Türkiye'nin en çok satan KPSS 2015 DERS NOTLARI. kim korkar. coğrafya dan

(1)

Türkiye'nin en çok satan

DERS NOTLARI

coğrafya’ ^dan

kim korkar

KPSS

2015

(2)

Önder CENGİZ & Mesut ATALAY KPSS Coğrafya Ders Notları ISBN 978-605-364-927-4 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

25.Baskı: Ekim 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalanı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti.

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA (0312 394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net İntennet: www.pegem.net

(3)

Ön söz

Değerli arkadaşlar,

Gerek her yıl yapılan Lisans KPSS gerekse iki yılda bir yapılan ortaöğretim ve önlisans KPSS'de Coğrafya soru sayısı, 18'dir.

Almış olduğunuz bu Coğrafya Ders Notu, 1999 yılından beri gerek öğretmen

gerekse yazar olarak içinde bulunduğumuz KPSS Coğrafya ders birikimimizle özet ders notu ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak hazırlanmıştır.

Yayının amacı, derslerde belirli bir sürede anlatmaya çalıştığımız aslında çok kapsamlı olan Türkiye Coğrafyası konusunu özlü bir şekilde sunarak KPSS adaylarının sıkılmamasını

sağlamak, anlatılanları harita ve tablo tekrarları ile destekleyerek konunun kalıcılığını artırmaktır.

Ders notu fikrimizde bize destek olan ve yayının hayata geçirilmesini sağlayan PEGEM AKADEMİ çalışanlarına teşekkürlerimizi borç biliriz.

Faydalı olması dileklerimizle . . .

Önder CENGİZ - Mesut ATALAY

(4)

TÜRK İYE'NİN COĞRAFİ KONUMU

İÇİNDEKİLER

KARADENİZ BÖLGESİ

MARMARA BÖLGESİ

EGE BÖLGESİ

AKDENİZ BÖLGESİ

GÜNE YDOĞU ANADOLU BÖLGESİ DOĞU AN ADOLU BÖLGESİ

İÇ ANADOLU BÖLGESİ

SANAYİ

120

MAD ENLER - ENERJİ KAYNAKLAR I

115

TARIM -HAYVANCILIK-ORMANCILIK

102

TÜRK İYE'DE NÜ FUS VE YERLEŞM E

96

TÜRKİYE'NİN ENLERİ

93

ULAŞIM - TİCARET

123

SORU VE CEVAP

126 1

17

34

46

57

66

74

83

(5)

C O Ğ R A F İ K O N U M

35°K 36°K 42°K 43°K 44°K 45°K

1 Tanımlayalım: Herhangi bir noktanın, dünya üzerinde bulunduğu yere coğrafi konum denir ve coğrafi konum ikiye ayrılır.

Özel Konum Coğrafi Konum

Bir yerin kara ve denizlere, başlıca ula- şım yollarına, boğazlara, komşularına ve yer şekillerine göre belirlenen konumudur.

Matematik Konum Bir yerin paralel ve meridyen ağlarına göre belirlenen konumudur.

Matematik konumun anlaşılabilmesi için öncelikle paralel ve meridyen tanımları ve özellikleri bilinmelidir.

Paralel: Ekvator'a ve birbirine 1° aralıklarla paralel olarak geçtiği varsayılan dairelerdir.

90 ° 90 °

60 °

60 ° 30 °

30 ° 0°

Paralellerin Özellikleri:

1. Ekvator başlangıç paralelidir ve dünyayı iki eşit yarım küreye ayırır. Ekvator çizgisinin üst tarafı kuzey, alt tarafı güney yarım küre olarak adlandırılır.

90 °

0°

30°

60°

Kuzey

Güney

¥Buna bağlı olarak Türkiye kuzey yarım kürede yer alır.

2. Paralel daireleri Ekvator'dan kutuplara doğru küçülürler ve kutuplarda nokta halini alırlar.

Hatay Sinop

¥ Bu özelliğe bağlı olarak Türkiye’den ge- çen en büyük paralel dairesi Hatay'dan, en küçük paralel dairesi ise Sinop’tan geçer.

(6)

C O Ğ R A F İ K O N U M

42°K

35°K 36°K 43°K 44°K 45°K

2 3. 1° lik paralel aralığı kuş uçuşu olarak her yerde birbirine eşit 111 km’dir.

111 km 111 km 111 km 111 km

0°

1°

2°

666 km

42°

36°

¥ Bu özelliğe bağlı olarak Türkiye’nin en kuzeyi ile güneyi arasındaki kuş uçuşu uzaklık 666 km dir.

Bu özellik ile Türkiye’nin bilinen paralel değerlerinin birbirine, kutup nokta- larına veya Ekvator'a uzaklıkları bulunabilir.

36°

0°

90°

42°

90° - 42° = 48°

48° x 111 = 5328 km

36° x 111 = 3996 km

Meridyen: Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1° aralıklarla geçtiği varsayılan yarım dairelerdir.

