...
•,·
. \..
:-.. .:.· ..
. - . ·~ : . . _ .... :. --
.. :/. :;! •; :::.;, ' ~: --~- >I
=:::::::··=·=-::::.::::'.:=·.
= ,, = ~ ~ ~- ~;.;~~: ~~: ~ ~-~<~ . -- ..
• , '
..
'-ı ;:.--
.~
'")
.-_\ -~
HAZIRLAYAN
. •,
HM Alper'DURAN
.~
' .. -
. ·'
' ' \
' . ...,
~·
/
\ .
" .,
• ....:...!_ __ . _ -
.\,
''
.. ~
,-.
(
\
\-
;
\
'
ı,
....
.
.
. ( . SİVAS VİLAYET KİTA.PLIGl J . "
• 1
.
)· MUS,TAFA TAKI SEMPOZYUMU
HAZIRLAYANLAR ~·
·; HM Alper DlJRAN
J .• YAYIN NlİMARASI
·' .. ) ,09
ı ISBN
. :;: .~78-605:..~437::.86-7
ı ·
/ .. YAYIMCI ' : · .. ·
. Pikatron Medya Sertifika No: 33979
/' . ./·.
BASKI-CİLT . I MorpaOfset Sertifika No: 29736
Y~YIN
Sivas Valiliği · \
;. özeı Kalem Müdürlüğü
\,J 034622310 Ol SİVAS/Ağustos 2016
• i
'
. 1
\ -
,·
;,ı
,/
' ·
...
! ' .
r·
·I
,.
Yrd. Doç. Dr. Sezgin ZABUN
Sayın Valim
Muhterem misafirler
Mustafa Taki efendinin "Sırat-ı Müstakim " dergi.sin- deki makalelerini tanıtmadan önce hepinizi saygı ve sevgile- rimle selamlıyorum, hoş geldiniz.
Öncelikle bahse konu dergiyi biraz tanıtmak istiyorum.
Sırat-ı Müstakim, başyazarlığını Mehmet Aki.f'in yap- tığı ve İslamcılık Düşüncesinin kendini kurduğu, İslamcılık Hareketi'nin tezlerini oluşturduğu haftalık yayınlanan bir İslami dergiydi. 1908-1925 yılları arasında, 641· sayı yayın
lanmış ve 183. Sayıdan som~ Sebilürreşad adıyla yayımına
devam edilmiştir. İstanbul' da çıkarılan gazete, Anadolu'nun birçok bölgesinde de yayınlanmış, ilaveten Rusya, Hindistan ve Ortadoğu Müslümanlarının da gündemini belirleyebilmiş
tir. Ebül'ula Mardin ve Eşref Edip'in kurduğu bu haftalık der- ginin yazarları arasında başta Mehmet Akif olmak üzere Ab-
• 133. -
'
.. (
dülaziz Çaviş, Bereketzade İsmail Hakkı, Babanzade Ahmet Naim, Ferit Kam, Mehmet Fahrettin, İzmirli İsmail Hakkı, Tah.ir'ül_Mevlevi, Aksekili Ahmet Hamdi, Mehmet Şemset
tin Günaltay, Manasbrlı İsmail Hakkı, Bursalı Mehmet Tahir,
Akçuraoğlu Yusuf, Ahmet Ağaoğlu ve sempozyumun konu- su olan Mustafa Taki efendi olmak üzere dönemin pek çok mütefekkiri vardır.
Derginin genel politikası İslam Birliği, İslam ahlakı, Kur'an ve Sünnete dönüş, Avrupa'nın sadece teknolojisinin
alınması üzerinedir.
Sırat-ı Müstakim Dergisinde Yayınlanan Makaleleri
Mustafa Taki Efendi "Sivas' dan Selim Efendizade Mustafa Taki" imzasıyla Sırat-ı Mustakim Dergisinde (Alh) makale yayınlamıştır.
