T.C.
KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI
DOĞU AKDENİZ BÖLGESİNDE YAYGIN TRAKTÖRLERİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANICI DEĞERLENDİRMELERİ
HATİCE ŞENEL
YÜKSEK LİSANS TEZİ
KAHRAMANMARAŞ HAZİRAN - 2006
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI
DOĞU AKDENİZ BÖLGESİNDE YAYGIN TRAKTÖRLERİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANICI DEĞERLENDİRMELERİ
HATİCE ŞENEL
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Kod No:
Bu tez 26/06/2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği ile Kabul Edilmiştir.
Yrd. Doç. Dr.
Ali AYBEK DANIŞMAN
Prof. Dr.
Alaettin SABANCI ÜYE
Yrd. Doç. Dr.
Selçuk ARSLAN ÜYE
Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.
Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ Enstitü Müdürü
Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
Sayfa İÇİNDEKİLER... I ÖZET ... III ABSTRACT ... IV TEŞEKKÜR... V ÇİZELGELER DİZİNİ ... VI ŞEKİLLER DİZİNİ ... VII
I
1. GİRİŞ ... 1
1.1. Genel ……… 1 1.2. Tarım Traktörlerinin Tanımı ve Tarihsel Gelişimi………. 2
1.3. Dünyada ve Türkiye'de Traktör Sayıları………. 3
1.4. Türkiye’de Traktör Üreten Kuruluşların Durumu………. 5
1.5. Traktör-Tarımsal Mekanizasyon Düzeyi……….. 10
1.6. Araştırmanın Amaçları……….. 11
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR………. 12
3. MATERYAL VE METOT……….... 16
3.1. Materyal………... 16
3.1.1. Araştırma Alanının Genel Tanımı……….. 16
3.2. Metot………. 20
3.2.1. Örnek Köylerin Seçimi……… 20
3.2.2. Örnek İşletmelerin Seçimi………... 21
3.2.3. Anket Aşamasında Uygulanan Metot………. 22
3.2.4. Verilerin Değerlendirilmesinde Uygulanan Metot……… 23
4. BULGULAR VE TARTIŞMA……….. 25
4.1. Tarım İşletmeleriyle İlgili Özellikler………. 25
4.1.1. İşletme Büyüklükleri……… 25
4.1.2. İşletmelerin Ürün Deseni………. 26
4.1.3. İşletmelerdeki Aile Reislerinin Eğitim Durumları……… 27
4.1.4. İşletmelerde Aktif İşgücü Varlığı………... 28
4.2. İşletmelerde Kullanılan Traktörlerin Teknik Özellikleri………... 30
4.2.1. Traktör Varlığı………. 30
4.2.2. Traktörlerin Yaşı………. 31
4.2.3. Traktörlerin Marka ve Tipleri……… 32
4.2.4. Traktörlerin Gücü……… 34
4.2.5. Traktörlerin Çalışma Süreleri……… 35
4.3. Çiftçilerin Kullandıkları Traktörler İle İlgili Değerlendirmeleri ve Önerileri. 37 4.4. İşletmelerin Mekanizasyon Düzeyi……… 39
4.5. İşletme Özellikleri Arası İlişkiler………... 40
5. SONUÇ VE ÖNERİLER………... 42
KAYNAKLAR……… 44
EKLER……… 47
ÖZGEÇMİŞ……… 49
KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ
ÖZET
DOĞU AKDENİZ BÖLGESİNDE YAYGIN TRAKTÖRLERİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ VE KULLANICI DEĞERLENDİRMELERİ
HATİCE ŞENEL
DANIŞMAN: Yrd. Doç. Dr. Ali AYBEK Yıl: 2006, Sayfa: 49
Jüri: Yrd. Doç. Dr. Ali AYBEK Prof. Dr. Alaettin SABANCI Yrd. Doç. Dr. Selçuk ARSLAN
Bu çalışmada, Doğu Akdeniz Bölgesinde kullanılan traktörlerin teknik özellikleri ve çiftçilerin kullandıkları traktörlerle ilgili değerlendirme verileri, tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemine göre seçilmiş, 205 tarım işletmecisi ile yüz yüze görüşülerek anket yoluyla toplanmış ve değerlendirilmiştir. İşletmelerin %89.3’ünde 1 traktör,
%7.8’inde 2 traktör, %0.5’inde 3 traktör ve %2.4’ünde 4 traktör bulunmaktadır.
Ekonomik ömrünü tamamlayan traktörlerin oranı %20.8, 5 yıl içinde tamamlayacakların oranı ise %12.9’dur. Traktörlerin ortalama motor gücü 47.83 kW ve yıllık kullanma süresi ise yaklaşık 600 saat bulunmuştur. Birim alan (ha) başına traktör gücü 4.2 kW ve traktör başına düşen üretim alanı 11.52 ha’dır.
Bölgedeki işletmelerin üretim alanı-traktör gücü, üretim alanı-traktör sayısı, üretim alanı-traktör yıllık kullanma süresi, ve traktör gücü-traktör yıllık kullanma süresi arasındaki ilişkiyi belirlemek için Pearson korelasyon katsayıları sırasıyla 0.43 (orta düzeyli korelasyon), 0.82 (çok güçlü korelasyon), 0.34 (orta düzeyli korelasyon), 0.22 (zayıf korelasyon) bulunmuştur. Buna göre, büyük işletmelerde traktörlerin yıl içinde daha etkin kullanıldığı, üreticilerin traktör seçiminde üretim alanını yeterince göz önüne aldıkları ve az sayıda da olsa bazı işletmelerin gerekli olandan daha güçlü traktör seçme eğiliminde oldukları anlaşılmaktadır. Bölgedeki traktör kullanıcılarının % 84.2’si motordan, %60.2’si kavramadan, %74.4’ü vites kutusundan, %65.2’si diferansiyelden, %69.9’u son hız azaltma ünitesinden, %75.3’ü tekerleklerden,%78.6’sı kuyruk milinden, %75.7’si çeki kancasından, %63.6’sı üç nokta askı düzeninden ve %84.9’u traktörlerinin çeki etkinliğinden memnundur.
