COĞRAFYA
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI 3.4.4. TÜRKİYE’DE EKONOMİ
Enerji, Türkiye’nin kalkınma planları içinde önemli bir yer tutar. Teknolojinin
gelişmesi, ülkelerin kalkınmasında da enerji stratejileri önemlidir. Fosil yakıtların
kullanılması küresel ısınma ile birlikte iklimsel değişikliklere yol açmakta ve ülkelerin yeni enerji kaynaklarına yönelmesine neden olmaktadır. Bununla beraber petrol
ve doğalgaz gibi enerji kaynakları da önemini korumaktadır.
Türkiye, gelişmesini sağlarken enerji kaynaklarına ihtiyaç duyar. Enerji bakımından dışa bağımlı olan Türkiye’de dış ticaret açığı ortaya çıkar. Bu nedenle
Türkiye’de de alternatif ve nükleer enerji kaynakları üzerinde çalışmalar yapılmaktadır.
Madencilik ve tarım sektörleri, ülkelerin iki temel ham maddelerindendir. Bu
sektörler ülke ekonomilerine, üretim - istihdam ve ekonomik alanda katkı sağlar.
Ayrıca hammaddeler imalat endüstrisi içinde önemlidir. Türkiye’de 2010 yılında yaklaşık 1 milyon kişi madencilik sektöründe istihdam edilmiş ve bu alandan elde edilen gelir GSMH içindeki payı artmıştır.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Türkiye’de Uygulanan Ekonomi Politikaları
İnsanlar geçimlerini sürdürebilmek, yaşamlarını devam ettirebilmek için çeşitli ekonomik faaliyetlerde bulunurlar. Ekonomik faaliyetler, ülkelerin gelişmişlik
seviyelerine göre birincil, ikincil, üçüncül, dördüncül, beşincil ekonomik faaliyetler olarak farklılık gösterir.
Türkiye Cumhuriyeti ilk kurulduğu günden, günümüze kadar geçen farklı dönemlerde çeşitli ekonomik çalışmalar yapılmıştır.
Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfusun çoğunluğu I. Ekonomik faaliyetlerde çalışmıştır.
Bunun en büyük nedeni, savaştan yeni çıkılmış olması ve halkın büyük bir
çoğunluğunun kırsal kesimde yaşamasıdır. 1960’lı yıllardan itibaren Türkiye’de kırsal kesimden kentsel alana doğru yoğun göç olayları, sanayileşmeye bağlı olarak
yaşanmaya başlamıştır.
Ekonomi politikalarının amacı ülkedeki doğal ve beşerî kaynakları iyi değerlendirmek istihdamı arttırmak, gelir dağılımını dengelemek, ekonomi de istikrarlı bir
şekilde kalkınmayı sağlamaktır.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
1. 1923 - 1932 Dönemi
Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’de kişi başına düşen millî gelir, sermaye birikimi, eğitimli insan gücünün az, işsizlik fazla, alt yapı gelişmemiş ve ülke savaştan yıkım hâlinde çıkmış bir haldeydi.17 Şubat 1923 yılında İzmir İktisat Kongresi toplanmış ve kongrede, devletin ekonomiyi özendirici, düzenleyici olması kararlaştırılmıştır.
Ayrıca tarımsal politikaları destekleyici uygulamalar yapılmış ve 1925 yılında köylünün sırtında yük olan aşar vergisi de kaldırılmıştır. Tarımda makineleşme amacına yönelik olarak Ziraat Bankası aracılığı ile teşvik kredileri verilmiştir.
2. 1932 - 1950 Dönemi
Karma ekonomi politikaları ve o döneme ait kabul edilen sanayi planlarının uygulanması benimsenmiştir.
