HASTANE ENFEKS YONLARI SÜRVEYANS REHBER

T.C.

SA LIK BAKANLI I

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl

TÜRK YE

HASTANE ENFEKS YONLARI SÜRVEYANS REHBER

REF K SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZ BAKANLII

ULUSAL HASTANE ENFEKS YONLARI SÜRVEYANS VE KONTROL B R M Doç. Dr. Mustafa ERTEK

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kan V.

Uzm. Dr. hsan Ahmet MÜEZZ NOLU

Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birim Amiri Dr. Demet KURTOLU, PhD.

Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Personeli Zeynep DADELEN

Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans A Teknik Destek Bilimsel Dan manlar, Hacettepe Üniversitesi Tp Fakültesi,

ç Hastalklar Anabilim Dal, nfeksiyon Hastalklar Ünitesi

HASTANE ENFEKS YONLARI B L MSEL DANIMA KURULU

Doç. Dr. Mustafa ERTEK, Kurul Ba kan Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kan V.

Doç. Dr. Ziya Cibali AÇIKGÖZ Ankara Atatürk Eitim ve Ara trma Hastanesi Uzm.Hem . Keziban AVCI Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüü

Prof. Dr. Mustafa BAKIR Marmara Üniversitesi Tp Fakültesi Hem . Burcu AYDINO LU ÇINAR Hacettepe Üniversitesi Eri kin Hastanesi

Prof. Dr. Uur DLMEN Zekai Tahir Burak Kadn Sal Eitim ve Ara trma Hastanesi Prof. Dr. aban ESEN Ondokuz Mays Üniversitesi Tp Fakültesi

Doç. Dr. Rahmet GÜNER Ankara Atatürk Eitim ve Ara trma Hastanesi Doç. Dr. Ouz KARABAY Sakarya Eitim ve Ara trma Hastanesi Prof. Dr. Zeynep Çidem KAYACAN

Doç. Dr. ükran KÖSE Tepecik Eitim ve Ara trma Hastanesi Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK stanbul Üniversitesi Cerrahpa a Tp Fakültesi Prof. Dr. Ye im ÇETNKAYA ARDAN Hacettepe Üniversitesi Tp Fakültesi

Doç. Dr. rfan ENCAN Tedavi Hizmetleri Genel Müdür V.

Prof. Dr. Serhat ÜNAL Hacettepe Üniversitesi Tp Fakültesi

(Türk Hastane nfeksiyonlar ve Kontrolü Dernei adna) Prof. Dr. Aytolan YILDIRIM stanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hem irelik

Yüksekokulu

Türkiye’de hastane enfeksiyonlarnn kontrolü çal malarn ba latan Hacettepe Üniversitesi Tp Fakültesi emekli öretim üyesi Prof. Dr. Erdal AKALIN Bilimsel Dan ma Kurulu toplantlarna katlarak destek vermektedir.

Ankara, 2010 Ankara, 2010

Bu Rehber Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi tarafından hazırlanmıştır.

Rehberin hazırlanmasına katkıda bulunan Alpdata Bilgisayar Yazılım Ltd. Şti. Genel Müdürü Nurettin ALTUNBUDAK, Bilişim Teknolojileri Müdürü Kemal ARDALI ve Alpdata çalışanlarına teşekkür ederiz.

İletişim:

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı

Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Cemal Gürsel Caddesi No.18 Sıhhiye/ANKARA

Tel : 0 312 458 24 06 / 07 Faks : 0 312 458 24 08

E-posta : hastaneenfeksiyonlari@rshm.gov.tr Web : http://hastaneenfeksiyonlari.rshm.gov.tr

Ç N D E K L E R

Sayfa No.

Kısaltmalar 7

Bakan Sunu u 8

Önsöz 10

Yönetici Özeti 11

Te ekkür 12

Organizasyon eması 13

Türkiye Hastane Enfeksiyonları Sürveyans Sistemi leyi eması 14

Bölüm I Türkiye’de Hastane Enfeksiyonlarının Kontrolü ve Önlenmesi Çalı maları 15

1.1. Genel Bilgi 17

1.2. Mevzuat Çalı maları 18

9 1 r

e lr e b h e R , r a lt r a d n a t S l a s u l U . 3 . 1

1.4. E itim 19

1.4.1. Enfeksiyon Kontrol Hekimli i E iitmler i 19

1.4.2. Enfeksiyon Kontrol Hem ireli i E itimleri 19

1.5. Destekleyici Çalı malar 24

1.5.1. Yenido an Hastane Enfeksiyonlarının Önlenmesi Çalı maları 24

1.5.2. Forum, Enfeksiyon Kontrol Danı ma Hattı 25

1.5.3. Tehlike Ellerinde Kampanyası 25

Bölüm II Türkiye Hastane Enfeksiyonları Sürveyansı 29

2.1. Genel Bilgi 31

2.2. Sürveyans Tipleri 31

2.3. Yöntem 32

2.4. Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans Standartları 32

2.5. Standart Formlar 33

2.6. Bildirim 33

2.7. Geri Bildirim 33

2.8. Standart TanıKrtielrer i 47

Cerrahi Alan Enfeksiyonu 48

Primer Kan Dola ım Enfeksiyonları 50

Üriner Sistem Enfeksiyonu 57

8 5 u

n o y i s k e f n E m e l k E e v k i m e K

Kardiyovasküler Sistem Enfeksiyonu 59

1 6 u

n o y i s k e f n E i m e t s i S ri n i S l a r t n a S

Göz, Kulak, Burun, Bo az ve A ız Enfeksiyonları 62

4 6 u

n o y i s k e f n E m e t s i S l a n it s e t n i o r t s a G

Alt Solunum Yolları Enfeksiyonu (Pnömoni Hariç) 65

Genital Sistem Enfeksiyonları 66

Deri ve Yumu ak Doku Enfeksiyonu 67

9 6 n

o y i s k e f n E k i m e t s i S

Kaynaklar 69

9 6 i

n o m ö n P l a y i m o k o z o N : K E

Geli

Cerrahi Sonrası en Nozokomiyal Pnömoni 74

2.9. Cerrahi Giri imKategorlier i 75

Sayfa No.

Bölüm III UHESA Kullanımı 77

3.1. UHESA Hakkında 79

3.2. Verilerin Kullanımı 79

3.3. UHESA’yı Yüksek Performansta Kullanmak çin Sistem Gereksinimleri 80

3.4. UHESA Kullanımında Genel Kurallar 80

3.5. UHESA Kullanımı 81

3.5.1. Genel Bilgi 81

3.5.2. Sürveyans Tiplerine Göre Formların UHESA’da Kullanımı 81 3.5.2.1. Ameliyat Tipine Özgü Hastane Enfeksiyonları Sürveyansı 81 3.5.2.2. nvaziv Araç li kili Hastane Enfeksiyonları Sürveyansı 81