Anahtar Kelimeler: Traktör, tarımsal mekanizasyon, çiftçi değerlendirmesi, Doğu Akdeniz
DEPARTMENT OF AGRICULTURAL MACHINERY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SUTÇU IMAM
MSc THESIS ABSTRACT
TECHNICAL PROPERTIES AND USERS’ EVALUATIONS OF TRACTORS IN EASTERN MEDITERRANEAN TURKEY
HATİCE ŞENEL
Supervisor : Yrd. Doç. Dr. Ali AYBEK Year : 2006, Pages : 49
Jury : Assist. Prof. Dr. Ali AYBEK Prof. Dr. Alaettin SABANCI Assist. Prof. Dr. Selçuk ARSLAN
The purpose of this study was to determine the technical properties of widely used tractors in Eastern Mediterranean Turkey and to obtain farmers’ evaluations on these tractors. A survey was applied to 205 randomly selected farmers. It was found that 89.3% of the farms had one tractor, 7.8% of the farms had two tractors, 0.5% of the farms had three tractors, and 2.4% of the farms had four tractors. 20.8% of the tractors have completed their economic lives and 12.9% are to complete their economic lives within the next five years. The average engine power was 47.83 kW.
Average operating time for a tractor was approximately 600 hours per year. In addition, it was found that tractor power was 4.2 kW per hectare, and average farm area was 11.52 hectares per tractor. The Pearson correlation coefficient between the farm size and tractor power, farm size and number of tractors, farm size and operation time of tractor, and tractor power and operation time of tractor were found to be 0.43 (moderate correlation), 0.82 (very strong correlation), 0.34 (moderate correlation), 0.22 (low correlation), respectively. It was concluded that tractors were used more efficient in big farms, farm size was properly taken into account for choosing a farm tractor, and some farms chose tractors more powerful than necessary. 84.2% of the operators expressed satisfaction with engines, 60.2% with clutches, 74.4% with gear boxes, 65.2% with differentials, 69.9% with final drives, 75.3% with tires, 78.6% with PTO drives, 75.7% with drawbars, 63.6% with three- point hitches, and 84.9% with traction efficiencies.
Keywords: Tractor, mechanization, technical properties, farmer evaluation, Eastern Mediterranean
ÖNSÖZ
Tarım traktörleri, tarım işletmelerinde kullanılan önemli kuvvet makinalarıdır ve işletmede mekanizasyon yatırımlarının büyük bir bölümünü oluştururlar. Ayrıca tarım traktörleri, tarımsal mekanizasyon düzeylerinin belirlenmesinde dikkate alınan en önemli göstergedir. Bu çalışmada, Doğu Akdeniz Bölgesinde kullanılan traktörlerin teknik özellikleri ve çiftçilerin kullandıkları traktörlerle ilgili değerlendirme verileri, tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemine göre seçilmiş, 205 tarım işletmecisi ile yüz yüze görüşülerek anket yoluyla toplanmış ve değerlendirilmiştir
Toplam beş ana bölüm altında incelenen araştırmanın birinci bölümünde konu ile ilgili genel bilgilere yer verilmiş, tarım traktörlerinin tarihsel gelişimi, dünyada ve Türkiye’de traktör sayıları, Türkiye’de traktör üreten kuruluşların durumu, traktör-tarımsal mekanizasyon düzeyi ve araştırmanın amaçları açıklanmıştır. İkinci bölümde konu ile ilgili önceki çalışmalar verilmiş, üçüncü bölümde araştırmada kullanılan materyal ve metot tanıtılmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgular ve bunların tartışılmasına dördüncü bölümde yer verilmiş, araştırma sonuçları ve öneriler ise beşinci bölümde özetlenmiştir.
Araştırma sonuçları, traktör üretici firmalarının gelecekte üretim planlamalarında önemli yer oluşturabilecektir.
Öncelikle araştırma konusunun seçiminden değerlendirilmesine kadar yakın ilgi ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Ali AYBEK’e ve yakın ilgi ve desteğini gördüğüm değerli hocalarım Doç. Dr. İsmet BOZ, Yrd. Doç. Dr. Selçuk ARSLAN ve Yrd. Doç. Dr Cuma AKBAY’a teşekkür ederim. Ayrıca, çalışmalarım süresince maddi ve manevi yardımlarını esirgemeyen anneme, babama ve eşime en kalbi duygularımla teşekkür ederim.