Yazar Makale Cilt Sayı Ay Yıl Sh
Selim Düello Meselesinin 6 145 6 . 1327 236-237
Efendizad~ Taşradaki İn'ikasatı
Mustafa Taki Rusya' da Tazyiki 6 156 8 1327 412-413 İslama lüzum görenler
İslamiyet'te Cihad 7 172 12 1327 244-246
İrad-ı Kuvvet 7 172 12 1327 256-257
Açık Mektup 7 180 2 1327 379
Mebus Nasıl Olırialı 7 182 2 1327 412-415 İlk olarak tarutacağıffi makale "Düello Meselesinin Taş
radaki İn'ikasah" adıyla yayınlaruruştır.Derginin 145. sayı
sında 1911 haziran ayında yayınladığı bu makalede İstanbul milletvekili Hüseyin Cahid beyle Priştine milletvekili Hasan
• 134"•
.
.,
-
... : ' 'beyin arasında geçen silahlı düello daveti ve bir kısım millet- vekillerinin düelloda hakem olacağı ile ilgili basında haberler yer alması üzerine bu makaleyi kaleme almışb.r.
Taki efendi makalesinde dini ve milli adetlerimizden olmayan ve hukuken yasak olan bu kötülüğün icrasının yol
açacağı sonuçlara dikkat çekerek, kendilerini 50' şer bin kişi
nin seçerek meclise gönderdiğini ve seçiliş gayelerini hatırla
tarak, ailelerinin içinde bulunduğu duruma da dikkat çekile- rek uyarılmaktadırlar.
Düellonun kanuna, dine, ahlaka aykırı bir fi.il olduğu-
: na, Meclis-i Mebusun sorumluluklarının ağırlığına dikkat çekmektedir.
Takdim edeceğim ikinci makale " Rusya' da Tazyik-i İs
lam' a Lüzum Görenler" adlı makalesidir.
Derginin 156. sayısında 1911 yılı Ağustos ayında yayın
lanan "Rusya'da Tazyiki İslam'a Lüzum Görenler" adlı :ı;na
kalesinde "Noviyarumya gazetesinden naklen Sabah gaze- tesinin 23 Temmuz 1911 yılında yayınladığı bir makaleyi ele
almıştır ifadesinde;
"Ruslar İslamlarla bir memlekette oturdukları, temasta bulundukları zamandan beri' Müslümanların ahval-i ruhiye ve hayat-ı içtimaiyyelerini pekiyi bilmişlerdir. Ve bu bilmek sayesindedir ki kurdukları dolap, kullandıkları yalanlar va-
sıtasıyla Müslümanlarla meskun bulundukları kıta'atı yed-i
istilalarına almışlardır." demektedir .
.
-
• 135 - o ) .
:
• J
\ .
. I
Mustafa Taki Efendi Kırım ve Volga civarındaki Müslü-
manların içinde bulnnduğu ağır koşullan örneklerle anlatır
ken, Rusya' da bulnnan bütün Müslümanların baskı albnda
olduğunu, dini vecibelerini yerine getirmekte ve milli kimlik- lerini korumakta ağır baskı albnda kaldıklarım yazmaktadır.
Oysa Osmanlı devleti sınırlan içinde olan gayri Müs- limlerin haklarına dikkat çekerek onların dini vecibelerini ve milli kimliklerini koruduklarım ve iyi muamele görmekte ol-
dukları ifade edilmektedir.
Takdim edeceğimiz üçüncü makale " İslamiyette Ci- had" adım taşımaktadır. Sırat-ı Müstakim Dergisinin 172. sa- yısının Aralık 1911 yılında kaleme aldığı "İslamiyet'te Cihad"
adlı makalesi aradan geçen 100 (yüz) yıllık süreye rağmen güncelliğini korumaktadır.
Taki efendi bu makaleyi İstanbul' da Ermenice yayınla
nan "Azadamard" gazetesinin 25 Teşrin-i Evvel 1327 (1911) tarihli nüshasında yayınlanan beş makale üzerine yazmıştır.
Azadamard gazetesi Snnusilerin Trablusgarp'ta İtal
yanlara karşı savaşırken "cihad" ilan etmesinden hareketle
endişeli bir yazı yazmış.
