KEDi VE KOPEKLERDE KAN
PIHTILA~MA
SiSTEMiNiN KONTROL
METODLARI
Abdulkerim Denlz 10
Me
th
o
d
e
fUr di
e
Kontr
o
ll
e
d
es
llIul
ge
rinnun
gss)'s
t
e
m
s
b
e
i Katz
e
n tlnd Hund
c
ll
Zusammenfassung: Ole Blutgennnungssystems werden bel Katzen und Hunden mit den bei Menschen ver-wendeten und auf die Veterinarmedizin angepassten Tests wie Prothrombinzeit (pr). aktivierten partiellen Throm-boplastinzelt (aPTI) und Thrombinzeit (TT) OberprCilt. Diese Tests wurden aufgrund der im Vergleich zum Menschen deuUich hOhere Akhvltat der manchen Gerinnungslaktoren (Faktor V. VII und VIII:C) bei Katzen und Hunden ophmlert und Ihre Sensltlvltat emOh!. Ole Aeferenzberelche von PT. aPTT und TT gemessen mit neuen Tests und den Sian-dard· Tests fOr die Katze und den Hund wurden angegeben und die Tests wurden detailhert entiArt.Schulusselworter: Katze, Hund. Blutgennnung.
Ozel: Kedl ve kOpeklerde kan plhllla~ma sistemi. insanlar iyin kullanllan ve velerinerHk alamna uyarlanml~. protrombin zamam (PZ). aktive edilmi~ parsiyel tromboplastin zamam (APTZ) ve Irombin zamam (TZ) lesllen ,Ie kontrol adil-mekledlr. Bu testier. kedi ve kopekteki bazl plhllla~ma laktorlennln akfivltelerinin (laklOr V. VII ve VIII:C) insanlar ile
kar~lla~llfIldlglnda olduk<;a yuksek olmasmdan dolay', oplimlze edilmi~ ve sensitiviteleri artlfllml~t1f. Kedi ve kopek ~in geli~lirilmi~ olan yeni leslie ile ve slandart testlerle 0190len PZ, APTZ ve TZ'nm normal degerlen venlml~ ve testier de-tayll olarak aylklanml~lIr.
Anahtar keUmeler: Kedi, KOpek. Kan P.htlta~masl.
Giri~
Ya~amsal 6nemi bOyuk olan kan plhtlla~masl.
organizmantn, her hangi bir nedenle damarlardan akmakla olan kanl vucut'ta lutmak iein g6sterdiQi en bnemli lizyolojik reaksiyonlanndan biridir.
Kedi ve K6peklerde plhtlla~ma, insanlarda 01-du\')u gibi coQu karacigerde sentez edilen ve gli· koproteinlerden oluian plhtllaima lakt6r1erinin bir taklm sislemler laraltndan aklive edilmesi sonucu
geli~ir (Green, 1989; Dodds, 1989: Barthels ve Po· liwoda, 1993) ve antikoagOlatl1 sislemler araclltOI ile (anlilrombin III. protein C ve S) dinamik bir den-gede tutulur (Green, 1989; Brooks, 1994).
Plazma libnnojeninin trombin (Iakter 11a) ta -raftndan librin monomerlerine d6nuitOrOImesi kl' saca kan p'h"la~masl olarak bilinir. Organizmada bu i~lemin gercexieimesi. iki lemel sistemin (en-dOlen plhtlla~ma sislemi = intrinsik sistem; ve ek-sojen plhiliaima sistemi
=
ekstrinsik sislem). da· marlardaki hasara baglt olarak aklive edilmesi ile olur (Green ve ark., 1981; Feldmann, 1992; Bart· hels ve Poliwoda, 1993; Brooks, 1994).Plhlilaima sistemlerinin her bmnde rol oynayan laktorlerin aktivilelerine baOIt olarak plhtlla~ma sO-releri <legi~iklik gostermekledir. Her bir sistemi ayn ayn kontrol eden, insanlarda kullantlan protrombin zaman •. aklive edilmii parsiyel Iromboplaslln za-mart! ve trombin zamanl gibi tesller kedl ve k6-peklerde de kullanllmakladlr (Lutze ve Kutschmann. 1991; Mischke ve ark .. 1994b; Hart ve Notle. 1994: Deniz, 1995). Bu leslier, kedi ve kbpekdeki bazl
plh-l'la~ma fakt6nerinin aktivllelennin tnsanlannkinden larkh olmastndan dolaYI modl/iye edilerek sen-silivllelerinin arttlnlmasl yoluna gidilmi~lir (Hart ve Nolte, 1994; Deniz ve ark., 1995; Mischke ve ark .. 1996; Mischke ve Nolte, 1997). Bununla birlikte, bazl ara~ttrmac.lar (Lutze ve Kutschmann. 1985 ve 1991: Pause, 1988; Perry ve ark., 1991) bu hay-vanlardaki plhtllaiama sistemlerini. insanlarda kul-lanllan testier ile. melodlann kullanllabitirlikleri test edilmeksizin kontrol etmiilerdir.
Bu derleme, kedi ve k6peklerde plhlliaima sis· temlennin kontrol edilmesi I~in kullanltan testlerin ir· delenmesi iein yapllml~hr.