HAZİRAN 2006
KAHRAMANMARAŞ Hatice ŞENEL
VI
ÇİZELGELER DİZİNİ
Sayfa
Çizelge 1.1. Tarım traktörlerindeki önemli gelişmeler……….. 2
Çizelge 1.2. Dünyadaki traktör sayılarının yıllara göre değişimi………. 3
Çizelge 1.3. Seçilmiş bazı ülkelerde ve bölgelerdeki traktör sayıları ve mekanizasyon özellikleri………... 4
Çizelge 1.4. Türkiye’de 1990-2004 yılları arasında üretilen traktörlerin marka ve tipleri ve yıllara göre sayıları………... 6
Çizelge 1.5. 1990-2003 yılları arası Türkiye’ye ithal ve ihraç edilmiş traktör sayıları……… 9
Çizelge 1.6. Türkiye’de üretim alanları, traktör sayıları ve mekanizasyon düzeyi………. 10
Çizelge 3.1. Anket uygulanan bölge bilgileri………... 16
Çizelge 3.2. Bölgedeki illerin genel arazi dağılımları………. 17
Çizelge 3.3. Bölgedeki illerin tarla bitkileri ekiliş alanları …...………. 17
Çizelge 3.4. Bölgedeki illerin tarla bitkileri üretim miktarları ……… 17
Çizelge 3.5. Bölgedeki illerin meyve üretim miktarları ………. 18
Çizelge 3.6. Bölgedeki illerin sebze üretim miktarları ……….. 18
Çizelge 3.7. Bölgedeki illerin öncelikli sebze üretim miktarları ………... 18
Çizelge 3.8. Bölgedeki illerin örtü altı alanları ………... 19
Çizelge 3.9. Bölgedeki illerin meteorolojik değerleri……….. 19
Çizelge 3.10. Doğu Akdeniz Bölgesinde traktörlerin güç gruplarına göre sayıları……… 19
Çizelge 3.11. Doğu Akdeniz Bölgesinde traktör ve tarım makinaları sayısı…… 20
Çizelge 3.12. Örnek işletme bilgileri……… 22
Çizelge 3.13. Korelasyon katsayılarının yorumlanması………. 24
Çizelge 4.1. İşletme büyüklüklerinin dağılımı………. 25
Çizelge 4.2. İşletmelerde yetiştirilen ürünler……….. 26
Çizelge 4.3. İşletmelerdeki aile reislerinin eğitim durumları... 27
Çizelge 4.4. İşletmelerde aktif olarak çalışan aile bireylerinin dağılımı………... 28
Çizelge 4.5. İşletmelerde aktif olarak çalışan yabancı birey sayısı dağılımı…… 29
Çizelge 4.6. İşletmelerdeki traktör sayılarının dağılımı………. 30
Çizelge 4.7. Traktörlerin yaş dağılımları………. 31
Çizelge 4.8. Traktörlerin marka ve tiplerine göre dağılımı………... 32
Çizelge 4.9. Traktörlerin güç gruplarına göre dağılımları……… 34
Çizelge 4.10. Traktörlerin kendi işletmelerinde günlük çalışma süreleri………. 35
VII
Çizelge 4.11. Traktörlerin kendi işletmelerinde yıllık çalışma süreleri………… 36 Çizelge 4.12. Traktörlerin başkalarının tarım işletmelerinde ve tarım dışı
işlerde yıllık çalışma süreleri……… 37 Çizelge 4.13. Çiftçilerin kullandıkları traktörler ile ilgili değerlendirmeleri…... 38 Çizelge 4.14. Traktör sahiplerinin önerileri……… 39 Çizelge 4.15. Tarımsal mekanizasyon düzeyi gösterge değerleri……….. 39 Çizelge 4.16.İşletme özellikleri arası ilişkiler………. 40
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa Şekil 1.1. 1990-2004 yılları arasında üretime devam eden firmaların,
ürettikleri toplam traktör sayıları……….. 8
Şekil 1.2. Türkiye’de yıllara göre üretilmiş toplam traktör sayıları………. 9
Şekil 1.3. 1990-2002 Yılları arası Türkiye’de mekanizasyon düzeyi………. 10
Şekil 4.1. İşletme büyüklüklerinin dağılımı………. 25
Şekil 4.2. İşletmelerde en çok yetiştirilen ürünler……….. 26
Şekil 4.3. İşletmelerdeki aile reislerinin eğitim durumları……… 27
Şekil 4.4. İşletmelerde aktif olarak çalışan aile bireylerinin dağılımı…………... 28
Şekil 4.5. İşletmelerde aktif olarak çalışan yabancı birey sayısı………... 29
Şekil 4.6. İşletmelerdeki traktör sayılarının dağılımı………. 30
Şekil 4.7. Traktörlerin yaş dağılımları………. 31
Şekil 4.8. İşletmelerdeki traktörlerin markalarına göre dağılımları……… 33
Şekil 4.9. En çok kullanılan traktörlerin tiplerine göre dağılımları………. 33
Şekil 4.10. Traktörlerin güç gruplarına göre dağılımları……….. 34
Şekil 4.11. Traktörlerin kendi işletmelerinde günlük çalışma süreleri…………. 35
Şekil 4.12. Traktörlerin kendi işletmelerinde yıllık çalışma süreleri……… 36
1. GİRİŞ 1.2. Genel
Tarımda bir üretim teknolojisi olan tarımsal mekanizasyon, bitkisel ve hayvansal üretimde yapılan işlemlerin modern araç ve gereçlerle yapılması, bu araç-gereçlerin tasarımı, üretilmesi, bakım ve onarımları, etkin bir şekilde kullanılmaları ve pazarlanmasını kapsamaktadır (Zeren, 1991). Bu teknoloji, tarımda kullanılan diğer üretim teknolojilerinin (toprak ve su kaynaklarının korunması ve düzenlenmesi, sulama, gübreleme, ilaçlama, damızlık materyal geliştirme) etkinliğini arttırmak, ekonomikliğini sağlamak ve çalışma koşullarını iyileştirmek yönünden tamamlayıcı bir etken olmak yanında tarımsal girdiler içerisinde en büyük yatırım payına sahiptir (Sabancı ve Aybek, 1990; Yalçın, 1990; Tezer ve Sabancı, 1997).
Tarımsal mekanizasyonun bir çok amacı vardır. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır (Liljedahl ve ark., 1996; Tezer ve Sabancı, 1997):
§ Üretimde yeni teknoloji uygulamalarına olanak sağlamak,
§ Üretimi doğa koşullarına bağımlı olmaktan kurtarmak, daha nitelikli ürün sağlamak,
§ Kırsal kesimde çalışma koşullarını daha rahat, çekici ve güvenli bir duruma getirmek ve işçilerin iş verimini yükseltmek,
§ Kırsal kesimde teknik bilgi ve beceriyi geliştirmek,
§ Yeni iş alanlarının açılmasına olanak sağlamak,
§ Zor işlerin makine ile daha kolay ve kısa sürede yapılmasını sağlamak,
§ Tarımdaki iş verimini arttırmaktır.
