İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN TÜRKİYE YAĞIŞLARI DURAYLI İZOTOP İÇERİĞİNE ETKİSİ
Ayşenur Amil, Özümcan Alara Kaya Danışman: Doç.Dr. N. Nur Özyurt
HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ JEOLOJİ (HİDROJEOLOJİ) MÜHENDİSLİĞİ BEYTEPE, ANKARA
İstasyon Ortalama Yıllık
Yağış (mm) Ortalama Yıllık Sıcaklık (℃℃℃℃)
Ortalama Yıllık delO18(per mil V-SMOW)
Viyana 646 10.26 -9.67
Ankara 402 11.86 -7.65
Adana 660 19.04 -4.58
Antalya 1098 18.45 -4.44
İZOTOP:
Bir elementin her atomunda proton sayısı aynı olmasına karşın, nötron sayıları değişebilmektedir. Farklı nötron sayılarına sahip atomlarına o elementin izotopları denir.İzotoplar genel olarak iki gruba ayrılabilirler: duraylı ve duraysız (radyoaktif) izotoplar.Duraylı izotoplar: Buharlaşma ve yoğunlaşma gibi fiziko-kimyasal proseslerle
konsantrasyonları değişmesine rağmen zaman içinde değişmeyen izotoplardır. Yani duraylı (kararlı) izotoplar, radyoaktif bozulma göstermeyen izotoplardır.
İKLİM
Bir yerde uzun jeolojik zamanlar boyunca gözlemlenen sıcaklık, nem, hava basıcı, rüzgar, yağış ve yağış şekli gibi meteorolojik olayların ortalamasına verilen addır.
İKLİM ÜZERİNDEKİ DOĞAL ETKİLER Dünya iklimi jeolojik zaman ölçeğinde periyodik aralıklarla ve/veya ani değişimlerle sürekli olarak değişmiştir.İklimde meydana gelen temel değişikliklerin sebepleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.
1.Milankovitch döngüleri
2.Güneşten gelen enerji miktarındaki değişimler 3.Okyanusal ve atmosferik süreçler
4.Volkanik etkiler ve sera gazları
KAYNAKÇA
1.http://www-naweb.iaea.orgMart 2014’te veriler alınmıştır.
2.Kazimierz Rozanski, Luis Araguás-Araguás, Roberto GonfiantiniSource: Science, New Series, Vol. 258, No. 5084 (Nov. 6, 1992), pp. 981-985 3.Özbakır, M., 2010, Orta-Kuzey Toroslarda Geç Kuvaterner Paleoiklimin İncesu Mağarası Dikit Kaydı İle Kurgulanması, Yüksek Lisans Tezi, H.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara 11s.
4.http://edergi.sdu.edu.tr/index.php/sdugeo/article /viewFile/2680/2404, Mayıs 2014’te ulaşılmıştır.
Antalya
Şekil 8. Sıcaklık-delO18 saçılım grafiği Şekil 7. Sıcaklık-O18 dağılım grafiği
Adana
Şekil 5. Sıcaklık-O18 dağılım grafiği Şekil 6. Sıcaklık-delO18 saçılım grafiği Şekil 3. Sıcaklık-O18 dağılım grafiği Şekil 4. Sıcaklık-delO18 saçılım grafiği
Ankara
Şekil 1. Sıcaklık-O18 dağılım grafiğiViyana Viyana
Antalya
Ankara
Adana
DURAYLI İZOTOP İÇERİĞİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER ENLEM ETKİSİ:Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe duraylı izotop içeriği daha negatif olur.
YÜKSEKLİK ETKİSİ:Alçak kotlardan yüksek kotlara doğru çıkıldıkça duraylı izotop içeriği daha negatif olur.
KARASALLIK ETKİSİ: Okyanuslardan kıtaların iç kesimlerine doğru duraylı izotop içeriği daha negatif olur.