1933 yılında Sümerbank kurulmuş ve özel sektörün yetersizliğinden dolayı 1933 yılında devletçilik politikaları uygulanarak sanayi hamleleri gerçekleştirmiştir.Planlı sanayileşme amacı ile 1933 - 1937 yılları arasında I. Beş Yıllık Sanayi Planı, 1938 - 1942 yılları arasında da II. Beş Yıllık Sanayi Planı uygulanmıştır.1939 - 1945 yılları arasında II. Dünya Savaşı’nın yaşanması nedeni ile kalkınma planları uygulanamamıştır. Bu planların yerine savaş ekonomisi planları uygulamaya konulmuş ve Millî Ekonomiyi Koruma Kanunu çıkarılmıştır.II. Dünya Savaşı’nın sona ermesi ile birlikte devletçi ekonomi politikalarının etkisi azaltılmaya çalışılmıştır.1947 yılında liberal karakterli kalkınma planı hazırlanmış ve 1948 - 1952 yılları arasında uygulamaya geçirilmiştir.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
3. 1950 - 1960 Dönemi
Eknomik kalkınma çalışmaları artmış, ülke tam anlamı ile bir şantiye görünümünü kazanmıştır. Devletin ekonomideki etkisi azalmış, altyapı çalışmaları ve enerji projeleri uygulanmıştır. Tarımsal faaliyetler de hız kazanmıştır.
4. 1960’tan Sonraki Dönem
Kalkınma planları hazırlanması düşünceleri benimsenmiş; ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın hızlandırılması amaçlanmıştır. 30 Eylül 1960 tarihinde DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) kurulmuştur.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
5. Beş Yıllık Kalkınma Planları
1962 yılında yapılan çalışma ile kalkınma planı hazırlanmış ve uygulamada başarı sağlanmıştır. Buna bağlı olarak beş yıllık kalkınma planı hazırlanmış,
1963 - 1967 yılları arasında uygulamaya konulmuştur. Bu tarihten günümüze kadar on adet beşer yıllık kalkınma planları hazırlanmıştır. Son beş yıllık kalkınma planı 2014 - 2020 yıllarını kapsayacak şekilde düzenlenmiştir.
1980 yılından itibaren devlet, imalat yatırımlarını azaltmış, özel sektör teşvik edilmiş ve devlet altyapı çalışmalarına ağırlık vermiştir.
24 Ocak 1980 tarihinde (24 Ocak Kararları) devletin ekonomiye müdahalesi
azaltılmış, 1983 yılından itibaren ekonomide dışa açılma süreci başlamış ekonomi bölgesel ve küresel etkilere daha açık hâle gelmiştir.
1982 Anayasası ile planlı kalkınmayı ve planların devlet tarafından hazırlanması hükme bağlanmıştır.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
3.4.5. TÜRKİYE EKONOMİSİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI
Tarım, sanayi ve hizmet sektörleri farklı iş kollarını kapsayan birimlerdir. Ekonomik faaliyetler çok çeşitlidir. Topraktan sağlanan ürünler, hayvancılık, ormancılık
faaliyetleri, yer altından çıkarılan madenler, balıkçılık ve diğer su ürünleri ekonomik faaliyetlerin çeşitlenmesine neden olmuştur.
Buralardan elde edilen ürünler ya doğrudan tüketilir ya da sanayi tesislerinde işlendikten sonra tüketilecek duruma getirilir.
Ülkelerin ekonomilerini oluşturan sektörlerin gelişim seviyeleri kalkınmışlıkları hakkında fikir verir. Geri kalmış veya gelişmekte olan ülkelerde tarım faaliyetleri gelişme gösterirken, gelişmiş ülkelerde de hizmet ve sanayi sektörleri gelişmiştir.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI 3.4.6. TÜRKİYE’DE TARIM
Tarım faaliyetleri; insanların topraktan ekim - dikim faaliyetleri sonucu, çeşitli ürün elde etmesidir.
Türkiye topraklarından;
X Ekili - dikili alanlar,
X Hayvancılık
X Ormancılık gibi tarımsal faaliyetlerde yararlanılmaktadır.