3.5.2.3. Servis Hastane Enfeksiyonları Sürveyansı 81

1 8 i

b i k a T u n o y i s k e f n E e n a t s a H . 4 . 2 . 5 . 3

3.5.3. UHESA Kullanıcıları 82

3.5.3.1. Kullanıcı Giri i 82

3.5.3.2. Tanımlamalar 82

3.5.3.2.1. Kullanıcılar 82

3.5.3.2.2. Hastane Tanımları 83

4 8 i

r e li g li B e n a t s a H . 3 . 2 . 3 . 5 . 3

3.5.3.2.4. Servis Grup Tanımları 85

3.5.3.2.5. Servis Tanımları 85

3.5.3.2.6. Cerrah Tanımları 86

3.5.3.3. Veri Giri i 86

3.5.3.3.1. Enfeksiyon Giri i (Pay) 86

3.5.3.3.1.1. Yatı Tanıları 88

3.5.3.3.1.2. Altta Yatan Hastalıklar 90

1 9 i

r e lr ö t k a F k s i R . 3 . 1 . 3 . 3 . 5 . 3

3.5.3.3.1.4. Hastane Enfeksiyonu 91

3.5.3.3.1.5. Antibiyotik Kullanımı 94

3.5.3.3.1.6. Ameliyatlar 95

3.5.3.3.2. lemler(Payda) 96

3.5.3.3.2.1. Ameliyat Giri i 96

3.5.3.3.2.2. nvaziv Giri ler i 99

3.5.3.3.2.3. Servis Giri leri 100

3.5.3.4. Raporlar (Hızlar ,ilsteler) 101

3.5.3.4.1. Bölüm 1 101

6 0 1 2

m ü l ö B . 2 . 4 . 3 . 5 . 3

3.5.3.4.3. Bölüm 3 106

3.5.3.5. Sistem (Duyurular, Çıkı ) 108

3.5.4. UHESA Toplu Veri Giri i 108

3.5.4.1. Kullanıcı Giri i 108

3.5.4.2. Tanımlar 108

3.5.4.3. Veri Giri i 109

3.5.4.3.1. Servis Enfeksiyon Giri leri 109

3.5.4.3.2. Servis Enfeksiyon Giri leri / Yenido an 110 3.5.4.3.3. nvaziv Araç li kili Enfeksiyon Giri leri 110 3.5.4.3.4. nvaziv Araç li kili Enfeksiyon / Yenido an 111 3.5.4.3.5. Ameliyat Tipine Özgü Enfeksiyon Giri leri 112

3.5.4.3.6. Etken Direnç Giri ler i 112

3.5.4.3.7. Raporlar 112

2 1 1 m

e t s i S . 8 . 3 . 4 . 5 . 3

Altta Yatan Hastalık Listesi 113

Risk Faktörleri Listesi 114

Yara Sınıflaması 114

ASA Skoru 115

K I S A L T M A L A R

ABD : Amerika Birle ik Devletleri

BDK : Hastane Enfeksiyonları Bilimsel Danı ma Kurulu CAE : Cerrahi Alan Enfeksiyonu

CDC : Amerika Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi - Centers for Disease Control and Prevention DSÖ : Dünya Sa lık Örgütü

ECDC : Avrupa Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi

European Centre for Disease Prevention and Control EK : Enfeksiyon Kontrol

EKK : Enfeksiyon Kontrol Komitesi

GSBL : Geni lemi spektrumlu beta-laktamaz MRSA Metisilin dirençli Staphylococcus aureus

NHSN : Amerika Ulusal Sa lık Hizmeti Güvenlik A ı - National Healthcare Safety Network NNIS : Amerika Ulusal Nozokomiyal Enfeksiyon Sürveyans Sistemi

National Nosocomial Infections Surveillance System

RG : Resmi Gazete

RSHMB : Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Ba kanlı ı

SVK -KDE : Santral Venöz Kateter li kili Kan Dola ımı Enfeksiyonu THGM : Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü

UHESKB : Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi UK -KDE : Umblikal Kateter li kili Kan Dola ımı Enfeksiyonu

ÜK -ÜSE : Üriner Kateter li kili Üriner Sistem Enfeksiyonu V P : Ventilatör li kili Pnömoni

VRE : Vankomisin dirençli Enterococcus spp.

Yönetmelik : Yataklı Tedavi Kurumları Enfeksiyon Kontrol Yönetmeli i YTK : Yataklı Tedavi Kurumu

YBÜ : Yenido an Bakım Ünitesi YYBÜ : Yenido an Yo un Bakım Ünitesi

:

BAKAN SUNUU

Bilindii gibi 2003 ylndan bu yana 21. yüzyl vizyonuna uygun kaliteli salk hizmeti sunmak amacyla “Salkta Dönüüm Program”n uygulamaktayz. Kararl bir biçimde yürüttüümüz Program kapsamnda gerçekletirdiimiz çalmalarmz neticesinde koruyucu ve tedavi edici salk hizmetlerinde yaanan gelimeler hem hizmeti sunanlar, hem de daha kaliteli ve güvenli salk hizmeti bekleyen halkmz tarafndan farkedilmektedir.

Bulac hastalklarla mücadelede etkin ve etkili çalmalarmz sürdürüp baarlarmz daha üst seviyelere çkarrken, Bakanlmz eitim ve aratrma hastanelerinden ve üniversitelerden bilim adamlarnn katklar ile 2004 ylndan bu yana tüm dünyada olduu gibi ülkemizde de önemli bir salk sorunu olan hastane enfeksiyonlar ile mücadele çalmalarnda da epey yol alm bulunmaktayz. Bu alanda yaplan çalmalarn belki de en önemlisi 11 Austos 2005 tarihinde yaymlam olduumuz “Yatakl Tedavi Kurumlar

Enfeksiyon Kontrol Yönetmelii”dir. Bu Yönetmelik ile hastanelerde oluturulmas zorunlu enfeksiyon kontrol komite çalanlarnn, yetkileri ve sorumluluklar ayrntl olarak tanmlanmtr. Çalmalarmza, konu ile ilgili, alannda deneyimli akademisyenlerin yer ald “Hastane Enfeksiyonlar Bilimsel Danma Kurulu” öneri ve görüleri dorultusunda, bilimsel temele dayanarak yön vermekteyiz. Çalmalarn balangc olan 2005 ylnda yatakl tedavi kurumlarnn ancak %15’inde doru bir ekilde hastane enfeksiyonlar

sürveyans yaplrken bugün bu oran %90larn üzerine çkmtr. Hemen hemen her hastanemizde enfeksiyon kontrol komiteleri oluturulmu, ciddi olarak yaplanmaya gidilerek ulusal standartlara uygun hastane enfeksiyonlar sürveyans çalmalarna ve bu kapsamda kanta dayal bilgiler temelinde uygun önlemler alnmaya balanmtr. Uluslararas

standartlar, güncel bilimsel bilgiler çerçevesinde 2006 ylnda oluturduumuz “Ulusal

Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans Sistemi” 2008 ylnda elektronik veri toplama a ile

güçlendirilmi ve 2008 ylndan bu yana yatakl tedavi kurumlar kendi hastane enfeksiyon

hzlarna ularken, Bakanlk olarak biz de e zamanl olarak merkezden ulusal hastane

enfeksiyonu hzlarmza ulaabilmekte, bu temelde ulusal politikalarmz gelitirebilmekteyiz.

Kaliteli hizmet sunumumun art olan hizmete uygun nitelikli personel saymz, 2007 ylndan bu yana hastane enfeksiyonlarnn önlenmesi çalmalarnda iin yükünü tayan enfeksiyon kontrol hekim ve hemirelerine yönelik sertifikasyon programlar ile hzla artrmaktayz. Ekim 2010 itibar ile Ulusal Sertifika sahibi enfeksiyon kontrol hekimi says

421, enfeksiyon kontrol hemiresi says 954’e ulam olup Bakanlmz “2010-2014 Stratejik Plan” çerçevesinde 2014 yl sonunda bu deerleri srasyla 785 ve 1500’lere çkarmay hedeflemekteyiz.