Modern tarım traktörleri, tarım işletmelerinde yukarıda sıralanan amaçları geliştirmede önemli rol oynarlar ve işletmede mekanizasyon yatırımlarının önemli bir bölümü tarım traktörlerine aittir (Alcock, 1986; Tunçer ve Güzel, 1988; Liljedahl ve ark., 1996; Sabancı ve ark., 2003/a). Ayrıca tarım traktörleri, ülkelerin tarımsal mekanizasyon düzeylerinin belirlenmesinde dikkate alınan en önemli göstergedir. Traktör esaslı mekanizasyon düzeyi kW/ha, traktör sayısı/1000 ha, ha/traktör sayısı, tarım makineleri sayısı/traktör gibi birimlerle tanımlanmaktadır (Sabancı ve ark., 2003/b). Bu nedenle traktör teknik özelliklerinin irdelenmesi ve bilinmesi önemlidir (Sabancı ve ark., 2003/a).
Ülkede tarımsal üretimin farklı özellikler gösterdiği bölgelerde, bölgesel bazda konunun ele alınması ayrıca önem taşımaktadır.
Tarımsal üretimde mekanizasyonun etkin kullanımı için, işletmelerde mevcut mekanizasyon koşullarının araştırılması ve ulaşılan sonuçlara göre tarım işletmecilerinin eğitilmesi ve traktör üreticilerinin bilgilendirilmesi gerekmektedir.
1.2. Tarım Traktörlerinin Tanımı ve Tarihsel Gelişimi
Tarımsal mekanizasyon işlerinde en çok kullanılan makina traktördür. Kelime anlamıyla traktör, “çekici” demektir. Başlangıçta traktörler sadece çeki işleri için düşünülmüştür. Zamanla tarımsal üretimdeki gereksinmeler ve teknolojik gelişmeler, traktörü tarımda gerekli tüm güç istemlerini karşılar duruma getirmiştir. Modern traktörler, diferansiyel kilidi, sağ-sol ayrılabilir fren pedalı, kuyruk mili, hidrolik kaldırma düzeni, kayış-kasnak mekanizması, ön yükleyici gibi donanımlar yardımıyla çok yönlü olarak kullanılmaktadır (Saral, 1984; Sabancı, 1993).
Tarım traktörü, tarımsal üretimde kullanılan çeşitli tarım alet ve makinelerini çekmek, itmek ve taşımak için gerekli çeki kuvvetini, çalıştırmak için gerekli döndürme gücünü, kaldırmak için gerekli hidrolik gücü sağlamak amacıyla yapılmış tekerlekli, paletli veya yarı paletli, genellikle kuyruk mili, kayış kasnağı, çeki ve askı düzenlerine sahip ve bir sürücü tarafından yönetilen kendi yürür bir makinadır (OECD, 1982).
Dünyada traktörlerin varlığı bir yüzyıldan fazla olmasına rağmen asıl gelişimler Ι.
ve ΙΙ. Dünya Savaşları sırasında işgücünün azlığı, yiyecek ve lifli materyale olan gereksinimle olmuştur.
Tarım traktörlerinin tarihsel gelişimindeki önemli aşamalar kronolojik olarak Çizelge 1.1’de verilmiştir.
Çizelge 1.1. Tarım traktörlerindeki önemli gelişmeler (Liljedahl ve ark., 1996)
Yıl Traktör Gelişim Aşaması
1858 J. W. Favkes’in buhar motorlu pulluk
1876 Otto motorunun içten yanmalı motorlara uygulanması 1889 İçten yanmalı motorla çalışan traktör yapımı
1908 İlk traktör denemesi
1910-1914 İlk traktör gösterisi (Nebraska-ABD) 1915-1919 Kuyruk milinin kullanılmaya başlanması
1920-1924 Yüksek iş kapasiteli, çok amaçlı traktörün geliştirilmesi 1925-1929 Kuyruk milinin yaygınlaşması
1930-1937 Diesel motorların daha büyük traktörlere uygulanması
1937-1941 ASAE ve SAE’in kuyruk mili ve bağlantı yerleri standardı, Basınçlı soğutma sistemi, Üç nokta askı ve bağlantı tanıtılması
1941-1949 Motor kuyruk mili
1950-1960 Traktör güçlerinin hızla artması, Diesel traktör oranı yükselmesi 1961-1970 Traktör güçlerinin artması, Radyal lastiklerin kullanılması 1970-1978 Turboşarj ve intercoolerın diesel motorlarda uygulanması 1979-1985 Traktörlerin elektronik kontrol sistemleriyle donatılması 1986-1992 Algılayıcıların ve monitörlerin geliştirilmesi
1992-2000 GPS ve bilgisayarın traktörlerde kullanılması
Türkiye tarımında mekanik gücün kullanılması 1908 yıllarına rastlar. Balkan Savaşı sonrasında İngiltere ve Almanya’dan buharla çalışan kablolu pulluklar getirilerek
Trakya ve Çukurova bölgelerinde kullanılmıştır. 1. Dünya Savaşı sıralarında da Almanya’dan motorlu pulluk ve buhar makinaları getirtilmiştir.
1. Dünya savaşını izleyen yıllarda kısmen geliştirilmiş Mc Cormick ve Fordson traktörleri ile bazı Alman traktörleri ülkemize girmiştir. 1936 yılına kadar değişik tip ve modelde traktör Türkiye’ye ithal edilmiştir. 1936 yılında yapılan ilk tarım istatistiklerinde traktör sayısı 1308 olarak saptanmıştır. 2. Dünya savaşı sıralarında dışardan traktör gelmediğinden sayıda önemli azalmalar olmuştur. Savaşı izleyen yıllarda ise traktör sayısında hemen bir artış görülmektedir (Sabancı, 1993).
1.3. Dünyada ve Türkiye'de Traktör Sayıları
Traktörlerin teknik yönden gelişmeleri, iş yapabilme yeteneklerinin de gelişmesine neden olmuştur. Bu gelişim süreci içinde, tarım işletmeleri de gelişerek daha çok ve çeşitli tarım makinası kullanacak duruma gelmiştir. Traktör sayısı tüm ülkelerde yıllara göre önemli artışlar göstermiştir (Saral, 1984). Ağırlıklı olarak hala bir tarım ülkesi olan Türkiye’de de bu değerler yıllara göre değişim göstermiştir. Bu değerlerin doğru olarak belirlenmesi, mekanizasyon düzeyinin de daha gerçekçi saptanmasına olanak sağlayacaktır (Sabancı ve Akıncı, 1994).
