Veri toplama araçları

BĠLĠM VE ARAġTIRMA ETĠĞĠ

Veri toplama araçları

Dr. Öğretim Üyesi Merve Görkem ZEREN AKBULUT ONDOKUZ MAYIS ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM FAKÜLTESĠ TÜRKÇE ve SOSYAL BĠLĠMLER EĞĠTĠMĠ BÖLÜMÜ

Bilimde gözleme dayalı araştırmaların önemi

 Bilimde olaylar arasındaki ilişkilere dair kurulan hipotezlerin, geliştirilen kuramların

doğruluklarının test edilmesi,

gözleme dayalı uygulamalı araştırmaları

gerektirmektedir.

Bilimsel araştırmaların başarısı Geçerlik ve güvenirlik



AraĢtırmaların baĢarısı, öncelikle, uygulamada elde edilen gözlemlerin, ölçme sonuçlarının,



“Ne kadar tutarlı olduğuna” ve



“Ölçmek istediğimiz özelliği ne kadar yansıttığına”

bağlıdır.



Ġlk soru, ölçme sonuçlarının

güvenirliği

ile ilgilidir (RELIABILITY); ikinci soru ise

geçerliği

ile ilgilidir (VALIDITY).

Ölçme

 Birey veya nesnelerin niteliklerinin

uygun araçlar kullanılarak gözlenip,

gözlem sonuçlarının sembollerle ifade

edilmesi olarak tanımlanabilir.

Ölçme araçları nasıl sınıflandırılmaktadır?

2

Bireylerin çeĢitli özelliklerini ölçmek amacıyla kullanılan araçlar, geniĢ anlamda test olarak tanımlanmaktadır (Dar anlamda, akademik başarıyı ölçen çoktan seçmeli test).

3 1

Sınıflama düzeyindeki ölçmeleri yansıtan sorulardan oluĢan ölçme araçları, anket olarak tanımlanmaktadır.

3 3

Performans, motivasyon, tutum, vb.

özellikler hakkında bilgi toplamak için, birbirleriyle iliĢkili sorulardan oluĢan ölçme araçları, psikolojik test olarak

tanımlanmaktadır.

Ölçme araçlarının güvenirliğini ve geçerliğini incelemede kullanılan yöntemler nelerdir?

Geçerlik

Amaçlanan ölçmenin gerçekleĢtirilebilme derecesi

1 Kapsam geçerliği 2 Yapı geçerliği 3 Ölçüt geçerliği

Güvenirlik

Aynı test ile aynı kiĢiler üzerinde yapılan ölçme sonuçlarının kararlılığı Ġç tutarlılık 1 KR-20 Kuder-

Richardson 20 (Ġkili cevap seçenekleri) 2 Cronbach Alpha (Derecelemeli cevap seçenekleri) 3 Test yarılama (Spearman Brown)

Geçerlik

Amaçlanan ölçmenin gerçekleĢtirilebilme derecesi



Kapsam geçerliği



Maddelerin hedef davranıĢların iyi birer

örneklemi olması, sayıca ve nitelikçe uygun sorulardan oluĢması



Uzman kanısına dayalı değerlendirme

Geçerlik

Amaçlanan ölçmenin gerçekleĢtirilebilme derecesi



Yapı geçerliği



Test ölçtüğü özelliği nasıl bir yapısal model içinde ölçüyor? (Faktör Analizi)

Geçerlik

Amaçlanan ölçmenin gerçekleĢtirilebilme derecesi



Ölçüt geçerliği



Ölçme sonuçlarının, ölçülen özellikle ilişkili bir testten elde edilen veya kayıtlarda var olan ve ölçüt olarak alınan geçerli ve güvenilir bir puan seti ile olan korelasyonu (iliĢki)dur.



Ölçüt yakın bir zamanda veya aynı zamanda elde edilmiĢse, eş zaman geçerliği; ileriki bir zamanda elde edilmiĢse yordama geçerliği olur.