Türkiye’de güvenli ve kaliteli salk hizmetleri sunumunda en önemli faktörlerden biri olan hastane enfeksiyonlarnn kontrolü ve önlenmesi hedefi çerçevesinde yaptmz çalmalar gelitirilerek devam etmektedir. Hastane enfeksiyonlarn önlemede el hijyenine uyumun önemini göz önüne alarak gelitirdiimiz ‘Tehlike Ellerinde Kampanyas’ 2009 ylnda tüm yatakl tedavi kurumlarnda baar ile yürütülmü, çalmalarmza destek salamtr. Yine hastane enfeksiyonu salgnlarnn en çok görüldüü ve ülke olarak hepimizi derinden yaralayan yenidoan hastane enfeksiyonlarn önlemek amacyla youn bir program yürütülmü ve tüm yenidoan youn bakm üniteleri denetlenlenerek gerekli düzenlemeler yaplmtr.

Kaliteli ve güvenli salk hizmeti sunumunda, hastane enfeksiyonlarnn önlenmesi konusunda emei geçen, gayret gösteren herkese teekkür ederim.

Prof.Dr. Recep AKDA

Salk Bakan

ÖNSÖZ

mortalite ve mali yüke, ciddi seyrederek ölümlere neden olabilen ancak alnacak uygun önlemlerle görülme skl azatlabilen, önlenebilen hastane enfeksiyonlar, daha genel önemli bir salk sorundur.

enfeksiyonlarnn kontrolü ve önlenmesi çalmalarna Bakanmz Sayn Recep Akda’n talimatyla 2004 Eylül aynda balanm olup öncelikle ilgili mevzuat alanndaki eksiklikler giderilmitir. Güvenli salk hizmetine ulamak amacyla ulusal standartlar yaymlanmakta, ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans yürütülmekte, enfeksiyon kontrol hekimlii ve

korumak’ bal altnda ‘hastane enfeksiyonlar sürveyans sistemini gelitirmek, yaygnlatrmak ve hastane enfeksiyonlarn 2014 yl sonuna kadar %50 orannda azaltmak’ hedefimiz yer almaktadr.

Hastane enfeksiyonlarnn önlenmesi ve kontrolü çalmalarnda emei geçen, özveri ile çalan tüm yatakl tedavi kurumlar enfeksiyon kontrol hemireleri ve hekimlerine, enfeksiyon kontrol komitelerine, hastane yöneticilerine, enfeksiyon kontrol hekimlii ve teekkür ederim.

Doç. Dr. rfan ENCAN

Tedavi Hizmetleri Genel Müdür V.

YÖNETC ÖZET

Salkta Dönü üm Program kapsamnda Türkiye’de güvenli salk hizmetine ula lmas

amacyla 2004 yl sonlarndan bu yana gerçekle tirilen çal malarla hastane enfeksiyonlar ile mücadelede çok önemli a amalar kaydetmi bulunmaktayz. Güvenli salk hizmeti sunumunun olmazsa olmazlarndan olan hastane enfeksiyonlarnn önlenmesi ve kontrol altna alnmas çal malarmz uluslararas kurulu larn da dikkatini çekmekte, ortak çal malar yürütülmektedir.

Ba kanlmz ve Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüü i birliinde, Hastane Enfeksiyonlar

Bilimsel Dan ma Kurulu destei ile yürütülen hastane enfeksiyonlarnn kontrolü ve önlenmesi çal malar temelinde hazrlayp sunmu olduumuz bu Rehber ile hastane yöneticilerinin, hastanelerde çal an salk personelinin gerçekle tirilen çal malara ili kin farkndalklarn ve duyarllklarn artrmay, 2006 ylnda olu turup zaman içerisinde geli tirip güçlendirdiimiz “Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans Sistemi”nin etkin bir ekilde yürütülmesinde esas olu turan zamannda, doru, tutarl, yüksek güvenirlikte verilere ve dolaysyla doru hastane enfeksiyon hzlarna ula lmasna katk salamay

hedeflemekteyiz.

Rehberde hastane enfeksiyonlarnn önlenmesi ve kontrolü alannda gerçekle tirilen mevzuat, ulusal standartlar, eitim, destekleyici faaliyet çal malar özet bilgi olarak sunulmu , ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans çal malar ayr bir bölümde ele alnarak daha detayl bilgilere ve güncel tanmlamalara yer verilmi , sürveyans veri giri lerinin ‘Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans A’na (UHESA) kaydedilmesi konusu da yine ayr bir bölümde açklanm tr. Ayrca aktif sürveyans çal malarnda kolayca ula labilecek bir ba vuru kayna olmas amacyla, cepte ta nabilecek boyutlarda bir “Cep Kitab” hazrlanm tr.

Yatakl tedavi kurumlarnda enfeksiyon kontrol komite çal anlarnn bu Rehber’den azami ölçüde yararlanmasn isterim. lgili çal malar yürüten, katk salayan Ba kanlmzn ve Genel Müdürlüümüzün deerli çal anlarna, Bilimsel Dan ma Kurulunun deerli üyelerine, enfeksiyon kontrol hekimlii ve hem irelii eitimlerini gerçekle tiren deerli eitimcilerimize, hastanelerde youn ve fedakar bir ekilde çal an enfeksiyon kontrol komitesi deerli çal anlarna te ekkür ederim.

Doç. Dr. Mustafa ERTEK

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kan V.

T E E K K Ü R

2004 yılı Eylül ayından bu yana Sayın Bakanımız Prof.Dr. Recep AKDA ’ın talimatı ile ba latılıp deste i ile yürütülen hastane enfeksiyonlarının kontrolü ve önlenmesi çalı malarına katkılarından dolayı;

Hastane Enfeksiyonları Bilimsel Danı ma Kurulu de erli üyeleri

Doç. Dr. Ziya Cibali AÇIKGÖZ (2009- ) Uzm.Dr. Esra KARAKOÇ (2007-2009)

Uzm.Hem . Keziban AVCI (2009- ) Prof. Dr. Zeynep Çi dem KAYACAN (2009- ) .

r D . ç o D )

- 7 0 0 2 ( R

I K A B a f a t s u M . r D .f o r

P ükran KÖSE (2009- )

Hem . Burcu AYDINO LU ÇINAR (2009- ) Uzm. Dr. hsan Ahmet MÜEZZ NO LU (2007- ) Prof. Dr. U ur DLMEN (2009- ) Pro.fDr .Rahm iÖRS (2007-2009)

Prof. Dr. Nalan ÖZHAN ELBA (2007-2009) Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK (2007- )

e Y . r D .f o r P )

- 7 0 0 2 ( K

E T R E a f a t s u M . r D . ç o

D im ÇET NKAYA ARDAN (2007- )

Prof. Dr. abanESEN (2007- ) Doç .Dr .rfan ENCAN (2007- ) ) - 7 0 0 2 ( L

A N Ü t a h r e S . r D .f o r P )

9 0 0 2 - 7 0 0 2 ( Y

A L Ü G p e n y e Z . r D .f o r P

Doç. Dr. Rahmet GÜNER (2009- ) Uzm. Dr. Saadet ZEYREKÇ YAZICI (2007-2009)