Gclil T~rihl :10.061999. €':~l..cnlf1dCnl1@usa.ncl
DENIZ
I. Kan Plhtlla~ma Sistemleri
Kan plhllla~ma sisteminin i~leyi~i ~ekil 1 'de se-malik olarak verilmi~lir. Plhllla~ma, endojen (inl-rinsik) va eksojen (ekl(inl-rinsik) olarak iki sislem Oze-rinden geli~mekledir (Green, 1989; Dodds, 1989; Feldmann, 1992; Barthels ve Poliwoda, 1993; Bro-oks, 1994).
a
,
Endojen (intrinsik) Plhtlla~ma Sistemi Bu sislam, damarlann yaralanmasl lie ortaya ylkan subendotel dokulann, ozellikle kollejenin lak-lor XlI'yi adsorbe ederek laktor XUa'ya aklive el-mesi ile yall~maya ba~lar. Soma, laklor Xlla plaz-ma prekallikraynml aglf molekullu kininojenin'de (AMK) yardlml ile kallikrayn'a donu~tUrur. Kallikrayn lekrar laklor XII'yi Xlla'ya denu~tUrme ve AMK'i paryalayarak damarlan geni~lelme elkisi olan bra-dikinin aClga Clkarma ozelligine sahiptir (Karlson ve ark., 1994). Faklor Xlla AMK'nin varllgmda lakIerEndojen sislem doku ve damar hasan (kollejen: yOzey aktival6ru)
F XI
I""""
AMKF
Xlla --,),,~t
F
IX F Xla ..t
+
Ca2 .. FIXa+ F VIII:C + FI
Xl'i Xla'ya, lakIer Xla isa lakl6r IX'u lXa'ya de-nU~IOrur. Fakler IXa lakIer VIII:C, Ca2 .. ve los-follpidler ile birlikle faklor X'u Xa'ya cevirir (We-iss bach, 1990). Plhllla~manin bu a,amasl eksojen sislem ile birle~ir ve birlikle yurOrier. Aktive alan lak-Ier
x,
lakIer Va, Ca2 .. ve foslolipidler varllQmda prot-rombini Irombine aklive eder ki. Irombin de lib-rinojenin librin monomerlerine denu~umOne olanak tanlr. Olu~an librin monomerleri lakier Xilia elk.isi ile daha saglam yapldaki librin polimerierine cevrilir (Feldmann, 1992; Barthels ve Poliwoda, 1993).b. Eksojen (Ekstrinsik) Plhtlla~ma Sistemi Eksojen plhllla~ma sislami, dokularda mey-dana gelen hasara bagll hOcrelerden aClga Clkan. doku tromboplastininin (lakIer III) lakter VII'yi Vlla'ya aktive elmesi ile Cah~lr. Fakt6r Vlrnin lakIer Xa va Xlla taraflndanda FaklOr Vlla'ya
de-nO~tOrulmesine Feedbach Aktivasyon adl verilir (Barthels ve Poliwoda, 1993). Faklor Vila, Ca2 .. ve
a"
Eksojen sislem hOcre parcalanmasl (doku Iromboplastini) FVII FVlla +Ca2FI.
Ca2 .. + F Xa+ FI
+ F Va
Prolrombin Trombin zamanl Fibrinojen::;;ekil 1. Kan Plhllla~ma SiSleminin ::;;ematik G6rGnGmG.
F: plh1tla~ma fakt6rO. AMK: a?JIr molekGIIG kininojen, FJ: losfolipid.
+Ca
F
XIII -'-:.- FXllla_~ +Ca2 .. Fibrinpolimerilosfolipidlerin varh~lnda laklor X'u Xa'ya
do-nO~tOrerek endojen sistem de oldu~u glbl prot-rombinden !rombln olu~umuna ve dolaYlst ile fibrin
olu~umuna olanak lantr (Dodds. 1989; Weissbach. 1990).
II. Pthllla~ma Sistemlerinin Kontrolu (Scr e-ening tests)
Plhtlla~ma sislemlermin konlrolu Insan
he-ktmlt~inden veteriner heklmlik alamna aklanlml~ bir taklm izleme leslleri 'Screening Tests' adl verilen; protrombin zamanl. aklive edtlmi~ parsiyel trom-boplaslin zamant ve Irombin zaman. gtbi.
pth-Itla~ma sistemlerini ayn ayn inceleyen testier ile yapllmakladlr (Green ve ark .. 1981: Killtngsworth ve ark.. 1985; Lulze va KUlschmann, 1985 ve 1991; Pause, 1988; Hart ve Nolte, 1994; Brooks.
1994).