Ölçme araçları Anket (Questionnaire)



Ġnsanların yaĢam koĢullarını, davranıĢlarını,

inançlarını veya tutumlarını belirlemeye yönelik bir dizi sorudan oluĢan araştırma

materyalleridir.



Avantajları

Gözlem ve görüşme gibi diğer veri toplama tekniklerine göre;

•

Farklı bölgelerden çok daha büyük gruplara hızlı uygulanabilirliğinin olması,

•

Daha ekonomik olması.

Anket

Sınırlılıklar

2

Zaman sınırlılığı;

madde sayısının artması paralelinde cevaplama süresinin artması.

4

Cevaplayıcı motive etmekte zaman zaman sorunlar yaĢanması 3 1

Hedef kitlenin duyarlı olduğu din, doğum kontrolü, vb. konularda bilgi toplamanın güçlüğü (sosyal beğenirlik).

3 3

Esnek olmaması, önceden hazırlanan soruların cevaplanma gerekliliği

Anketlerde kullanılan soru grupları nelerdir?

1 Demografik özellikleri betimlemeye yönelik olgusal sorular

(Cinsiyet, yaĢ, sosyo-ekonomik göstergeler)

2 Bir konuya iliĢkin bilinenleri belirlemeye yönelik bilgi soruları

3 Bir konuya iliĢkin duygu, düĢünce ve tutumları belirlemeye yönelik inanç ve kanı soruları

Anketlerde ölçülmek istenen özelliklere göre dört farklı soru grubu kullanılabilmektedir.

4 Bir konuya iliĢkin davranıĢları belirlemeye yönelik davranış soruları

Anket desenleme

Sosyal bilim araĢtırmalarında kullanılan tüm ölçme araçlarında olduğu gibi, anket sonuçlarının da geçerli ve güvenilir olması beklenir.

Anketlerde geçerlik, araĢtırılan konuya ve sorulara amaçlandığı Ģekilde uygun cevaplar alabilme gücünü gösterir.

Güvenirlik ise, uygulama aynı yollarla tekrarlandığında, benzer sonuçlar verme gücünü gösterir.

Anket geliştirme süreci

1

Problemi tanımlama (Amacın ve hedef kitlenin

belirlenmesi)

3

Teknik denetim ve dil

anlaşılırlığı açısından uzman görüşü

alarak, ön deneme formu

oluşturmak

2

Madde yazma ve madde

havuzu oluşturma

Madde yazma ve madde havuzu oluşturma



Konuyla ilgili kuramsal çerçevenin bilinmesi ve daha önce yapılan benzer araştırmalara ulaşılması, maddelerin tasarlanmasında ve yazımında önemli kolaylıklar sağlayacaktır.

 Özellikle tutum, inanç ve kanı gibi kavramların ölçülmesinde, madde yazımında kullanılabilecek bir başka kaynak ise, hedef kitleden seçilen küçük bir gruba konuya ilişkin açık uçlu sorulara dayanan bir

kompozisyon yazdırmaktır.

 Araştırmacı kompozisyonlar üzerinde içerik analizi yaparak anket için soru maddeleri oluşturur.

Anket soruları, cevap seçeneklerinin yapılandırılma durumuna göre iki kategoriye ayrılmaktadır:



AÇIK UÇLU (YAPILANDIRILMAMIŞ) SORULAR;

Katılımcılardan serbestçe cevap vermelerinin istenmesi durumunda tercih edilmektedir.

Cevaplama biçimine göre, yorumlama, listeleme ve boşluk doldurma olmak üzere üç grupta toplanmaktadır:

Açık uçlu (yapılandırılmamış) sorular Yorumlama soruları:



Yorumlama sorularında cevap için sorunun hemen altında

boş bir alan

bırakılır ve cevap alanının sınırlı olması önerilir:

• ^Örneğin,

“Size göre, ortaöğretimde aktif öğretim uygulamalarında karşılaşılan sorunlar nelerdir? Lütfen yazınız.”