Uzm. Dr. Çi dem ATAMAN HAT PO LU (2007-2009) Prof. Dr. Aytolan YILDIRIM (2009- )

Doç. Dr. O uz KARABAY (2009- ) Uzm. Hem. Fehime ZÜLF KAR (2007-2009)

Hastane Enfeksiyonları Enfeksiyon Kontrol Hekimli i Ulusal Sertifa Programı de erli e itimcileri Prof. Dr. Erdal AKALIN Doç. Dr. Güven ÇELEB Doç .Dr .Cüney tÖZAKIN

Prof. Dr. Murat AKOVA Doç. Dr. ebnem ERD NÇ Doç. Dr. Nefise ÖZTOPRAK

K R Ü T Z Ö p e c e R . r D .f o r P L

Ü N Ö G R E r e d n Ö . r D . ç o D P

L A e n i m E . r D . ç o D

Doç. Dr. Bilgin ARDA Prof. Dr. abanESEN Doç .Dr .Ahme tSOYSAL e

Y . r D .f o r P Y

A L Ü G p e n y e Z . r D .f o r P N

A M R A k e li D . r D .f o r

P im ÇET NKAYA ARDAN

Doç. Dr. Gökhan AYGÜN Doç. Dr. Rahmet GÜNER Uzm. Dr. Banu TA ER

Yrd. Doç. Dr. Sibel A ÇIO LU Uzm. Dr. Çi dem ATAMAN HAT PO LU Prof. Dr. Ye im TA OVA Doç. Dr. Alpay AZAP Doç. Dr. Dilara NAN Doç .Dr .ArzuYETKN Prof. Dr. Mustafa BAKIR Prof. Dr. Hakan LEBLEB C O LU Prof. Dr. Serhat ÜNAL Doç. Dr. Hürrem BODUR

‘Hastane Enfeksiyonları Enfeksiyon Kontrol Hem ireli i E itim Merkezi’ olarak görev yapan Üniversite hastaneleri;

Adana, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi

Eski ehir, Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi

Kocaeli, Kocaeli Üniversitesi Ara tırma ve Uygulama Hastanesi Ankara, Hacettepe Üniversitesi

Eri kin Hastanesi Gaziantep, Gaziantep Üniversitesi

ahinbey Ara tırma ve Uygulama Hastanesi Konya, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Hastanesi Ankara, Gazi Üniversitesi

Gazi Hastanesi stanbul, stanbul Üniversitesi

Cerrahpa a Tıp Fakültesi Hastanesi Mersin, Mersin Üniversitesi

Sa lık Ara tırma ve Uygulama Hastanesi Ankara, Gülhane Askeri Tıp Fakültesi

E itim Hastanesi stanbul, stanbul Üniversitesi

stanbul Tıp Fakültesi Hastanesi Samsun, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sa lık Uygulama Ara tırma Merkezi Antalya, Akdeniz Üniversitesi

Hastanesi zmir, Ege Üniversitesi

Tıp Fakültesi Hastanesi Trabzon, Karadeniz Teknik Üniversitesi Farabi Hastanesi

Bursa, Uluda Üniversitesi

Sa lık Uygulama ve Ara tırma Merkezi Kayseri, Erciyes Üniversitesi

Gevher Nesibe Hastanesi Zonguldak, Karaelmas Üniversitesi Uygulama ve Ara tırma Hastanesi Edirne, Trakya Üniversitesi

Sa lık Ara tırma ve Uygulama Merkezi

Sa lık Bakanlı ı e itim ve ara tırma hastaneleri;

Ankara, Ankara Atatürk E itim ve Ara tırma Hastanesi Ankara, Ankara Numune E itim ve Ara tırma Hastanesi Ankara, Ankara E itim ve Ara tırma Hastanesi stanbul, Göztepe E itim ve Ara tırma Hastanesi Ankara, Dı kapı Yıldırım Beyazıt E itim ve Ara tırma Hastanesi zmir, zmir E itim ve Ara tırma Hastanesi

Partner hastaneler;

Ankara, Zekai Tahir Burak Kadın Sa lı ı E itim ve Ara tırma Hastanesi Ankara, Hacettepe Üniversitesi hsan Do ramacı Çocuk Hastanesi

stanbul, Zeynep Kamil Kadın ve Çocuk Hastalıkları Hastanesi

zmir, Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi E itim ve Ara tırma Hastanesi de erli e itimcileri ile

Hastane enfeksiyonlarının kontrolü ve önlenmesi çalı malarını yürüten yataklı tedavi kurumları de erli enfeksiyon kontrol komite üyelerine, komite kararlarını destekleyerek çalı maların etkin bir ekilde gerçekle tirilmesini sa layan de erli hastane yöneticilerine, sürveyans verilerini kayıt altına alarak hastane enfeksiyonlarının önlenmesinde ulusal politikalar geli tirmemize ı ık tutan ulusal raporlara ula mamıza katkı sa layan de erli enfeksiyon kontrol hem ire ve hekimlerine ve

Çalı maların ba langıcından itibaren uluslararası çalı malara paralel faaliyetler gerçekle tirmemizi sa layan bilimsel danı manlarımız Prof. Dr. Ye im ÇET NKAYA ARDAN, Yrd. Doç. Dr. Sibel A ÇIO LU’na

Çalı maların gerçekle tirilmesinde her türlü deste i sa layan ba ta Sayın Bakanımız Prof. Dr. Recep AKDA olmak üzere, Sa lık Bakanlı ı Müste arı Prof. Dr. Nihat TOSUN’a, Müste ar Yardımcısı V. Prof. Dr. Adnan Ç NAL’a, Müste ar Yardımcısı Doç. Dr. Turan BUZGAN’a, Müste ar Yardımcısı Dr. Yasin ERKOÇ’a te ekkür ederiz.

Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Ba kanlı ı

BÖLÜM I

TÜRKYE’DE HASTANE

ENFEKSYONLARININ KONTROLÜ

VE

ÖNLENMES

ÇALIMALARI

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08 16

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08

17 Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl 17 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407

2. BÖLÜM I

TÜRKYE’DE HASTANE ENFEKSYONLARININ KONTROLÜ VE ÖNLENMES ÇALIMALARI

1.1. Genel Bilgi

Ülkemizde olduu gibi tüm dünyada önemli salk sorunu, hasta güvenlii ve salk çal anlar için bir tehdit olan hastane enfeksiyonlar, hasta hastaneye ba vurduktan sonra geli en ve ba vuru annda inkübasyon döneminde olmayan veya hastanede geli mesine ramen bazen taburcu olduktan sonra ortaya çkabilen enfeksiyonlardr. Genellikle hastaneye yattktan 48-72 saat sonra ve taburcu olduktan sonra ilk 10 gün içinde geli ir. Bu süre cerrahi alan enfeksiyonlarnda (CAE) bir aya, kalc implant varlnda bir yla kadar uzayabilmektedir. Önemli morbidite ve mortalite nedeni olan hastane enfeksiyonlar hastanede kal süresini ve tedavi maliyetini artran önlenebilir enfeksiyonlardan biridir.