Bu tesllerin uyguianmasl her blr pthhla~ma
sislemi i~in ayrr reakUfler kullantlarak, ko-agOlomelre adl verilen alellerde (Om. SCHNITGER und GROSS) ger~ekle~llrilebilmekledjr. Uygulanan lesl cinSlne gore, prhltla~ma ststeminde bir hata alup olmadl~l. elde edilen saniye cinsinden sO-renin nannal olup almadt~lna ba~hdtr. Normal sa-relerini a~an de~er1er sislemde ral oynayan bir veya bir ~ok plhllla~ma faktOrOnOn aklivitesinin
du~tUQOnO yada fibrinojen konsantrasyonunun nor-malden az alduOunu g6sterir ki. buda pthllla~ma bozuklu~una i~arel eder (Mtschke ve ark. I 994b; Han ve Nolte, 1994: Pause. 1988; Lulze ve Kulsc-hmann, 1991: Deniz ve ark .. 1995).
a. Protrombin Zamam (Trombaplastin Z a-mam) Testi
Prolrombin zamanl (PZ) lesll ile aksajen
plh-tlla~ma sislemi, dolaytst ile plazma lakll:)r VII. X. V ve II akJivlteleri ile librinojen konsantrasyonu kant-rol edilir (Gentry ve Cooper, 1979; Dodds, 1989; Feldmann. 1992; Hart ve Nolle. 1994; Brooks, 1994; Mischke. '995b).
Kedi ve kopeklerin PZ tnsanlardaki ile
kar-!iitla~ttrtldlgtnda aldukca klsadlr (O'Rourke ve ark., 1982; Lulze ve KUlschmann, 1985 ve 1991; Hart ve Nolte, 1994; Deniz. 1995, Mischke ve Nolte, 1997). au sislemde rol oynayan lakl6r1erden pth· tlla!iima laktoru V'in ve VII'nin aklivitesi insanlar ile
kar~lla~tlnldtQtnda oldukca yuksek ohnasl buna sebeb olarak g6s1erilmektedlr (Lutze ve Kulsc· hmann. 1991; Karges ve ark., 1994; Mtschke ve ark., '994a). Insanlardakl ile kar!iitla~ttnldtQtnda laklar V aktivilesi kedilerde 5 ila 13 kal (Lewis, 1981; Deniz. 1995), kopeklerde ise sekiz kal (Mischke ve Nolte, 1994) daha yukseklir. Faktor
VII aktlvlteSt Ise insanlardakl lie kar~lla!iillnldlgtnda,
kedllerde 1.25 kal (Mischke ve ark., 1994a) ko-peklerde ise dOn kat (Zondag ve ark .. 1985) daha yOkseklir. au sebeble. kedl ve kopeklerde tn-sanlarda kullantlan slandan test tie OI~Olen PZ. yuk
-sek laklOr V ve VII akllvllesinden kaynaklanan yan-!t!ii normal son~lara sebeb olmakla ve bu durum leSM sensrltvllesini % SO'lere du~u(mektedir (MI SC-hke, 1995b; Mischke ve ark .. 1996).
Insanlarda kullantlan slandart PZ testi kedi ve kOpeklerde blr ~ok ara~ltrmaCt (Gentry ve Cooper. 1979; Lulze ve KUlschmann, '991; Perry ve ark .. 1991: Han ve Nolle, 1994; Karges ve ark .. 1994) la-rallndan kullantlml~, lakal lesM bu hayvanlara
uy-gunlu~u konusu a~lkh~a kavu!iiturulmamr~tlr.
Mischke (1995b) ve Mischke ve Nolte (1997) kopeklerde ve Deniz ('995) ise kedilerde, plaz-manto sulandrrrimast ve tesle librinojen kalrimaSt le-metine dayanan optime edilmi~ bir PZ testi
ge-li~ltrm'!iilerdtr. Plazmada 1 :5. 1 ;10 ve 1 :20'lik sulandtrmalann uygulandtQt ara!iillrmalar, plazmantn 1 ;20'hk suiandtnimasl ve tesle librrnoten kalktslnm en uygun oldu~unu gOsterml~tir. Ked! ve kO -pekJerde PZ leSlt % go-'OO'luk bir senSilivitelere ula!ii"rrlarak eksojen plhltla!iima sislemtntn daha iyi konlrol edtlmesl saQlanml~ttr. au test ile eksojen
plhtlla~ma sisteminde rol alan faklOrlenn loplam %
, I - 100'luk akhvtle du~u~leri duyar1t olarak onaya
~tkanlmr~ltr. Test tie elde edtlen sonu~. leste ftb-rinojen ilave edilmestnden dolayl, kontrol edilen plazmadaki librinojen konsanlrasyonuna bagrmll de-Oildir. yalnlzca laklar X. VII. V ve II aklivllelerindekl degi!iilklikleri onaya ~tkartr.
Kedllerde plazmantn sulandmlmast temeline dayanan bir PZ testl Hart ve Nolle (1994) laraftndan da geH~lirmeye ~ah!iitlml~ faka!. testin sen-silivilesinde bir artl9 saptanmaml!iillr. Fibrinojen kat-ktstnm yaptlmadtQt bu tesllerde. 1: 3 ve 1; 4 gibi
daha dU!iiuk sulandlrmalarm uygulanmasl ba-!iiartslzhk sebebi olarak garulmektedlr.
TesM Prensibi : Insanlann plasentastndan veya diQer dokularrndan, tav!iian vb. hayvanlann beyin. plasenta ve akciger gibl dokularrndan ekl-rasyon ite elde edilen doku Iromboplaslinin kal-siyum iyonlan lie kafl~lmlndan elde edilen reaktlfler. PZ tesMtn uygulanmastoda kullanllmakladlr (Lutze ve KUlschmann. 199'; Karges ve ark., 1994; MISC-hke, I 995b; Mischke ve ark., 1996, Mischke ve Nolle. 1997). Kullantlan bu reaklilierin t;:e~idine gore PZ'lart deQi~mektedir (Tablo I, 2).