Açık uçlu (yapılandırılmamış) sorular Listeleme soruları:

•

Listeleme soruları, açık uçlu sorulara verilen cevapların bir düzen içinde sunulmasına imkân verir:



Örneğin, “Size göre akademik başarısızlığın nedenleri nelerdir? Lütfen listeleyiniz.”

Açık uçlu (yapılandırılmamış) sorular Boşluk doldurma soruları:



Boşluk doldurma soruları, cevap bir veya birkaç sözcükle verilebilecekse, cevap için uygun bir boşluk bırakılarak yöneltilen sorulardır.

•

Örneğin, kaç yıldır öğretmenlik yapmaktasınız? Lütfen yıl olarak belirtiniz………..

Anket soruları, cevap seçeneklerinin yapılandırılma durumuna göre iki kategoriye ayrılmaktadır:



KAPALI UÇLU (YAPILANDIRILMIŞ) SORULAR;

olası cevap seçeneklerinin verildiği soru türüdür.

•

Kapalı uçlu sorular, sınıflama, sıralama ve dereceleme soruları olmak üzere üç grupta toplanmaktadır.

Kapalı uçlu (yapılandırılmış) sorular Sınıflama soruları:

•

Sınıflama sorularında,

cevapların

seçenek bazında sınıflandırılması

amaçlanmaktadır. Bu tür sorularda veri girişinde kolaylık sağlaması açısından

seçeneklere sayısal kod değerleri verilebilir.

Kapalı uçlu (yapılandırılmış) sorular Sınıflama soruları

•

Örneğin, “Size göre, okullarda var olan bilgi iletişim teknolojilerinin etkin

kullanılmamasının nedenleri nelerdir?”

(Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz).

a. Öğretmenlerin bilgi eksikliği

b. Öğretmenlerin teknoloji kullanımına ilişkin olumsuz tutumları

c. Yöneticilerin teknoloji kullanımı konusundaki ilgisizliği

d. Öğrencilerin teknoloji kullanımı konusundaki bilgi eksiklikleri

Kapalı uçlu (yapılandırılmış) sorular Sıralama soruları:



Sıralama sorularında, cevap seçeneklerinin önem derecesine göre sıralanması istenir.

•

Örneğin, “Okullarda var olan bilgi iletişim teknolojilerinin etkin kullanılmamasının

nedenlerini, en önemli gördüğünüz

nedenden başlayıp, en az önemliye doğru sıralayınız” (En önemli neden =1).

Kapalı uçlu (yapılandırılmış) sorular Dereceleme soruları:

•

Dereceleme sorularında, cevaplar bir

derecelendirme ölçeği

üzerinde toplanır.

•

Sosyal bilim araştırmalarında sıklıkla, Likert tipi derecelendirme ölçekleri

kullanılmaktadır.

•

Bu tip ölçekler, genellikle tutumların ölçülmesinde, belirli bir konudaki

düşüncelerin ortaya çıkarılmasında veya davranış sıklıklarının belirlenmesinde

kullanılmaktadır.

Filtre soruları:



FİLTRE (AYIRMA-ELEME) SORULARI

•

Katılımcıların bir soruya verdikleri cevaplara göre yönlendirilmesini gerektirir.

•

Örneğin, “Anne babalarla iletişimi bakımından öğretmenlerin performansını değerlendiriniz”.