Geli mekte olan ülkelerde hastane enfeksiyonlarnn kontrolü ile ilgili çal malarn geç ba lam

olmas nedeniyle sorunun bu ülkelerdeki boyutunun ortaya konmas da gecikmi tir. Yakn zamanl

çal malar geli mekte olan ülkelerde hastane enfeksiyonu geli me riskinin geli mi ülkelerdekine oranla 2-20 kat artm olduunu göstermektedir. Hastane enfeksiyonlar sorununa küresel bir yant olarak Dünya Salk Örgütü (DSÖ) tarafndan “lk Küresel Hasta Güvenlii Sorunu (First Global Patient Safety Challenge)” ba lkl bir program ba latlm tr. Bu programn “Temiz Hizmet Daha Güvenli Hizmettir (Clean Care is Safer Care)” olarak isimlendirilen ilk basamanda çok sayda geli mekte olan ülkede hastane enfeksiyonlarnn hasta ve salk çal anlarnn güvenliini tehdit eden önemli bir sorun olduu konusunda farkndalk yaratlmas ve temel enfeksiyon kontrol önlemlerine uyumun iyile tirilmesi amaçlanm tr. Halen dünyadaki en etkin ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans sistemi olma özelliini koruyan Amerika Birle ik Devletleri (ABD), “Ulusal Nozokomiyal Enfeksiyon Sürveyans Sistemi (National Nosocomial Infections Surveillance System, NNIS)”, 2005 ylnda ABD “Hastalk Önleme ve Kontrol Merkezi (Centers for Disease Control and Prevention, CDC)”nin dier iki sürveyans program; “Diyaliz Sürveyans A (Dialysis Surveillance Network)” ve “Ulusal Salk Hizmeti Çal anlar A’n (National Surveillance of Healthcare Workers)” da kapsayacak ekilde yeniden organize edilmi ve “Ulusal Salk Hizmeti Güvenlii A

(National Healthcare Safety Network, NHSN)” adn alm tr. 2000’li yllarn ba nda tüm geli mi ülkelerde hastane enfeksiyon kontrol programlar, kalite iyile tirme ve hasta güvenlii ile ilgili çal malarn ayrlmaz bir parças haline gelmi tir. Bunun bir yansmas olarak CDC’nin Hastane Enfeksiyonlar Birimi’nin ad “Salk Hizmeti Kalite yile tirme Birimi (Division of Healthcare Quality and Promotion)” olarak dei tirilmi tir.

Bakanlmzn bu alandaki çal malar 2004 yl sonlarnda ba lam tr. Türkiye Cumhuriyeti’nin eski Bakanlarndan Veysel Atasoy’a nedeni belirlenemeyen bir plevral efüzyon tetkiki esnasnda Metisilin dirençli Staphylococcus aureus (MRSA) bula mas ve uygun tedavilere ramen MRSA enfeksiyonlarnn daha sonra tekrarlamas ve ölümünün ardndan Eylül 2004’de Ankara’da çok sayda uzman doktorun katld bir toplant düzenlenmi ve bir Bilimsel Dan ma Kurulu olu turularak mevzuat çal malarna ba lanm tr. 11 Austos 2005 tarihinde, 25903 sayl Resmi Gazete’de (RG) yaynlanarak yürürlüe giren “Yatakl Tedavi Kurumlar Enfeksiyon Kontrol Yönetmelii” (Yönetmelik) sayesinde yllardr ihtiyaç duyulan yasal dayanak aç kapatlm ve çal malar hz kazanm tr. Hastane enfeksiyonlarnn kontrolüne ve önlenmesi yönelik çal malar

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08 18

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl 18 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407

Faks: 0 312 458 2408

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl (RSHMB) ve Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüü (THGM) i birliinde Hastane Enfeksiyonlar Bilimsel Dan ma Kurulu (BDK) destei ile Yönetmelik çerçevesinde mevzuat, eitim, ulusal standartlar-rehberler, destekleyici çal malar ve sürveyans ba lklarnda yürütülmektedir.

Amacmz halkn beklentisine paralel olarak Türkiye’de kaliteli ve güvenli salk hizmetine ula mak, hedefimiz en iyi kalitede hasta bakm, salk hizmeti vererek hastane enfeksiyonlarn kontrol altna almak, insidans dü ürmek, önlemek ve elimine etmektir.

1.2. Mevzuat Çalmalar

Hastane enfeksiyonlarnn kontrolü ve önlenmesi çal malarnn etkin bir ekilde sürdürülmesini salamak amacyla yaymlanm mevzuat a ada maddeler halinde sunulmu tur:

• 11.08.2005 tarihli 25903 sayl RG’de yaymlanarak yürürlüe giren “Yatakl Tedavi Kurumlar

Enfeksiyon Kontrol Yönetmelii”

Gün hastaneleri haricindeki bütün kamu kurum ve kurulu lar ile özel sektöre ait tüm yatakl

tedavi kurum (YTK)lar Yönetmelik kapsamna dahildir. Salk hizmetleri ili kili geli en enfeksiyon hastalklarn önlemek ve kontrol altna almak üzere gerçekle tirilecek çal malarn, enfeksiyon kontrol komitesi (EKK) görev ve yetkilerinin tanmland Yönetmelik uyarnca EKK kararlar hastane yönetimi ve personeli için balayc olup kararlara uyulmamas halinde doacak sonuçlardan ilgililer sorumludur.

• 18.11.2006 tarihli ve 26350 sayl RG’de yaymlanarak yürürlüe giren “Enfeksiyon Kontrol Hem irelerinin Eitimine ve Sertifikalandrlmasna Dair Tebli”

Tebli ile enfeksiyon kontrol (EK) hem irelerinin eitimleri ve sertifikalandrlmalar ile EK hem ire eitim merkezlerinin niteliklerine dair usul ve esaslar düzenlenmi tir. Tebli’in 14 üncü maddesi (12.12.2007-26728 RG) ile 13 üncü ve 21 inci maddeleri (17.07.2008-26939 RG)

“Enfeksiyon Kontrol Hem irelerinin Eitimine ve Sertifikalandrlmasna Dair Tebli'de Dei iklik Yaplmasna Dair Tebli” ile dei tirilmi ve EK hem irelii sertifika snavlarnn ylda iki defa Bakanln bildirecei gün, saat ve merkez(ler)de yaplmas esas ile eitimlerini tamamlayp (eitimlere % 90 devam zorunluluu bulunmaktadr) snav hakk kazanan kursiyerlere eitimlerini takip eden ilk üç snava girme hakk verilerek bu üç snavdan herhangi birinde ba arl olma zorunluluu getirilmi tir.

• Bakanlk Makamnn 16.05.2007 tarihli ve 7716 sayl onay ile yürürlüe konulan “Hastane Enfeksiyonlar Bilimsel Dan ma Kurulunun Te kili, Görevleri ile Çal ma Usul ve Esaslar

Hakknda Yönerge”

Yönerge ile BDK’nn te kili, görevleri ile çal ma usul ve esaslar tanmlanm tr. BDK, ulusal politika ve protokollerin belirlenmesi, hastane enfeksiyonlarnn izlemine yönelik ulusal sürveyans programnn olu turulmas, YTKlardaki uygulamalarn takip edilmesi, konu ile ilgili eitim, program, klavuz ve benzeri faaliyetlerin planlanmas ve koordinasyonu hususlarnda Salk Bakanlna bilimsel tavsiyelerde bulunmak ve rehberlik etmekten sorumludur. BDK Ba kan, RSHM Ba kan olup üyeleri THGM’de, RSHMB’de, tp fakültelerinde, eitim ve ara trma hastanelerinde, hem irelik yüksek okullarnda ve ilgili derneklerde görevli hekim ve öretim üyelerinden olu maktadr. RSHMB, BDK sekreteryasn yürütüp kararlarn hayata geçirmektedir.

lgili tüm dokümanlara

http://hastaneenfeksiyonlari.rshm.gov.tr adresinden ula lmaktadr.

