazanç

d) Kendini koruma güdüsü

e) Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali

7. Aşağıdakilerden hangisi risk değerlendirme çalışmasının temel aşamalarından biri değildir?

a) Tehlikeleri tanımlama

b) Riskleri belirleme ve analiz etme

c) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması d) Havalandırma planının hazırlanması e) Dokümantasyon

8. Aşağıdakilerden hangisi tehlikeli durum tanımına uymaz?

a) Kesme, bölme gibi işlemler gerektiren ve bıçak, testere gibi keskin aletlerle yapılan işler

b) Pres, mengene gibi biçimlendirme aletleriyle gerçekleştirilen işler c) Sıcak ve soğuk, elektrik akımı, ses, ışık, radyasyon ve vibrasyon

oluşturan ortamlar

d) Ağır yük kaldırma gibi işlemler nedeniyle vücudu yoğun stres altına sokan işler

e) Yüksekte çalışma sırasında emniyet kemerini takmamak

9. Aşağıdakilerden hangisi tehlikeli davranış tanımına uymaz?

a) Çalışma şartlarındaki risklerden haberdar olmamak ve bu nedenle tehlikeye kayıtsız kalmak

b) Kişisel korucuların kullanımı ve önemi yönünde bilgi sahibi olmamak c) Koruyucusuz takım tezgâhını üretim bandında tutmaya devam

etmek

d) Makine koruyucuları yönünde bilgi sahibi olmamak e) Heyecanlı veya aceleci olmak

10. Aşağıdakilerden hangisi önleme eylemini geliştirip güçlendirecek stratejik değişikliklerden değildir?

a) Çalışanın korunmasını amaçlayan politikalarda kapsamlı değişiklikler b) İş izinleri düzenlemek

c) Yeni standartlar hazırlamak d) Yönergeler hazırlamak

e) Yeni yasal düzenlemeler hazırlamak

Cevap Anahtarı 1.C, 2.B, 3.E, 4.B, 5.B, 6.E, 7.D, 8.E, 9.C, 10.B

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR

Andrews, J.D.,(2002). Reliability and Risk Assessment. London: Professional Engineering Publishing.

Smith D.J., (2003) Reliability Maintability and Risk. London:Butterworth- Heinemann.

Bolak, M., (2004). Risk ve Yönetimi, İstanbul: Birsen Yayınevi