1.Yeterli (Lütfen 3. soruya geçiniz) 2.Yetersiz

Filtre soruları:



FİLTRE (AYIRMA-ELEME) SORULARI

 Bu soruya verilen cevap, “yetersiz” ise, bu yetersizliğin olası nedenlerinin sıralanması istenebilir (1= en önemli neden):

a. Öğretmenlerin iletişimi başlatma ve sürdürme konusundaki eğitim eksikliği

b. Öğretmenlerin yoğun çalışma saatleri

c. Okulda görüşme için uygun fiziksel koşulların olmaması d. Yöneticilerin öğretmen-veli iletişimini yeterince desteklememesi

e. Anne babaların bilgilendirme veya işbirliğine yönelik girişimlere ilgisizliği

f. Okulda anne babaların katılabileceği sosyal, spor veya sanatsal etkinliklerin yetersizliği

Teknik Denetim ve Dil Anlaşılırlığı



Teknik denetim (test maddelerinin ölçülmek istenen özelliği ölçmedeki yeterliği, kapsam geçerliği) ve dil anlaşılırlığı açısından, uzman görüşü

alarak, (alan uzmanları, istatistik ve ölçme- değerlendirme uzmanları)yönerge ve

soruları ile birlikte ön deneme formu oluşturma

Ön uygulaması yapılacak anketin bileşenleri

Kapak sayfası Yönerge Anket maddeleri

1 2 3

Anket

Anketin adı

Araştırmacıya ait kimlik bilgileri, araştırmanın yürütüldüğü kurum

Amaca ilişkin kısa açıklama

Gizlilik açıklamaları İlgi ve katkılar için teşekkür,

iletişim bilgileri

Kapak

sayfasında

yer alan bilgiler

Yönerge

•

Anket birden fazla bölümden oluşuyorsa, her bölümdeki

soru grubunun

cevaplandırılmasına ilişkin kuralları

içeren açıklamalardır.

Demografik ve kişisel anket soruları

•

Anket formunda demografik ve kişisel sorular (cinsiyet, yaş grubu, anne – baba eğitim durumu, bilgi kaynağı, yerleşim yeri türü gibi) genellikle, sunuş yazısından hemen sonra ayrı bir bölüm başlığı altında hazırlanmaktadır.

Ön deneme (pilot) uygulama yapma

•

Ön (pilot) uygulama yapma



Araştırmanın

hedef kitlesiyle benzer

özelliklere sahip

küçük bir çalışma grubu üzerinde yapılır.

Anketin son hali

•

Test istatistiklerine dayalı psikometrik özelliklere ilişkin analizlerin yapılması (geçerlik ve güvenirlik hesaplamaları), teste son şeklinin verilmesi ve

anket

formunun

uygulanabilir hale getirilmesi.

Anket uygulama biçimleri

1

Yüz yüze görüşme yaparak uygulama

3

Posta ile yapılan uygulamalar

2

Bilgisayar yoluyla

anket uygulama

Yüz yüze görüşme yaparak uygulama

•

Anketlerin katılımcılarla

karşılıklı etkileşim

içinde uygulanmasını tanımlar.



Yüz yüze görüşme, araştırmacının

uygulamaya ilişkin kontrolünü arttırır;

görüşmeyi yapan araştırmacı, kendisini samimi bir şekilde tanıtıp, uygulamanın amacını açıklar ve görüşmesine başlar.

Yüz yüze görüşme yaparak uygulama

•

Yüz yüze görüşme,

bireysel veya grup

olarak gerçekleştirilebilir:



Öğrencilere sınıfta anket uygulanması grup uygulamaya, öğretmenlerle veya

yöneticilerle teke tek görüşme yaparak anket uygulama ise bireysel uygulamaya örnek

verilebilir.

Bilgisayar yoluyla anket uygulama

•

Teknolojideki hızlı gelişmelere bağlı olarak son yıllarda kullanılmaya başlanan bir yöntem

olmakla beraber, bu yöntemin

iki önemli sınırlılığı

vardır:



Katılımcıları cevaplamaya motive etmek konusunda güçlüklerle karşılaşılması,



Uygulamanın sadece böyle bir teknolojiye sahip kişilerle gerçekleştirilebilir olmasıdır.