Test, kalsiyum Iromboplastin reaktifinin ko-agulametredekr sllrallt kan plazmasma ilave
edi-DENIZ
lerek, lakl6r Vlrn;n aktive edilmesi (eksojen
sis-tern) temeline dayamr (Barthels ve Poliwoda, 1993). Aktive edilmi~ eksojen plhtlla~ma sisteminin sonunda olu~an fibrin monomerleri ile blrlikte
duran koagOlometredeki dijital saal saniye olarak
PZ'nl gosterir (Pause, 1988; Hart ve Nolte, 1994;
Deniz, 1995, Mischke, 1995b).
PZ Tesllerinin Uygulam~1
Slandart PZ Testi: Reaksiyon tupcuklerine
ko-nulan 1 00 ~1 sltralll plazma koagulometrede (37~C) 1 dakika sOre ile inkObe edilir. Ardmdan 200 ~I
kal-siyum tromboplastin reaklifinin (37 cC) lOpe
pi-petlenmesi ile birlikte koagOlomelredeki diJi1al saat yall~tlflllr. ilk fibrin olu~umunu saptayacak elekt-roUar IOpcOkler iyine yerle~tirilir ve ilk fibrin olu-~umu ile birlikle hareket halindeki elektrOllar durur. KoagOlametredeki dijilal saat PZ'nl saniye olarak goslerir (Pause, 1988: Lutze ve Kutschmann, 1985 ve 1991; Mischke, 1995b; Deniz, 1995,
Misc-hke ve Nolte, 1997).
Tabla 1 'de kedi ve kopeklerde de{Ji~ik
fir-mala rIO kalsiyum tromboplaslin reaklifleri kul-lamlarak slandart test ile ollfiJlmO~ PZ'lannm nor-mal degerleri verilmi~lir.
Optlme Edilmi~ PZ Testi : Dietil barbOtOrat asetat buffer'l (DBA) ite1: 20 oranmda su-fandlnlml~ 100 III silralll plazma. 100 ~I fibrinojen yozeilisi ite (2 gram/l iSOlonik NaCl2'de human lib· rinojen) blrllkte 37
g
c'
de koagOlometrede 2 dakika inkube edilir. inkubasyondan sanra hemen 100 III onceden 37gC'de en az 15 dakika ISllllml~ kal-siyum tromboplastin reaklil'i bu kan~lma Ilaveedi-lerek plhtlla~ma ba~latlllr ve aynl anda diJilal saal 'Yall~tlflilr. Ilk plhtl olu~umunu harekelli olan elekt·
rallann durmasl ite, kaagOlometredeki dijital saal
PZ'nl saniye olarak gosterir (Mischke. 1995b;
Deniz. 1995: Mischke ve Nolte. 1997).
Tablo 2'de kedi ve kopekde optime edilmi~ PZ testl ile olt;:Olmu~ normal degerler verilmi~hr.
Plazmanm suiandmimasl ve teste fibnnojen kal' klSI temeline dayanan optime edllml~ PZ testi.
slan-dart test'de oldugu gibi, kullanllan kalslyum trom-boplastin reaklilmin ye~idine ve iJretlm serisine gore de degi~mekledir. HaZlflanacak bir standart PZ egnsl
yardlml ile, saniye dnsinden olan PZ %'Iik birime yevrilerek, bu knterlera alan baglmllilk bertaraf edil· mektedir (Deniz, 1995: Mischke ve Nolte, 1997).
Standart E{Jrinin HaZlflanl~1 : En az 40 saghkll hayvandan aide edilmi~ Sit rat plazmalann aynl mik· tarlan kan~tlrltarak kO~iJk porsiyonlar hallnde (200
-500 1-11) - 30 ila -70 °C'de dandurulur. Kan~lm
mas I (KP) yada pool plazma adl verilen bu plaz-mada PZ olyOmlen en az 4 degi~ik gunde yilt olarak yapllmaktadlr. Yelerli miklardaki KP porSlyonu kul· lanlmdan klsa bir sOre ewel (5 dakika) don· durucudan 'Ylkanlarak 37°C'de su banyosunda yo· zundiJriJlur. Plazmanln 1 : 20'hk sulandlrmasl. kedi (DeniZ, 1995) ve kopekde (Mischke ve Nolte. 1997) daha uygun bir sulandlrma oldugundan. KP'nlO su-landlrma serisi hazlrlanlrken 1 : 20'lik sulandlrma ile elde edilen PZ %100'IOk plhtlla~ma aktivitesi (PZ'nlO %'lik aktivllesi) olarak aliM. Su ~ekilde ha-Zlrlanan KP' nm degi~ik sulandlrmalarmm (Tabla 3) PZ'lan optime edilmi~ PZ testinde oldugu gibi
01-Tablo 1. Kedi ve KOpeklercle, Farkh AeaktlUer ve Standart Test ile Oh;:ulmu!i Protrombin lamanlnln Normal Degerlen.