1990-2002 yılları arasında dünya’daki traktör sayıları Çizelge 1.2’de verilmiştir.
Buna göre dünyadaki toplam traktör sayısı, 1990 yılında 26 650 820, 1995 yılında 26 514 908, 2000 yılında 26 661 048 ve 2002 yılında ise 26 704 741’dir. Dünyadaki traktör sayılarının oransal değişimlerinde 1990-1995 yıllarında %1’lik azalış, 1995-2000 ile 2000- 2002 yılları arasında ise %1’lik artış olmuştur (Çizelge 1.2).
Çizelge 1.2. Dünyadaki traktör sayılarının yıllara göre değişimi (FAO, 2005)
Yıllar Dünyadaki traktör
sayıları (adet)
Dünyadaki traktör Sayılarındaki değişim
oranları (%)
1990 26 650 820 -1,5
1991 26 244 974 -0,5
1992 26 109 854 +0,3
1993 26 189 166 +1
1994 26 426 198 +0,5
1995 26 514 908 -0,1
1996 26 488 585 +0,2
1997 26 576 742 +0,1
1998 26 581 409 +0,1
1999 26 601 315 +0,1
2000 26 661 048 -0,8
2001 26 564 853 +0,9
2002 26 704 741 -
Bazı kıta ve ülkelerdeki traktör sayılarının 1990-2002 yılları arası değişimi Çizelge 1.3’te verilmiştir.
Çizelge 1.3. Seçilmiş bazı ülkelerde ve bölgelerdeki traktör sayıları ve mekanizasyon özellikleri (Sabancı ve Akıncı, 1994; FAO, 2005)
Traktör sayısı (adet) Ülke
1998 1999 2000 2001 2002
İşlenen alan 1000 ha
ÖTY(1) Ad/1000 ha Dünya 26 581 409 26 60 315 26 661 048 26 564 853 26 704 741 1 404 130 19.0
Afrika 541 069 532 033 533 629 538 977 544 718 184 905 2.9
Cezayir Mısır Nijerya G.Afrika Tanzanya Tunus
92 900 86 000 30 000 14 070 7 600 35 100
93 000 86 000 30 000 14 955
7 600 35 100
93 300 86 255 30 000 15 063 7 600 35 100
92 400 89 527 30 000 15 100
7 600 35 100
97 176 89 700 30 000 15 100
7 600 35 100
7 665 2 900 30 200 14 753 4 000 2 771
12.7 30.9 1.0 1.0 1.9 12.7 K.Amerika 5 519 000 5 524 000 5 529 000 5 532 521 5 532 600 257 273 21.5 Kanada
Küba Meksika ABD
719 000 78 000
324 800 4 800 000
724 000 78 000 324 800 4 800 000
729 000 78 000 324 890 4 800 000
732 521 78 000 324 890 4 800 000
732 600 78 000 324 890 4 800 000
45 660 2 668 24 800 176 018
16.0 29.2 13.1 27.3 G.Amerika 1 316 628 1 317 281 1 318 125 1 318 481 1 318 513 112 642 11.7 Arjantin
Brezilya Şili Kolombia Venezüella
298 952 806 000 54 000 21 000 49 000
299 172 806 000 54 000 21 000 49 000
299 280 806 000 54 000 21 000 49 000
299 608 806 000 54 000 21 000 49 000
299 620 806 000 54 000 21 000 49 000
33 700 58 980 1 982 2 293 2 598
8.9 13.7 27.2 9.2 18.9 Asya 7 181 060 7 333 949 7 497 315 7 357 445 7 477 395 511 701 14.6 Ruya Fed
Çin Hindistan İran Irak İsrail Japonya Pakistan Suriye Türkiye
856 708 738 530 1 500 000 230 000 54 000 24 500 2 120 000 320 500 93 327 902 513
786 783 798 510 1 520 000 233 000 56 363 24 500 2 120 000 320 500 95 649 924 471
747 000 989 143 1 525 000
237 000 59 512 24 500 2 028 000 320 500 97 660 941 835
698 000 844 192 1 525 000 237 000 59 512 24 500 2 028 000 320 500 100 347 948 416
646 000 926 031 1 525 000 237 000 59 512 24 500 2 028 000 320 500 103 636 970 083
123 465 142 621 161 715 15 020 5 750 338 4 418 21 448 4 593 25 938
5.2 6.5 9.4 15.8 10.3 72.5 459.0 14.9 22.6 37.4 Avrupa 11 173 171 11 042 977 10 931 710 10 965 564 10 979 381 287 221 38.2 Bulgaristan
Fransa İtalya Almanya İspanya İngiltere Yunanistan
40 000 1 274 000 1 625 364 1 072 211
862 140 500 000 242 678
40 898 1 269 000 1 635 000 1 060 775 881 977 500 000 249 819
34 709 1 264 000 1 646 155 989 488 899 700 500 000 249 850
32 602 1 264 000 1 650 000 948 200 925 688 500 000 249 900
32 071 1 264 000 1 660 000 944 800 946 053 500 000 249 900
5 325 18 449 8 287 11 791 13 738 5 753 8 446
6.0 68.5 200.3 80.1 68.9 86.9 29.6 Okyanusya 401 911 401 943 401 980 402 011 402 066 50 388 8.0
∑ G.Ü. 19 720 050 19 571 881 19 361 527 19 396 710 19 412 541 611 429 31.7
∑ G.O.Ü. 6 861 359 7 029 434 7 299 521 7 168 143 7 292 200 792 701 9.2
(1) ÖTY: Özgül Traktör Yoğunluğu (Adet/1000 ha) G.Ü: Gelişmiş ülkeler, G.O.Ü: Gelişmekte olan ülkeler
Kıtalar altındaki ülke verileri kıta toplamı değildir, ülke verileri örnek olarak seçilmiştir.