30°

15° 45°

0° 60°

Meridyenlerin Özellikleri:

1. Başlangıç meridyeni İngiltere’nin Greenwich Gözlemevinden geçer ve dün- yayı iki yarım küreye ayırır. Başlangıç meridyeninin sağ tarafı doğu, sol tarafı batı yarımküre olarak adlandırılır.

0°

Batı Doğu

0° 30°

30° 60°

60° ^¥ Buna bağlı olarak Türkiye doğu yarım

kürede yer alır.

2. 1°lik meridyen aralığı kuş uçuşu olarak yalnızca Ekvator'da 111 km'dir. Ekva- tor'dan kutuplara gidildikçe meridyen aralıkları daralır.

(7)

C O Ğ R A F İ K O N U M

35°K 36°K 42°K 43°K 44°K 45°K

3

0°

Daralır

111 km

Daralır

→

¥ Bu özelliğe bağlı olarak aynı meridyen yayı (boylam) üzerindeki (farklı yarım kürelerde olma- mak şartıyla) iki noktanın başlangıç meridyenine uzaklığı eşit değildir.

Ülkemizde aynı meridyen yayı üzerinde yer alan kentlerin başlangıç merid- yenine olan kuş uçuşu uzaklıkları eşit değildir. Başlangıç meridyeni ile yerel saat farkları eşittir.

3. Tüm meridyen yaylarının uzunluğu birbirine eşittir.

Türkiye’nin herhangi iki ilinden geçen meridyen uzunlukları birbirine eşittir.

Enlem: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan uzaklı- ğının açı cinsinden değeridir.

¥ Enlem, paraleller ile ifade edilemeyen noktaların da ifade edilebilmesini sağlar.

Enlem 0°

¥ (Derece- Dakika- Saniye) örneğin İstanbul 41°00’ 16” Kuzey enlemindedir.

Özel Enlemler

Kutup K.

Orta K.

Yengeç Dönencesi Oğlak Dönencesi

Tropikal Kuşak 0°

90° G (Kutup Noktası) (Kutup Noktası)

90° K

66°33' K (Kutup Dairesi)

66°33' G (Kutup Dairesi) 23°27' G

23°27' K

¥ Dünyanın eksen eğikliği ve şeklinden dolayı bazı enlem de- ğerleri özel enlem olarak ifade edilir.

¥ Eksen eğikliğinden kaynaklanan matematik iklim kuşaklarına göre Ekvator ve dönenceler arası tropikal kuşak, dönenceler ile kutup daireleri arası orta kuşak, kutup daireleri ile kutup noktaları arası kutup kuşağı olarak ifade edilir. Buna göre Türkiye bir orta kuşak ülkesidir.

Aynı enlem üzerindeki tüm merkezlerde;

Güneş ışınlarının yıl içerisindeki geliş açısı, Gölge boylarının yıl içerisindeki uzunluğu, Çizgisel hızları,

Grup ve tan vakitleri (alacakaranlık süresi), Gece-gündüz süreleri,

Gece-gündüz süresi farkları, Ekvator'a olan kuş uçuşu uzaklıkları, Yer çekimi ivmeleri AYNIDIR.

(8)

C O Ğ R A F İ K O N U M

42°K

35°K 36°K 43°K 44°K 45°K

4 TÜRKİYE'DE MEVSİMLER VE ÖZELLİKLERİ

21 Mart (Ekinoks)

¥ Güneş ışınları Ekvator'a öğlen vakti dik (90°) düşer.

¥ Dünya'nın her yerinde gece-gün- düz eşitliği yaşanır.

¥ Aynı boylam üzerindeki tüm mer- kezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.

¥ Aydınlanma çemberi kutup nok- talarından geçer.

Gece Süresi 21 Mart Gündüz

Süresi

12 Saat 12 Saat

Güneyden kuzeye gidildikçe gece

gündüz süreleri değişmez. Türkiye için:

¥ İlkbahar mevsimi yaşanır.

¥ Aynı boylam üzerindeki merkez- lerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.

¥ Türkiye’nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz ya- şanır.

¥ Bu tarihten itibaren gündüz süre- leri gece sürelerinden daha uzun olmaya başlar (23 Eylül’e kadar).

21 Mart tarihinde 12 saat olan gündüz süresi, 21 Haziran'a kadar sürekli uzar.

23 Eylül (Ekinoks)

¥ Güneş ışınları Ekvator'a öğlen vakti dik (90^o) düşer.

¥ Dünya'nın her yerinde gece- gündüz eşitliği yaşanır,

¥ Aynı boylam üzerindeki tüm mer- kezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.

¥ Aydınlanma çemberi kutup nok- talarından geçer.

Gece Süresi 23 Eylül Gündüz

Süresi

12 Saat 12 Saat

Güneyden kuzeye gidildikçe gece

gündüz süreleri değişmez. Türkiye için:

¥ Sonbahar mevsimi yaşanır.

¥ Aynı boylam üzerindeki merkez- lerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.

¥ Türkiye’nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz ya- şanır.

¥ Bu tarihten itibaren geceler gündüzlerden daha uzun olmaya başlar (21 Mart’a kadar).