MİKTAR ETKİSİ: Kurak iklimlerde atmosferdeki nem içeriği azaldığı için duraylı izotop içeriği daha negatif olur.
Adana
Antalya
Şekil 2. Sıcaklık-delO18 saçılım grafiği
Ankara Viyana
ÖZET
Sudaki duraylı izotopların sıcaklık ile değişimi uzun yıllardır farklı amaçlarla çalışılmaktadır. 18O verileri ile paleoiklim çalışmalarında geçmiş iklim verileri oluşturulurken, güncel su kaynakları ile ilgili araştırmalarda beslenim sıcaklıkları belirlenmektedir. Sudaki 18O içeriğinin sıcaklık ile değişimi bölgesel olarak farklılık göstermektedir. Bu çalışmada Türkiye’deki Ankara, Adana, Antalya istasyonlarının verileri kullanılarak 1963- 2009 dönemi sıcaklık-18O değişimi incelenmiştir. Özellikle son 20 yıl da hava sıcaklığındaki artış dikkat çekicidir.
Yağıştaki 18O içeriğinin ölçülen sıcaklıkları arasında ilişki Ankara istasyonunda Adana ve Antalya istasyonuna göre daha anlamlıdır.
YÖNTEM
Bu çalışmada Rozanski vd,1992 tarafından yapılan çalışmadaki yöntem temel alınmıştır. Viyana, Ankara, Antalya ve Adana istasyonlarının verileri kullanılmıştır. Çalışma aşamaları aşağıda sıralanmıştır;
1- Aylık yağış, sıcaklık ve 18O verileri UAEA’nın (Uluslararası Atom Enerji Ajansı) GNIP veri tabanından elde edilmiştir.
2-Türkiye’deki Ankara, Adana ve Antalya gözlem istasyonlarının 1963-2009 verileri kullanılmıştır. Uzun ve kesintisiz gözlemi nedeni ile Viyana istasyonu da çalışmaya dahil edilmiştir.
3-Aylık verilerin ortalamaları alınmıştır.
Sonrasında tüm aylar için ortalamadan sapma değerleri belirlenmiştir. Aylık salınımlar 12 aylık hareketli ortalama ile sönümlenmiştir.
4-Türkiye istasyonlarındaki veri kesiklikleri (yağışsız aylar) nedeni ile alternatif bir değerlendirme yöntemi uygulanmıştır.
SONUÇ
Bütün istasyonlarda son 20 yılda belirgin sıcaklık artışı gözlenmiştir. Adana istasyonundaki sıcaklık değişimi diğerlerinden daha düşüktür.
Azalan sıcaklıklara karşın fakirleşen 18O içerikleri beklenmektedir. Bu ilişki Viyana istasyonunda beklendiği gibi gözlenmiştir. Viyana’nın her mevsim uniform yağış alması bu değerlendirmeyi kolaylaştırmaktadır. Türkiye’deki istasyonlarda yağışın yıl içindeki dağılımı oldukça değişken olduğundan sıcaklık-18O ilişkisi sürekli seride gözlenememiştir.
Mevcut verilerden itibaren yapılan değerlendirmede Ankara, Adana ve Antalya istasyonları için sıcaklık-18O ilişkisi sırası ile 0.75, 0.45 ve 0.28 korelasyon katsayıları ile temsil edilmiştir. Korelasyon katsayılarındaki düşük değerler ve aylık yağışın değişiminin artmasına bağlı gözükmektedir. Hava sıcaklığındaki 1℃’lik değişime karşın en yüksek 18O değişimi 0.67 per mil ile Antalya istasyonu için belirlenmiştir.
Türkiye’deki yağışın izotop içeriğinin gözlendiği istasyonlara yapılan bu değerlendirme bölgedeki paleoiklim ve güncel beslenim sıcaklığı öngörüleri açısından oldukça önemlidir. Türkiye genelinde farklı iklimleri temsil edecek istasyonların kurulması gereklidir.