İntansif Tarım (Modern Tarım): Birim alandan elde edilen ürün miktarının en fazla düzeyde olmasıdır. Bunun için modern tarım araç ve gereçleri ile
yöntemleri
kullanılmaktadır.
Ekstansif Tarım (Kaba Tarım): İklim koşullarına bağlı kalınarak insan ve hayvan
gücüne dayanılarak yapılan faaliyetlerdir.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Türkiye’de Tarımı Etkileyen Faktörler Yer şekilleri
Türkiye de dağlık, engebeli ve ortalama yükseltinin fazla olması gibi nedenlerden dolayı ekili - dikili alanların oranı daralmıştır.
İklim
Tarım ürünlerinin yetiştirilmesinde yağış ve nem önemlidir. Dağların kıyı kesimlerine (Karadeniz ve Akdeniz’de) paralel uzanması, denizel iklim özelliklerinin iç kesimlere ulaşmasını engellemiştir.Bununla beraber yükselti farkı, aynı anda farklı iklim özelliklerinin görülmesine neden olmuş ve tarımsal faaliyetleri etkilemiştir.
Toprak ve Toprağın Bakımı
Tarım faaliyetlerinde toprak önemli faktördür. Ekim - dikim yapılan toprak, mineral madde bakımından fakirleşir.
Toprağın kaybettiği besin maddesinin geri verilmesi gerekir.Ayrıca toprakta büyüyen zararlı otlar, toprak
yüzeyinden temizlenmelidir. Nadas uygulamalarına karşı sıralı ekim yapılması ve toprağın erozyona karşı da
korunması gerekir. Toprak yüzeyinde su birikiminin önüne geçmek için akaçlama (drenaj) çalışmaları yapılmalıdır.
Sulama
Kurak geçen yaz aylarında tarım alanlarının sulanması gerekmektedir. Sulamanın sağlanması ile;
İklimsel koşullara bağlılık azalır. Tarımsal üretim artar.
Tarımsal ürün çeşitliliği artar. Tarımda verim artar.
Tarım alanlarının alanı artar. Ekim - dikimden elde edilen gelir artınca da göç olaylarında azalma olur.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Gübreleme
Toprak yüzeyinde tarımsal faaliyetlerin gerçekleştirilmesi ile toprak mineral
madde bakımından fakirleşerek verimsizleşir. Bu nedenle son yıllarda sulanabilen alanlarda suni ve doğal gübre kullanımında artış olmuştur.
Tohum Islahı
Kaliteli tohum kullanımı, tarımsal üretime %10 civarında katkı sağlar. Birim alandan alınan verim artar.
Makineleşme
Makine kullanımı ile verim artar ve üretimde de artış kaydedilir. Makineleşme ile tarım alanları genişlemiştir.
Pazarlama
Tarım alanlarından elde edilen tarımsal ürünlerin, değerinden son kullanıcı olan tüketiciye ulaştırılmasıdır.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Tarıma destek veren kuruluşlar şunlardır:
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Türkiye Zirai Donatım(TZDK)
Devlet Su İşleri (DSİ) Kurumu Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM)
Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Tarım Satış Kooperatifleri
Et ve Balık Kurumu (EBK) Ziraat Bankası
Devlet Üretme Çiftlikleri FİSKOBİRLİK
ÇAYKUR ÇUKOBİRLİK
TARİŞ
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Tarımın Türkiye Ekonomisindeki Yeri Tarımsal faaliyetler:
X Gıda gereksinimlerini sağlaması,
X Gıda sanayine, ham madde sağlaması,
X İhracata yönelik katkısı,
X İstihdama yönelik katkısı nedeni ile ülkemiz ekonomisinde önemlidir.