Posta yoluyla anket uygulama

• Posta ile yapılan uygulamalarda, anketlerin geri dönüş oranları,

%40’ların altına düşebilmektedir.

Anket geliştirmede karşılaşılması olası sorunlar nasıl giderilebilir?

• Araştırmacı anketi kısa ve öz

tutmalıdır.

İhtiyaç duyduğu bilgiyi tam olarak tanımlamalı ve bu bilgiyi elde etmek için mümkün olan en az soruyu

sormalıdır:

Bir anketin ortalama cevaplama süresi 30 dakikayı geçmemelidir, geçtiği

oranda anketin geri dönüş oranı da

düşmektedir.

Anket geliştirmede karşılaşılması olası sorunlar nasıl giderilebilir?

• Araştırma problemiyle direkt ilgisi olmayan sorulara yer vermemeli,

“bunu da bilsek fena olmaz” şeklinde

bir yaklaşım göstermemelidir.

Anket geliştirmede karşılaşılması olası sorunlar nasıl giderilebilir?

•

Anket soruları tek bir amaca yönelik olarak yapılandırılmalıdır, her soru tek bir durumu sorgulamalıdır.



Örneğin, “Animasyonları bir öğretim

materyali olarak kullanışlı ve öğrenmede etkili buluyor musunuz?” sorusunda iki durum

sorgulanmaktadır. Materyal, öğrenmeyi arttırmada etkili bulunabilir fakat kullanım imkânı sınırlı olabilir.

Anket geliştirmede karşılaşılması olası sorunlar nasıl giderilebilir?

• Sorularda basit ve tek anlama sahip sözcükler kullanılmalı; katılımcıların aşina olmadığı teknik terimlere yer verilmemelidir.

Anket geliştirmede karşılaşılması olası sorunlar nasıl giderilebilir?

•

Derecelemeli ölçeklerde, cevap düzeyleri gereksiz şekilde çoğaltılmamalıdır:



Psikometrik araştırmalar, cevap düzeyinin

altıdan daha fazla olması durumunda, birçok katılımcının güvenilir bir şekilde ayrım

yapamadığını göstermektedir.

Anket geliştirmede karşılaşılması olası sorunlar nasıl giderilebilir?

•

Dört veya beş cevap düzeyi sunmak,

güvenilir bir sonuca ulaşmak için, genellikle yeterli görülmektedir.



Örneğin; katılıyorum, katılma eğilimindeyim, kararsızım, katılmama eğilimindeyim,

katılmıyorum şeklinde

5 cevaplama

düzeyinin

sunulması daha uygundur.

Anket geliştirmede karşılaşılması olası sorunlar nasıl giderilebilir?

•

Örneğin; asla, nadiren, ara sıra, neredeyse sık sık, sık sık, çok sık, neredeyse daima , daima şeklinde 8 cevaplama düzeyi sunulması ise, katılımcıyı, düzeylerdeki çok küçük farklar

arasında

rahatsız edici ve akıl karıştırıcı

bir tercih yapmaya

itecektir.

Anket geliştirmede karşılaşılması olası sorunlar nasıl giderilebilir?

• Tarafsız olan cevaplama düzeyleri

dikkatli bir şekilde kullanılmalıdır.

•

Dereceleme ölçeğinin ortasında bulunan

“kararsızım” seçeneğinin gerçekten nötr bir durumu ifade ettiğinden emin olmamızı

gerektirecek kanıt yoktur.

Anket geliştirmede karşılaşılması olası sorunlar nasıl giderilebilir?

•

Katılımcının

“tarafsızım”

seçeneğini tercih etmesi,

aldırmazlık, okuma güçlüğü, cevap vermeye isteksizlik

gibi

nedenlerden de ileri gelebilir.

•

Bu durumda araştırmacı, katılımcının bu tip cevaplar vermektense, hiç cevap

vermemesini tercih edebilir.

