DAVRANIŞSAL MÜDAHALELER II
Dr. Öğr. Üyesi Gökhan Atik
Gözünde Canlandırma
• Yüzücünün atlayışını gözünde canlandırması
• Bu beceri, psikolojik danışmanlar tarafından danışanlara henüz aramakta oldukları bir
davranış esnasında ne yapacaklarını göz önünde canlandırmayı ya da hayal etmeyi göstermekte kullanılmaktadır.
• Danışan gözünde canlandırma sürecinde
psikolojik danışman yanında yokken bunu
yapmayı öğrenebileceği şekilde yön vermek
önemli bir davranışsal beceridir.
Sözleşme Yapma
• Danışanın davranışsal taahhüdünü alma
• Eğer davranışsal bir sözleşme söz konusu ise bu göreve daha sıkı sıkıya bağlanmak insan doğasının bir özelliğidir.
• Danışanın kendisiyle sözleşmesi: Diyet programı örneği
• Sözleşmenin yasal hiçbir hükmü yoktur
ancak psikolojik bir bağlayıcılık oluşturur.
Destekleme ve Pekiştirme
• «Bunu yapabilirsin.»
• «Bu önemli bir çabaydı.»
• Danışana performansı hakkında dönüt
vermek
Davranışsal Müdahaleler
•Sosyal model olma
•Eş zamanlı gerçek model olma
•Sembolik model olma
•Örtük model olma
•Rol oynama ve davranışın prova edilmesi
•Kaygı azaltma
▫Gevşeme eğitimi
▫Sistematik duyarsızlaştırma
Hiyerarşi oluşturma
•Kendini yönetme
▫Kendini ayarlama (self-monitoring)
▫Kendini ödüllendirme (self-reward)
▫Kişinin kendisiyle sözleşme yapması
Sosyal Model Olma
• Bandura (1977)
• Üç yaklaşım: Açık model, sembolik model ve örtük model
▫Açık Model: Gerçek ya da görüntülü ve sesli bir
model. Kaydedilmiş olabilir. Modelin gözlemlenmesi ve taklit edilmesi söz konusu.
▫Sembolik Model: Animasyon ürünü çizgi
karakterler ya da fantezi karakterleri, öyküleri ya da yansıları olabilir (örn. bilgisayar eğitim programları).
▫Örtük Model: Hayal gücünden yararlanılır. Rolün göz önünde canlandırılması.
Eş Zamanlı Gerçek Model Olma (Live Invivo Modeling)
•İstenilen davranışsal tepki danışanın mevcut
bulunduğu ortamda sergilenmesi istenir. Gerçek modeller arasında psikolojik danışman, sınıftaki bir öğretmen ya da danışanın akranları yer alabilir.
Psikolojik danışman genellikle rol oynama etkinliği ile modelli bir gösterim yapar, bu gösterimde psikolojik danışman danışan rolünü oynar ya da davranış
sergilenirken kullanabileceği farklı bir yöntem gösterir.
•Örnek durumlar; akran baskısıyla baş etme, kariyer hakkında bilgi edinme yolları
•Örnek uygulama için sayfa 216-217’ye bakınız.
Sembolik Model Olma
• Psikolojik danışma sürecinde arzu edilen davranışın anlatıldığı ve sunulduğu video kasetleri sesli kasetler ya da filmler
aracılığıyla sembolik modellerin kullanılması
• Örnek: Çalışma alışkanlıklarını
değiştirmek isteyen bir danışan: Danışan etkili çalışma alışkanlıkları ile ilgili bir
şeyler okuyabilir, uygun şekilde çalışan
kişileri anlatan ya da sesli veya görüntülü
bir kaset izleyebilir.
Örtük Model Olma
•Danışanın arzu edilen davranışın sergilendiği bir sahneyi hayal ettiği bir süreçtir. Hayal edilen bir başkası ya da danışan olabilir.
•Profesyonel sporcular bu tekniği başarı ile kullanılır.