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08

19 Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Bakanl 19 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407

• 26.03.2009 tarihli ve 2009/22 sayl “Yenidoan Youn Bakm Ünitelerinin Denetimi Genelgesi”

Yenidoan youn bakm ünitelerinde (YYBÜ) meydana gelen hastane enfeksiyonlarnn önlenmesi ve kontrolü çalmalar kapsamnda yaymlanan Genelge kapsamnda YYBÜ standart bir form ile illerde oluturulan komisyonlar tarafndan denetlenmektedir.

1.3. Ulusal Standartlar, Rehberler

Hastane enfeksiyonlarnn kontrolü ve önlenmesinde ulusal standardizasyonun salanmas

amacyla BDK tarafndan hazrlanan ve önerilen kaynak dokümanlara ilgili web sayfasnda ana mönüde “Standartlar, Rehberler” balndan ulalmaktadr.

1.4. Eitim

1.4.1. Enfeksiyon Kontrol Hekimlii Eitimleri

2007 ylndan bu yana Ankara’da ylda üç kez EK hekimlii eitimleri gerçekletirilmekte ve eitimlerin sonunda sertifika snav yaplmaktadr. Ekim 2010 itibar ile 421 EK hekimi ulusal sertifika sahibi olmutur. Eitim bavurular ilgili web sayfasnda bulunan ‘Katlm Formu’nun doldurulup hastaneenfeksiyonlari@rshm.gov.tr adresine gönderilmesi yolu ile yaplmaktadr. Her eitim sonunda katlmclarn doldurduu “Eitim Deerlendirme Formu” ile eitim ve oturumlar deerlendirilmektedir.

1.4.2. Enfeksiyon Kontrol Hemirelii Eitimleri

2007 ylnda eitimsiz yaplan iki snavn ardn 2008 ylndan bu yana ylda dört kez ilgili Tebli’de belirtilen artlar salayan eitim merkezlerinde EK hemirelii eitimleri ile ylda iki kez sertifika snav gerçekletirilmektedir. Ekim 2010 itibar ile ulusal sertifika sahibi 954 EK hemiresi bulunmaktadr. Mevcut 29 eitim merkezinde standart eitim paketi kullanlarak eitimler verilmektedir. Yenidoan birimi olmayan eitim merkezleri, kursiyerlerini mutlaka bu birimleri olan partner merkezlere göndermektedir. Eitimler, eitimlerini tamamlayan kursiyerlerin doldurduu standart ‘Eitim Deerlendirme Form’u ve snav baar durumlar ile deerlendirilmektedir.

Ylda iki kez gerçekletirilen EK hemirelii snavlarnda eitim merkezlerinin hazrlad sorular sorulmaktadr. Snav sorular be seçenekli olacak ekilde hazrlanmakta, 80 soru 100 puan üzerinden deerlendirmekte, 75 ve üzeri puan alanlar baarl saylmaktadr. 2007 ylndan bu yana gerçekletirilen snavlara ait bilgiler Tablo 1’de sunulmutur.

Tablo 1. Enfeksiyon Kontrol Hemirelii Sertifika Snavlar, 2007 - Ekim 2010 Türkiye.

Sertifika Alan

Yl Snav Tarihi Katlan S %

2007 28 Nisan 578 135 (23.4)

22 Eylül 253 112 (44.3)

2008 23 ubat 160 118 (73.8)

29 Kasm 205 145 (70.7)

2009 9 Mays 234 143 (61.1)

19 Aralk 203 152 (74.9)

2010 4 Nisan 197 149 (75.6)

Toplam 954

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08 20

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08

21

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08 22

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08

23

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08 24

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl 24 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407

Faks: 0 312 458 240

Enfeksiyon Kontrol Hemirelii Eitim Merkezleri

l Kurum

Salk Bakanl Eitim ve Ara trma Hastaneleri (6)

1 Ankara Ankara Atatürk Eitim ve Aratrma Hastanesi 2 Ankara Ankara Eitim ve Aratrma Hastanesi

3 Ankara Ankara Numune Eitim ve Aratrma Hastanesi

4 Ankara Dkap Yldrm Beyazt Eitim ve Aratrma Hastanesi 5 stanbul Göztepe Eitim ve Aratrma Hastanesi

6 zmir zmir Eitim ve Aratrma Hastanesi Üniversite Hastaneleri (19)

7 Adana Çukurova Üniversitesi Tp Fakültesi Balcal Hastanesi 8 Ankara Gazi Üniversitesi Gazi Hastanesi

9 Ankara Gülhane Askeri Tp Fakültesi Eitim Hastanesi 10 Ankara Hacettepe Üniversitesi Erikin Hastanesi 11 Antalya Akdeniz Üniversitesi Hastanesi

12 Bursa

13 Edirne Trakya Üniversitesi Salk Aratrma ve Uygulama Merkezi 14 Eskiehir Osmangazi Üniversitesi Tp Fakültesi Hastanesi

15 Gaziantep Gaziantep Üniversitesi ahinbey Aratrma ve Uygulama Hastanesi 16 stanbul stanbul Üniversitesi stanbul Tp Fakültesi Hastanesi

17 stanbul stanbul Üniversitesi Cerrahpaa Tp Fakültesi Hastanesi 18 zmir Ege Üniversitesi Tp Fakültesi Hastanesi

19 Kayseri Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Hastanesi

20 Kocaeli Kocaeli Üniversitesi Aratrma ve Uygulama Hastanesi 21 Konya Selçuk Üniversitesi Meram Tp Fakültesi Hastanesi

22 Mersin Mersin Üniversitesi Salk Aratrma ve Uygulama Hastanesi 23 Samsun Ondokuz Mays Üniversitesi Salk Uygulama Aratrma Merkezi 24 Trabzon Karadeniz Teknik Üniversitesi Farabi Hastanesi

25 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Uygulama ve Aratrma Hastanesi Partner Hastaneler (4)

26 Ankara

27 Ankara Hacettepe Üniversitesi hsan Doramac Çocuk Hastanesi

28 stanbul Zeynep Kamil Kadn ve Çocuk Hastalklar Eitim ve Aratrma Hastanesi 29 zmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalklar ve Cerrahisi Eitim ve Aratrma Hastanesi 1.5. Destekleyici Çalmalar

1.5.1. Yenidoan Hastane Enfeksiyonlarnn Önlenmesi Çalmalar

Yenidoan youn bakm ünitelerinde hastane enfeksiyonlarnn önlemesi ve kontrolü çal - malarn

gerçekle tirmek üzere bir alt komisyon olu turulmu , standart bir denetleme formu ile ‘Parenteral Beslenme çin Güvenli Uygulamalar Rehberi’ hazrlanm tr. Yenidoan Youn Bakm Ünitelerinin Denetimi Genelgesi (26.03.2009-2009/22) kapsamnda YDYBÜ l Salk Müdürlükleri tarafndan ilgili salk müdür yardmcs veya görevlendirilen bir yetkili ba kanlnda, yatakl tedavi kurumlar

ubesinden, il kalite ve performans deerlendirme komitesinden birer yetkili, EK hekimlii sertifikasna sahip bir uzman hekim (sertifikal EK hekimi bulunmayan illerde enfeksiyon hastalklar

ve klinik mikrobiyoloji uzman) ile Bakanlmzca yaplan eitim ve snavlar sonucunda EK hem irelii sertifikas almaya hak kazanan ve lisans mezunu bir hem ireden olu an komisyon(lar) tarafndan her yl Ocak-Mart aylarnda denetlenmektedir.