23 Eylül tarihinde 12 saat olan gece süresi 21 Aralık'a kadar sürekli uzar.

(9)

C O Ğ R A F İ K O N U M

35°K 36°K 42°K 43°K 44°K 45°K

5 21 Haziran (Yaz Gün Dönümü)

¥ Güneş ışınları Yengeç dönence- sine öğlen vakti dik (90°) düşer.

¥ Kuzey yarım kürede yaz mev- simi yaşanır.

¥ Aydınlanma çemberi kutup da- irelerine teğet geçer.

¥ Kuzey yarım kürede en uzun gündüz, en kısa gece süresi ya- şanır.

Güneyden kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar.

K

Güneyden kuzeye gidildikçe gece süresi kısalır.

Türkiye için:

¥ Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en büyük açıyla alır (Hatay 77°- Sinop 71°).

¥ Yaz mevsimi yaşanır.

¥ Yıl içerisinde gölge boyunun en kısa olduğu tarihtir.

¥ Bu tarihten itibaren gölge boyları uzamaya başlar (21 Aralık’a kadar).

¥ En uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır.

¥ Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar (21 Aralık’a kadar).

¥ Türkiye’nin güneyinden, kuzeyine doğru gidildikçe gündüz sürelerinin daha da uzun olduğu görülür (En uzun gündüz, en kısa gece Sinop’ta yaşanır.).

21 Aralık (Kış Gün Dönümü)

¥ Güneş ışınları Oğlak Dönen- cesi'ne öğlen vakti dik (90°) dü- şer.

¥ Kuzey yarım kürede kış mevsimi yaşanır.

¥ Aydınlanma çemberi kutup dai- relerine teğet geçer.

¥ Kuzey yarım kürede en uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır.

Güneyden kuzeye gidildikçe gece süresi uzar.

K

Güneyden kuzeye gidildikçe gündüz süresi kısalır.

Güneyden kuzeye gidildikçe gündüz süresi kısalır.

Türkiye için:

¥ Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en küçük açı ile alır (Hatay 31°- Sinop 25°).

¥ Kış mevsimi yaşanır.

¥ Yıl içerisinde gölge boylarının en uzun olduğu tarihtir.

¥ Bu tarihten itibaren gölge boyları kısalmaya başlar (21 Haziran’a kadar).

¥ En uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır.

¥ Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar (21 Haziran’a kadar).

¥ Türkiye’nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gece sürelerinin daha da uzun yaşandığı gözlenir (En uzun gece, en uzun gündüz Sinop’ta yaşanır.).

(10)

C O Ğ R A F İ K O N U M

42°K

35°K 36°K 43°K 44°K 45°K

6

Süre (saat)

Gündüz Süresi

21 Mart 21 Haziran 23 Eylül 21 Aralık 21 Mart 24

21 18 15 12 9 6 3 0

En uzun gündüz

En kısa gündüz Türkiye’de Gündüz Süresi Değişim

Grafiği (saat)^Süre

Gece Süresi

21 Mart 21 Haziran 23 Eylül 21 Aralık 21 Mart 24

21 18 15 12 9 6 3 0

En kısa gece

En uzun gece Türkiye’de Gece Süresi Değişim

Grafiği

Boylam: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyeni- ne olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.

¥ Boylam meridyenler ile ifade edilemeyen noktaların da ifade edilebilmesini sağlar.

Boylam 0°

¥ (Derece- Dakika-Saniye) Örneğin, İstanbul 28° 58’ 59” Doğu boylamındadır.

¥ Boylam bir yerin yerel saatini ve bulunduğu saat dilimini belirler.

Yerel Saat: Bir yerin Güneş'in konumuna göre belirlenen saatidir.

Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saatler yıl boyunca aynıdır.

Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için;

¥ Doğuda yerel saat ileri, batıda yerel saat geridir.

¥ Doğuda Güneş erken doğar, erken batar, batıda Güneş geç doğar, geç batar.

1°lik boylam aralığı her yerde eşittir ve 4 dakikadır.

Dünya üzerindeki bir nokta (Boylam) güneşin tam karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 12:00'dir, öğle vaktidir, güneş ışınları gün içerisinde en büyük açıyla düşer ve gölge boyu gün içerisindeki en kısa halini alır.

Yerel Saat Hesaplama

Soru:26^o Doğu boylamında yerel saat 17.40 iken, 45^o Doğu boylamında yerel saat kaçtır?

Çözüm: İki boylam arasındaki fark bulunur (Boylamlar aynı yönde ise çıkarılır. D-D, B-B). (Boylamlar farklı yöndeyse toplanır. D+B, B+D)

45° doğu - 26° doğu 19°

Ä Boylam farkı 4 dakika ile çarpılır ve saate çevrilir.

19°x 4’ = 76 dakika = 1 saat 16 dakika

Yerel saati istenilen yerin boylamı (45°Doğu), verilen yerin (26°Doğu) boylamına göre doğudaysa toplanır, batıdaysa çıkarılır.

17:40 + 1:16 18:56 0°

Doğuda

26° D 45° D

Türkiye'nin en çok satan KPSS 2015 DERS NOTLARI. kim korkar. coğrafya dan