Taki efendi ise "Azadamard cihad yahut muharebe-i diniyye tabirinden acaba ne anlıyor? Bu tabirden tevehhüş ettiğine göre eğer Müslüman olanların birleşerek Müslüman olmayan her kavim ve her millet üzerine ale-1 ıtlak (umumi- yetle) icray-ı muhasamat ve maharebat etmesi gibi bir mana
. '· o 136
-
o .,; .. . .. .
. -~
., .
.,
- J
telakki ediyorsa bu mana, böyle bir harb-i dini İslamiyet'te mevcud değildir" demektedir.
Taki efendi yüzlerce yıl birleşerek haçlı seferleri dü- zenleyen Hıristiyanlık dünyasının taassup konusunda örnek
teşkil ettiğini anlatarak buna rağmen Müslümanların arala-
rında yaşayan gayr-i Müslimlere itidalli muamele ettiklerini ifade etmektedir. Buna karşılık Hıristiyanlar arasında yaşa
yan Müslümanların kimliklerini gizlemek zorunda kaldıkları,
tespit edilenlerin engizisyonlarda en vahşi muamelelere tabi
tutulduğunu belirtmektedir.
Azadamard gazetesi yazarının cihadı bilmediğini, anla-
madığını söyleyerek "Cihad, Müslüman olmayanları mutla- ka öldürmek, mahvetmek için değildir.Cihadr dinin, vatarun, milletin i'tilası (yükselme) ve tecavüzattan muhafazası için dinin emrettiği bir muharebedir ki birçok şera-it-i insaniyyete tabidir" demektedir.
Azadamard gazetesinin makalesini kışkırhcı ve kötü
ci-
yetli olduğunu belirterek;
"İnşallah sizin gibi dosttan, düşmandan makul, gayri- makul işittiğimiz serzenişler, maruz bulunduğumuz felaket- ler ve hakaretler bizlere bir ders-i ibret olur da medeniyet-i hakikiyye ve insaniyyet-i malız (saf, halis) olan İslamiyet'e dört elle sanlınz" demektedir.
Takdim edeceğim dördüncü makale "Mübahasat"
"İdad-ı Kuvvet" adıyla yayınlaruru.şbr. Deniz kuvvetlerinin
. '
• 137.
-
) :.
'
. \
'\ .
:·
..
. • '•
,.
\ ·,,.:- 1. •• :
güçlendirilmesine dair bir kampanyanın fetva konusu yapıl
ması, bu yardımın şer'i hükmü kQ.nusunda yaşanan ihtilaflar, Taki efendinin bu konuyu ele almasına neden olmuştur.
Ülkenin ve Müslümanların içine düştüğü tehlikeli du- rum nedeniyle bu yardımın farz-ı ayın ya da farz-ı kifaye ola- rak verilebileceğini ancak
0 Hükilinetin harcamalarda bu kadar israf içinde iken in- sanlar, hac, fıtır, kurban gibi ibadetlerinden vazgeçiri- lerek böyle bir yardım toplamak vicdana sığar mı diye soruyor.
0 Zenginler kese ve kaselerini doldurup böyle bir yar-
dımda bulunmazken, orta sınıftan zekat, fıtır ve kur- ban ibadetinden vazgeçerek yardımda bulunmalarını
istemek konusunda Fahrettin beyin fikri nedir? diye soruyor.
· r o Her şeye rağmen bu yardımlar toplandığında bu yar-
dımların amacına hizmet ettiğinin fiilen gösterilmesi gerekir, diyor.
°
Fetva verilirken hükümetin harcamaları yeterince an-latılmalı, zenginlerin yardımlarına dikkat çekilmeli, fetvadan hareketle ·insanların arasına nifak sokulma-
malı, insanlar suçlanmamalıdır, diyor.
Takdim edeceğim beşinci makale " açık Mektup" adıyla yayınlanmıştır.
'.
o 138
-
o_.,
•....
. ' ,
. ,
. ..