Thromborel S' Kalzlum· Thromboplastin' NeoplaSM Plus" Dade Innovin'" Dade Thromboplastin-I S'" Reaktil iverigi
Standardize Edilml!i insan Pia· senta ThromboplasMi ve Ca++ Standardize Edilm;~ Insan
Pla-senta Thromboplastini va Ca+'" Tav~an Beyin Thromboplastinl
va Kalsiyum
Insan Doku FaktOrO, Foslohptd ve Kalsiyum
Tav!ian Beyin Thromboplastlnl ve Kalslyum
. Behringwerke AG Marburg, "Boahnnger Mannheim GmbH: "'Baxter.
154 Protrombin lamanl (s) Kedl KOpek 9.1-11.4 6.5-8.0 9.4-13.6 9.0-12 6.5·9.0 6.5-8.3 6.5-9.5 9.5·13.5 7.0·9.5
Tablo 2. Kedi ve KOpeklerde Farkli Reakliflerin Kullanlmlnda, Optlme Edilmi~ Test ile Dlyulmu~ Protrombin Zamanlannm ve Plhtllai?ma Aklivltelerinin Normal Degerleri.
Thromborel S Dade Innovin Dade
Thromboplastin-IS Neoplastm plus
PrOlrombm Zamanl (s)
Kedi KOpek normal slnlrlar 25 -49 23 - 35 29 - 60 25 -40 ortalama t SH 24.67 t 0.74 33.96
±
0.90 22.78 ±0.33• Reaktif iyerikleri va firma adlan tablo 1'de verilmi~lir.
Plhtlla~ma Aktivitesi (%)
Kedi KOpek
normalSlnlrlar normal Slnlflar
60 -150
76 -160
56 - 146
63 - 134
Tablo 3. Protrombin Zamanlnl %'Iik Plh!llai?ma Aktivilalarine r;evirmek [yin Kullanllan Standa! Egrinm HaZiflanmaSI [yin Uygulanan, Kafl~lm Plazmasmm Degii?ik $ulandlrma FaktOrleri ve Plhtlla~ma Aktiviteleri.
Plhlllai?ma Aklivitesi (%)
Kan~lm Plazmaslnln Sulandlrma Fakioru
'"
1
0
0
C
~e
~
.5
...
E
g
o
~'"
80
60
40
20
o
10 25 1:200 1:8025
50
5075
100 125 150 200 1:40 1:26.7 1 :20 1: 16 1:13.3 1:107 5
1
00
125 150
200
Plhtlla~ma aktivitesi, %
~akJl 2. Tablo 3'de Vanlan Kedi Kan~lm Plazrnaslnm Degi~ik Sulandmlma Oranlannln. Insan Plasenta Tromboplaslini Iyaren Reaktif'i Kullanllarak, Protrombin Zamanlannm Dlyulmesi ile Hazlrlanan Standar1 Egri.
<;:uILir. KP'nm her bir sulandlrma serisinden elde
edilen saniye cinsinden PZ'lan, uygun plhllla~ma
akllvilesine kar~llIk gelirilerek egri hawlanlr. Sekil
2'de kediler i~in hawlanml~ bir PZ standart egrisi
verilmi~tir. Plhllla~ma bozuklugunun aldugu lahmin
edilen hastalarda optlme edilmi~ test ite ol<;:Olen
saniye cinsinden PZ bu egri yardlml lie o;.,'lik
plh-tlla~ma aklivitesine d6nO~turulur.
b. Aktive Edilmi~ Parsiyel Tromboplastin Zamanl Testi
Endojen plhllla~ma sistemini konlrol eden
ak-live edilmi~ parsiyel tromboplastin zamanl'",n
(APTZ) ol<;:OmO ile, plhtlla~ma laktor1eri XII. XI, IX,
VIII:C aktivitelerindeki degi~ikliklerin yanmda,
lak-lar X, V ve II aktivitesi ile IIbrinojen
konsantrasyo-nunudaki hatalar da ortaya <;:Ikanlmakladlr (~ekll
1), Diger yandan AMK ve prekallikrayn
kon-santrasyonlanndakl degi~ikliklerin saptanmasl da
APTZ'nm kapsama alanma girmektedir (Proctor ve
Rapart, 1961; Green ve ark., 1981, Green, 1989;
Hellstern ve ark .. 1989: Barthels ve Poliwoda,
1993; Brooks, 1994).
APTZ kedl ve kOpekde insanlarda kullanllan
standart test .Ie 61«ulmektedir (Pause, 1988; Lutze
ve Kutschmann, 1985 ve 1991; Hart ve Nolte, 1994; Karges ve ark., 1994; Deniz ve ark., 1995).
Sistemde rol oynayan plhtila~ma laktorlerinden
VUI:C'nin aktivitesinin insanlardaki ile
kar-~lIa~tlrlldlgmda, kedilerde 13 kat (Mischke ve ark.,
1995) - 24 kat (Lewis, 1981) ve k6peklerde ise
sekiz kat (Mischke. 1995a) daha yuksek olmasl,
APTZ'nin bu hayvanlarda daha klsa olu~unu
a«lk-lamaktadl(. Buna ilave olarak, hem eksojen hemde endolen sislem dahiline giren laklor V aklivilesinin de yuksek olmasl, insanlara gore bu hayvanlarda plhllla~manm endojen sistem uzerinden daha hlzll
ger«ekle~mesinde blf laklar olarak garulmekledir.