•

Çünkü belli bir sayıdaki katılımcının, bu seçeneği geçersiz nedenlerle seçmesi, anketin geçerlik ve güvenirliğini olumsuz yönde etkiler.

Anket geliştirmede karşılaşılması olası sorunlar nasıl giderilebilir?

• Sorular, katılımcıyı belli bir yönde (olumlu veya olumsuz) cevap

vermeye yöneltmemelidir:

“Kavram haritası yöntemini, bir konuya ilişkin önemli kavramların öğretilmesinde etkili

buluyorsunuz, değil mi?” sorusu, katılımcıyı

olumlu yönde cevap vermeye

yönelten taraflı bir soru

örneğidir.

Ölçme Araçları Gözlem

•

Bir araştırmada ihtiyaç duyulan verilerin, insan davranışları, toplum veya doğa gibi belli

hedeflere odaklanılıp

gözlemlenmesi veya bir araç kullanılarak izlenmesi yoluyla

toplanması sürecidir.

• Gözlemin aşamaları;



Bilgi toplama,



Gözlemin kayıt altına alınması,



Analizi ve yorumlanması aşamalarıdır.

Ölçme Araçları Doğrudan gözlem yöntemi

• Literatürde doğrudan gözlem olarak geçen yöntemde;

•

İnsanların tutumlarını betimlemek için

soruların yerine, sadece

davranışları izlenir ve söyledikleri dinlenir.

•

Bu yöntemde

yapaylık unsuru

diğer yöntemlere göre daha azdır.

Gözlem Sınırlılıklar

Gözlemcinin etkisi diğer yöntemlere göre daha fazladır.

Gözlem süresi birkaç hafta veya birkaç gün gibi kısa sürse dahi, gözlemcinin omuzlarında ağır bir yük vardır.

Çünkü temel veri kaynağı, gözlemcinin, etrafında olup

bitenlere dair gözlemci olarak yaptığı

yorumlardır.

Gözlem yaparak bilgi alınmasını gerektiren tüm algısal süreçlerin

önyargıya uğraması

kaçınılmazdır.

Bu bağlamda gözlemde temel amaç, ilgi alanlarımızın ve beklentilerimizin belirlediği seçici dikkati olabildiğince eĢit miktarda dağıtmak için çaba harcamaktır.

Gözlem Sınırlılıklar

•

Gözleme ilişkin kayıt, yerinde ve gözlem sırasında tutulmalıdır:



Kayıt için, gözlemden sonra ne kadar uzun süre beklenirse,

doğruluk ve tamlık

açısından, bilgiler o derece zayıf

olacak;

ayrıca önceki beklentilere de paralel olacaktır.

Gözlem Sınırlılıklar

•

Gözleme ilişkin kısa notları hemen yazmak gerekir.

•

Bunun yanında gözlemlerin kaydedilmesi için görüntü kayıt cihazları ve ses kayıt cihazlarına da sıklıkla başvurulmaktadır.

•

Bazen fotoğraflar da kullanılmaktadır.

Gözlemde Kodlama

•

Kodlama, bilgi toplamak ve gözlemi

yapılandırmak amacıyla kullanılan önemli bir sistemdir:



Kodlama sistemi oluşturulurken,

gözlemlenmek istenen davranışlar, kategorize edilir.



Bu kategoriler, araştırma problemine bilgi sağlayacak şekilde

anlamlı ve

gözlemlenebilir

olmalıdır.

Ölçme Araçları Görüşme

• En az iki kişi arasında sözlü olarak sürdürülen bir iletişim sürecidir:



Araştırmada cevabı aranan sorular çerçevesinde, ilgili kişilerden veri toplama şeklinde gerçekleştirilen bir

bütünsel yorumlama

yöntemidir.

Ölçme Araçları Görüşme

•

Bir kişinin bilgileri, duyguları, davranışları bir sistemdir;

 Görüşmenin amacı,

bu sistemi oluşturan bütün unsurları araştırmak; çerçeveyi değil

büyük resmi görmektir (Araştırmanın ana teması).