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08

25

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Bakanl 25 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407

1.5.2. Forum, Enfeksiyon Kontrol Danma Hatt

Hastane enfeksiyonlarnn kontrolüne yönelik gelen sorulara cevap vermek üzere, RSHMB Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi (UHESKB) moderatörlüünde “Enfeksiyon Kontrol Danma Hatt” forumu oluturulmutur. Foruma belirlenmi konu balklarna gelen sorular BDK üyelerine ve EK hekimlii eitimi eitimcilerine yönlendirilmektedir. Herhangi bir ziyaretçi, danma hattndaki eski, yeni tüm soru ve cevaplar okuyabilmektedir, üyelik için moderatör onay

gerekmektedir.Foruma hastaneenfeksiyonlari@rshm.gov.tr adresindeki ana mönüden ulalmak- tadr.

1.5.3. Tehlike Ellerinde Kampanyas

Hastane hizmetlerinde çalanlarn ve toplumun salk hizmeti ilikili enfeksiyonlarn önemine ve önlenmesine ait farkndaln ve el temizliine uyumunu artrmak amacyla 2009 ylnda “Ulusal Tehlike Ellerinde Kampanyas” yürütülmütür (2 ubat – 31 Aralk 2009). Kampanya dokümanlar

(El Hijyeni Klavuzu, iki farkl afi, bir broür, standart eitim CD’si, branda) tüm yatakl tedavi kurumlarna datlm, web sayfasnda yaymlanmtr. Temmuz 2009’da standart bir form ile

ubat-Haziran dönemine ait kampanya ara deerlendirmesi yaplm, kurumlarn %95’inin dokümanlar uygun ekilde kullanld, %97’sinin düzenli eitim verdii saptanmtr. Doküman eksii olan illerin eksikleri giderilmitir. Ara deerlendirmede kurumlar benzer kampanyalarn devamna, afilerin çeitlendirilerek datmna ve her an temin edilebilir olmasna, bu tarz deerlendirmelerin devam ettirilerek baarl kurumlarn örnek gösterilmesine yönelik öneriler bildirmitir.

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08 26

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08

27

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08 28

TÜRKYE HASTANE ENFEKSYONLARI SÜRVEYANS REHBER, 2010

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl 15 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407

BÖLÜM II

TÜRK YE HASTANE

ENFEKS YONLARI

SÜRVEYANSI

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08 30

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08

31 TÜRKYE HASTANE ENFEKSYONLARI SÜRVEYANS REHBER, 2010

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl 31 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407

BÖLÜM II

TÜRKYE HASTANE ENFEKSYONLARI SÜRVEYANSI

2.1. Genel Bilgi

Tüm dünyada olduu gibi Türkiye’de de önemli bir salk sorunu olan hastane enfeksiyonlar uygun önlemler alndnda belirgin bir ekilde azaltlabilen, önlenebilen hastalklardandr. Hastane enfeksiyonlar ile mücadele çal malarnn temelini sürveyans olu turmaktadr. yi i leyen bir hastane enfeksiyonlar sürveyans sistemi, hastane enfeksiyonlarnn skln ve dalmn

gösterebilmeli, eilimleri izleyebilmeli, önleyici çal malarn etkinliini deerlendirebilmelidir.

Türkiye hastane enfeksiyonlar sürveyans sistemi BDK kararlar, görü leri çerçevesinde, bu alanda ba arl çal malar gerçekle tiren bilimsel dan manlarn önderliinde, uluslararas epidemiyolojik ilkeler, standartlar temelinde olu turulmu tur ve elde edilen veriler  nda, uluslararas

geli melere paralel olarak güçlendirilmektedir.

Yönetmelik gerei gün hastaneleri haricinde kamu, özel tüm YTKlar hastane enfeksiyonlar

sürveyans yapmak ve bildirimde bulunmakla yükümlüdür. Yatakl tedavi kurumlarnn hastane enfeksiyonlarna kar  uygun kontrol önlemlerini zamannda alabilmeleri için sürveyans verilerini tam, doru ve zamannda toplayp uygun bir bilgisayar program ile kayt altna alarak hzl ve doru bir ekilde raporlamalara ula p deerlendirmelerini yapabilmeleri, geri bildirimde bulunabilmeleri gerekmektedir.

Hastane enfeksiyonu tans CDC’nin 2008 ylnda güncellenen standart tan kriterlerine göre konulmakta, sürveyans verileri standart formlarla toplanmaktadr. 2006 ve 2007 yllarnda internet üzerinden standart formlarla bildirilen hastane enfeksiyonu ve çoklu dirençli mikroorganizma bildirimleri 2008 ylndan itibaren web tabanl Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans A

(UHESA) üzerinden yaplmaktadr.

2.2. Sürveyans Tipleri

• nvaziv araç ilikili hastane enfeksiyonlar sürveyans:

Ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans standartlar (Paragraf 2.4.) gerei youn bakm üniteleri YBÜ/YYBÜ ve hasta populasyonuna göre servis(ler)de hasta günü ve invaziv araç gün saylar ilgili standart veri toplama formuna (Paragraf 2.5.) günlük kaydedilir, ilgili hastane enfeksiyonlar izlenir.

SVK-KDE

ÜK-ÜSE

VP

UK-KDE

• Ameliyat tipine özgü hastane enfeksiyonlar sürveyans

Ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans standartlar gerei (Paragraf 2.4.), cerrahi giriim kategorilerinden (Paragraf: 2.9.) hastane özelliklerine, taburculuk sonras sürveyans artlarna göre belirlenen ameliyat tip(ler)ine ait bilgiler ilgili standart veri toplama formu (Paragraf 2.5.) ile toplanr, ilgili hastane enfeksiyonlar izlenir.

CAE

Cerrahi giri im sonras geli en VP, cerrahi sonras geli en nozokomiyal pnömoni

Cerrahi giriim sonras gelien pnömoni balnn özellikle abdominotorasik cerrahi giriim yaplan hastalarda izlenmesi önerilmektedir.

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08 32

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl 32 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407

Faks: 0 312 458 2408

• Servislerde hastane enfeksiyonlar sürveyans

Ulusal hastane enfeksiyonlar sürveyans standartlarna uygun olarak (Paragraf 2.4.) belirlenen servis(ler)de yeni yatan hasta saylarna, hasta gününe ilikin payda verileri ilgili standart veri toplama formu (Paragraf 2.5.) ile günlük olarak toplanr, ilgili hastane enfeksiyonlar izlenir.