," '
... -, ;
Mektup "Alay Müftisi Fahreddin Efendiye" şeklinde
bir hitapla başlamaktadır."İdad-ı Kuvvet" adlı makalesine at- fen yazılmış bu makalede Alay müftisi Fahrettin Efendiye ses- lenmekte onunla dertleşmektedir. Fas, İran, Trablusgarb da
yaşanan olayları anlab.yor; '~Oradaki milyonlarca dindaşımız
canavarlar ellerinde dört aydır etleri lime lime koparılmakta
iken, daha dünkü gün Bosna-Hersek eyalet-i İslamiyyemizin Avusturya, koca Tuna eyaletimizin Bulgar olduğunu kendi
elleriyle ağlaya ağlaya imza eden mebuslarımız" diyerek İs- . · \ lam dünyasının ve Osmanlının içinde bulunduğu ağır şartları
ifade etmektedir.
"Düşmanımız ise ne Rusya, ne İngiltere, ne İtalya! Bü- yük düşmanımız bir kendimiziz" diyerek vatandaşlarımızın
bilerek bilmeyerek yaptıkları ihanetlere dikkat çekmektedir.
Ülkenin varlık, yokluğu, vatanın kurtuluşu söz konusu olduğunda, İdad-ı Kuvvetin "Farz-ı ayn-ı acil" olduğunu be-
lirtmektedir. Yani devlete yardım etmenin acilen yerine ge.ti- \ · rilmesi gereken bir farz olduğuna dikkat çekmektedir.
Takdim edeceğim altıncı ve son makalesinde Mustafa Taki Efendi milletvekillilerinde bulunması gereken vasıfları
gerekçeleri ile sıralamıştır.
Mebus Nasıl Olmalı
İlmi Şartlar
1. Başlıca görevi kanun yapmak olduğuna göre hukuk usulü bilmelidir.
.
::.' o 139.
. (
r
\ · .. -:-
2. Mevcut kanunları ve değiştirilen kanunları ve tarihçe- lerini bilmelidir.
3. Devlet teşkilabru iyi bilmelidir.
4. Devletin bütün gelir ve giderlerini, gelir kaynaklarım
bilmelidir.
5. Medeni ülkelerin kanunlarının orijinallerini veya ter- cümelerini bilmelidir.
6. Yönetim biçimlerini (Meşrutiyet, Cumhuriyet, Mutia- ki yet vs. ve Sadr-ı İslam' daki idare şeklini) bilmelidir.
7. İslam tarihi ve Osmanlı tarihini tafsilatlı bir şekilde bilmelidir.
8. Pozitif bilimleri ve harp bilimlerini bilmeli, geri kal-
rruşlığımızın boyutunu idrak etmeli ve medeni ülkele- re yetişmenin imkanlarına vakıf olmalıdır.
9. Osmanlı coğrafyasını tafsilahyla bilmeli. Varlıklarını
(tel., telg., şimendifer, okullar, madenler, ormanlar vs.) iyi bilmeli.
10. Halk arasında gezmiş, onların halinden haberdar ol-
malı.
11. Osmanlının kara ve deniz komşusu olan ülkelerin siya- si, tabii, idari ve iktisadi koşullarını iyi bilmeli, Osman-
lı ile mukayese edebilmeli.
12. Yeryüzündeki diğer ülkelerinde tarihlerini ve günü- müzdeki şartlarını bilmeli.
i. .... •.
; .
.
• t • 140'0
1 •
-~
... .. \ ,
13. Osmanlıda mevcut bütün dinleri, bu dinlere verilen imtiyazların tarihini ve hukuki durum.unu ve İslam1a olan ilişkilerini bilmeli.
14. Milletler ve Devletleri arasındaki hukuku iyi bilmeli.
15. Avrupa devletlerinin Osmanlıdan aldığı kapitüla.syon-
ların mahiyetini, hukuki durum.unu ve amaçl~ bil- meli.