TesllO endolen sislemdeki laklor aktivilelerinin
degi~ikliklen uzenne olan sensilivite ara~
tmnalannda. plazmanlO sulandlrmasl (Hart ve
Nolte. 1994) ve sulandltllml~ plazmaya librlnolen kalilmasl (Deniz ve ark., 1995) surell ile yapllan mo-difiye tesller avanlaj saglamaml~llr. insanlarda 01·
dugu gibi (Halhaway ve ark .. 1979: Hellstern ve
ark .. 1989). kopeklerde (Mischke, 1993) ve ke
-dilerde (Karges ve ark., 1994; Deniz ve ark., 1995)
APTZ'nin 61<;:umu i<;:in silikal (KaOlin. Sehl) I«enkh
aklivalor reaktifler % l00'lOk bl( sensitlvite sa~·
ladlklanndan dolaYllercih edilmekledir1er. TesM
ka-IItesi. endojen sistemdeki laktorlerin aktivitesinin
<;:ok az bl( du~u~unde bile. uzayarak gosterebilmesi olarak degerlendirilmektedir (O'Bnen ve ark .. 1981: Brandt va ark., 1990).
Teslin Prensibi: Teslin prensibi, in vivo olarak
kolleJenin yaptlgl gorevi, in vitro olarak yerine
ge-tiren Kaolin. Ellag ASiti, Selll v.s. gibi yuzey
ak-livatorienmn (Barthels ve Poliwoda. 1993) ve soya
fasulyesi yada Insan dokulanndan elde edjlmi~ los·
lolipitlerin silralll pJazmaya kallhml ile Faklar XII'YI aktive elme lemeline dayanlr. Deney IUpu i«indeki
plazmada laktar Xl1'nin aktive edilmesi, kalsiyum
iyonlarlOm da katillmi ile endojen plhtlla~ma
sis-lemml harekete ge<;:irir ve fibrinojenden fibrin olu·
~umu ger«ekle~mi~ alur (Hel1slern ve ark., 1989;
Lulze ve Kulschmann, 1985 ve 1991; Mischke. 1993: Deniz ve ark" 1995).
Olu~an ilk librin monemeri lie birlikte duran ko-agulometredeki dijital saat APTZ'yi gosterir.
Sis-lemde rol oynayan laktOrlerden blrinin veya
bir-ka<;:mm aktivitesinin dO~uk olmasl APTZ'nm
uzamasma neden olur (LewIs. 1981: Johnstone ve
ark., 1987; Mischke, 1993. DeniZ ve ark .. 1995).
Teslln Uygulanl~l: Bir «ok ara~lmnacl
la-ralmdan (Lewis, 1981: Lulze ve Kutschmannn.
1985 ve 1991, Mischke, 1993: Hart ve Nolte. 1994; Karges ve ark .. 1994; Deniz ve ark., 1995) APTZ'nm 61<;:umunde standart lest kul1anllml~llr. Buna gore. 100 III plazma ve 100 pI aktivatar reaktil (Kaolin. Sellil v.s. gibi yOzey aklivatorO i«eren) 37
"'C'deki koagulomelrede, kullanllan reagent <;:e~ldlne Tablo 4. Kedi ve KOpekde Degi~ik Aeaklifler lie Ol~u'mu~ Ak!ive Edllml~ Parstyel TromboplaS!tn Zaman'lar,"1n (APTZ) Normal Degerleri.
APTZ (s)
Reaktt! ye~th Reak!il I~erigi Kedi Kopek
Pa!hromhnA . Kaolin + Insan Plasenta lipidi 15 - 24.5 14.5 - 19
PIT-Aeagenz" Kaolin + Cephalin 11 - 17 10- 13
APIT-FS'" EUag ASII; + Soya FasGlyesl Ekslrall 13· 20
DadeA Aclin-FS .... El1ag ASlli + Soya FasGlyesi EkSlral1 13- 17
. Behringwerke AG Marburg, .. Boehringer Mannhetm GmbH ... -Sigma ... Baxter.
gore deQi~ebilen 2 - 3 dakika inkube edilir. In-kubasyondan sonra 100 1.11 CaCI2 yozellisi (ku-lanllan reakli' ye~idine gore degi~ebilen 20 yada 25 mmoll1.... ve 37 °C'de ISltllml~) bu kan~lma ilave edilerek endojen plhtlla~ma sistemi yall~\lrlilr. Ilk librin olu~umu He birlikte duran koagOlometredeki dijilal saal APTZ'yi saniye olarak goslerir.
Kedi ve kopekte bildirilen APTZ'nm normal de-gerleri lablo 4'de verilmi~tir.
c
.
Trombln Zaman! Testil?ekil ,'de gOsterildiQi gibi. trombin zamani'nm (TZ)
61
yOImesi ile librinojen'in fibrin monomerlerinedonO~OmO konlrol edilmektedir (Green, 1989;
Dodds, 1989; Feldmann. 1992; Barthels ve Po-liwoda, 1993; Brooks. 1994). Plazma fibrinojen konsantrasyonun dO~OklOgOnde (Dodds, 1989; Mischke, 1995a). fibrin ve fibrinojen paryalanma OrOnlerinin anllQmda (Weiss ve ark., 1980; Hiller ve Krafl, 1985; Mischke, 1995a). disfibrinojenemi durumlannda (Mischke. 1995a) ve makroglobGlin gibi paraproteinlerin (monoklonal gammopaliler) arttlgl durumlarda (Feldmann. 1992), TZ patolojik olarak uzar. Bu durum, fibnnojenin fibrine do-nu~umunun aksadlQml, dolaYlsl ile bir plhUla~ma
bozuklugunun oldugunu gosterir.