Dünya genelinde traktör sayısı 1998 yılında 26 581 409 adet iken 2002’de 26 704 741 adete çıkmıştır. Dünya traktör parkında az da olsa bir artış söz konusudur.
Kıtalar arasında en yoğun traktör kullanımı Avrupa’dadır. 2002 yılına göre Avrupa traktör
parkı 10 979 381 adettir. Avrupa’yı 7 477 395 adet ile Asya, 5 532 600 adet ile K.Amerika kıtaları izlemektedir. Güney Amerika 1 318 513 adet, Afrika 544 718 adet ve Okyanusya 402 066 adet traktör parkına sahiptir.
Kıta içinde ABD 2002 yılına göre 4 800 000 adet traktörle dünyada en çok traktöre sahip olan ülkedir. Bunu 2 028 000 adetle Japonya, 1 660 000 adetle İtalya, 1 525 000 adetle Hindistan ve 1 264 000 adetle Fransa izlemektedir. Türkiye’nin de içinde bulunduğu diğer traktör sayısı 700 000-1 000 000 adet arasında olan ülkeler ise sırasıyla Türkiye, İspanya, Almanya, Çin, Brezilya ve Kanada şeklinde sayılabilir. Dünya genelinde 2002 yılı verilerine göre gelişmiş ülkelerin traktör sayısı 19 412 541 adet, gelişmekte olan ülkelerin traktör sayısı ise 7 292 200 adettir. Gelişmiş ülkeler traktör sayısı bakımından gelişmekte olan ülkelerin 2.6 katıdır.
Kıtalar arasında en yoğun traktör kullanımı Avrupa’dadır. 2002 yılı değerlerine göre Avrupa’ya ait 38.2 traktör/1000 ha’lık özgül traktör yoğunluğu (ÖTY) değeri, Kuzey Amerka değerinin 1,8 katıdır. Dünya ortalaması 19.0 olan ÖTY, gelişmiş ülkelerde 31.7 gelişmekte olan ülkelerde 9.2’dir.
Türkiye’de, 1998-2002 yılları arasında traktör sayısında %8’lik bir artış, ÖTY değerinin 37.4 tesbit edilmiştir (Çizelge 1.3).
1.4. Türkiye’de Traktör Üreten Kuruluşların Durumu
Türkiye’de traktör üretimi 1954 yılından itibaren başlamıştır. O tarihte Türk Traktör Fabrikası Amerika‘daki Minneapolis Moline Traktör Fabrikası ile yaptığı anlaşma çerçevesinde, Ankara’da Uçak Motor Fabrikası denilen fabrikada traktör üretimine başlamıştır (Kut, 1989; Sabancı, 1993).
1955 yılından günümüze kadar traktör üretimi yapan 14 firma olmuştur. Bunlar;
BMC, Burtrak, Çumitaş, Hema, İltor, MKE, Pancar Motor, Taral, Tarım Kredi Kooperatifleri Yardımlaşma Vakfı, Toe, Tümosan, Türk Traktör, TZDK ve Uzel’dir. Bu kuruluşlardan sadece Türk Traktör (New Holland), Tümosan ve Uzel günümüzde traktör üretimini sürdürmektedir. Bu firmaların, 1990-2004 yılları arası 15 yıllık toplam üretimleri dikkate alındığında, Uzel’in 236 042, Türk Traktör’ün (New Holland) 211 528, Tümosan’ın 9 767 adet traktör ürettiği görülmektedir (Çizelge 1.4, Şekil 1.1).
Ülkemizde, son 15 yıllık dönemde (1990-2004 yılları arasında) üretilen traktörlerin marka ve tipleri ve yıllara göre üretim miktarları Çizelge 1.4’te, ithal-ihraç değerleri Çizelge 1.5’te verilmiştir.
Traktör parkında, 9 firmaya ait toplam 121 adet değişik marka ve tipte traktör bulunmaktadır. Toplam üretim miktarı 484 032 adettir. 1990-2004 yılları arasında en fazla üretilen traktörler, MF 240 S (107 775 adet), Fİ 54-C (59 299 adet), MF 285 (33 602 adet) ve Fİ 70-56 (32 813 adet) traktörleridir.
Traktör üretimi yapan 9 kuruluşun üretim kapasitelerinin yüzde dağılımı sırasıyla Uzel (%49), Türk Traktör (%44), TZDK, Tümosan, Hema, İltor, Burtrak, Taral ve Traksan ( %7) olmaktadır (Çizelge 1.4).