Tarımsal Faaliyetlerin Ekonomimizdeki Önemi
X Tarım ürünlerinin, temel besin kaynağı olması
X Tarım sanayine, ham madde sağlaması
X Tarım ürünleri ihracatından gelir elde edilmesi
X Tarım alanlarında kullanılan gübre, tarım araçları, tarımsal ilaç gibi sanayi kollarının gelişmesi
X Tarımsal ürünlerin bölgeler arası ticaretinin önemli ekonomik hareketliliğe yol açması
X Tarım ürünlerinin taşınmasında, pazarlanmasında, bazı iş kollarının gelişmesi
X Tarımsal faaliyetlerin tarım alanlarındaki nüfusun geçim kaynağını oluşturması.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
3.4.7. TÜRKIYE’DE TARIM VE HAYVANCILIK
Türkiye’de kırsal nüfus, 1985 yılına kadar geçen sürede kentsel nüfus oranından fazla olmuştur. Bu oran 2012 yılında azalmış ve kırsal alanda yaşayan
insanların oranı %22,7’ye kadar gerilemiştir. Bunun nedenleri içinde sanayileşme, hızlı kentleşme ve hizmet sektöründeki gelişmelerdir.
3.4.8. TÜRKIYE’DE YETIŞTIRILEN BAŞLICA TARIM ÜRÜNLERI
Türkiye ılıman iklim kuşağında yer alır. Aynı anda birbirinden farklı iklim özellikleri
(Karadeniz – Akdeniz – Karasal iklim gibi) görülür.
Yer şekillerinin etkisi ile mikroklima alanlarının bulunması sonucu
Türkiye’de
çok çeşitli tarım ürünleri yetiştirilir.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Tahıllar
Dünya’da buğday, arpa, mısır ve pirinç en çok tüketilen tahıl ürünleridir. Bu nedenle yeryüzü üzerinde tahıl tarımının önemi fazladır.
Türkiye’de tahıllardan un, ekmek yoğun olarak yapılır. Bu nedenle buğday ve
arpa önemlidir. Buna bağlı olarak buğday ve arpa geleneksel yöntemler uygulanarak çok miktarda yetiştirilir.
Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde ilkbahar ve yaz aylarında yağış isteyen mısır yetiştirilir. Çeltik ürünü olan pirincin Türkiye’de yetişme alanı diğer tahıllara göre daha kısıtlıdır. Bunun nedeni ise bol su ve sıcaklık istemesidir. Pirinç tarımı Türkiye’de daha çok akarsu boylarında, toprak içinde açılan çukurlarda ve tava adı verilen içleri su dolu olan havuzlarda yetiştirilir. Çeltik tarımının yapıldığı alanlarda anofel türü sivrisinekler yetiştiği için insan sağlığı bakımından tehlikelidir. Bu
nedenle yerleşim alanlarının uzaklarında, devlet denetimi ile çeltik tarımı yapılır.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Yurdumuzda tahıl üretiminden sonra en çok sanayi bitkileri üretimi yapılır. Gıda sanayine ham madde sağladıkları için sanayi bitkilerinin ekonomik getirisi ve değeri fazladır. Tüm bölgelerimizde sanayi bitkisi üretimi yapılmaktadır. Sanayi bitkilerini tütün, pamuk, keten, kenevir, şekerpancarı, haşhaş, anason, çay ve gül oluşturur.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Sanayi Bitkileri
Sanayi bitkisi olan şeker pancarı, şeker sanayisinin hammaddesidir.
Ilıman iklim kuşağı bitkisi olan şekerpancarı
üretiminde ülkemizin toprak yapısı ve iklimi elverişlidir. Şekerpancarı Karadeniz Bölgesinin kıyı kesimi hariç (yağış
nedeni ile) hemen hemen her bölgesinde yetiştirilir.
Dokuma sanayinin hammaddesi olan pamuğun yetiştirilmesi için öncelikle geçirimli toprak, yüksek sıcaklık,
yetişme döneminde nemlilik, olgunlaşma ve hasat döneminde de yaz kuraklığı gerekir. Türkiye’de pamuk
tarımı Güneydoğu Anadolu, Akdeniz ve Ege Bölgelerinde yapılır.