Testin Prensibi: Trombin iyeren reakti'in ko-agOlomelrede bulunan lOp Iyindeki plazmaya ka-tllarak librinojenin Ilbrine donO~OmO uyanlmakta ve fibrin olu~um sOresi saptanmakladlf (Hart ve Nolte, 1994; Deniz, 1995; Mischke. 1995a).
LiteralOrde bildirilen TZ. kullanllan reakli! 10-rOne ve meloda bagll olarak. ked ide ve kopekde farkllilk goslermekledir. Tablo S'de kediler iyin ve-rilen normal TZ'lan lislelenmi~lir.
TZ olyum lesti bir yOk nedenden dolaYI slan-dartize edilememi~lir. TZ lest edilecek plazmadaki !rombin konsanlrasyonu ve aktivitesi ve aynl za-manda iyon kuwet; elkisi altmda bulunmaktadlr. Aynl zamanda. kullanllan reaklif ye~ltl ve Oretlm se -(isine gore de, farkll trombin zamanl sonuylan ylk-maktadlf (Mischke. 1995a). Bu. tablo 5'de kediler iyin veriten TZ'nm normal degerlerindeki genl~ lark-IIl1klan da anla~llmaktadlf.
Teslin Uygulanl~l: 100 ~1 silral plazma ve 100
1.11 DBA buffer'l bir dakika 37 eC'de koagOlometrede inkube edildiklen soma. 100 ~II Irombin reaktif'i (3 I.U/mt Irombin) bu kan~lma Ilave edilerak fib-rinojanin fibrin'a donO~DmG ba~latllir. ilk fibrin
olu-~umu ila birlikte duran koagDlometredekl dljital
sa-alten sure saniye olarak okunur (Hart va Nolte. 1994; Deniz, 1995; Mischke. 1995a).
Bu metol ila va Test-Thrombin (Behring. Mar-burg) reaktif'i kullanarak olyOlen TZ'nm kedideki normal degeri 17.5 - 22.5 s, k6pekleki normal de-geri 14 -20 s olarak bilinmektedir.
Screening Testlerinin Klinik Onemi
Spontan veya basit travmalarda. kaslrasyon ve kuyruk kesimi gibi operasyonlar esnaslOda rast-lanan a~ln ve durdurulamayan kanamalarda.
90-gunlukla dogu~lan var olan bir gen defekline baQIlTablo 5. Kediler i91n Degl~lk Kaynaklardan Elde Edjlmi~ Trombin Zamanl Degerleri Kaynak
"
Allen ve ark. (1985)5
Hart ve Nolte (1994)30
Hiller ve Kraft (1985) Johnslone ve ark. (1987)3
Karges ve ark. (1994 ) KIllingsworth ve ark. (1985)20
26
LeWIS (1981)13
Lutze ve Kutschmann (1991)10
O'Rourke ve ark. (1982)21
Perry ve ark. (1991),,"
(s) 10.93.7 16.3 1.16.7
16.8 14.3103 17.813 18.357 21.563.18 Normal Degerleri (s) 14.1 -18.5 10.0- 13.0 15.7·18.2 10.7· 18.9 9.9·30.9DENiZ
bir plhtlla~ma faktorO yetersizligi (Hemofih A.
He-mofili B. faktor XII, faktor. X ve faktor VII
ye-lersizligi gibi) soz konusudur. Bu durumlarda
uy-gulanan bu testier patolojik olarak uzayarak, hangi
sistemde faktor yelersizhgi oldugunu goslerir
(Lewis, 1981; Johnstone ve ark., 1987; Fogh ve
Fogh, 1988; Brooks ve Dodds, 1989; Mischke,
1993; Deniz ve ark., 1995; Gookin ve ark., 1997).
Dlger yandan bir 90k infeksiyoz, travmatik,
tU-moral ve septisemik haslallklarda ortaya 9lkan,
plhtlla~ma dengesinin bozuldugu, dissemine
int-ravasal plhllla~malarda da, bu tesller paloiojik
ola-rak uzayaola-rak plhtlla~ma bozuklugunu gosterir
(Weiss ve ark., 1980; Hiller ve Kraft, 1985; Pause,
1988; Siappendel, 1988; Mischke ve ark., 1994b).
Kumarin gibi fare zehirleri, karacigerde
prot-rombin kompleksi sentezi (faktor X, IX, VII ve tI)
i9in gerekli K vitamini antogonistleri olduklanndan,
bu maddeler ile zehirlenmeler Protrombin
komp-leksi yetersizliginden kaynaklanan hemorajilere
sebeb olur (Dodds, 1989; Perry ve ark., 1991;
He-ider ve Hart, 1993; Mischke, 1995b). Kumarin
ze-hirlenmelerinde olu~an bu faktorlerin yetersizlikleri
PZ ve APTZ'nm patolojik olarak a~ln uzamasma
neden olur.