Çizelge 1.4. Türkiye’de 1990-2004 yılları arasında üretilen traktörlerin marka ve tipleri ve yıllara göre sayıları (OSD, 2005; Sabancı ve ark., 2003/a)
Yıllar Marka – Tip
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Toplam
(adet)
TÜMOSAN
60-80 N 242 82 115 118 97 1 16 671
Fİ 74-80 N 102 216 435 745 699 129 105 13 8 79 66 2 597
Fİ 74-80 DT 129 146 30 17 9 46 6 383
Fİ 82-80 DT 188 203 914 1 351 388 27 54 41 20 24 36 3 246
Fİ 60-60 N 318 47 33 24 1 423
Fİ 55-60 N 40 2 18 60
82-80 DT 109 437 189 62 22 153 213 75 1 260
U 530 17 376 622 112 1 127
YIL. ÜRETİM
KAPASİTESİ (ADET) 549 877 2 086 2 435 1 750 850 316 144 190 386 184 9 767
HEMA
FO 3610 S 57 57
İLTOR
GOLDONI 230 49 49
ARTIGLIO EL 508 508
BURTRAK
L 154 2 17 376 622 112 1 129
TARAL 198 103 285 589
TRAKSAN
U 445 502 3 859 3 097 1 849 705 10 012
U 448 334 466 800
U 530 376 622 86 6 1 090
U 640 120 140 188 93 541
U 701 11 44 55
YIL. ÜRETİM
KAPASİTESİ (ADET) 502 496 3 870 652 1 270 6 790
TÜRK TRAKTÖR
Fİ 55-46 2 516 1 644 4 160
Fİ 54-C 2 654 3 399 4 467 5 140 4 367 7 188 6 578 5 931 7 679 2 995 5 065 1 343 444 1 700 349 59 299
Fİ 54 J 605 794 445 1134 296 226 607 62 4 169
Fİ 65-46 2 2
Fİ 60-56 2 117 1 506 1 549 2 467 1 551 3 257 4 135 3 881 2 728 825 1 091 497 51 450 861 26 966
Fİ 60-66 31 720 1 596 907 1 099 535 4 888
Fİ 60-66 DT 36 636 79 96 219 147 1 213
Fİ 70-56 3 398 1 588 1 619 3 305 1 983 4 314 6 383 5 500 2 082 497 709 364 98 304 669 32 813
Fİ 80-66 847 482 195 706 293 262 571 1 001 754 200 321 175 5 807
Fİ 70-46 DT 86 86
NH 70 SKD 2 133 1 547 1 507 5 187
Fİ 70-56 DT 1 91 152 262 148 290 459 825 76 2 304
Fİ 55-56 2 266 3 014 1 453 3 205 3 615 3 866 3 541 1 795 2 165 976 292 1 319 1 992 29 499
NH 55 SDK 2 048 1 525 1 347 4 920
NH 55-56 LM 574 574
Fİ 80-66 DT 258 187 160 441 215 223 345 420 434 136 377 221 30 3 447
A 50 530 225 824 149 50 1 778
Fİ 70-46 649 649
Fİ 70-66 DT 27 554 152 332 125 181 1 371
NH 60 J 382 234 637 154 1 407
Fİ 50 S 206 167 50 150 20 593
50 TT 658 658
NH 60 S 252 285 97 284 76 994
NH 95-66 32 32
NH 95-66 DT 115 40 155
NH 55 CASE 4 16 20
NH55 CASE DT 2 2 4
NH 70 CASE 10 14 15 39
NH 70 DTCASE 4 16 20
NH 80 CASE 6 14 10 30
Çizelge 1.4’ün devamı
Yıllar Toplam
(adet) Marka – Tip
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
NH 80 DTCASE 11 36 47
Fİ 70-66 183 100 391 2 365 597 784 401 4 821
TD 55 D 4 W 2 2
TD 65 D 2 W 265 562 1 240 2 067
TD 65 D 4 W 101 307 408
65 TT 1 116 1 116
TD 75 D 2 W 190 378 1 169 1 737
TD 75 D 4 W 103 303 406
TD 85 D 2 W 134 341 1 455 1 930
TD 85 D 4 W 220 438 658
TD 95 D 2 W 27 36 676 739
TD 95 D 4 W 236 529 765
55 TT 43 2 768 2 811
60 TT 17 837 854
95 HC 71 71
80 HC 7 7
90 HC 5 5
YIL. ÜRETİM KAPASİTESİ
(ADET) 12 528 9 080 10 508 15 335 10 010 18 739 22 683 24 028 28 261 11 866 17 040 5 948 2 885 8 432 14 185 21 1528
UZEL
MF 240 DF 3 768 3 768
MF 285 2 688 1 130 1 345 2 520 1 495 2 924 5 191 5 352 5 143 1 389 1 514 1 481 1 191 18 221 33 602
MF 285(4WD) 242 485 319 308 85 50 6 2 3 1 500
MF 275 205 282 487
MF 240 S 5 664 4 929 6 602 8 727 7 194 6 671 10 779 13 628 13 917 5 962 7 966 2 597 1 559 4 941 6 639 107 775 MF 265 S 2 544 1 216 1 417 2 565 1 791 2 699 3 893 3 720 4 125 1 247 550 10 40 46 61 25 924 MF 255 T 3 936 1 188 852 1 315 1 007 1 210 1 522 1 307 1 350 143 9 13 839
MF 260 T 3 3
MF 271 366 622 859 1 847
MF 281 289 180 181 650
MF 281 DT 119 38 57 214
MF 290 DT 8 1 9
MF 398 DT 24 64 64 136 247 176 80 112 24 927
MF 255 EP 755 568 116 1 439
MF 231 862 2 259 1 926 1 912 1 956 8 915
MF 260 G 893 415 252 634 761 2 955
MF 461 3 310 313
MF 461 4*4 4 341 345
MF 260 G 4 W D 242 86 101 164 123 716
MF 266 G 722 395 238 579 1 363 3 297
MF 266 G 4*4 68 337 405
MF 276 G 490 165 76 731
MF 276 G DT 96 34 17 147
MF 286 G 910 284 157 274 1 625
MF 286 G DT 221 96 88 36 441
MF 250 G 96 264 216 287 743 1 057 456 144 168 268 146 397 523 4 765
MF 250 G 96 264 216 287 743 1057 456 144 168 81 104 93 116 3 825
MF 250 G MINI MAX 4x4 48 87 135
MF 260 G MINI 96 264 216 287 743 1 057 456 144 168 81 130 163 117 3 922
MF 260 G M.MAX 4*4 54 54
MF 398 DT 96 264 216 287 743 1 057 456 144 168 3 431
MF 410 3 3
MF 420 4*4 9 9
MF 3050 509 509
MF 3060 669 669
MF 3060 4*4 294 294
MF 3075 210 659 869
MF 3075 4x4 74 286 360
MF 3085 407 801 1 208
Çizelge 1.4 devamı
Yıllar Toplam
Marka - Tip 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 (adet)
MF 3085 4x4 206 521 727
MF 3095 70 119 118 307
MF 3095 4 WD 15 22 84 121
MF 3105 4 WD 128 245 200 573
MF 431 10 1 816 1 826
MF 290 4 204 103 254 561
YIL. ÜRETİM KAPASİTESİ
(ADET) 14 832 8 463 10 600 16 207 12 415 18 726 24 978 28 801 27 628 11 940 18 371 8 065 6 478 11 067 17 471236 042 TZDK
STR 8033 194 100 100 150 7 551
STR 8043 700 700
STR 8053 1 017 383 1 400
STR 8073 552 922 1 474
B-17 183 105 116 134 250 150 284 1 222
STR 8045 A 92 92
STR 8050 346 297 403 1 046
STR 8050 S 16 2 2
BAŞAK 2073 547 1 953 2 960 1 475 845 220 8 000
BAŞAK 2017 108 52 44 40 5 249
STR 8053 Snk 500 329 829
STR 8043 Snk 750 200 250 450 351 7 2 008
YIL. ÜRETİM KAPASİTESİ
(ADET) 2 738 2 760 745 880 997 911 291 657 2 005 3 004 1 515 850 220 17 573
0 50000 100000 150000 200000 250000
UZEL TÜRK TRAKTÖR TÜMOSAN
Üretim Yapan Kuruluşlar
Traktör sayısı (adet)
Şekil 1.1. 1990-2004 yılları arasında üretime devam eden firmaların, ürettikleri toplam traktör sayıları
Türkiye’de yıllara göre üretilmiş toplam traktör sayıları Şekil 1.2’de verilmiştir.