• Hastane enfeksiyonu etkeni olarak çoklu dirençli mikroorganizma sürveyans

MRSA

Vankomisin dirençli Enterococcus spp. (VRE)

Geni lemi spektrumlu beta-laktamaz (GSBL) üreten Klebsiella pneumoniae

Karbapenem dirençli Pseudomonas aeruginosa

Karbapenem dirençli Acinetobacter baumannii

Penisilin dirençli pnömokok

Metisilin dirençli koagülaz negatif stafilokok 2.3. Yöntem

Aktif sürveyans

Eitim alm EK hekim ve EK hem ireleri tarafndan hastane enfeksiyonlar izlenir.

Prospektif sürveyans

Hastalar yattklar süre boyunca izlenir.

Hastaya ve (laboratuvara) dayal sürveyans

Laboratuvar verileri ve risk faktörleri, altta yatan hastalklar vb. bilgiler toplanr.

Hedefe yönelik sürveyans

Hastaneler “Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans Standartlar” temelinde kendi hastane özelliklerine ve hasta popülasyonlarna göre sürveyans yapacaklar servis(ler)i, ameliyat tip(ler)ini belirler.

2.4. Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans Standartlar

Yatakl tedavi kurumlarnda yürütülecek sürveyans programnn kapsam a adaki esaslar dorultusunda belirlenir:

Bütün 1. düzey youn bakm ünitelerinde

Tüm ba lklarda hastane enfeksiyonlarnn hastaya dayal sürveyans

YYBÜ’lerde doum arlna göre kategorize edilmi tüm ba lklarda hastane enfeksiyonlarnn hastaya dayal sürveyans yaplmaktadr.

Bütün 2. 3. düzey youn bakm ünitelerinde;

Tüm ba lklarda hastane enfeksiyonlarnn hastaya dayal sürveyans

nvaziv alet ili kili hastane enfeksiyonlar sürveyans

i. Üriner kateter ili kili üriner sistem enfeksiyonu (ÜK-ÜSE)

ii. Santral venöz kateter ili kili kan dola m enfeksiyonu (SVK-KDE) iii. Ventilatör ili kili pnömoni (VP)

YYBÜ’lerde doum arlna göre kategorize edilmi tüm ba lklarda hastane enfeksiyonlarnn hastaya dayal sürveyans

YYBÜ’lerde doum arlna göre kategorize edilmi invaziv araç ili kili hastane enfeksiyonu sürveyans

i. Umblikal kateter ili kili kan dola m enfeksiyonu (UK-KDE) ii. SVK-KDE

iii. VP ba lklarnda yaplmaktadr.

Ameliyat tipine özgü CAE sürveyans

51 - 100 yatak kapasiteli yatakl tedavi kurumlarnda en az 1,

101 - 500 yatak kapasiteli yatakl tedavi kurumlarnda en az 3,

501 ve üzeri kapasiteli yatakl tedavi kurumlarnda en az 5,

Özel dal hastanelerinde kendi bran  ile ilgili en az 1 ameliyat tipi belirlenerek ameliyat tipine özgü CAE sürveyans yaplmaktadr.

Ayrca (istee bal) servislerde a adaki sürveyanslarn yaplmas önerilmektedir:

Bütün servislerde laboratuvara dayal kan dola m enfeksiyonu sürveyans,

Hastanenin özellikleri (hasta popülasyonu) dikkate alnarak seçilecek dier hastane enfeksiyonlarnn sürveyans.

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08

33

Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl 33 Ulusal Hastane Enfeksiyonlar Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel: 0 312 458 2407

2.5. Standart Formlar

Sürveyans verileri a adaki formlarla toplanr:

Eri kin hasta formu

Yenidoan hasta formu

Servis payda giri formu

Yenidoan servis payda giri formu

Ameliyat payda giri formu

YBÜ / invaziv araç sürveyans yaplan servisler payda giri formu

YYBÜ payda giri formu 2.6. Bildirim

Hastane enfeksiyonlar sürveyans veri bildirim arac UHESA’dr. Salk Bakanl hastanelerinin UHESA kullanm zorunludur, UHESA kullanclarnn veri giri lerini hastane enfeksiyonu tansn

koyduktan sonraki en ksa zamanda (tercihen bir hafta içerisinde) yapmalar gerekmektedir.

UHESA kullanclar, annda kaydedilen veri listelerine, hastane enfeksiyon hz raporlarna ula rlarken e zamanl olarak veri bildirimlerini de yapm olurlar.

Üniversite, özel, askeri hastaneler istee bal olarak UHESA kullancs olabilir veya üçer aylk dönemler halinde UHESA üzerinden toplu veri giri i yaparlar. Yl sonunda ayr bir yoldan bildirim gerekmemektedir.

UHESA üzerinden veri giri leri her üç ay takip eden aylarn; Nisan, Temmuz, Ekim, Ocak aylarnn son günlerinde kapatlmakta, sadece ameliyat tipine özgü cerrahi alan sürveyans kapsamnda saptanan cerrahi alan enfeksiyon giri leri bir yl süre ile açk tutulmaktadr. Veri kontrolleri yaplarak kurumlar bilgilendirilmekte, elektronik posta, telefon ile mesai saatleri içerisinde dan manlk hizmeti verilmektedir.

2.7. Geri Bildirim

Ulusal veriler UHESKB tarafndan ‘Bilimsel Dan manlar’n destei ile analiz edilerek yorumlanmakta, hazrlanan ulusal raporlar düzenli olarak Hastane nfeksiyonlar Dergisi’nde yaymlanmaktadr. 2006 ve 2007 yllarna ait ilk ulusal hastane enfeksiyon hzlarn, çoklu dirençli mikroorganizma sklklarn içeren rapor yaymlanm olup [Türkiye Hastane Enfeksiyonlar

Sürveyans Raporu, T.C. Salk Bakanl, Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl, 2006- 2007, Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2009; 13(4):215-269)] 2008 ve 2009 yllarna ait rapor 2010 yl içerisinde yaymlanacaktr. Hastaneler kendi hastane enfeksiyon hzlar, çoklu dirençli mikroorganizma sklklar ile ulusal deerleri kar la trabilmektedir.

Türkiye hastane enfeksiyonlar sürveyans raporlar ve hastane enfeksiyonlar alannda gerçekle tirilen tüm çal malar BDK tarafndan deerlendirilerek ulusal politikalar geli tirilmektedir.

UHESA, RSHMB bünyesinde UHESKB tarafndan yönetilen ulusal hastane enfeksiyonlar

sürveyans sistemi veri toplama aracdr, 2008 ylndan bu yana hastane enfeksiyonlar

sürveyans sistemi internet tabanl olarak yürütülmektedir. Ayr bir bildirim gerekmemektedir.

TÜRKİYE HASTANE ENFEKSİYONLARI SÜRVEYANS REHBERİ, 2010

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans ve Kontrol Birimi Tel : 0 312 458 24 06 / 07 • Faks : 0 312 458 24 08 34

Ay: Yıl:

Servis Adı: Servis Adı:

Gün Yeni yatan hasta sayısı

Dolu yatak sayısı

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31 Toplam

Yatan Hasta

Sayısı Hasta Günü

Servis Payda Giriş Formu

Gün Yeni yatan hasta sayısı

Dolu yatak sayısı

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31 Toplam

Yatan Hasta

Sayısı Hasta Günü T.C.

SAĞLIK BAKANLIĞI

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Ulusal Hastane Enfeksiyonları

Sürveyans ve Kontrol Birimi

Sürveyans Formları