Sonu9 olarak bu derlemede, kedi ve
ko-peklerde degi~ik nedenlerden kaynaklanan
plh-tllaima bozukluklannm ortaya 91kanlmasmda
kul-lanllan testier ele almml~ ve PZ testi i9in
plazmanm 1 :20 oranlnda sulandlnlmasl ve teste
fibrinojen katllmasmln daha avantajll oldugu,
APTZ'nm ise insanlarda kullanlldlgl gibi standart
test ile o190lebilirligi vurgulanml~tlr. TZ testi i9in ise
labratuvarlann bu hayvanlar i9in kendi belirledikleri
normal degerleri kullanmalan onerilmi~tir. Testlerin
piyasadaki reaktif ge~illerjne uygun olarak veri len
normal degerleri, pratik anlamda faydall olabilir.
Kaynaklar
Allen, D.G., Johnstone. LB., Crane. S. (1985). Effecls of aspirin and propranolol alone In combination on
he-moslatic determinants m the healthy cats.
Am.J.Vet.Res .. 46. 660-663.
Barthels, M., und Poliwoda, H. (1993).
'Ge-rinnungsanalysen: Interpretation, Schnellorienberung,
Therapiekonlrollen·. 4. AuUage, Georg Thieme Verlag,
Stultgart.
Brandt. J.T .. Arkm. CH.F., BOCIU, E.G., Rock, W.A.,
Trip-leU, D.A. (1990). Evaluation of aPTT reagent sensitivity
to factor IX and IX assay performance. Arc. Pathol. Lab.
Med., 114. 135·141.
Brooks, M. (1994). Coagulation Disorders. In 'Saunders
Manuel of Small Animal Practica'. Ed. Birchard, J.,
Sher-158
ding, R.G., W.B. Saunders Company, Philadelphia.
Brooks. J. Dodds. W.J. (1989). Faktor IX deficiency
(he-mophilie B) in two male domestic short-hair cals. J.Am.Anim.Hosp.Assoc., 25, 153-155.
Deniz A. (1995). Einzelfaktorempfindlichkeil der Throm-boplastinzeit und aktivierten partiellen Thromboplaslinzeil bel der Katze. Tierartzhche Hochschule Hannover. Dis-sertation, Germany.
Deniz A., Mischke, R., Nolte, I. (1995). Eignung der
ak-tiviertcn partiellen Thromboplastinzeit (aPTT) als
Scre-emnglesl fOr gering- bis mittelgradige Ge·
rinnungsfaktorverminderung bei der Katze. Deut.
Tieranzl. Woschr., 102,206-208.
Dodds. W. J. (1989). HemostasIs. In 'Clinical
Bi-ochemieslry of Domestic Animals'. Ed. Kaneko, J. J., 4.
Edition. Academic press, San Diego.
Feldmann, B.F. (1992). Diagnostic approaches to co· agulatlon and fibrinolytic disorders. Semin. Vet. Med.
Surg. (Small Animal). 7. 315-322.
Fogh: M.J., Fogh, LT. (1988). Inherited coagulation
di-sorders. Vel. Clin. North. Am. Small Anim. Pract., 18. 231-243.
Gentry. P.A., Cooper, M.l. (1979). Reagent dependent variability of plasma clotting times In the cat. Feline Pracl.. 9, 33-37.
Gookin, J.l., Brooks, M.B., Catalfamo, J.l., Bunch. S.E ..
Munana, K.R. (1997). Factor X deficiency in a cat.
J.A.V.M.A., 211,5,576-579.
Green, A. (1989). Hemostatic Disorders: Coagulopathies
and Thrombotic Disorders. In 'Textbook of VeterinalY
In-ternal Medicine. Deseases of the Dogs and Cats.' Ed.
Et-tinger. S. J., W.B. Saunders Company. Philadelphia. Green, C.E., Tsang, A.K., Prestwood, AK, Meriwether.
E.A. (1981). Coagulation studies of plasma from heallhy
domesticated animals and persons. Am. J. Vet. Res .. 43.
1472·1477.
Helder, H.-J .. Hart, S. (1993). Vorwiegend okulaere
Ma-nifesta\ion dicumarolvergiftungsbedlngter Blutungen bel
einem Hund. Ein Fallbericht. Mh.Vet.,-Med., 48. 339·348.
Hart, S., und Nolte,
t.
(1994). Hemostatic disorders In Ie·line Immunodeficiency virus- seropositive cats. J, Vel.
In-tern. Med., 5. 355-362.
Halhaway, W. E., Assmus, SH.L.. Montgomery. A.A.,
Du-bansky, A.ST. (1979). Activated partial thromboplastin
lime and minor coagulopathies. Am. J.Clin.Pathol., 71,
22·25
Hellst~rn. P .. Oberfrank, K., Kohler, M., Heinkel, K .. Wen· zel. E. (1989). Die aktivierle partielle Thromboplastinzell
(APTT) als Screeingtest fOr leichte
Gerinnungsfaklo-renmaengel-Untersuchung zur Sensitivitaet von
vers-chiedcnen Aeagenzien. Lab. Med .. 13,83·86.
Hiller, D., und Kraft. W. (1985). Fibrin- und Fib·