İyi bir görüşme, bireysel düşünceler ve inanışlar hakkında tarafsız bilgi edinmeyi amaçlayan görüşmedir.

Görüşme

Stratejiler

2

Kapalı, kesin cevapların olduğu görüşme 4

Sohbet tarzında yapılan informal görüşme 3 1

Standart hale getirilmiş açık uçlu görüşme 3

3

Görüşme kılavuzu yaklaşımı

Görüşme

Stratejiler

Görüşme formu geliştirme Aşamalar

•

Görüşmede ilk adım, yapılan araştırmanın cevaplamaya çalıştığı soruları açık ve

kesin bir şekilde belirlemektir (ARAŞTIRMA SORULARINA KARAR VERMEK).



Araştırmacı, “Bu araştırmanın yapılma amacı nedir?”, “Bu araştırma neyi

öğrenmeyi veya belirlemeyi amaçlıyor?”

sorularının cevaplarını düşünerek görüşme sorularını oluşturmaya başlamalıdır.

Görüşme formu geliştirme Aşamalar

•

Görüşmede ilk adım, yapılan araştırmanın cevaplamaya çalıştığı soruları açık ve

kesin bir şekilde belirlemektir (ARAŞTIRMA SORULARINA KARAR VERMEK).



Araştırmacı, “Bu araştırmanın yapılma amacı nedir?”, “Bu araştırma neyi

öğrenmeyi veya belirlemeyi amaçlıyor?”

sorularının cevaplarını düşünerek görüşme sorularını oluşturmaya başlamalıdır.

Görüşme soruları tasarlanırken, dikkate alınması gereken ölçütler nelerdir?

Ġstenilen türde veri elde etme olasılığı yüksek, araştırmanın amacıyla doğrudan ilgili olan sorular hazırlanmalıdır.

Uygun katılımcılar seçilmelidir;

sorular araĢtırmayla bağlantılı olsa dahi, önemli olan, katılımcılar tarafından cevaplanmalarıdır.

Sorular, cevaplandırılması kolay tarzda yapılandırılmalı; iki sorunun birleĢiminden oluĢan soru tarzı tercih edilmemeli; yönlendirici sorulara yer verilmemelidir.

Görüşme sorusu tasarlama

•

Örneğin; karşıt iki durum aynı soru içinde verilmemelidir:



“Anlatım yönteminin avantajları ve

dezavantajları nelerdir?” tarzında değil, bu tip karşıtlıkları ayrı sorulara bölmek, daha açık yanıtları beraberinde getirecektir.

Görüşme formu geliştirme Aşamalar

•

İkinci adımda

hedef kitle

belirlenmeli ve görüşmenin uygulama şekline karar verilmelidir. Bu çerçevede yüz yüze

görüşme, görüşmeyi yapan kişinin katılımcı ile olumlu ve iyi bir bağ kurmasını sağlar.

•

Üçüncü aşama, soruları sıralama aşamasıdır. Ana başlıklar altında gruplamalar yapılır.

•

Süreç ihtiyaçlarını düşünme aşaması, dördüncü aşamadır.

Süreç ihtiyaçlarını düşünme aşaması

• Görüşme sürecini

görüşmeyi yapan kişi yönetmeli, kontrolü elinde

bulundurmalı ve görüşme amacını unutmamalıdır; katılımcının önemsiz konularda uzun konuşmalar yapması önlenmelidir.

Süreç ihtiyaçlarını düşünme aşaması

•

Görüşme sürecinde, katılımcının cevaplarındaki satır aralarının iyi yorumlanması çok önemlidir.

•

Bir diğer önemli konu, görüşülen kişiye karşı davranışlardır. Araştırmacı, görüşmenin

ilerlemesi açısından bir barometre görevi görmelidir.