•Hayal kurmanın iki amacı vardır: Uygun davranışları odağa getirir ve kişinin benlik kavramında başarılı bir hayal oluşturur.
•Örtük öz modelleme: Davranış hayalin oluşturduğu örüntüyü takip eder. Danışanın sürece kişisel
katılımını başlatma ve ardından arzu edilen davranışı daha da kolaylaştırma potansiyeli bulunmaktadır.
Modelli Sunum Çalışmalarında Dikkat Edilecekler - I
• Modelin danışanın dikkatini çekecek şekilde sunulması,
• Modellemenin danışanı için yönlendirici bilgileri ve ipuçlarını içermesi,
• Modelleme hakkında önceden bilgi verilmesi ve danışanın dikkatinin çekilmesi,
• Modellemenin kullanılma gerekçesi danışana aktartılmalı,
• Modellenecek senaryo ve tepkiler danışanın
sunum esnasında yaşayabileceği stresi azaltmalı,
Modelli Sunum Çalışmalarında Dikkat Edilecekler - II
•Karmaşık davranış örüntüleri daha küçük parçalara ayrılmalı ve daha küçük, daha kolay anlaşılır diziler halinde sunulmalı,
•Modellenen davranışın önemli özelliklerinin yanı sıra modelin performansında baskın olan genel ilke ve
kuralların modele veya anlatıcıya yorum yaptırılması,
•Amaç davranışın ya da etkinliğin alıştırmasının yaptırılması,
•Danışan bir etkinliği ya da davranışı sergilemekte güçlük yaşarsa, psikolojik danışmanın yön gösterici olması veya koçluk yapması başarılı performansı kolaylaştırabilir.
Modellerin İstenen Özellikleri
• Danışanlar kendilerine benzer buldukları
kişilerden daha kolay öğrenme eğilimindedir.
• Model ve danışan arasında benzerlik buunması gösterilen davranışların hem
uygun hem de erişilebilir olduğu konusunda danışanlara güvence verir.
• Model olma danışan tarafından arzu edilen
değişimlere katkıda bulunamazsa, seçilen
model(ler)in ve modelli sunumun sayısı ve
niteliğini yeniden değerlendirin.
Rol Oynama ve Davranışın Prova Edilmesi
• Rol oynama ve davranış provası kaynağını;
▫Salter’in koşullu refleks terapisi (1949)
▫Moreno’nun psikodrama tekniği (1946)
▫Kelly’nin sabit rol terapisiden (1955) almaktadır.
• Dinamik terapilerde duygusal boşalmayı,
içgörü terapilerinde tutum değişikliği, gestalt terapide çatışmaların çözülmesini ve artmış bir kişisel farkındalığı teşvik etme, davranışçı
terapide ise davranış değişikliklerini
kolaylaştırma yöntemi olarak kullanılır.
Rol Oynama ve Davranışın Prova Edilmesi Müdahalelerindeki Ortak Unsurlar
• Danışanın kendisini, başka bir kişiyi, bir olayı ya da bir grup davranışı yeniden sahnelemesi
• Şimdi ve buradalıktan yararlanılması
• Kolay sahnelerden zor sahnelere doğru kademeli ilerleyiş
• Psikolojik danışman ve/veya diğer
yardımcı kişilerin danışana dönüt vermesi
Video: 0:22:13 Rol Oynama
Davranış Değiştirme Yöntemi Olarak Rol Oynama
• Davranışsal provalar yeni beceriler edinmede ya da zorlayıcı/kaygıyı tetikleyici durumlarla daha etkin baş etmede etkili davranışlar sergilemeye yardımcı olmak için kullanılır. Üç durumda
kullanılır:
▫Bir durumla baş etmek için gerekli becerilerin öğrenilmesi (Davranışın edinilmesi)
▫Becerilerin uygun yer ve zamanda kullanılmasının öğrenilmesi (Davranışın kolaylaştırılması)
▫Becerilerin kullanımını engelleyen kaygının
azaltılmasının öğrenilmesi (Davranışın önündeki engelin kaldırılması)