Anavatanı Amerika olan tütün kıraç topraklarda, sıcak iklim kuşağındaki alanlarda yetiştirilir.
Üretimi belli bir kalitenin altına düşmemesi için devlet kontrolü altındadır. Tütün %50’lik bir oranla
Ege Bölgesinde (bilhassa Manisa ili) yetiştirilir. Güneydoğu Anadolu, Karadeniz
Bölgesinde de tütün yetiştirilir. İç Anadolu Bölgesinde tütün yetiştirilemez.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Yağ Bitkileri
Meyvelerinden, tohumlarından, çekirdeğinden yağ çıkarılan bitkilerdir. Başlıcaları zeytin, ayçiçeği, soya fasulyesi, yer fıstığı, mısır ve susamdır.Akdeniz iklimine uyum sağlayan, yağ bitkileri içinde de yer alan zeytin eğimli, kireçli arazilerde
yetiştirilir. Zeytin en fazla
Ege (yağlık) ve Marmara Bölgelerinde (sofralık zeytin) yetiştirilir. Ayrıca Akdeniz Bölgesinde de zeytin yetiştirilir.
Yaz bitkisi olan ayçiçeği olgunlaşma döneminde sıcaklık ve düşük nem ister.
Türkiye’nin her yerinde yetişen (Karadeniz kıyıları hariç) ayçiçeği en fazla Marmara’da
yetiştirilir. Karadeniz, İç Anadolu, Ege Bölgelerinde yetiştirilir.
Tohumlarından yağ elde edilen susam
Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yetiştirilir.
Soya üretimi en çok Çukurova’da yetiştirilir.
Türkiye üretiminin %90’ı Akdeniz illerinde yetiştirilir.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Yağ bitkileri içinde de yer alan mısır, Karadeniz Bölgesi’nde buğdayın yerini almıştır.
Bölgede halkın temel besin maddesidir. Akdeniz bölgesinde mısırdan yağ çıkarılır. Bu nedenle bölge üretimi çok fazladır. Ayrıca Marmara ve Ege
Bölgelerinde de yetiştirilir.Anavatanı Güneydoğu Anadolu Bölgesi
olan Antep fıstığı kıraç topraklarda yetişir.
Çikolata sanayinde ve pastacılıkta kullanılır.
Yemiş olarak da tüketilir. Gaziantep, Şanlıurfa, Siirt’te yetiştirilir. Dünya’da ilk sıralarda
yer alır.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Baklagiller
Mercimek, nohut, fasulye, bakla ve bezelye bu grup içinde yer alır. Baklagiller genellikle kurutulduktan sonra tüketilir. Bitkisel protein bakımından zengindir.Nem isteği en az olan mercimek kurak alanlarda yetiştirilir. Kırmızı mercimek üretiminde Güneydoğu Anadolu Bölgesi, yeşil mercimek üretiminde de İç Anadolu Bölgesi birinci sırada yer alır. Nohut da en çok Orta Anadolu ve Akdeniz illerinde, soya fasulyesi de Karadeniz ve Akdeniz’de yetiştirilir.
Ayrıca soyadan yağ da elde edilir. Yumrulu bitkilerden olan patates en çok Nevşehir ve Niğde illerinde yetiştirilir.
Soğan ve patates hemen hemen her bölgede yetiştirilir.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Meyveler
Türkiye’de farklı iklimlerin görülmesi, farklı toprak türlerinin bulunması nedeni
ile çeşitli meyveler yetiştirilir. Elma, turunçgiller, muz, fındık, incir, kayısı, üzüm,
meyve üretiminde payı en fazla olan ürünlerdir.
Humuslu – milli topraklarda yetişen fındık, yağı çıkarıldığı
gibi pastacılıkta ve kuruyemiş olarak da tüketilir. Fındığın
%80 Karadeniz Bölgesinde, %20’ye yakını da Marmara Bölgesinde yetiştirilir. Dünya üretiminde Türkiye ilk sıralardadır.