Süreç ihtiyaçlarını düşünme aşaması

•

Görüşme sırasında

kayıt cihazı

kullanmak oldukça yardımcıdır fakat görüşmenin

hemen ardından bazı önemli noktaların örneğin görüşülen kişinin reaksiyonlarının not edilmesi gerekmektedir.

Görüşme sürecinde katılımcıların düşüncelerini genişletmelerini sağlayan stratejiler

2

Özetleme yapılabilir (Sonuçta vurguladığınız temel nokta şu, vb.) 4

Ek açıklamalar yapılması istenebilir (Konuya ilişkin biraz daha bilgi verilebilir misiniz ?) 3 1

Cesaretlendirme yapılabilir (….. konusuna bakış açınız çok ilginç. Detaylı bilgi verir misiniz?) 3

3

Yansıtma yapılabilir ( Yani siz konunun ….. ile ilgili olduğu fikrindesiniz veya sonuç olarak ……

düşüncesine katılıyorsunuz, vb.)

Görüşme formu geliştirme Aşamalar

•

Beşinci aşama olan, giriş ve kapanışların hazırlanması aşamasında,



Görüşmeye nasıl başlanacağına ve bitişte hangi sözlü ve sözsüz ifadeler kullanılarak kapanış yapılacağına karar verilir.



Giriş aşamasında, araştırma konusu ve boyutları hakkında bilgi verilmelidir, kayıt cihazı kullanımı katılımcıya görüşmeye başlarken sorulmalıdır.

Görüşme formu geliştirme Aşamalar

•

Cevapların kaydedilmesi için hazırlık

yapma aşamasında,

genel metoda

karar verilir (Altıncı aşama).

•

Görüşme sırasında birebir not almak,

görüşmeyi yavaşlatır. Tercih edilen en iyi yol, kısa notlar alarak, görüşmeyi sonradan tekrar yapılandırmaktır.

•

Bu aşamada çıkabilecek sorunları

engellemek için iki görüşmeci ile görüşme yapılması önerilmektedir.

Görüşme formu geliştirme Aşamalar

•

Görüşme formu için pilot test yapma (ön uygulama yapma) aşamasında (yedinci aşama);



Yapılan hazırlıkları test etmek, kullanışlı bir görüşme formu tasarlandığından emin

olmak ve birden fazla katılımcının görüşme formunu anladığını kontrol etmek amacıyla

pilot uygulama

yapmak gerekir.

•

Görüşmeyi gerçekleştirme aşaması (son aşama).

Gözlem ve görüşme Geçerlik ve güvenirlik

•

Nitel araştırmalarla ilgili en önemli sorun, araştırmacıların gördükleri veya

duyduklarına ne derece güvenebilecekleri etrafında dönmektedir.

•

Veri elde etmek için çeşitli araçlar

kullanılabilir. Bir sonuç, bir dizi farklı araçla elde edilmiş veri ile desteklendiğinde,

geçerliği artırılmış olur.

Gözlem ve görüşme Geçerlik ve güvenirlik

•

Katılımcılarla

bir kereden fazla görüşme

yapılabilir;



Aynı katılımcının bildirdiği bağlamda

zaman içinde tutarsızlıklar olması, bu kişinin güvenilmez bir bilgi veren olduğunun

göstergesi olabilir.

Gözlem ve görüşme Geçerlik ve güvenirlik

•

Konuya ilişkin ortam veya durum bir süre gözlemlenebilir:

•

Bir gözlemin uzunluğu, nitel araştırmalarda fazlasıyla önemlidir.

•

Araştırmacıların gördükleri veya

duyduklarının, zaman içinde tutarlılık göstermesi,

geçerliğe

dair güçlü bir işarettir.

BĠLĠM VE ARAġTIRMA ETĠĞĠ

Dr. Merve Görkem ZEREN AKBULUT ONDOKUZ MAYIS ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM FAKÜLTESĠ