Buna göre, 2000-2002 yılları arasında, ülkemizdeki traktör üretiminde önemli azalmalar olduğu, 1998 yılında ise en fazla traktörün üretildiği görülmektedir.
0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Yıllar
Traktör sayısı (adet)
Şekil 1.2. Türkiye’de yıllara göre üretilmiş toplam traktör sayıları (OSD, 2005)
1990-2003 yılları arasında Türkiye’ye ithal edilen ve Türkiye’den ihraç edilen toplam traktör sayılarının değişimi Çizelge 1.5’de verilmiştir. Bu verilerden en fazla ithalatın 1997 yılında, en fazla ihracatın ise 2003 yılında yapıldığı görülmektedir.
Çizelge 1.5. 1990-2003 yılları arası Türkiye’ye ithal ve ihraç edilmiş traktör sayıları (FAO, 2005)
Yıllar İthal Edilmiş Toplam Traktör Sayıları (adet)
İhraç Edilmiş Toplam Traktör Sayıları (adet)
1990 1 868 91
1991 1 599 300
1992 1 249 32
1993 920 121
1994 240 40
1995 619 14
1996 3 700 1 000
1997 7 805 1 474
1998 6 929 4 900
1999 3 000 6 500
2000 1 026 6 052
2001 161 4 000
2002 284 4 554
2003 1 500 14 000
1.5. Traktör-Tarımsal Mekanizasyon Düzeyi
Tarım traktörleri, ülkelerin tarımsal mekanizasyon düzeylerinin belirlenmesinde dikkate alınan en önemli göstergedir. Traktör esaslı mekanizasyon düzeyi kW/ha, traktör sayısı/1000 ha, ha/traktör sayısı birimleriyle tanımlanmaktadır.
1990-2002 yılları arasında, ülkemizdeki üretim alanları, traktör sayıları ve mekanizasyon düzeyi, traktör/1000 ha olarak Çizelge 1.6 ve Şekil 1.3’te verilmiştir. Bu verilerden, en yüksek mekanizasyon düzeyinin (34.66 traktör/1000 ha) 1999 yılında, en düşük mekanizasyon düzeyinin (24.92 traktör/1000 ha) ise 1990 yılında olduğu görülmektedir. Buna üretim alanlarının ve traktör sayılarının değişimi etkili olmaktadır.
Çizelge 1.6. Türkiye’de üretim alanları, traktör sayıları ve mekanizasyon düzeyi
Yıl Üretim alanı (x1000 ha)
Traktör sayısı (adet)
Mekanizasyon düzeyi (Traktör/1000 ha)
1990 27 677 689 650 24.92
1991 27 689 701 074 25.32
1992 27 526 725 933 26.37
1993 27 535 746 283 27.10
1994 27 771 763 529 27.49
1995 27 115 776 863 28.65
1996 29 152 807 303 27.69
1997 29 162 874 995 30.00
1998 26 968 902 513 33.47
1999 26 672 924 471 34.66
2000 26 672 941 835 35.31
2001 28 510 948 416 33.27
2002 28 523 970 083 34.01
0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 35,00 40,00
1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004
Yıllar
Mekanizasyon düzeyi (traktör/1000 ha)
Şekil 1.3. 1990-2002 Yılları arası Türkiye’de mekanizasyon düzeyi
1.6. Araştırmanın Amaçları
Adana, Hatay, Kahramanmaraş ve Osmaniye illerini kapsayan Doğu Akdeniz bölgesi, ülkemizin önemli tarım bölgelerindendir.
Bu çalışma, Doğu Akdeniz bölgesinde makineli tarımsal üretimde bulunan tarım işletmelerinin tarımsal mekanizasyona ilişkin genel yapısı, kullandıkları traktörlerin teknik özellikleri ve bölgedeki traktör kullanıcılarının mevcut traktörleri ile ilgili değerlendirmelerini kapsamaktadır.
Çalışmanın amaçları;
• bölgedeki tarım işletmelerinin üretim alanı, ürün deseni, aile reisinin eğitim durumu ve aktif işgücü varlığını belirlemek,
• mevcut traktörlerin marka, tip, model, güç grupları, yıllık çalışma sürelerini belirlemek,
• bölge çiftçilerinin kullandıkları traktörlerle ilgili değerlendirmelerini ve önerilerini belirlemek,
• bölgedeki mekanizasyon düzeyini belirlemek,
• işletmelerdeki üretim alanı büyüklüğü ile traktör güçleri ve sayıları; üretim alanı büyüklüğü ile traktörün yıllık kullanım süresi, traktör gücü ile traktörün yıllık kullanım süresi arasındaki ilişkileri saptamaktır.
Ayrıca elde edilecek sonuçlar traktör üreticilerinin bölge için hazırlayacağı projelerde önemli veri oluşturacaktır.