Dünya incir üretiminde Türkiye ilk sırada yer alır.
Akdeniz ikliminin görüldüğü alanlarda yetiştirilir.
Ege Bölgesi (Aydın) incir üretiminde ilk sırada yer alır. Akdeniz ve Güney Marmara’da yetiştirilir.
Türkiye’de yetişme alanı en fazla olan meyve elmadır. Her bölgede yetiştirilir.
En çok İç Anadolu Bölgesi’nde
yetiştirilir.Türkiye’nin hemen hemen her
bölgesinde üzüm yetiştirilir. Üzüm üretiminde Türkiye önde gelen ülkelerdendir.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
TÜİK 2015 verilerine göre Türkiye’de üzüm üretiminin illere göre dağılışı gösterilmiştir.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Tropikal kuşak meyvesi olan muz kışları ılık, yazları sıcak
olan Akdeniz Bölgesinde sınırlı alanlarda yetişir. Anamur, Alanya,
Gazipaşa’da %100’ü Akdeniz Bölgesinde yetiştirilir.
Narenciye olarak adlandırılan portakal, limon, mandalina,
turunç, greyfurt Akdeniz ikliminin görüldüğü alanlarda yetiştirilir.
En fazla %90’lık bir oran ile Akdeniz Bölgesi ilk sırada, Ege Bölgesi kıyılarında
yetiştirilir. Ayrıca Güney Marmara Bölümünde ve Doğu Karadeniz’de (Rize
– mikroklima iklim) yetiştirilir.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
Sebzecilik
Türkiye’de sebze tarımı oldukça geniş alanlarda yapılır. İklimsel özelliğinden dolayı
Türkiye’de çok çeşitli sebze türleri yetiştirilmektedir.
Modern tarım yöntemleri uygulanan (intansif tarım) sebze tarımı en fazla Akdeniz Ege ve Marmara Bölgelerinde gerçekleştirilir. Akdeniz, Bölgesi’nde iklimin özelliğine bağlı
olarak turfanda sebzecilik yaygınken, Güney Marmara Bölümü’nde de kış sıcaklığının yetersiz olması nedeni ile konserve fabrikaları gelişmiştir.
11.SINIF COĞRAFYA DERS NOTLARI
İç Anadolu Bölgesi’nde yaz kuraklığının erken başlaması ile sebze üretimi sınırlanmış yerini tahıl ürünleri almıştır.
Doğu Anadolu Bölgesi’nde de yaz mevsiminin geç başlaması ve kış mevsiminin erken gelmesi nedeni ile sebze üretimi sınırlanmıştır. Bu yüzden çok az miktarda sebze üretimi gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de seracılık da önemlidir. Seralar, yetiştirilen ürünleri (sebze, meyve ve çiçek gibi) kış soğuğundan korumak amacı ile özel hazırlanmış yerlerdir.Seracılık, ülkemizde Hatay ilinden Güney Ege kıyılarına kadar geniş bir alanda
yapılan tarımsal bir faaliyettir.
Turfanda sebzecilik de mevsimin ilk ürününün doğal ortamında yetiştirilmesi işidir. Akdeniz Bölgesi kış ılıklığı nedeni ile turfanda sebzeciliğe çok elverişlidir.Domates, salatalık, biber, patlıcan ve bamya en çok yetiştirilen
sebzelerdendir.Ayrıca kavun ve karpuz da çok üretilmektedir. Yumrulu bitkilerden olan patates, soğan ve sarımsak (en fazla Kastamonu ve Taşköprü) iklim seçiciliği az olduğundan Türkiye’nin her yerinde yetiştirilebilir.Anavatanı Musonlar Asya’sı olan çay, yağışın ve nemin fazla olduğu Doğu Karadeniz Bölümünde Rize’de (Trabzon, Giresun, Artvin gibi) yetiştirilir. Toplandıktansonra hemen bozulduğu için çay fabrikaları çayın yetiştirildiği yerlerde
kurulmuştur.