16. Avrupa devletlerinin kendi aralarındaki ilişkileri tarihi boyutuyla bilmeli.
17. Osmanlı ülkelerinde kurulan ve kurulması muhtemel siyasi cemiyetler, fırkalar ve komitelerin hakiki prog-
ramlarını ve gayelerini bilmeli.
18. Osmanlıda siyasi zeka ve dehasıyla meşhur olanları ve onlara güvenilip güvenilmeyeceğini bilmeli.
19. Dini ve pozitif bilimleri az çok bilmekle beraber bir , konuda uzmanlığı olmadır.
"İlm-i Tıp ve İlm-i Teşrih vesaire gibi Jünun-u dakike müte-
hassısları da böyle olmak gerekir. Hem de bu gibi mütehas-
sısını vatan otuz kırk senede o ilim ve fen için yetiştirmiş olacağı halde anlan, o ihtisaslarından mebusluk alemine icra ile mütehassıs oldukları ilim ve fennide unutturmak
veı;a hizmeti ilmiyesinden alıkoymak, vatanına bir hizmet olmamak gerekir." diyerek o günün koşullannda Tıp doktor- lan için mebusluğu onaylamıyor.
' ( .
• 141. •
. \
,·
. {
'20. Sağlıklı olmalı, hatip olmalı, dili iyi anlamalı.
21. Kanunun izin verdiği ölçüde genç olabilir ama aklı ve tecrübesi olgunlaşmış olmalı. Yaşlı olanların ise akli ve bedeni sağlığı yerinde olmalı.
22. Osmanlının içinde bulunduğu ağır koşulları ve Os-
manlıyı helak etmek isteyen düşmanlarım iyi bilmeli.
23. Yukarıdaki şartların yanı sıra "kitabet ve hitabet de ik- tidar ve ruh-u kamil sahibi olmalıdır".
Mebus Olacak Zatın Evsaf, Ameliye ve Ahlakiyyesi
• Osmanlıda bilinen dinlerin birine inanan ve amellerini yapan olmalıdır.
• Kavmiyet taassup ve gayretlerine malub olmamalıdır.
• "Siyonistlik, Franmasonluk (özgür masonlar), Şove
nistlik, Aristokras gibi Memalikleri Osmaniyyede inti-
şar etmemiş olan mesalik (meslek) ve efkar-ı mahzura- ya müntesip ve malik olmamalıdır''.
o Güzel ahlak sahibi olmalıdır.
• Mal, makam ve tahakküm sevgisi olmamalıdır.
• Kaba ve bencil olmamalıdır.
• Devlet ve milletin faydası konusunda sabırsız olmalıdır.
• Çok borçlu olmamalıdır.
' ı
. .
. ı . .. • 142'•
.
.
' ··.·,.. ·:: • 1
• 1
\
1
' .
...
-:...· l
o Herhangi bir cemiyet, fırkaya mensup ise ve mensup olmak istiyorsa bu durumunu önceden ilan etmeli.
Sözün özü Mustafa Taki Efendi haberleşme ve ulaşım im.kanlarırun günümüzle mukayese kabul etmeyecek düzey- de geride olmasına rağmen, tüm dünyadaki Müslümanlar- dan haberdar ve alakadar olmuştur. Dertleriyle dertlenmiş
11 Sırat-ı Müstakim /1 dergisi aracılığı ile de düşüncelerinden
daha çok kimseyi haberdar etmiştir bu sempozyum vesilesiy- le de haberdar etmeye devam etmektedir.
Üzerinde yaşadığımız coğrafyanın ve alem-i İslam'ın milli ve beyn-el milel pek çok sorunu o günden günümüze ta-
şınmış gibidir. Sorunlar ve Mustafa Taki Efendinin hassasiyet- leri güncelliğini korumakta sanki tarih tekerrür etmektedir.
Ben sözlerimi bu vatan iyiliği için yaşayanlara uzun ömürler, bu vatan için yaşayıp ölenlere ise cenab-ı Mevla' dan rahmet diliyorum. Saygılarımla.
.
.-·o 143 o : ..
\ .
